Een overspannen schilder in Uden Dikdoenerij van een paar rijke jongens Subsidie voortzetten' Piet Mondriaans 'Haagse School'-werk tentoongesteld Recordbedragen doen kunsthandel lijken op effectenbeurs Noerejev niet langer artistiek directeur van Parijse Opera 'WOENSDAG 22 NOVEMBER 1 'De molen van Heesioijk', Piet Mondriaan. (foto gpd> KEULEN Een Picasso ging onlangs weg voor tachtig miljoen gulden. Niemand keek er meer van op. Een Willem de Kooning werd vrijwel tezelfdertijd verkocht voor 41 mil joen. Nooit eerder vertoond voor een nog levend kunste naar. Het zat er in. In de moderne kunst blijft gespeculeerd worden op een manier, die de gang van zaken op de effec tenbeurzen in de schaduw stelt. De galeries bekijken op het ogenblik de op hol geslagen handel op de veilingen met jaloezie. Maar deze week bleek op de kunstbeurs in Keulen dat ze snel leren: de prijzen wa ren daar hoger dan ooit. Jan Donia en Rien Robijns beke ken de stand van zaken op de internationale kunstmarkt. Op de kunstmarkt in Keulen, die de afgelopen dagen voor de 23ste maal werd gehouden, draaide in de stand van galerie Torch uit Amsterdam de hele dag een bandrecorder met de volgende tekst: 'Waarde Theo. hoe vreemd is het om nu populair te zijn'. Het was een navrant commen taar van Vincent van Gogh op de ontwikkelingen in cle kunsthandel, ontsproten aan de fantasie van zijn hedendaagse collega Servaas. Na vrant. omdat ook vandaag duizen den kunstenaars geen nagel hebben om hun achterste te krabben, ter wijl onder hen ongetwijfeld mensen zijn met een hoogwaardig creatief gehalte. Toch is.de kans dat kwaliteit nu niet naar boven komt veel geringer dan in het verleden. Met een druk op de knop weten we wat in New York, Tokyo of Londen gebeurt. Te levisiestations beginnen zelfs live uitzendingen van kunstveilingen te vertonen. De kunsthandel begint te werken als een effectenbeurs. Na men van levende kunstenaars zoals Kiefer, Polke, Paladino, Lichten- stein en Haring hebben in kunst kringen eenzelfde signaalfunctie als Hobeco, Philips en Shell in de in- door Jan Donia en Rien Robijns De hausse waarvan de laatste ja ren sprake is geweest, zet zich nog- steeds onverminderd door. Vooral de hedendaagse Duitse schilder kunst gooit daarbij hoge ogen. Dat geldt op verschillende niveaus. Een schilder uit de lagere regionen, Wal ter Stohrer, steeg in een jaar tijd van 40.000 naar 60.000 DMark. Opmer kelijk in het eerste garnituur was de 750.000 DMark, die galerist Michael Werner vroeg voor het schilderij Baum (1961) van Georg Baselitz. Voor dezelfde prijs werd een doek van Gerhard Richter aangeboden, terwijl A.R. Penck nergens onder de drie ton kwam. Maar ook de prij zen voor werken van Karei Appel waren verbazingwekkend. Kwa men die drie jaar geleden nog net boven de ton uit, nu naderden ze de r ton. De hoge bedragen die in Keulen, de veilingen. Daar spelen zich werden gevraagd voor de eredivi- der twijfel op het ogenblik de meest sionisten van de moderne kunst, aandachttrekkende prijsbewegin- stonden heel duidelijk ook onder gen af. Maandelijks worden nieuwe invloed van de gang van zaken op records gevestigd. Begin deze maand ging een Willem de Kooning Kunstraad over migrant-kunstenaars DEN HAAG (ANP) - Het budget van twee miljoen gulden dat nu be schikbaar is voor kunstuitingen van buitenlanders die in Nederland ver blijven. moet worden gehandhaafd. Ook in het volgende kunstenplan over de periode 1992-1996 blijft een extra injectie nodig om deze kunst écht een kans te geven. De Raad voor de Kunst conclu deert dit in een evaluatie van zeven jaar beleid voor kunstvormen uit die categorie. Het rapport is dins dag onder de titel 'De kunst van het artisjokken eten' aangeboden aan minister d' Ancona van cultuur (WVC). Haar voorganger minister Brink man had om die evaluatie gevraagd. Volgens de plannen van het minis terie zou het stimuleringsbeleid metr ingang van 1992 moeten wor den beëindigd. Dit voornemen hangt als een zwaard van Damocles boven de sector en moet volgens de Raad voer de Kunst worden inge trokken. In de evaluatie wordt geconsta teerd dat het aantal subsidieverzoe ken uit de allochtone hoek in de pe riode 1982-1989 zow^l kwalitatief als kwantitatief gestaag is toegeno men. De eerste jaren was de thema tiek vooral gericht op de problemen die de migrant aan den lijve onder vond. Dat is tegenwoordig minder het geval en ook is er meer aandacht voor de vorm gekomen. Als knelpunten die de echte inte gratie belemmeren, noemt de raad onder meer de verschillen in beoor delingsnormen en de eenzijdige sa menstelling van adviescolleges bij raden en fondsen. Ook is er nog te weinig kader gekweekt bij buiten landse kunstenaars in Nederland en zijn kunstopleidingen nog te weinig ingesteld op studenten van die groep. De raad stelt verder dat de media tekort schieten bij hun voorlichten de taak. Bovendien ruimen nog maar weinig schouwburgdirecties en galeriehouders spontaan een plaats in voor kunstuitingen van migranten. Het kunstklimaat in Nederland wordt al met al nog steeds vrijwel volledig bepaald door een westerse invalshoek, constateert de raad. "Als het reguliere kunstverkeer de migranten niet laat invoegen, zou den harde maatregelen als een quo ta-regeling in de toekomst overwo gen moeten worden". De raad geeft de minister ten slot te de aanbeveling dat kunstuitingen DEN BOSCH (GPD) - Na- dat het Noordbrabants Mu seum enige tijd geleden het Brabantse werk van Vincent van Gogh toonde, heeft het museum nu een presentatie in huis van schilderijen en tekeningen die Piet Mondri aan in 1904-1905 heeft ver vaardigd. Mondriaan - hij stond later aan de wieg van de fameuze kunstenaars groep De Stijl - verbleef die periode in Oost-Brabant. Hij was overspannen en wilde tot rust komen. Wat hij toen maakte is in kunsthistorisch opzicht boeiend; beeldend bezien is het bovenal braaf. door Rob Schoonen De tentoonstelling 'Piet Mondriaan, een jaar in Brabant, 1904-1905' moet met de nodige omzichtigheid wor den bekeken. Het siert het museum in Den Bosch dat er veel en gedegen aandacht wordt besteedt aan regio nale (lees: Brabantse) kunst of kun stenaars. Maar, het mag niet zo zijn dat aan elke kunstenaar die wel eens een tijdje in deze streken heeft gepenseeld of gehakt, een expositie wordt gewijd. Nu is Mondriaan na tuurlijk niet de eerste de beste kun stenaar en het gegeven dat de man een jaar lang in het Oostbrabantse heeft vertoefd -en daar behoorlijk van migranten moeten worden op genomen in het reguliere beleid. Daar moet minimaal twee miljoen gulden voor ter beschikking blij- Daarnaast wil de raad dat de mid delen (een miljoen gulden) voor de lokale migrantenomroepen ge handhaafd blijven. De minister van onderwijs en wetenschappen zou bovendien een bijdrage van een miljoen gulden voor projecten in het hoger kunstonderwijs ter be schikking moeten stellen. wat werk heeft gemaakt- kan aanlei ding zijn om aandacht te schenken aan zijn reilen en zeilen. Dat heeft het museum - in dit ge-, val de conservatoren Charles de Mooij en Maureen Trappeniers - op een goede manier opgepakt en uit gewerkt'. De Mooij heeft zich gestort op historisch materiaal (hij moet heel wat uren in archieven hebben doorgebracht...), terwijl Trappe niers het werk van Mondriaan in Brabant onder de loep heeft geno- Beiden doen in de keurige catalo gus uitvoerig verslag van hun on derzoekingen. Het is tekenend dat De Mooij op een bijna essay-achtige wijze verslag doet van zijn onder zoekingen - en ondanks de wat we tenschappelijke terughoudendheid niet ontkomt aan een enigszins lo vende toon, in tegenstelling tot Trappeniers die op heldere, maar vooral ook subtiele wijze (terecht) vraagtekens zet bij het belang van zijn 'Brabantse periode'. Wat dat betreft is de catalogus ei genlijk belangrijker dan de presen tatie. Dat klinkt wat merkwaardig, maar de studie -weergegeven in het boekwerk- is in (kunst)historisch opzicht zeer de moeite waard. Afge zien van enkele nieuwe feiten die naar boven zijn gekomen, is het doen en laten van Mondriaan in Brabant nu zeer goed en uitvoerig beschreven en dat kan zonder twij fel een groot goed worden ge noemd. Teleurgesteld Dat alles in tegenstelling tot de wer ken zelf die veelal blijven steken in een wat Haagse School-achtige beeld- en vormentaal. Het gaat te Rudolf Noerejev: eerste choreo graaf. (foto AP) ver om aan de hand van de geëxpo seerde doeken de latere ontwikke lingen van de grootse kunstenaar te duiden. Sterk regionaal gerichte zielen mogen dat doen: Trappeniers houdt zich er gelukkig verre van. In die zin is de inmiddels al veel ge hanteerde vergelijking met het Bra bantse werk van Van Gogh dan ook op zijn minst twijfelachtig. Mijns in ziens gaat die vergelijking op alle terreinen mank. Over het verblijf van Mondriaan in Noord-Brabant is vrij veel be kend. Dat is volgens De Mooij voor al te danken aan de briefwisseling die een van zijn oudste vrienden, Al- bert van den Briel, na de dood van de kunstenaar voerde met enkele geïnteresseerden. Van den Briel had van 1899 tot 1938 contact met Mondriaan en was na diens dood in 1944 de enige, nog in leven zijnde 'jeugdvriend'. Een groot deel van het onderzoek is gebaseerd op die brieven. De Mooij geeft terecht aan dat die brieven met enige afstande lijkheid moeten worden bekeken: Van den Briels herinneringen blij ken namelijk zeer persoonlijk ge tint en tonen een visie op Mondri aans persoonlijkheid en kunste naarsschap die niet altijd met bewij zen gestaafd kunnen worden. Bo vendien -zo is vastgesteld- had Van den Briel de neiging de figuur Mon driaan te monopoliseren: andere meningen accepteerde hij gewoon weg niet. Waarom Mondriaan nu precies naar Brabant trok heeft alles van doen met de aard van de kunstenaar en het feit dat hij in de voorafgaan de periode in Amsterdam zich niet langer prettig voelde. Kort gezegd komt het er op neer dat Mondriaan weg voor 41 miljoen gulden, de hoogste prijs die tot nu toe voor een nog levende kunstenaar werd be taald. Japanners boden tien miljoen gulden voor een vroeg werk van de Amerikaan Frank Stella. Naoorlog se kunstenaars bereiken nu regel matig de prijzen, die tien jaar gele den alleen voor Rembrandt moge lijk leken en twee jaar geleden slechts voor Van Gogh en Manet. De verdiensten van de veilinghui zen zijn er dit seizoen ook naar: So theby's bereikte een omzet van vier miljard gulden, Christie's van 3,4 miljard gulden (een verdubbeling ten opzichte van vorig jaar). Rijke jongens De internationale kunsthandel is door dit alles zo'n spookachtig ge beuren geworden, dat de galerie houders zeggen bijna niet meer te weten wat ze nog moeten vragen. Ze voegen menige nul aan hun vraag prijzen toe en verplaatsen de kom ma's niet zelden een eind naar ach teren, maar zelfs dan worden ze nog vrijwel dagelijks verrast door de be dragen, die op veilingen over de ta fel vliegen. Wanneer daar enkele kapitaal krachtige verzamelaars tegen el kaar op beginnen te bieden worden alle schattingen verpulverd. "Vei lingen zijn shows geworden," stelt Adriaan van Ravesteyn van de be langrijke Nederlandse galerie Art Project uit Amsterdam wat misprij zend vast. "Een paar rijke jongens gaan daar, na lekker gegeten te heb ben, heen en vinden het leuk om aan elkaar te laten zien dat ze mak kelijk 200.000 dollar kunnen op hoesten. Dat werkt toch verstorend op de markt". En Hans Sonnenberg van galerie PARIJS (AP) De wereldberoem de danser Rudolf Noerejev is giste ren afgetreden als artistiek direc teur van het balletgezelschap van de Parijse Opera. Wel blijft Noere jev gan als .eerste choreograaf, een functie die speciaal voor hem in het leven is geroepen. Met deze bekendmaking is een einde gekomen aan het maanden slepende conflict tussen Noerejev en Pierre Berge, de algeheel direc teur van de Opera, een conflict dat de laatste weken via de media werd uitgevochten. In een interview met Le Figaro in New York klaagde Noerejev dat hij niets had gehoord van Berge over zijn contract, dat eind augustus was afgelopen. Ber ge, zei hij, was nog moeilijker te be reiken dan God. Berge antwoordde daarop dat het lastig was met ie mand in contact te komen die bijna nooit in Parijs is. Omdat Noerejev nog zoveel ande re verplichtingen had en daarom vaak weg was, wilde Berge dat in het nieuwe contract een clausule werd opgenomen waarmee de dan ser verplicht werd een half jaar bij het Parijse balletgezelschap te blij ven. Het gezelschap zelf was naar verluidt ook weinig gelukkig met Noerejevs veelvuldige afwezigheid. Maar Noerejev weigerde. Bekend was verder dat Noerejev niet goed (in 1872 geboren), sociaal zeer bewo gen, zwaar werd teleurgesteld door verschillende anarchistische groe pen die in die tijd in opkomst wa ren. Hij had veel met die groepen te maken maar blijkbaar vroegen die organisaties te veel van de menslie vende kunstenaar. Dat, plus het ge geven dat zijn verloving in 1903 werd verbroken, was hem te veel. Mondriaan zag het even niet meer zitten: hij was zijn vertrouwen in zijn medemensen kwijtgeraakt en had, mede daardoor, zijn idealis tisch kijk op het kunstenaarsschap verloren. Voor Mondriaan was een evenwichtige verhouding tot na tuur en mensheid immers een ver eiste om te kunnen werken. Haagsche School Dankzij bemiddeling van zijn vriend Van den Briel trekt de kun stenaar op 18 januari 1904 naar Uden, destijds een dorp van nauwe lijks 3.500 inwoners. Hij woont er in een eenvoudig huisje, loopt veel langs weilanden en akkers en zit met genoegen avonden bij de haard. Pratend met Van den Briel of ande ren. Vaak wordt er gesproken over religie. Mondriaan schildert en te kent er veelvuldig: molens, boerde rijen, landschappen en interieurs. Na een jaar Uden en omgeving begint hij weer te verlangen naar het leven van Amsterdam: de crisis blijkt geschiedenis. Hij vertrekt op 27 januari 1905, met allerhande meubels, schilderspullen én een grote hoeveelheid aardappels (deels geschonken door bevriende boe ren). In het werk dat Mondriaan in zijn Brabantse jaar maakte is duidelijk Delta uit Rotterdam: "Veilingen zijn grote concurrenten van ons ge worden. Op die manier weet de kunsthandel niet meer hoe ze aan belangrijke stukken moet komen, omdat men eerst maar eens naar veilingen gaat. Wat ik hier vraag en niet krijg, levert bij Sotheby's bij voorbaat veel meer op. Daar zitten ze als de wilde spinnen tegen elkaar op te bieden. Maar eerlijk is eerlijk, als ik nu een Appel heb, ga ik ook maar eens naar de veiling. Dan weet ik zeker dat ik er meer voor krijg dan wanneer ik het zelf voor een be drag verkoop dat ik redelijk acht. Van de overwinst houd je je galerie draaiend". De vermaarde Amerikaanse gale riehouder Leo Castelli zegt tot slot evenwel laconiek: "Ik begrijp dat sommige collega's niet blij zijn dat op veilingen zulke hoge prijzen worden betaald. Maar aan de andere kant is het zo, dat mijn klanten dan zien dat ik geen gekke prijzen vraag voor werken van dezelfde kunste naars. Ze kunnen vergelijken. Het probleem is tegenwoordig alleen dat de mensen meer naar de prijzen kijken dan naar de kunst zelf en dat zal velen opbreken". Hij ziet de galeries in het toene mende geweld dan ook zeker niet naar de achtergrond verdwijnen. Castelli: "De galeries houden hun functie, al was het alleen maar om dat veilinghuizen alleen op de grote namen gokken en galeries jong ta lent een kans geven. In New York zie ik op het ogenblik de ene na de andere galerie opengaan. Jonge kunstenaars worden daardoor enorm gestimuleerd. Je ziet nu ook allerlei nieuwe ontwikkelingen. Voor de kunst is het een zeer opwin dende tijd. Het feest gaat door." kon opschieten met de zakelijk di recteur Jean-Albert Cartier. Toch schijnen de twee partijen niet geheel met elkaar te hebben ge broken, getuige de nieuwe functie van .eerste choreograaf, die nu voor Noerejev in het leven is geroepen. Dat ging wel anders met Daniel Ba- renboim, die als directeur van het nieuwe operagebouw aan de Place de la Bastille door Berge regelrecht de laan uit werd gestuurd. Berge was het niet eens met Barenboims hoge salariseisen en zijn .elitaire' vi sie op de opera. Tekening Battem: 270 mille AMSTERDAM (ANP) - Een teke ning van Gerrit Battem (1636-1684) heeft gisteren op een veiling bij Christie's in Amsterdam 270.250 gulden opgebracht. De richtprijs was 25.000 tot 35.000 gulden. De te kening van 277 bij 426 millimeter stelt een rivierlandschap voor. De koper wenst anoniem te blijven, al dus het veilinghuis. Een andere te kening, een studie van een jonge zit tende vrouw (rond 1595) door Hendrick Goltzius, werd voor 63.250 gulden verkocht. Het werk werd door een nietsvermoedende eigenaar aan Christie's getoond tij dens een taxatiedag in Apeldoorn. de invloed van de Haagse School merkbaar. Zijn eerste schilderles sen had hij gekregen van zijn oom Frits, die op zijn beurt had gestu deerd bij de befaamde Haagse School-kunstenaar Willem Maris. Later werkte hij heel veel samen met diens zoon: Simon Maris, even eens een schilder die het op lokatie schilderen een warm hart toedroeg en dat deed op naturalistische wij- Mondriaans Brabantse werk leunt heel sterk op die naturalisti sche schilderwijze. Ook wat de on derwerpkeuze betreft zijn er verge lijkingen mogelijk. Maar, er zijn ver schillen. 'Boerderij aan het water en vrouw met wasgoed' uit 1895 bij voorbeeld, is bijna realistisch te noemen, opgezet en uitgewerkt in de beste traditie van de Haagse School. Een vergelijkbaar thema geeft hij ongeveer zes jaar later op een wat meer impressionistische wijze weer. Die mate van abstra hering -zij het minimaal- zet zich door in de Brabantse bladen. In 1904 schildert hij onder meer 'Boer derij in Nistelrode' en in die aquarel laat zich al een wat vlakke, bijna ééndimensionale beeldtaal aflezen. Steeds meer details laats Mondri aan achterwege. Hij zoekt het dan in grote, bijna egale vlakken (schuren met deuren en grote daken). Niet toevallig werkt hij bij voorkeur in de avonuren, als het licht een en an der bijna diffuus maakt en daardoor details wegvallen. Het koloriet is navenant: veel oker, olijfgroen, ge brande sienna. De werken ogen als sombere, bijna als in zich zelf ge keerde bladen of doeken. Met de beste wil van de wereld valt daar niet aan af te lezen dat Mondriaan enige tijd later de basis legt voor een ontwikkeling die een omwenteling in de kunst zou bete kenen. De logische consequentie van de abstractie: daar is Mondri aan mee bekend geworden; daarin schuilt zijn kracht en waarde. De bijna ultieme vertolking van een ge voel en/of een gedachte waarbij het middel verworden is tot de expres sie. Niet meer en niet minder. De doeken en bladen uit zijn Brabantse periode hebben daar weinig tot niets mee van doen. Tentoonstelling: 'Piet Mondri aan, een jaar in Brabant, 1904- 1905'. Noordbrabants Museum, Verwersstraat 41, Den Bosch. Open: dinsdag t/m vrijdag van 10- 17 uur, weekeinden van 12-17 uur. Tot 14 januari. Festival over dood in Utrecht UTRECHT (ANP) - Cultuurcen trum Ekko in Utrecht heeft Nekro- forum, een festival over dood, geor ganiseerd. Van 13 tot 18 december worden een expositie, theatervoor stellingen, concerten, lezingen, films en video's geboden over de ve le manieren waarop mensen met de dood omgaan. Het festival wordt voorafgegaan door een week, waar in de filmtrilogie 'De Dood als per sonage' wordt vertoond, met klas siekers van Jean Cocteau, Fritz Lang en Ingmar Berman. Hiermee haakt Ekko in op de toe nemende belangstelling voor onder meer het rouwproces en begrafenis- gebruiken. Volgens de samenstel lers van het festivalprogramma lijkt de behoefte aanwezig om de dood weer een plaats te geven in zowel het persoonlijke als het openbare le- Op Nekroforum komen onder werpen aan bod als aids, sterven, doodstraf, rouw en het hiernamaals. Lezingen worden gehouden door onder anderen begrafenisonderne mer L. Jol uit Den Haag, begraaf plaatsbeheerder W. Vlaanderen uit Zwolle en geslachtskundige F. Renssen uit Haren. Het film- en vi deoprogramma telt 26 documentai res, speelfilms en kunstvideo's. Daarbij zijn 'Des Morts' van Thierry Zeno, 'Echoes of Death - Forever Young' van Lydia Schouten, 'The act of seeing with ones own eyes' van Stan Brakhage en 'Sehnsucht nach Sodom' over de laatste levens fase van acteur Kurt Raab. Ans Swart en Stoffelien Verdonk presenteren hun performance 'De dood is zwart' waarmee de doodsbe- leving van een schilderes en een danseres wordt weergegeven. De stichting Antarctica voert 'De archi tect en de dood' uit, geïnspireerd op ontwerpen van de Italiaanse archi tecten Aldo Rossi en Carlo Scarpa. Aartje Duyvené de Wit zingt in haar performance 'Die Kindertotenlie- der' van Mahler. Bariton Eric Roté vertolkt liederen van Berthold Brecht, Kurt Weil en Hans Eisler. Tijdens Nekroforum zijn op een expositie werken te zien van vijftien kunstenaars die zich door de dood lieten inspireren. Daarbij zijn ge rookte opbjecten van Jos Vulto, rouwzakdoeken van Pauline Prior, die ook tekent voor 'De weg van de sjezende chromosomen', gebeds planken van Henk Fakkeldij, foto's van Henk Michon en Sjan Bijman en een fotoproject van Erik Fens. VERZETSMUSEUM - Op het ter rein van het Nationaal Oorlogs- en Verzetsmuseum in Overloon wordt een ondergrondse ruimte gebouwd, die speciaal is bedoeld om concen tratiekamp-gevangenen te herden ken. Om te kunnen bouwen is een bestaande heuvel goeddeels afge graven. De nieuwe ruimte wordt in mei volgend jaar in gebruik geno- Twee miljoen voor atlas Amsterdam AMSTERDAM (ANP) De atlas van Amsterdam, afkomstig uit het bezit van G.E. A.M. Leonhardt-Pilz von Wernhof uit Zwitserland, is bij Christie's in Amsterdam geveild voor 1.958.854 gulden. Deze atlas bestond uit ongeveer 1800 tekeningen, prenten, kaarten en boeken uit de 16de tot en met de 19de eeuw. Volgens het veilinghuis is een dergelijke collectie sinds vele jaren niet meer op de markt verschenen en was ze de laatste in haar soort in priyé-bezit. De collectie werd vanaf 1860 opgebouwd door de Amsterdamse familie Leonhardt. De hoogste prijs werd betaald voor een tekening uit circa 1700 van Abraham Storck: 264.500 gulden. Op deze tekening bekijkt Tsaar Peter de Grote de Oostindiëvaarder .Peter en Paul' vanuit een klein bootje op het IJ. Ook het Gemeentearchief Amsterdam heeft enkele tekeningen ge kocht. In het bezit van het archief kwamen werken van Bernard Picart (48.300 gulden) Het Koninklijk Oudheidkundig Genootschap uit Amsterdam kwam in het bezit van een tekening van Jan van Call (34.500 gulden).

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidsch Dagblad | 1989 | | pagina 23