Oudere Chinees raakt
tussen wal en schip
'Uitlaatgassen Schiphol
tasten gezondheid aan'
DE TIJD,
VAN TOEN
HET ZWARTJESGOED EN DE
MOORD OP DE POSTILJON
MAANDAG 13 NOVEMBER 1989
.^^^ardiiaaiSfavi,, ■J.
PAGINA 9
Vriendenkring lian Yi Hui luidt de noodklok
NOORDWIJKERHOUT - De
jonge Chinezen die enkele de
cennia geleden welgemoed
naar ons land kwamen om er
een restaurant te beginnen, zijn
langzamerhand toe aan een rus
tige oude dag. Traditioneel slij
ten oude Chinezen hun laatste
levensdagen in het huis van een
van hun kinderen. De huisves
ting van de jongere Chinezen in
combinatie met de 'verwestelij-
king' van hen leidt ertoe dat
voor veel Chinese bejaarden de
ze droom in rook opgaat.
door
Moriica Wesseling
De Vriendenkring Lian Yi Hui, een
vereniging die de tradities van Chi
na wil bewaren maar tegelijkertijd
zich openstelt voor westerse invloe
den, onderkent de problemen.
Daarom werd zaterdag in het con
grescentrum Leeuwenhorst in
Noordwijkerhout het symposium
'Oudere Chinezen in Nederland,
mythe en werkelijkheid' gehouden.
Ouderenzorg gaat de Chinese ge
meenschap ter harte, zo bleek uit de
grote opkomst. Ruim 400 Chinezen
uit alle leeftijdscategorieën kwa
men naar Noordwykerhout. Opval
lend genoeg hoorde je nauwelijks
Chinees spreken. Het grote aantal
verschillende Chinese dialecten is
hieraan wellicht debet. Al was Ne
derlands de voertaal, de traditionele
korte buiginkjes met het hoofd leid
den elk gesprek in.
In 1995 zal Nederland 2000 Chine
zen ouder dan 65 jaar en 9000 ouder
dan 55 jaar tellen. Een groot deel
van hen woont in Zuid-Hollands
Daar was immers enkele decennia
de grootste "raag naar buitenlandse
restaurants.
Voorzitter H.T. Kwee van Lian Yi
Hui over de problemen waarmee de
Chinese gemeenschap de komende
tijd wordt geconfronteerd: "In Chi
na is het gebruikelijk dat de ouders,
zodra ze het zelf niet meer kunnen
rooien, worden opgenomen in het
huis van hun kinderen. Ouders heb
ben de plicht hun kinderen op#te
voeden, maar kinderen hebben net
zo goed de plicht later voor hun ou
ders te zorgen. Dat is een diep ge
worteld traditioneel principe. De
vanzelfsprekendheid van dit sys
teem in China blijkt in Nederland
doorbroken te zijn".
De tweede generatie Chinezen, nu
30 tot 50 jaar oud, woont over het al
gemeen in huizen waar geen plaats
is voor twee extra bewoners. Prak
tisch gezien is er dus al een pro
bleem bij het in huis nemen van de
ouders. "Daar komt echter nog iets
bij", vertelt Kwee. "Veel jongere
Chinezen zijn verwesterd. In Neder
land is de zorg voor zieken en oude
ren overgegaan van de families naar
de overheid. De tweede generatie
Chinezen is hiermee vertrouwd en
vindt dit systeem van overheids
zorg zo slecht nog niet".
Hoewel Kwee zich haast op te
merken dat ook bij de jongere Chi
nezen velen wel bereid zijn voor
hun ouders te zorgen, kan hij niet
anders dan concluderen dat voor
veel bejaarde Chinezen de oude dag
een bedreiging vormt.
Ook deze groep moet een beroep
doen op de voorzieningen die de
overheid in het leven heeft geroe
pen. -Moeten doen, want uit de
woorden van Kwee blijkt, dat een
Chinees er over het algemeen abso
luut niet op zit te wachten de hulp
van een ander in te roepen. "De Chi
nees hecht grote waarde aan zelf
standigheid. Aankloppen voor hulp
is eigenlijk ondenkbaar".
Nog afgezien van de instelling
van de Chinees is er het probleem
van de taalbarrière. Heel veel Chi
nezen van de eerste generatie spre
ken geen Nederlands. Daardoor
blijven zij verstoken van informatie
over de meest simpele vormen van
hulp 2oals 'Tafeltje dekje'. De fol
ders over hulp aan ouderen zijn in
alle talen verkrijgbaar, behalve in
het Chinees, pierkt Kwee op.
De taalbarrière leidt ook makke
lijk tot vereenzaming. Voor Neder
landse bejaarden die alleen achter
blijven, is het al moeilijk om een be
hoorlijk sociaal leven in stand te
houden, laat staan voor een oudere
Chinees zonder kennis van het Ne
derlands.
Hulp
Er moet iets gebeuren, dat staat wel
vast. Niet alleen de Chinese vereni
ging, ook de vertegenwoordigers
van de overheid bleken hiervan za
terdag overtuigd. De grote vraag is
alleen wat.
Kwee denkt dat er onder meer
een mentalteitsverandering bij de
oudere Chinees noodzakelijk is.
"Het is geen schande om bij de
overheid aan te kloppen voor hulp.
De oudere Chinees verbindt daar
veel te sterk verlies van waardig
heid aan, terwijl dat natuurlijk ab
soluut niet zö is", brengt Kwee naar
Ook de ideeën van de jongere ge
neratie behoeven volgens Kwee
aanpassing: "De zorg voor ouderen
is gewoon een menselijk principe.
Ook in het westen heb je die plicht".
Wijziging van denkbeelden alleen
is niet voldoende. Er moeten voor
zieningen komen voor Chinezen.
De normale hulpdiensten moeten
toegankelijk worden gemaakt voor
Chinezen door de informatie erover
ook in het Chinees te verstrekken.
Wat de vorm van huisvesting be
treft zijn de vriendenkring en de
overheid er nog lang niet uit. Tij
dens het symposium waren hier
over zeer uiteenlopende gedachten
te horen.
De 79-jarige en opvallend kwieke
longarts Nio Kok-Hien ziet wel wat
in een aparte wijk voor de oudere
Chinezen van de eerste generatie.
"Zij kunnen dan op hun eigen ma
nier hun laatste dagen doorbren
gen. Als de tweede generatie be
jaard is, is de wijk niet meer nodig.
Deze generatie is al zo sterk verwes-
In 1995 zal Ne
derland 2000
Chinezen ouder
dan 65 jaar en
9000 ouder dan
55 jaar tellen.
Een groot deel
van hen woont
in Zuid-Hol
land. (foto Loek
Zuyderduin)
Veel oudere Chinezen spreken geen
Nederlands en maken mede daar
door vaak geen gebruik van allerlei
instanties, die er speciaal voor ou
deren zijn. (foto Loek Zuyderduin)
terd dat wonen in de gangbare be
jaardenwoningen voor hen vanzelf
sprekend is.
Mevrouw Indorf, 76 jaar, bepleit
precies het tegenovergestelde. "We
moeten geen getto's vormen voor
Chinezen. Ook deze bevolkings
groep maakt deel uit van de Neder
landse samenleving en hoort dus in
haar midden".
De organisator van het symposi
um, Lian Yi Hui, had geenszins de
illusie dat er zaterdag een kant en
klare oplossing voor dit probleem
zou worden gevonden. "We kennen
nu de problematiek en zoeken sa
men met de overheid naar de oplos
sing. Deze dag was een goede eerste
aanzet daartoe", besluit voorzitter
Kwee.
Warmond had leukste
kindervakantieweek
WARMOND De werkgroep kin
dervakantieweek Warmond heeft
dit jaar de beste en leukste kinder
vakantieweek van heel Zuid-Hol
land georganiseerd. Janzeuven, het
overkoepelend orgaan van het
jeugd- en jongerenwerk in Zuid-
Holland, heeft de werkgroep daar
om onderscheiden met de Janzeu-
ven-wisseltrofee 1989.
Door de enthousiaste manier van
werken heeft de werkgroep het kin
dervakantiewerk in Warmond
nieuw leven ingeblazen. Maar liefst
246 kinderen, een record, deden
mee aan de spelletjes en activiteiten
op het 'vakantie-eiland' Kouden-
hoorn.
De werkgroep kindervakantie
week bestaat uit vijf vrouwen en
een man die allemaal veel vrije tijd
in de organisatie van de vakantie
week stoppen.
Platform eist grondig onderzoek
SCHIPHOL/LEIDSCHEN-
DAM Er moet een al
lesomvattend onderzoek ko
men naar de risico's voor de
volksgezondheid en het
milieu van de voorgenomen
uitbreiding van de nationale
luchthaven Schiphol. De on
derzoeken die tot nu toe zijn
gedaan zijn te summier. De
kwalijke gevolgen van uit
laatgassen van de startende
vliegtuigen worden moge
lijk ernstig onderschat.
Dat vindt het Platform Leefmilieu
regio Schiphol, fel tegenstander
van uitbreiding van de luchthaven.
Het platform heeft het rapport 'Risi
co-evaluatie vliegtuigemissie',
waarin wordt gepleit voor uitge
breider onderzoek, vanmorgen aan
geboden aan de ambtelijke project
groep uitbreiding Schiphol van het
ministerie van welzijn, volksge
zondheid en cultuur.
"Een uitgebreid onderzoek, waar
in alle schadelijke effecten in kaart
worden gebracht, is noodzakelijk.
De directie van Schiphol kan nu
nog de kop in het zand steken en
zeggen dat er niets aan de hand is.
Met een gedegen onderzoek kun
nen we het tegendeel bewijzen",
merkt H.B. Wiedemeijer van het
platform op.
De rijksuniversiteit Utrecht en de
basisgezondheidsdienst Amstel-
land hebben in de afgelopen tijd on
derzoek gedaan naar de gevolgen
van een eventuele uitbreiding van
de luchthaven. Hoewel het platform
op tal van punten kritiek heeft op de
onderzoeken zijn de resultaten er
van volgens het platform nu al alar
merend genoeg om een allesomvat
tend risico-onderzoek te eisen.
Vliegtuigen stoten onder meer
koolmonoxide, polycyclische aro
matische koolwaterstoffen (pak's)
en roet uit. Van pak's is bekend dat
deze kankerverwekkend zijn, zeker
in combinatie met stikstofoxiden.
Uitbreiding van de luchthaven be
tekent meer verontreinigende stof
fen in de lucht. Hoevéél meer is vol
gens het platform nog niet goed be
rekend. Er is bij het onderzoek bij
voorbeeld geen rekening gehouden
met de verwachte inzet van steeds
grotere vliegtuigen. De meest voor
zichtige schattingen laten volgens
het platform echter zien dat de uit
stoot aan bepaalde schadelijke stof
fen van een zich uitgebreidende
luchthaven in elk geval"veel hoger is
dan die van de totale chemische in
dustrie in 1987. "Zo'n schatting
noopt tot verder onderzoek", zo
schrijft het platform in zijn rapport.
Ziek
Luchtverontreiniging door vliegtui
gen benadeelt de volksgezondheid,
daarvan is het platform overtuigd.
De schade kan
lichte irritatie van de ogen tot c.^4-
1 ij den aan kanker. Omdat dit bij een
brede groep mensen bekend is en
onrustgevoelens de kop op staken,
heeft de basisgezondheidsdienst
Amstelland een onderzoek naar de
relatie Schiphol/kankersterfte ge
daan.
Ook dit onderzoek is volgens het
milieuplatform volstrekt onvol
doende. Zo is alleen gekeken naar
het aantal inwoners van de Haar
lemmermeer dat aan kanker overle
den is. Dat criterium is volgens het
platform niet juist. Niet alle vormen
van kankers zijn dodelijk, een deel
van de kankersterfte wordt aan an
dere oorzaken geweten (hartstil
stand) en de behandelingsmetho
den worden steeds beter. Al met al
geeft het onderzoek een veel te lage
schatting van het aantal gevallen
van kanker.
"Door een fout in de statische ver
werking van de gegevens komen de
onderzoekers bovendien tot de con
clusie dat de verhoogde sterfte op
toeval berust. Voor ons is duidelijk
dat dat niet zo is. De gegevens ma
ken heel duidelijk dat er iets gron
dig mis is met de gezondheid van
mensen die in de buurt van Schip
hol wonen. De schade is gigantisch.
Zolang we die gegevens niet keurig
op tafel hebben liggen, kan de direc
tie van Schiphol doen of haar neus
bloedt", aldus Wiedemeijer.
Dansscholen vrezen
terugloop leerlingen
DEN HAAG - De naderende 'ont
groening' van de bevolking zal
dansscholen ip de komende jaren
duizenden leerlingen kosten. In de
periode tot en met 1995 zal het aan
tal dertien- tot negentienjarigen, de
categorie waarin de meeste dans
schoolleerlingen zitten, met ruim
300.000 afnemen. Dit blijkt uit een
onderzoek 'Dansscholen voor het
voetlicht' dat de scholen lieten uit
voeren.
Om meer cursisten aan te trekken
zouden de dansscholen zich op an
dere leeftijdsgroepen kunnen rich
ten, bij voorbeeld door voor oude
ren opfriscursussen te houden.
Op dit moment boeren de dans
scholen nog goed. Jaarlijks bezoe
ken 400.000 tot een half miljoen
mensen een dansinstituut. De 463
scholen in Nederland hebben een
totaalomzet van 140 miljoen gulden
per jaar.
20.000 gulden voor
studie orthopedie
LEIDEN - De Vereniging voor Or
thopedie 'De Anna Kliniek' heeft
een jaarlijkse prijs van 20.000 gul
den ingesteld voor wetenschappers
die zich verdienstelijk maken in het
orthopedisch onderzoek. Dat ge
beurde afgelopen zaterdag op een
symposium waar het 60-jarig be
staan van de kliniek werd gevierd.
De prijs zal volgend jaar voor het
eerst worden uitgereikt. Op deze
wijze hoopt de vereniging het we
tenschappelijk onderzoek op het
terrein van de orthopedie te stimu
leren.
De Leidenaar P. Dronkert, ban
dagist van de Anna kliniek, heeft de
prijs van verdienste van het Mr.
S.C.H. Coebergh-fonds gekregen.
Deze prijs, genoemd naar een oud-
directeur van het bedrpf, wordt
jaarlijks toegekend aan een mede
werker van het bedrijf die zich heeft
onderscheiden. Aan de prijs is een
studiereis voor twee personen ver
bonden.
ILEIDSE
KRONIEK OVER
/MENSEN EN
GEDANE ZAKEN
Omstreeks 1790 begon een ter
reur van benden die opereerden
in heel Nederland, het noorden èn
westen van Duitsland, België en
Noord-Frankrijk.
Eén van deze benden was die
van Himmelgarten, beter bekend
onder de naam Zwartjesgoed,
naar de donkere haar- en
huidskleur van haar leden. Behal
ve een groot aantal diefstallen, in
braken en roofovervallen hebben
zij ook enkele moorden gepleegd.
Lange tijd wisten zij zich aan poli
tie en justitie te onttrekken, maar
tenslotte werden zij in 1805 en
1806 te Leiden, Woerden, Den
Haag, Rotterdam en Gouda be
recht.
Van de vele misdrijven, door
het Zwartjesgoed gepleegd, wil ik
de moord op een postiljon aan de
Leidse Vaart in 1799 wat nader
belichten,
Johann Heinrich Himmelgar
ten werd géborén in 1766 te Hop
sen bij Mettingen. Hij was een
rondreizende kwakzalver en
sprak 'romnissceers', een zigeu
nertaal. Al werd de bende naar
hem genoemd, toch was hij niet
direkt de aanvoerder. Dat was Pe
ter Albert, alias Jansen, alias Pe
ter de Speelman. Een tweede aan
voerder was Harmen Hendrik
Wijnands, een gruwelijke moor
denaar. Tot de bende behoorden
ook diens vrouw, Anna Maria Eli
sabeth Walters (bijgenaamd Bet
met de leepogen) en zoon Harmen
Wijnands. Andere leden waren:
Johannes Pieter Matthijs van den
Bos, bijgenaamd Nolletjes Jan
(naar zijn bijzit Nolleke); Johan
Christiaan Hersberg, bijgenaamd
Jan Hanneke; Johannes Baptist,
bijgenaamd Hannes de Grootoog;
Johan Herfok en zijn bijzit Fran-
cina Rosina Baard, die aan de
kost kwam met bedelen en het
verkopen van liedjes op kermis
sen en jaarmarkten; Johanna
Francina van den Bos, een zuster
van Johannes Pieter Matthijs.
Ook de moeder van broer en
zus van den Bos, Clara Ergulius
(geboren te Emden), was van de
partij. Tenslotte maakte ook het
echtpaar De Bruyn-Albert, Hen
drik de Bruyn en Maria Elisabeth
Albert, bijgenaamd Mie de
Franschman, deel uit van de ben
de.
Verzopen terstond
Deze lieden spraken in 1799 te
Amsterdam af om 'zeker persoon,
welke met geld van Haarlem naar
Leijden zoude passeren, op den
weg optewachten, te vermoorden
en het geld aftenemen. Dat de per
soon was een Officier, welke vol
gens kennisgeving van Johan
Christiaan Hersberg met veel geld
den gemelden weg reizen zoude'.
Wat er gebeurde staat vermeld
in een volkslied uit die tijd:
Men meende een Officier
Voorzien van rijklijk Geld
Had langs de Leydsche Vaart
Zijn cours naar Stad gesteld.
Doch daar die kans mislukt
Wil 't Rot geen tijd vergeeten
Een Postillon gerukt
En uit zijn kar gesmeten
Wierd in zijn bloed gesmoord
Aan 't slaap van 't Hoofd
gewond
En met hun aller macht
Verzopen toen terstond. -
't Valis, de Brievenzak
Wierd van hun meê genomen
Van 't Geld daar in stak
Heeft elk zijn deel bekomen.
De verwachte officier kwam
dus niet opdagen en men besloot
om in diens plaats de postiljon
van Haarlem op Leiden aan te val
len. Deze werd bij de Kwaakbrug
van zijn wagen gesleurd. Volgens
sommigen werd hem de strot af
gesneden, volgens anderen werd
hij gewurgd. Nog voordat zij er
zeker van waren dat de man dood
was smeten ze hem in het water
van de Haarlemmertrekvaart,
waaruit het lijk de volgende dag
werd opgedregd, evenals paard
en wagen. De brieventas kwam
niet boven water, niet zo verwon
derlijk als men later leest
Jan hemelgarde bekent nadat
zij de post rijdende van haarlem
op leyden niet hebben den hals af
gesneden maar gewurgt aan de,
keel en vervolgens van de kwaak
brug in het water gegooit en dat
zij met het vlies =valies) de sin
gels van leyden tot de hoge Woerse
poort toe zijn voorgereyst en dat
zij sirka drie kwartier buiten die
poort het vlies begraven hebben
op een laan of velt.
Vijf rechtbanken
Het grote bedrag aan geld, meer
dan 2.000, werd verdeeld onder
de deelnemers. De vrouwen, die
aan de eigenlijke moord niet mee
deden, speelden wel een grote rol
bij het bemachtigen, vervoeren
en verdelen van de buit. De mees
te bendeleden werden gearres
teerd en moesten voor vijf ver
schillende rechtbanken terecht
staan.
Op 21 november 1805 ver
scheen in Leiden voor de 'Gezwo
ren welgeboren mannen van den
hove en hoge vierschaar van
Riunland' Harmen Hendrik Wijn
ands, Anna Maria Walters, hun
zoon Hendrik Wijnands, Peter Al-
- Leden van het Zwartjesgoed in de Haagse gevangenis, 1806.
merkt. Tegen de anderen werd
het doodvonnis geëist: de man-
bert en Elisabeth Joseph. Aange
zien de jonge Hendrik Wijnands
pas 17 jaar oud was, werd hü
slechts gegeseld en gebrand-
nen werden geradbraakt, de vrou
wen opgehangen.
Op 23 november werd de Leid
se groep geëxecuteerd. Tegen Jo
hann Heinrich Himmelgarten
werd ook de doodstraf geëist: op
17 december 1805 werd hij te
Woerden geradbraakt.
Tenslotte werden op 31 januari
1806 te Den Haag Johannes Pieter
Matthijs van den Bos, Johan
Christiaan Hersberg, Johannes
Baptist en Johan Herfok gerad
braakt. Johanqe Francina van
den Bos werd 'met den strop om
haar hals aan de wurgpaal vast
strengelijk gegeeseld en gebrand
merkt, voor 60 jgar in het Tucht
huis en daarna tot Banissement
verwezen'.
Om zo veel gruweldaên
Gepleegd, om zo veel Moorden
Die voor hun reek'ning staan,
Aan Neêrlands ruime Oorden
Heeft dit gevloekt complot,
Zo man, als Vrouw en Kroost,
De doodstraf ondergaan
Beroofd van alle troost.
INGRID MOERMAN
