Als' n mopperende arbeider op maandagmorgen
Wat het menselijk lichaam vermag
PODIÜMBLIK
Acteur Gees Liniiebank (44) viert toneeljubileum met stuk Ayckbourn
Kunst langs Brabantse vaar - en autowegen
'Victoria und
ihr Husar'
DINSDAG 21 NOVEMBER 1989
KUNST
PAGINA 23
Redactie Pieter C. Rosier
Cabaret
Het theaterleven in Leiden draait
depe week om één musical. Nadat
de langverwachte Nederlandse
versie van de befaamde Ameri
kaanse musical 'Cabaret' om
streeks half september in het Am
sterdamse Carré in première is
gegaan, worden er deze week in
de Leidse Schouwburg vijf voor
stellingen van deze publiekstrek
ker gegeven.
Aan de Leidse voorstellingen
reeks wordt medewerking ver
leend door Willem Nijholt, die eer
der dit seizoen wegens ziekte eni
ge tijd verstek moest lateh gaan.
Gelukkig maar, want als ceremo
niemeester van de Kit Kat Club
doet Nijholt het voortreffelijk. Als
personificatie van de losbandig
heid praat en zingt hij het verhaal
op een wijze die geen seconde ver
veelt aan elkaar. Hij is de explo
sieve kracht van een muzikaal
spektakel, dat het aankijken en
het aanhoren zeker waard is.
Een belangrijk aandeel in de
show is weggelegd voor Alexan
dra van Marken. Zij immers
speelt en zingt de rol van het
nachtclubzangeresje Sally Bow
les, ooit door Liza Minnelli op on
navolgbare manier in de film 'Ca
baret' vertolkt. Wat Alexandra
van Marken aan acteertalent te
kort komt - over de gehele linie ge
nomen toch wel een beetje het
manco van deze produktie - wordt
volgens een al eerder in deze ko
lommen gepubliceerde recensie
goedgemaakt door haar stem, die
klinkt als een klok.
Andere bekende namen zijn die
van Lia Dorana en Guus Ver-
straete sr. Twee theaterpersoon
lijkheden, wier verschijning op
het podium vooral bij het wat ou
dere publiek nostalgische gevoe
lens op zal roepen.
Voor wie het verhaal, dat zich
afspeelt in het Berlijn van 1929,
nog niet kent een korte samenvat
ting. De Amerikaanse schrijver
Clifford Bradshaw komt aan in
de Duitse metropool, waar het fas
cisme aan zijn opmars is begon
nen. Bradshaw, die van plan is
een roman te gaan schrijven en
daarvoor inspiratie in Berlijn wil
opdoen, neemt zijn intrek in het
pension van Frau Schneider. Al
de eerste avond van zijn verblijf
in de Duitse hoofdstad stort hij
zich in het nachtleven en bezoekt
hij de Kit Kat Club. In die deca
dente club ontmoet hij dan het
nachtclub zang er es je Sally Bow
les. Zij op haar beurt trekt dan bij
de biseksuele schrijver in. Maar
het geluk duurt niet lang. De
schrijver ziet al snel in dat het met
Duitsland de verkeerde kant op
gaat. Als na de Kristallnacht de
vriend van Frau Schneider, de
joodse groenteman Schulze, zijn
biezen moet pakken, vertrekt ook
Bradshaw uit Berlijn.
De voorstellingen van 'Cabaret'
in de Leidse Schouwburg zijn op
21, 22, 23, 24 en 25 november.
Purper
'Purper Pastiche' is de titel van
het nieuwe programma van Ca
baret Purper, dat na een aller
laatste proefvoorstêlling op 27 no
vember in de Leidse Schouwburg
op dinsdagavond 28 november in
hetzelfde theater in première
gaat. De programmatoelichting
maakt melding van verrassende
invallen, dolkomische conferences
en nog gekkere close-harmony.
'Een show waarin geheide hits, in
een nieuw jasje gestoken, de
hoofdmoot zullen vormen. Voor
het programma tekenen Eric
Breij, Frans Mulder, Alfred van
den Heuvel en Angela Groothui
zen.
Kindertheater
In het LAK-theater, waar het deze
week filmweek is, wordt de zon
dagmiddagvoor steling op 26 no
vember verzorgd door het gezel
schap KLIM.
Vorm, beweging en spel zijn de
uitgangspunten van 'Vierondmi-
de' zoals het programma heet.
Vierkante, ronde en driehoekige
figuren komen niet alleen voor in
decor en kostuums, maar zijn ook
herkenbaar in dans en muziek.
Ide en choreografie zijn van artis
tiek leidster Alexandra van der
Hilst.Aanvang 15.00 uur.
Naast deze zondagmiddag
voorstelling heeft het LAK-theater
in samenwerking met de gemeen
te Leiden twee schoolvoorstellin
gen georganiseerd. Deze voorstel
lingen voor leerlingen van de
Leidse basisscholen zijn op maan
dagochtend (10.30 uur) en maan
dagmiddag (13.30 uur) 27 novem
ber.
Anti-maila-
auteur Sciascia
(68) overleden
ALERMO (AP) De Siciliaanse au
teur Leonardo Sciascia, een van de
belangrijkste hedendaagse Italiaan
se schrijvers, is gisteren op 68-jarige
leeftijd thuis in Palermo overleden,
zo heeft zijn familie bekend ge
maakt.
Een doodsoorzaak werd niet ge
geven. Het was bekend dat Sciascia
al enige tijd met nierproblemen
kampte.
In zijn romans, verhalen, essays
en toneelstukken leverde Sciascia
kritiek op misstanden in de Itali
aanse, en met name de Siciliaanse
samenleving. Terugkerende the
ma's in zijn oeuvre waren de mafia,
corruptie en machtsmisbruik.
Tot zijn meest bekende werken
behoren ondermeer 'De Dag van de
Uil' en 'De Wijnrode Zee'. 'Candido'
was Sciascia's Siciliaanse versie
van Voltaire's 'Candide', waarin hij
opnieuw de mafia en de politici he
kelde. Op de vraag of hij niet bang
was voor represailles van de mafia
antwoordde hij eens: 'De mafia
leest geen literatuur'.
doör
Eric van der Velden
Gees Linnebank (44) is twintig jaar aan het toneel. Vele
grote en mooie rollen liggen achter hem. Om er een aantal te
noemen: Sganarelle in Molières 'Don Juan', 'Meneer
Puntila', 'Rotter', 'Cyrano de Bergerac' en de Gijsbrecht. Op
dit moment speelt hij een prachtige hoofdrol in
'Toekomstmuziek' van Alan Ayckbourn. Linnebank heeft
bij vele gezelschappen gewerkt. Bij The Family maakte hij
de hoogste toppen van de roem mee, en bij Toneelgroep
Theater kwam hij in het diepste dal terecht. Linnebank
groeide op in Utrecht. Na de Kweekschool en een halfjaar
voor de klas volgde hij de Arnhemse toneelschool. Een
terugblik op een nog lang niet beëindigde carrière.
NIEUWEGEIN - Hij laat een stuk-
je papier lezen, afkomstig uit zijn
plakboek: 'Krees Ginnebank spielt
Arturo Ui', staat er gedrukt. Het
gaat kennelijk om een foto-onder-
schrift uit een Duits toneelblad.
"Leuk hè", zegt hij, "De rest van het
artikel heb ik weggegooid, maar
zo'n pracht van een fout bewaar je
dan. Goed om je er aan te herinne
ren hoe relatief succes is. Dring je
eens tot een buitenlands toneelblad
door, en wat ben je dan eigenlijk?
Een Krees Ginnebank. Hahahaha!"
Na 'Krapps Last Tape' ben ik ge
stopt met het bijhouden van een
plakboek. Hier, je kunt het zien: al
leen nog maar wat losse knipsels. Ik
ben steeds meer gaan beseffen hoe
gevaarlijk dat terugblikken is. Waar
moet een acteur nu eigenlijk op te
rugblikken? Een schilder kan wij
zen naar zijn werk dat aan een wand
hangt. Maar een acteur is helemaal
niets als hij niet acteert. Ik ben nu
niks. Vanavond doe ik hopelijk een
voorstelling aardig, en geef ik men
sen reden om te zeggen: Góh, leuke
rol van die Linnebank. En mor
genochtend ben ik weer niks. Een
acteur kan niet zeggen: vanavond
speel ik niet, maar weet u wat: ik
stel vanavond een mooie voorstel
ling uit mijn plakboek voor u sa-
"Een keer heb ik meegemaakt dat
mijn mond weigerde. Dat was in
Herr Puntila, bij het Publieksthea-
ter. Het doek ging op, ik moest aan
een lange claus beginnen, ik keek
de zaal in en ik dacht: 'Barst ook
maar. Jullie zitten daar lekker, ter
wijl ik me drie uur lang de pestpok-
ken moet gaan werken'. Zeker vijf
tien seconden stond ik daar bewe
gingsloos, en dat is een verdomd
lange stilte in het theater hoor. Ik
begon uiteindelijk zoals een mop
perende arbeider op maandagmor
gen. En dan komt het vliegwiel toch
weer op gang, je merkt dat er iets in
die zaal gebeurt, en dan gaat het wel
weer. Een acteur wordt elke avond
achter een trein vastgebonden. Die
trein vertrekt, en jij moet zorgen dat
je niet valt, want anders ben je
dood. Nou ja: dood... Maar toch: als
je de tekst niet meer weet, of de
greep op de rol kwijt bent, door
breek je de illusie. Iets ergers kan je
als acteur niet overkomen".
"Ook tegenzin kan tot creativiteit
leiden. Als je chagrijnig bent, ga je
anders naar de tekst luisteren. Je
hoort dingen die je eerder niet hebt
gehoord. Ik herinner me een mo
ment uit Cyrano de Bergerac, een
rol die ik een paar seizoenen terug
heb gespeeld. Na de vakantie na
men we die produktie opnieuw op,
maar nu met een décor zonder trap,
omdat de vervoerskosten te hoog
waren geworden. Ik speel één van
de eerste keren in dat uitgeklede dé
cor, wil voordat ik aan een lange
claus begin een paar treden nemen,
en merk dus dat dat niet kan. En
daar sta je dan achter op het toneel
slecht zichtbaar voor het publiek te
ouwehoeren".
Nulpunt
"Er kwam een soort rust over me in
de zin van 'waar doe je het allemaal
voor?', ik liep al sprekend naar het
voortoneel, en voor het eerst ge
beurde wat ik altijd mateloos in heel
grote acteurs heb bewonderd. Ik
voelde hoe het publiek één en al oor
werd, op een manier die ik nog
nooit eerder had meegemaakt. Het
was echt toveren, wat ik met mijn
stem deed. Vanaf dat moment be
greep ik pas werkelijk wat ze op de
toneelschool met het acteren vanuit
het 'nulpunt' bedoeld hadden. Ik
hoorde hoe hersens en stem één
werden, en alles wat daar tussen zal
weg viel. Ja, en zo'n moment valt
dan onverwacht in je schoot. Heel
moeilijk om dat terug te halen. Maai
ik heb er aan geroken, dus nu ga ik
er naar op zoek".
"Ik ben een acteur bij wie al heel
snel veel expressie los komt. Altijd
druk bezig, altijd willen presteren.
Voor filmers schijn ik een ramp te
zijn. 'Man, wat doe je in hemels
naam met je wenkbrauwen', riep
Bert Haanstra uit, toen ik ooit een
rolletje voor de camera speelde.
'Wenkbrauwen?', zei ik, 'Ik doe he
lemaal niets met mijn wenkbrau
wen'. 'Niets! Je zou jezelf eens op
het doek moeten terugzien. Die din
gen van jou gaan wel een meter op
en neer'. Hij reageerde echt of ik
zijn film uit elkaar liet ploffen. Ik lig
daar niet wakker van. Het kan best
zijn dat ik beter op het toneel over
draag".
"Maar ik ben veranderd. Ik ben
bewuster naar de essentie van het
acteren gaan zoeken, en ik merk dat
ik toch wat van het leven heb door
gemaakt en meegemaakt. 'Je gaat
pas goed acteren als je veel bagage
hebt', ook zo iets dat ze je op de to
neelschool vertellen. Gelul vond ik
dat, maar het blijkt wel zo te zijn.
Aan de rol die ik nu speel, de com
ponist in Ayckbourns 'Toekomst
muziek', zou ik vijftien jaar geleden
ook wel uiting hebben kunnen ge
ven, maar of ik toen ook het onder
liggende licht-cynische gevoel op
gepikt zou hebben... Zo rijp was je
gewoon nog niet".
Sigaren
"Gijsbrecht was mijn eerste grote
rol na de teleurstellende periode als
artistiek leider bij Toneelgroep The
ater. Ik dacht: het zijn verzen, het
zijn alexandrijnen, het is van 300
jaar geleden, maar ik zal ze laten
klinken alsof ik ze nu in mij opko
men. Het was een van de weinige
keren in de twintig jaar dat ik nu
speel dat ik met een volstrekt ge
kende tekst de repetitieperiode in
ben gegaan. Op dit zolderkamertje
had ik de hele rol al in mijn hoofd
gecreëerd".
"Bij het Publiekstheater heb ik
door de bank genomen een hele
goede tijd gehad. Met fijne collega's
gewerkt, mooie rollen gespeeld. Op
het laatst kreeg Hans Croiset, toen
artistiek leider van het Publieksthe
ater, moeilijkheden met het be
stuur. De gemeente Amsterdam be
gon te klooien. Er stonden andere
mensen te trappelen om de leiding
van hem over te nemen. Als acteur
ben je bij dergelijke conflicten ver
domd onmachtig. We moesten het
meemaken dat we door een af ande
re kakelende dame van het bestuur
als een kleuterklas werden toege
sproken: 'Nee, het moet echt alle
maal een beetje anders, nee, er moet
nu toch echt een aantal vernieuwin
gen worden doorgevoerd'. Hans be
gon maatregelen te nemen, om te
verkopen dat er een vernieuwing
aan de gang was. Hij deed water bij
de wijn ten aanzien van zijn adoratie
voor zijn mensen. Voor mij was de
lol er af. Ik was toch al minder affi
niteit met de repertoirekeuze gaan
voelen. Ik hou niet zo van schrijvers
als Botho Strauss of Thomas Bern-
hard. Ze zijn mij te cryptisch, het ir
riteert me als ik niet meteen duide
lijk zie wat er met een tekst wordt
bedoeld".
"Ik kocht een busje, wilde gaan
trekken. De toneelsituatie was op
dat moment heel wankel. Ik had iets
van: Lucht, ik verdrink! En dan
merk je dat generatiegenoten met
hetzelfde gevoel zitten. Dus dan be
sluitje toch maar om niet bij de pak
ken neer te zitten. Samen met ac
teurs als Kitty Courbois, Rudolf Lu-
cieer, Hans Hoes, Marjon Brandsma
en Helmert Woudenberg ontwik
kelde ik een plan om het theater de
Kleine Komedie te gaan spelen. Ie
dereen was enthousiast. Maar de
verwezenlijking bleef te lang uit en
er moest brood op de plank komen,
dus er werden toch weer andere
aanbiedingen geaccepteerd".
"Toneelgroep Theater had inmid
dels lucht van mijn initiatief gekre
gen, en vroeg mij of ik daar de lei
ding op me wilde nemen. Ze had
den liever dat ik dat niet alleen
deed, en Helmert was toen een van
de weinigen die van het Kleine Ko
medie-clubje was overgebleven,
dus vroeg ik hem erbij. Ik weet nog
dat we het lot bezegeld hebben met
het opsteken van twee grote siga
ren. Ik rook niet, gewoon voor de
gein. Drie jaar later staken we weer
twee sigaren op. Dat was aan tafel
bij George Lawson, hoofd toneel
van WVC, die ons vroegtijdig mee
deelde dat we konden spartelen wat
we wilden, maar dat Theater zonder
meer kopje onder zou gaan. Hel
mert en ik keken elkaar aan, en we
dachten: een extra maagzweer is
niet nodig, dus we steken maar
weer eens sigaar op. Jij je zin
Lawson".
Pijn
"Het meeste pijn heeft me de beoor
deling van de Raad van de Kunst
gedaan. Voor de tweede termijn
hadden we een heel nieuw en ingrij
pend structuurplan gemaakt. Met
vier simpele regels meenden colle
ga's van mij ons te moeten afmaken.
Een tekst in de trant van: 'Ze maken
wel leuke publiekgerichte produk-
ties, maar inhoudelijk bleef het
vaak ver achter, en over de kwaliteit
valt ook wel het een ander aan te
merken, dus de nieuwe plannen
bieden weinig soelaas'. Ik hoef de
namen van de ondertekenaars niet
te noemen, maar Paul Sonke, Hans
Croiset, Jan Joris Lamers en ga zo
maar door. Ik ben de eerste om te
zeggen dat ik niet de beste regisseur
of toneelleider van Nederland ben,
maar ik ben ook weer niet niets, en
ik heb me wel de pestpokken lopen
werken. Is het dan echt te veel ge
vraagd om van je collega's een goed
afgewogen oordeel te verwachten?
Ja, daar zit wel een gezonde dosis
rancune.
Waarom ik na Theater dan toch
weer bij het Nationale Toneel van
Hans Croiset ben gaan spelen? De
pest is dat dit landje zo klein is, je
kunt niet om elkaar heen. We heb
ben het ook wel uitgesproken. Hij
zei: 'ja we zijn gebruikt door WVC,
en ik wist het allemaal niet, en ga zo
maar door'. Ik ga er dan maar vanuit
dat hij het integer bedoeld heeft".
"Ik neem mijn vak nog steeds
heel serieus, ik denk zelfs nog seri
euzer, maar ik ben het ook meer
gaan relativeren. Tegen mijn eigen
lijke zin in ben ik veel te lang door
dat toneel opgeslokt geworden. Het
is een egocentrisch beroep, je raakt
snel in het isolement van jezelf. Ik
speelde toneel, en kinderen en
vrouw had ik erbij. Nu ben ik sterk
gaan beseffen dat dit niet de juiste
volgorde is. En verdomd, tegen
woordig geniet ik weer meer van
het leven ook".
P. Beek schrijft proefschrift over kunst van het jongleren
AMSTERDAM (ANP) - Hij heeft
geen vrienden in het circus en zelf
slaagt hij er nog geen vijf seconden
in om een paar tennisballen in de
lucht te houden. Toch hoeft nie
mand hem over jongleren iets te
vertellen.
De 30-jarige P. Beek observeerde
jarenlang uitstekende en iets min
der goede jongleurs. De resultaten
van dat onderzoek heeft hij gebun
deld in een proefschrift, 'Juggling
dynamics', waarop hij morgen pro
moveert aan de Vrije Universiteit in
Amsterdam.
Het is geen luchtig leesvoer voor
de gemiddelde circusliefhebber ge
worden. Beeks eerste interesse ging
niet uit naar het uiterlijk vertoon,
maar naar het hoe en waarom van
de bewegingen die jongleurs ma
ken.
Het heeft geresulteerd in een lij
vig boekwerk waarin hij op haast
wiskundige wijze, compleet met
grafieken en berekeningen, uit de
doeken doet wat er allemaal komt
kijken bij die ogenschijnlijk zo sim
pele kunst van het jongleren.
Het moest een onderzoek worden
naar de manier waarop mensen zich
bepaalde bewegingsvaardigheden
eigen maken. Beek: "Al nadenkend
kwam ik uit op jongleren. Geen
mens die het meteen kan, maar ie
dereen kan het in principe leren.
Een cascade met drie ballen bij
voorbeeld kun je leren in een perio
de van tussen de zes uur en de zes
enzestig dagen".
"De aanleg van mensen verschilt
enorm. Zelf ben ik duidelijk niet
zo'n groot talent. Ik denk dat ik er
een maandje voor nodig zou hebben
al heb er nooit echt werk van ge
maakt". Met opzet niet, verduide
lijkt Beek. "Het is nu duidelijk dat
mijn interesse puur wetenschappe
lijk is en dat het geen verdwaald
hobbyisme genoemd kan worden".
Voor zijn onderzoek observeerde
Beek jarenlang de leden van een
jongleergroep die doorgaans actief
is op het Leidseplein en in het Von
delpark. Hij bezocht The London
Circus Week in Engeland en de elf
de Europese Jongleurs Competitie
in Bradford bij Leeds en raakte
gaandeweg steeds meer onder de
ROOSENDAAL (ANP) - "Neder
land krijgt zijn grootste beelden
tuin, in West-Brabant". Onder deze
slogan heeft de culturele stichting
3W= gisteren in Roosendaal een
groot kunstproject gepresenteerd.
Op acht plaatsen in West-Brabant
langs auto- en vaarwegen worden in
1993 acht monumentale ruimtelijke
"bjccten of beelden geplaatst. De
kunstwerken moeten worden ge
maakt door acht Nederlandse kun-
tenaars die worden geselecteerd
door een jury met bekende Neder
landers op kunstgebied. De kunste
naars krijgen ook het materiaal toe
gewezen. In welke gemeenten de
kunstwerken worden geplaatst is
nog niet bekend. De objecten zullen
buiten de bebouwde kom worden
gezet.
De stichting 3W=, die al driejaar
aan dit project werkt, vindt het pro
ject nodig omdat er volgens haar in
West-Brabant sprake is van een gro
te culturele armoede. Het project
zal dit deel van de provincie econo
misch en toeristisch opkrikken.
Het hele project gaat 1,2 miljoen
gulden kosten. Volgens de stichting
zal de provincie Noord-Brabant
drie ton bijdragen en het rijk 3,6 ton.
De stichting verwacht verder ruim
1,5 ton subsidie in het kader van
werkervaringsprojecten. De rest
moet worden opgebracht door het
bedrijfsleven en verschillende
fondsen. In het comité van aanbeve
ling zitten onder anderen prof. W.
Crouwel, directeur van het museum
Boymans van Beuningen in Rotter
dam, mr. F. Houben, commissaris
van de koningin in Brabant, en oud
minister Nijpels.
indruk van alles wat het menselijk
lichaam vermag.
"Een Amerikaanse collega van
mij pleegt altijd vol bewondering
voor het menselijk lichaam uit te
roepen "What a machine!". Dat is
precies het gevoel dat ook vaak in
mij op kwam. Als je toch ziet hoe
veel moeite wetenschappers in de
robotica hebben om een armpje te
maken dat dingen kan pakken.
Daar hebben ze een bewegingspro
gramma voor nodig zo dik als de
Van Dale".
Onder andere voor die categorie
onderzoekers kan zijn proefschrift
interessant zijn, denkt Beek. "We
ten wat de biologische manier van
het aanleren van een beweging is,
daar kunnen ze misschien veel van
leren."
Wat hem zelf betreft: Beek be
zoekt vaker circussen dan voor
heen. maar is ook een veel kriti
scher toeschouwer geworden dan
hij voor die tijd was. "Vroeger was
ik bij het eerste het beste trucje on
der de indruk. Nu niet meer. Ik kan
nu zien hoe vloeiend de bewegin
gen zijn en wat een jongleur doet
om zijn act nog interessanter te ma-
Jcen. De Russen Popovic en Serge
Ignatov, dat zijn jongleurs van we
reldformaat. Achter je rug jongle
ren terwijl je op een niet onder
steunde trap staat. Probeer het
maar eens". Technisch perfect, die
Russen, maar de Amerikanen zijn
leuker. "Ze beheersen de kunst ook
in perfectie, maar hun act is meer
een knipoog naar het publiek."
"Het menselijk lich
Studiedag
letterkunde
LEIDEN - De redactie van het tijd
schrift Literatuur zal op 9 december
een studiedag wijden aan de vraag:
'Is de Nederlandse letterkunde er
alleen voor neerlandici?' De redac
teuren T. Anbeek, F. van Oostrom,
W. van den Berg, E. Grootes en H.
Pleij, zullen een korte voordracht
houden waarna een forumdiscussie
plaats heeft. 'Literatuur', dat een
oplage heeft van 5000 exemplaren,
voltooit in december 1989 zijn zesde
jaargang. Het is destijds opgezet
met de gedachte de Nederlandse
letterkunde door middel van vlot
leesbare artikelen toegankelijker te
maken voor een breder publiek. De
redactie wil tijdens de studiedag
eens nagaan wat er is uitgekomen
van die doelstelling.
LEIDEN De Leidse operettever
eniging Crescendo treedt op 24 en
25 november in de Stadsgehoorzaal
op met de operette 'Victoria und ihr
Husar', waarvoor Paul Abraham de
muziek. Ook dit jaar wordt Crescen
do begeleid door een compleet or
kest, bestaande uit negentien muzi
kanten. De leiding is in handen van
dirigent Joop van Eek. De gebrui
kelijke zondagmiddagvoorstelling
voor ouderen is ditmaal verschoven
naar vrijdagavond 24 november.
Aanvang beide avonden 20.00 uur.
