DDR gaat eigen weg
naar de democratie
Burgeroorlog El Salvador weer terug bij af
Lijden aan de kerkkomt in alle kerken voor
Reportage
PAGINA 2
WOENSDAG 15 NOVEMBER 1989
OOST-BERLIJN Een communistische partij die vecht om te overleven, vier zoge
naamde blokpartijcn die proberen zich te bevrijden van de zelf opgelegde ketens, een
brede oppositiebeweging die zoekt naar structuren en een volk dat enerzijds nog snel
lere veranderingen verlangt en anderzijds vreest dat het veel te snel gaat.
De DDR is na de negende november een heksenketel met slechts één zekerheid: het
wordt nooit meer zoals het was. Een DDR ook, waarin de grote meerderheid de kapi
talistische cllcbogcnmaatschappij afwijst. Wel veranderingen, wel meer vrije markt
economie, maar geen tweede BRD. En zeker (nog) geen hereniging. De grote vraag is
hoe de DDR de gigantische uitdaging te lijf zal gaan.
Voor alle politieke en maatschappe
lijke kringen staat vast dat de com
munistische SED de in de grondwet
geregelde leidende rol zo niet meer
kan spelen. Vast staat ook, dat men
zélf nog niet in staat is die functie
i hoopt door vertrou-
r de SED en de doehterorganisa-
wenwekkende maatregelen het tij ties een meerderheid gegarandeerd,
nog te kunnen keren. Maar de top is Het wordt echter niet uitgesloten
ook zo realistisch om vast te stellen geacht dat alle partijen vrij de vol-
dat alleen met een door het volk ge- gende verkiezingen in zullen gaan.
legitimeerde regering en parlement Pessimisten voorspellen dat de
dat er dus op mid- de geweldige maatschappelijke en SED dan minder dan 5 procent
de
door
Hans Hoogendijk
economische problemen op te los
sen zijn.
Daarvoor is niet alleen een ande
re, meer democratische, kieswet no
dig maar ook de door alle niet-com-
munistische partijen verlangde af
schaffing van het eerste artikel van
de grondwet. Daarin staat dat de
DDR een socialistische staat
De partij, die meer dan veertig beiders en boeren
jaar de afgedwongen alleenheer- tieke organisatie
schappij heeft misbruikt, maakt
turbulente dagen door. Het polit-
buro valt, wordt in sterk gewijzigde tiscbe partij
vorm herkozen, verliest een dag la- tTVrmf
ter weer vier leden en moet daarna u L
onder druk van de basis een ver
vroegd partijcongres houden.
Het is de basis van deze partij, zingen. Hoe die er uit moeten
de stemmen krijgt, maar een West
duits opinie-onderzoek heeft uitge
wezen dat de communisten nog op
de tweede plaats zouden komen.
Het communistische Politburolid
Schabowski is net als vertegen
woordigers van de andere partijen
van mening dat het belangrijkste
doel moet zijn dat er een door het
"Ze is de poli- volk gelegitimeerde en dus aan-
alle werken- vaarde regering komt. Ook een
i de arbeiders- mondig, onafhankelijk parlement
haar Marxistisch-Leninis- staat hoog op het verlanglijstje.
Zich bewust van de gevaren die de
prille democratie bedreigen, stre
ven alle parlementaire en buiten-
De in het parlement vertegenwoor- parlementaire groepen naar een re-
digde andere partijen eisen evenals gering op zo breed mogelijke basis,
de oppositiebeweging vrije verkie- Daarin moet ook onafhankelijke
met nog altijd 2,3 miljoen leden, die nog niet duidelijk. Mogelijk blijven zitting hebben,
economische en juridische experts
hervormingen en democratisering
eist en de top volgt. De linkervleu
gel stelt zelfs dat de partij eventueel
genoegen moet nemen met een
minderheidspositie, omdat het be
lang van de staat prevaleert boven
dat van welke politieke of maat
schappelijke groepering ook.
De leiding is in haar denken nog
de blokpartijen in het zogenoemde In het parlement verkondigden
Nationale Front samenwerken, alle partijen dat maandag. In meer
worden ook andere groepen dan honderd bijdragen maakten de
toegelaten. In het front zijn alle
vertegenwoordigde partijen
afgevaardigden eindelijk schoon
schip en velen bekenden dat zij de
nigd. Zij kregen tot nu toe middels belangen van het volk niet op de
bepaalde verdeelsleutel
aantal zetels in het parlement en mi
nisters in de regering. Daarbij is
juiste wijze hadden gediend. Na e
leiding bij de SED, en nieu-
voorzitters bij de meeste blok-
MEXICO-STAD - "We ver
dedigen onze posities om de
regering van Cristiani tot on
derhandelingen te dwin
gen". Schreeuwend naar te
levisiecamera's probeerden
zondag twee vrouwelijke
guerillastrijders het doel van
hun actie onder woorden te
brengen. Ze werden over
stemd door het onophoude
lijke geknetter van mitrail
leurs.
door
Rob Sprenkels
Voor het eerst sinds het echte be
gin van de burgeroorlog, negen jaar
geleden, heeft de Salvadoraanse
guerrilla voor langere tijd verschil
lende wijken bezet in de hoofdstad
San Salvador. De ultrarechtse rege
ring van president Alfredo Cristiani
kondigde zondagnacht de noodtoe
stand af. De guerrilla heeft het over
massale luchtbombardementen te
gen de burgerbevolking.
Met name het noorden en het oos
ten van de Salvadoraanse hoofd
stad zijn veranderd in een waar slag
veld. Schuilend achter muurtjes en
krotwoningen probeerden guerril-
leros en soldaten maandag opnieuw
elkaar koud te maken. Duizenden
mensen, inclusief de nodige journa
listen, hadden zondag al uren lang
vastgezeten temidden van de
schietpartijen.
Een wanhoopsoffensief? "We de
monstreren hiermee aan de
doodseskaders waartoe we in staat
zijn", legde via de lokale radio een
guerrillero uit, die kort daarvoor
had deelgenomen aan de aanval op
de woning van president Cristiani.
Drie jaar geleden, toen haar
boekje 'Hulpeloos maar Schul
dig' net uit was, sprak drs. Aleid
Schilder "wat voorzichtig" over
de kerken waar het 'lijden aan
de kerk' voorkwam. Ze noemde
toen de gereformeerd-vrijge
maakte kerken, de 'zware' gere
formeerde kerken en ook plaat
selijke 'gewone' gereformeerde
kerken. "Na alle reacties die ik
sindsdien gehad heb zeg ik nu:
de verhalen komen werkelijk
uit alle soorten kerken. Katho
liek, hervormd, gereformeerd".
Dit vertelde Schilder gister
avond in Alphen aan den Rijn,
waar zij op uitnodiging was van
de werkgroep Vorming en Toe
rusting van de gereformeerde
classis Rijnland. De psychothe
rapeute uit Heereveen vertelde
over haar geruchtmakende boek
je, dat zij oorspronkelijk schreef
als eindscriptie voor haar studie
klynische psychologie, waarin zij
de relatie beschreef tussen de
'paradox van de gereformeerde
leer' en zware depressies.
Vijfjaar na dato bleek zij milder
in haar oordeel over haar gerefor
meerde verleden. "Toen zat ik
midden in de de verstandelijke
verontwaardiging, nadat ik die
eerst gevoelsmatig had onder
gaan. Nu kan ik wat gebeurd is
beter een plek geven in de ge
schiedenis". Schilder blijft ja zeg
gen-op verzoeken om spreekbeur
ten, omdat haar is gebleken dat
veel mensen de door haar in kaart
gebrachte geloofsproblemen her
kennen.
Die herkenning was er gister
avond in de Alphense Marahatha-
kerk ook. Hoewel Schilder zelf
niet met stelligheid durfde te zeg
gen dat vrouwen meer last heb
ben van de gereformeerde leer,
kwamen gisteren vooral uit het
vrouwelijk deel instemmende ge
luiden.
Uitverkiezing
Volgens Schilder, zelf opgegroeid
in het gezin van een gerefor
meerd-vrijgemaakte hoogleraar,
dringt het negatieve mensbeeld
zich sterk op de voorgrond in de
gereformeerde leer. "Je bent hul
peloos, afhankelijk, maar niet in
staat tot enig goed", schetste de
spreekster. "Het ergste is dat je je
schuldig voelt aan je eigen klein
heid. Je hebt zo'n gevoel van: ik
kan het niet helpen dat ik het niet
kan helpen. Logisch datje niet uit
deze paradox komt".
Dit besef werd volgens haar
versterkt door kerngegevens in
de christelijke leer als het liefheb
ben van God en je naaste ("maar
het 'als jezelf werd weggelaten' 'V
de hoge eisen, emoties en driften
die er niet mogen zijn, de vraag
om een waar geloof en vooral de
leer van de uitverkiezing: Gvl
heeft voor 'de grondlegging der
wereld' reeds besloten wie hij zou
behouden een klein getal en
wie hij zou verwerpen.
Schilder: "Statistisch gezien is
dan de kans groot dat je verwor
pen zou worden. Bovendien ben
je geneigd tot alle kwaad... Het re
sultaat is wanhoop of vlakheid".
Een breuk met de kerk, werd ook
vaak niet als een echte oplossing
ervaren: eenzaamheid binnen je
familie en een blijvend zoeken
naar wel een goed kerkelijk nest,
was het gevolg.
Volgens de spreekster is de eni
ge manier om te kunnen (overge
ven het besef dat er geen absolute
waarheden meer zijn. Zelf is zij
tot het besef gekomen dat er altijd
te veel in tegenstellingen is ge
dacht. Goed en kwaad, God en
mens zijn tegen elkaar uitge
speeld, terwijl zij nu de eenheid
van het leven ervaart.
'Contactarm'
"Gijsen is contactarm, heeft
geen echte belangstelling voor
zijn priesters en handelt onchris
telijk". Wat heet, de bisschop van
Roermond is in feite de meest on-
Dergelijke forse kritiek valt te
lezen in het boek 'Met het gezicht
naar het volk', waarin 43 (ex-
)priesters zich anoniem hebben
uitgesproken over Gijsen. Het
eerste exemplaar van het boekje
werd gisteren aangeboden aan
voorzitter H. Stijns van de Vereni
ging van Pastoraal Werkenden
(VPW) in het bisdom, een niet
door Gijsen erkende organisatie.
De priesters, waaronder enige
gehuwde, zien in hun dienst aan
de mensen vrijwel nog het enige
motief om ondanks de malaise in
hun bisdom hun werk te blijven
doen.
Ze vergelijken de toestand in
Roermond met die tijdens de
Tweede Wereldoorlog. "Ons'bis
dom is door de vreemde mogend
heid, het Vaticaan, bezet en pau
selijk zetbaas Gijsen omringt zich
met mensen die niet bekwaam
zijn, maar wel voldoen aan het
boekje aan de partijchef'.
Bekoeld
Na het streven naar eenheid,
heeft de synode van de Christelij
ke Gereformeerde Kerken nu de
nadruk gelegd op het wegwerken
van de verschillen. Hoewel de sy
node gisteren duidelijke uitspra
ken heeft vermeden, is wel duide
lijk dat de relatie met de Neder
lands Gereformeerde Kerken is
bekoeld.
Was er al sprake van een 'pat
stelling' in de verhouding met de
Nederlands-gereformeerden, de
synode kon er nu duidelijk niet
uitkomen of de opvattingen van
deze kerken over de zogenoemde
'toeëigening des heils' wel of niet
binnen de grenzen van het gere
formeerde belijden vallen. De sy-
.node laat het nu aan de deputaten
(deskundigen) voor de eenheid
van de gereformeerde belijders
over om via gesprekken achter
het goede antwoord te komen.
Ook met de Gereformeerde
Kerken (vrijgemaakt) zullen de
gesprekken via de deputaat-
schappen worden voortgezet.
Voor de gereformeerd-vrijge-
maakten is de relatie tussen de
Christelijk-gereformeerden en
Nederlands-gerefomeerden een
struikelblok. Met die wetenschap
zit de christelijk-gereformeerde
synode tussen twee vuren. Het
probleem is nu door de synode
weer vooruit geschoven.
Zorg om milieu
"Het is niet meer de vraag of de
kerk zich wel met het milieu
vraagstuk moet bezighouden,
maar hoe en en in welke mate".
Dat schrijft de Raad voor de za
ken van overheid en samenleving
(ROS) van de Hervormde Kerk in
een uitvoerige nota over 'Ge
meente en milieu'. Duidelijk is
volgens de ROS nu al wel: de
maatregelen zijn niet snel te
groot.
Het stuk wordt volgende week
door de hervormde synode be
sproken en is bedoeld om de ge
meenten aan te zetten tot zorg
voor het milieu. In de nota wor
den dan ook vooral vragen opge
roepen. Na een uitvoerige ronde
in de kerk, hoopt de ROS dan
over twee jaar met een concrete
handleiding te kunnen komen
ten behoeve van de gemeenten.
Het meest besproken agenda
punt van volgende week is wel
het vraagstuk van de homoseksu
aliteit. De synode zal zich buigen
over de vraag in hoeverre tucht
over homoseksuelen uitgeoefend
mag worden.
Geld voor vrouw. De gerefor
meerden hervatten hun financië
le bijdrage aan de sectie 'Vrouw
in kerk en samenleving' van de
Raad van Kerken. Drie jaar gele
den stopten de gereformeerden
deze bijdrage in navqlging van de
RK Kerk en de Hervormde Kerk.
Er is voor 1990 8.000 gulden gere
serveerd. Het deputaatschap Ge
meenteopbouw vindt dat het om
"voluit kerkelijke werk" gaat.
Beroepen
Hervormde Kerk: beroepen te
De Krim C. Haasnoot kand. Lis-
se, te 's-Heerenberg en Zeddam
E. J. A. van der Kaaij kand.
Utrecht.
Toegelaten tot de evangeliebedie
ning en beroepbaar A. H. Drost
Verdistraat 155 2324 KD Leiden.
Tel. 071-316042, C. Haasnoot,
Veldhorststraat 33, 2161 EP Lis-
se. Tel. 02521-10802.
Oostduitse grenswachten voor rest
ken waarheen die veranderingen mo<
partijen moet er nu een nieuwe par
lement komen.
Realistisch
Voor de bejaarde kritische denker
Stefan Heym zou dan de droom
werkelijkheid worden van een
"DDR die in de toekomst mogelijk
provisorische opvangkampen moet
inrichten om de toeloop van men
sen naar het nieuwe socialisme op
te vangen". De SDP-oprichter Ibra
him Böhme spreekt van een derde
weg tussen het kapitalisme en het
realistisch socialisme. Hij denkt aan
een socialistische volkspartij, waar
in alle lagen van de bevolking onge
acht godsdienst of maatschappijvi-
»n van wat eens de Muur was. De
leiden.
sie een plaats vinden. De schrijfster
Christa Wolf wil het experiment van
het humanistisch socialisme begin-
Vele CDU-aanhangers en kerke
lijke woordvoerders wensen een
christelijk-sociale samenleving
waarin eerlijkheid, oprechtheid en
integriteit voorop staan. De libera
len, boeren en nationaal-democra-
ten verlangen vooral meer markt
economie, afschaffing van het ab
surde subsidiestelsel voor primaire
levensbehoeften. De nog altijd
heersende communisten willen bo
venal een scheuring in de eigen ge
lederen voorkomen. Zij hopen door
ingrijpende democratisering van
veranderingen zijn onomkeerbaar,
partij en maatschappij de leidende
rol op legitime wijze te veroveren.
Maar boven dat alles staat het
streven om te voorkomen dat de
DDR wordt 'opgeslokt' of 'opge
kocht' door de Bondsrepubliek. Ve
len willen een DDR die de meer be
scheiden kant van de Duitsers
toont.
Mondig
De woorden van de Westduitse ere
voorzitter van de SPD, Willy
Brandt, dat de "de mondige DDR-
burger geen inmenging van West-
Duitsland nodig heëft, omdat hij
zelf wel beslissen kan wie men ver
trouwt", hebben grote indruk ge-
Oostduitsers willen nu zelf uitma-
(foto AP)
maakt. Maar nog vaker wordt Wal
ter Momper, de sociaal-democrati
sche burgemeester van West-Ber-
lijn aangehaald. Hij zei dat de West
duitsers op het gebied van de demo
cratie misschien nog wel het een en
ander kunnen leren van de Oost
duitsers. "Want terwijl wij na de
oorlog de democratie in de schoot
hebben geworpen gekregen door de
geallieerden, hebben de mensen in
de DDR haar op vreedzame wijze
bevochten".
De DDR in november 1989. Een
volk is trots op de verandering en
wil zelf oplossingen vinden voor de
enorme problemen. Daarbij is hulp
welkom, maar bevoogding niet.
lazquez, was al een paar dagen eer
der door de publiciteitsmaniakken
van het leger op symbolische wijze
ter dood veroordeeld. In een van de
vele propagandaspotjes op de tele
visie verscheen de vakbondsvrouw
voor een in brand gestoken bus. Het
beeld werd bevroren en met een
scheurend geluid werd er een rood
kruis over haar gelaat getrokken.
Volgens de top van het Sal
vadoraanse leger vormen alle pro
gressieve vakbonden, mensenrech
tenorganisaties en ook de linkse po
litieke partijen niet meer dan een
'legale' dekmantel voor de infiltra
tie van de guerrilla in de hoofdstad.
Vooral ook de nationale universiteit
is, zo vinden de militairen, een
broeinest van rebellen. Er zouden
wapens worden verstopt, explosie
ven en gewonde guerrilleros.
In antwoord op de aanvallen van
de rebellen in San Salvador werd
zondag dan ook meteen de campus
van de universiteit bestormd. Vol
gens sommige berichten zou de fa
culteit van medicijnen gedeeltelijk
in vlammen zijn opgegaan. Tiental
len studenten en werknemers wer
den op hardhandige wijze afge
voerd.
Gemeente-ambtenaren laden de ontzielde lichamen van tientallen bewoners van de hoofdstad San Salvador op Herhaling
achtwagen. Sinds het offensief van de guerilla afgelopen zaterdag begon, zijn al meer dan 400 doden geval
len.
"Dit bewind wil het volk het zwij- Er was de afgelopen weken al
gen opleggen middels een vuile oor- steeds meer een klimaat ontstaan
log en wij gaan een dergelijke con- van 'oog om oog, tand om tand'. Op
frontatie niet uit de weg", aldus de elke actie van de guerrilla in de Sal-
guerrillero. vadoraanse hoofdstad volgde keer
De polarisatie in El Salvador, die op keer een ultrarechtse bomaan-
sinds de verkiezingsoverwinning slag. En als antwoord daarop kwam
van ultra-rechts in maart van dit het dan weer tot een nieuwe actie
jaar sterk was toegenomen, lijkt tot van de rebellen,
een definitieve explosie gekomen. Het huidige offensief van de guerril
leros is tot op zekere hoogte een re
presaille voor de bomaanslag tegen
een van de meest vooraanstaande
vakbonden in El Salvador. Daarbij
kwamen twee weken geleden 11
mensen om het leven, onder wie
aantal vooraanstaande leiders
de vakbond.
rilla is aanzienlijk sterker en beter
georganizeerd. En zowel binnen de
regering als binnen het leger heeft
nu ultra-rechts het helemaal alleen
voor het zeggen. "We willen het be-
Destijds reageerde het Sal- wind van Cristiani tot onderhande-
vadoraanse bewind, toen onder llnS™ dwingen zo schreeuwden
aanvoering van de christen-demo- 20nda8 'w?e vrouwelijke guemlle-
craat Jose Napoleon Duarte. met ros vanuit hun schuilplaats,
een ware heksenjacht tenen alles Maar met het offensief zijn Cns-
wat maar DrosresstefrookDeun? tiani en en zÜn le8er dieP in hun
versiteit werd gesloten en doosesja- trot,s gekrenkt. Ook is het bewind
ders konden onbestraft duizenden met zijn neus op het feit gedrukt dat
slachtoffers maken. Tal van studen-
de guerrilla militair nog lang
uiicia iuctis.eii. -Ldi van siuuen- j
arbeiders kozen het hazepad
de bergen om zich daar
i de guerrilla te scharen.
hoop van Cristiani dat hij de rebel
len middels onderhandelingen tot
overgave zou kunnen dwingen als
verdwenen. In
terug
ten
zijde
Op het ogenblik dreigt
soortgelijke ontwikkeling te vol- feite is de burgeroorlog
gen. Iedereen vreest dat het bewind bij af.
van Cristiani de komende dagen de Maar er zijn ook de nodige ver
staat van beleg zal gebruiken om al- schillen met januari 1981. De guer-
le progressieve organisaties op te rilla is aanzienlijk sterker en beter
rollen. Politieke voormannen als georganiseerd. En zowel binnen de
Guillermo Ungo en Hector Oqueli, regering als binnen het leger heeft
tot voor kort nog woordvoerders nu ultra-rechts het helemaal alleen
van de guerrilla, en een aantal vak- voor het zeggen. Daarmee lijkt de
bondsleiders hebben al politiek strijd alleen maar féller te worden.
ADVERTENTIE
Een
hen, Febe Elizabeth Ve-
Na negen jaar strijd en meer dan
70.000 doden dreigt de burgeroor
log in El Salvador weer helemaal
opnieuw te beginnen. Het offensief
van de guerrilla lijkt namelijk
enigszins een herhaling van het of
fensief van januari 1981, het feitelij
ke begin van de burgeroorlog,
asiel gezocht in de ambassades van
Mexico en Venezuela.
Maar er zijn ook de nodige ver
schillen met januari 1981. De guer-
