Geen pinda of er zit gif in
Vaticaan: opening DDR-grenzen
Controle op eten en drinken kost jaarlijks half miljard
'Sporen van de oorlog'
in boekvorm verzameld
PAGINA 2
DEN HAAG - In Gronin
gen sterven koeien door
loodvergiftiging, de melk
in Zuidholland is veront
reinigd als gevolg van de
uitstoot van gevaarlijke
stoffen van de Afvalver
werking Rijnmond en
zelfs spinazie en sla zijn
door een te hoog nitraat-
en nitrietgehalte niet
meer te vertrouwen. In
Limburg worden tiental
len bejaarden ernstig
ziek door salmonellaver
giftiging en het eten van
garnalen is al jaren gele
den een dubieuze bezig
heid geworden. En dan
laten we de schadelijke
gevolgen van de ramp
met de kerncentrale in
Tsjernobyl nog buiten
beschouwing.
door
Jos Heymans
Het zijn gebeurtenissen die we
pas te weten komen, als het
kwaad eenmaal is geschied. Ken
nelijk is de controle op ons voed
sel minder adequaat dan we van
de overheid mogen verlangen.
Drs. A. Feberwee van het ministe
rie en landbouw en visserij vindt
dat een vertekend beeld. Het gaat
volgens hem om incidenten,
weliswaar niet goed te praten,
maar het zijn slechts incidenten.
In het algemeen is de controle op
ons voedsel goed. "Maar goed
nieuws is geen nieuws. Je leest
ook niet in de krant dat er maan
dag weer zoveel duizend auto's
veilig in Amsterdam zijn aange
komen".
Twee ministeries, WVC en
Landbouw en Visserij, zijn de
eerst verantwoordelijke voor de
controle op de kwaliteit (lees: vei
ligheid) van ons voedsel. Grofweg
kan worden gezegd dat Land
bouw en Visserij zich bezighoudt
met wat zich op de akkers en op
zee afspeelt en WVC met de pro-
dukten die in de winkels liggen.
Daarnast ^ijn ook Economische
Zaken, VROM en Sociale Zaken
nog betrokken bij de veiligheid
van ons voedsel. De belangrijkste
opsporingsdiensten zijn de Alge
mene Inspectie Dienst (AID),
vooral bekend van de controle op
de visquota, en de Keurings
dienst voor Waren.
Uitgangspunt voor de bewa
king van ons voedsel is de Waren
wet, waarin de bescherming van
de volksgezondheid en het bevor
deren van een eerlijke handel
voorop staan. Vanuit die doelstel
lingen telt de Warenwet tientallen
regels die borg staan voor de kwa
liteit van voedingsmiddelen.
Zo mogen de produkten geen
stoffen, bestanddelen of bacte
riën bevatten die schadelijk zijn
voor de gezondheid en zijn eisen
gesteld aan de bereiding, opslag,
transport en verkoop. De verpak
te produkten moeten voorzien
zijn een etiket met daarop de juis
te benaming, de ingrediënten,
kleurstoffen, conserveermidde
len en de houdbaarheid.
Landbouwgif
Maar er zijn meer wetten ter be
scherming van de kwaliteit van
ons dagelijks eten en drinken. De
Landbouwkwaliteitswet en de
Produktschapsverordeningen
moeten de kwaliteit van de pro
dukten garanderen, de Bestrij
dingsmiddelenwet bepaalt welk
landbouwgif mag worden ge
bruikt en in welke mate, en de
Vleeskeuringswet en de Wet op
de Diergeneesmiddelen moeten
ervoor waken dat er geen besmet
vlees op ons bord terecht komt.
De controle op de naleving van
de wet wordt gedaan door over
heidsinstanties en door organisa
ties van het bedrijfsleven, die on
der toezicht staan van de over
heid. Hiermee zijn enkele duizen
den mensen belast, die aan keu
ringen en controles jaarlijks meer
dan 500 miljoen gulden uitgeven.
De opening van de DDR-gren-
zen is volgens Radio Vaticana
een historische en "weergalo
ze" bijdrage aan de verwerke
lijking van de mensenrechten
en het einde van de Koude Oor
log. "De muur is gevallen: het is,
alsof 'ie er al niet meer staat",
aldus de omroep van het Vati-
caan dit weekeinde.
Volgens Radio Vaticana moet
in de schoolboeken een nieuw
hoofdstuk over de geschiedenis
van Europa worden opgenomen.
"De schande van de muur is op 9
november weggewist vooral door
de druk van de DDR bevolking,
die echter al 28 jaar moreel en po
litiek door de vrije landen in het
Westen werd ondersteund".
De muur staat er dan nog wel,
maar moreel is hij al gevallen, zo
meent Radio Vaticana. De beslis
sing van de DDR-regering is "ob
jectief een belangrijke stap van de
communistische wereld op het
vlak van de mensenrechten, in
het bijzonder het recht op vrij rei
zen, en een stap in de richting van
de definitieve verdwijning van de
Koude Oorlog".
Radio Vaticana liet er zich niet
over uit of de gebeurtenissen van
de afgelopen tijd tot een verande
ring van het beleid van de RK
Kerk zullen leiden. Het Vaticaan
heeft de deling van Duitsland
nooit erkend en tot nu toe gewei
gerd bisschoppen in de DDR aan
te stellen.-Het bisdom Berlijn om
Daarbij zijn nog niet opgeteld de
miljoenen guldens en de even
eens duizenden werknemers van
de producerende bedrijven, die
hun eigen kwaliteitscontroles uit
voeren. Het bedrijf heeft er im
mers baat bij dat er geen klachten
over zijn produkt binnenkomen.
De controle van de overheid is
gericht op vier hoofdpunten: de
grondstoffen, de produktie-om-
standigheden, de bewerkingen
en de afzet en de eindprodukten.
Bij de grondstoffen moet gedacht
worden aan veevoeders en im-
portprodukten. De controle op de
produktie-omstandigheden richt
zich op de kwaliteit van de bodem
en het oppervlaktewater, het wer
ken met bestrijdingsmiddelen en
het toedienen van geneesmidde
len aan dieren.
Met deze twee zaken houdt met
name de AID zich bezig. De pro-
duktiefase wordt in de gaten ge
houden door ongeveer dertig in
stanties in verschillende produkt-
sectoren, zoals het Kwaliteits
Controle Bureau Groenten en
Fruit, het Centraal Orgaan Zui-
velcontrole en de Rijksdienst
voor de Keuring van Vee en
Vlees. De Rijkskeuringsdiensten
voor Waren, zestien in totaal, zijn
belast met de controle op de om
standigheden in fabrieken,
slachthuizen, restaurantkeukens,
markten en winkels. Ze kijken
ook naar de samenstelling, de be
naming en het etiket van de eind
produkten.
Onmogelijk
Ondanks al die intensieve contro
les zal het voedsel nooit absoluut
veilig kunnen zijn, stelt ir. M. van
Stigt Thans van het Voorlich
tingsbureau voor de Voeding.
"Per jaar consumeert de bevol
king van Nederland ongeveer
tien miljard kilo voedsel en dran
vat zowel het oostelijk als het
westelijk deel van de stad.
Juist vorige week hebben de rk
bisschoppen van de DDR tijdens
een buitengewone vergadering
van de bisschoppenconferentie
een verklaring vastgesteld, waar
in een lans gebroken wordt voor
vrije verkiezingen. Omdat de
tekst, die dit weekeinde in de
kerkdiensten is voorgelezen, af
gelopen dinsdag is vastgesteld,
wordt niet op de jongste ontwik
kelingen ingegaan.
Volgens de bisschoppen is een
fundamentele verandering van
de maatschappelijke verhoudin
gen in de DDR alleen mogelijk als
de communistische partij haar
leidende positie laat toetsen bij
niet-gemanipuleerde verkiezin
gen.
De bisschoppen roepen de ka
tholieken op zich niet afzijdig te
houden van het veranderingspro
ces. Zij wijzen op de nijpende toe
stand in vooral de gezondheids
zorg als gevolg van de massale
emigratie van burgers naar de
Bondsrepubliek. De bisschoppen
pleiten voor een "open en eerlijke
dialoog" tussen alle maatschap
pelijke en politieke krachten in
de DDR.
De bisschop van Berlijn, Ster
ken. Wie absolute zekerheid wil
hebben dat er geen enkele onge
rechtigheid voorkomt in al die
produkten, die moet elk potje,
flesje, pakje, elk brood, elk stuk
vlees, elke krop sla onderzoeken
op de aanwezigheid van alle stof
fen die daar eventueel in aanwe
zig kunnen zijn. Het zal duidelijk
zijn dat dit onmogelijk is".
Het meeste voedsel is absoluut
veilig of is zeer gemakkelijk te
controleren. Een potje jam is snel
open gedraaid om de hoeveelheid
kleurstof te meten. Maar dat ligt
anders met giftige stoffen uit het
milieu, die in ons eten terecht ko
men. De gevolgen van een kern
ramp in de Sowjet-Unie kun je
nauwelijks vóór zijn. Je kunt niet
veel meer doen dan het nemen
van preventieve maatregelen,
zoals het ontraden van het nutti
gen van bepaalde produkten.
Voor de rest is het afwachten.
Soms lijkt het erop dat bepaal
de incidenten te laat worden ont
dekt om te voorkomen dat de be
smette produkten door de consu
ment worden gebruikt. Maar dat
valt in veel gevallen mee. Veront
reinigde melk, om maar eens een
voorbeeld van de laatste tijd te
nemen, wordt tijdig geëlimineerd
(Zuidholland) of wordt in zulke
kleine hoeveelheden met de tota
le melkproduktie van een gebied
gemengd (Groningen), dat er
geen gevaar bestaat voor de
volksgezondheid. Toch veront
rust elk milligrammetje nitraat de
consument. We zijn immers ge
wend dat dat soort zaken niet
thuishoren in ons voedsel.
Intensief
Het is echter niet te voorkomen
dat er schadelijke stoffen zitten in
ons eten. Nederland produceert
twee keer zoveel voedsel dan we
zelf nuttigen, zodat de export van
zinsky, toonde zich "totaal ver
rast" door het besluit van de
DDR-regering de grenzen met het
westen open te stellen.
Jodenzending
De Vereniging van Vrijzinnige
Hervormden (WH) wijst het
voorstel voor een nieuwe formu
lering voor het gesprek met de jo
den in de hervormde kerkorde
van de hand. Volgens de WH
moet elke schijn van steun aan
zending onder de joden worden
voorkomen.
De hervormde synode stemde
vorig jaar in eerste lezing in met
een wijziging van artikel 8 van de
kerkorde. In de kerkorde staat
sinds 1951, dat de kerk zich richt
"tot de synagoge en allen die bij
het uitverkoren volk behoren om
hun uit de Heilige Schrift te be
tuigen, dat Jezus de Christus is".
De synode aanvaardde een nieu-
\ye tekst voor dit artikel waarin
wordt onderstreept dat het tot de
roeping van de kerk behoort het
gesprek met het jodendom te zoe
ken.
In een brief aan de synode
schrijft het bestuur van de WH,
dat artikel 8 niet de juiste plaats is
om de verstandhouding met Is
raël te regelen. Het adviseert de
agrarische produkten van grote
economische betekenis is. Dat
houdt in dat de grond zeer inten
sief wordt gebruikt. Maar de kwa
liteit van die bodem staat onder
druk door zware industrie, trans
port, huishoudelijk afval.
Kortom, vervuiling van het
milieu. Schadelijke stoffen in het
voedsel zijn dan niet te vermij
den. De vraag is echter hoe scha
delijk de stoffen zijn. Door de
overheid zijn normen vastge
steld, op basis van binnen- en bui
tenlands onderzoek en op rappor
ten van instellingen zoals de We
reldgezondheidsorganisatie.
Voor elke stof geldt de ADI-
norm. Dat staat voor Acceptable
Daily Intake, de maximale hoe
veelheid van een stof die men da
gelijks gedurende het hele leven
kan consumeren zonder dat er na
delige gevolgen voor de gezond
heid zijn te verwachten. De ADI-
norm voor nitraat (vooral in
groenten) is 3,65 milligram per ki
lo lichaamsgewicht.
Iemand van 60 kilo mag dus da
gelijks 220 milligram nitraat slik
ken. Een paar jaar geleden meld
de Konsumenten Kontakt dat er
veel te veel nitraat zat in verse spi
nazie en raapstelen. Dat was op
zich juist, maar het ging om een
bepaalde korte periode (de win
termaanden). Wie in zo'n periode
wat voorzichtiger is, loopt geen
onaanvaardbaar risico.
Pinda's
Bij de vaststelling van de normen,
de leidraad voor de controles, gel
den zowel wetenschappelijke als
maatschappelijke redeneringen.
Een voorbeeld: in pinda's zit af-
latoxine. Een schadelijke stof op
grond waarvan een wetenschap
per pinda's zou willen verbieden.
Maar maatschappelijk is dat niet
haalbaar. Er wordt dus gezocht
naar een minimaal aanvaardbaar
synode in het begin van de
kerkorde de uitspraak op te ne
men dat "het voor de kerk van vi
taal belang is met Israël in ge
sprek te treden over de Schriften,
in het bijzonder over de vraag,
hoe daaruit geleefd kan worden".
De hervormde synode be
spreekt op zijn vroegst in juni vol
gend jaar in tweede lezing de wij
ziging van artikel 8.
Bijbelgebruik
Er is een duidelijke crisis in het
gebruik van de bijbel, meent
waarnemend secretaris ds. W. van
Galen van het Nederlands Bijbel
genootschap (NBG). Volgens een
onderzoek van de NCRV en het
NBG leest slechts 23 procent van
de huishoudens min of meer re
gelmatig in de bijbel. In 60 pro
cent nog een bijbel aanwezig.
Van Galen sprak in Haarlem tij
dens een symposium over het ge
bruik van de bijbel, georgani
seerd door het NBG, de NCRV en
de Unie School en Evangelie.
Het regelmatig lezen van de bij
bel in het gezin en op school is
niet meer gebruikelijk. Samen
werking tussen de verschillende
initiatieven om het lezen van de
bijbel te stimuleren is volgens
hem daarom dringend nodig.
risico. Die wordt berekend aan de
hand van de gemiddelde con
sumptie van een bepaald pro
dukt, waarbij een veiligheidsfac
tor wordt ingebouwd. Je hebt im
mers de liefhebbers die van een
bepaald produkt veel meer con
sumeren. Dat wordt meegere
kend bij het vaststellen van de
norm. Ook hier geldt dus dat een
matig mens geen grote risico's
loopt.
De overheid is volgens Fe
berwee voortdurend bezig de
kwaliteit van de controles te ver
beteren. Hij schat dat Nederland
met zijn controles tot de top drie
van de wereld behoort. Een paar
jaar terug zijn alle Keuringsdien
sten van Waren ondergebracht bij
een centrale directie, waardoor
landelijk eenzelfde beleid wordt
gevoerd.
Vroeger kwam het nog weieens
voor dat een overtreding in het
ene gebied met een waarschu
wing werd afgedaan, terwijl in het
andere district meteen proces
verbaal werd opgemaakt. Die tij
den zijn voorgoed voorbij. Boven
dien heeft de centralisatie ertoe
geleid dat veel adequater kan
worden opgetreden. Als in een
bepaalde regio salmonella-bacte-
riëen worden aangetroffen, kan
dat meteen landelijk worden aan
gepakt.
Voorlichting
Problemen met schadelijke stof
fen in voedsel zijn volgens Fe
berwee meer uitzondering dan re
gel, hoewel berichten weieens an
ders doen vermoeden. "Voorlich
ting aan het publiek is enorm be
langrijk. Overheid en bedrijfsle
ven zullen voortdurend moeten
uitleggen, waarom bepaalde stof
fen zijn toegestaan en worden toe
gepast. De tijd is voorbij dat je
zonder veel uit te leggen kon zeg
gen: het is allemaal veilig".
Het NBG werd in 1814 opge
richt om de bijbel in handen te ge
ven van hen die er om financiële
redenen niet aan konden komen.
Later kwam de noodzaak om de
bijbel in meer eigentijdse taal aan
te bieden. Nu is het de taak van
het NBG eraan mee te werken dat
de bijbel ook echt wordt gelezen.
De crisis is mede het gevolg van
het feit dat mensen worden afge
schrikt door nieuwe ideeën over
de bijbel of door nieuwe vormen
van bijbelgebruik.
KGB-inval
Gewapende mannen hebben
vorige week dinsdag in Moskou
een inval gedaan in het redactie
kantoor van het Bulletin van de
christelijke gemeenschap, waar
van de russisch-orthodoxe dissi
dent Aleksander Ogorodnikov re
dacteur is.
Op het moment van de inval, 's
middags om twaalf uur, was
slechts één medewerker, de pries
ter Viktor Grigoriev, aanwezig.
Hij werd met een wapen bedreigd
en vervolgens aan handen en voe
ten vastgebonden. Er werden
twee faxapparaten en twee perso
nal computers meegenomen.
De redactie vermoedt dat de
KGB, de Russische geheime
AMSTERDAM - 'Schippers Wel
varen' in Eemnes lijkt een café als
vele andere in ons land. En net zo
min als iets bijzonders te zien is aan
het vakantiehuisje Carpe Diem in
Nunhem, valt van de Rolin-brug
over het Ruiten A-kanaal in Veele
een opvallende beschrijving te ge
ven. Toch hebben die schijnbaar
onbeduidende plekken iets ge
meen: het zijn sporen van de oorlog.
door
Weert Schenk
Onder de vloer van de bar van het
oude cafe 'Schippers Welvaren' in
het Utrechtse Eemnes vonden van
af 1943 geallieerde piloten een veilig
onderkomen. In het zomerhuisje in
het Limburgse Nunhem werd in
1941 het illegale blaadje De Oranje
Post gestencild. Bij de Rolinbrug in
het Groningse Veele forceerden
Belgische soldaten een doorbraak
in de Duitse linie.
Cafébaas Wout Staal vertelt hoe
zijn vader joden en de gestrande pi
loten opving. De geallieerde vliege
niers sliepen op zolder en konden
bij razzia's de schuilkelder onder
het café bereiken. Het noodverblijf,
dat speciaal voor onderduikers was
uitgegraven, kon plaats bieden aan
vijftig mensen, die er ook in gebuk
te houding konden lopen. De kroeg
bleef altijd open, ook voor Duitse
bezoekers.
De Rolinbrug in Veele is ge
noemd naar een van de Belgen die
in het gevecht om de brug over het
Ruiten A-kanaal sneuvelde. Een in
woner van Veele, vijftien jaar oud
bij de bevrijding, zegt nu: "Het is ei
genlijk vreemd, dat er toen juist in
ons dorp zo is gevochten. Veel wo
ningen, boerderijen en schuren zijn
in de brand gevlogen. Het was een
enorm misselijke belevenis, het
schieten, de branden. Het kwam al
leen doordat hier die brug was. Toe
vallig, eigenlijk"..
Verrast
Verhalen over Veele, Eemnes, Nun
hem en vele andere plaatsen komen
voor in het boek 'Sporen van de oor
log', dat de Anne Frankstichting de
ze week presenteerde. Het boek be
schrijft per provincie een twaalftal
nog herkenbare plekken, waar zich
oorlogsgebeurtenissen hebben af
gespeeld.
Volgens de stichting.zijn mensen
vaak verrast en zeer geïnteresseerd
als blijkt dat in hun eigen straat,
stad of streek concrete oorlogsfei
ten hebben plaats gevonden. Dat
dienst, achter de inval zitten.
Heilig. Naar schatting acht
duizend rooms-katholieken uit
Tsjecho-Slowakije hebben giste
ren in de St. Pieter in Rome de
heiligverklaring van Agnes van
Bohemen bijgewoond. Het was
voor het eerst sinds de commu
nistische machtsovername in
1948 dat zo'n grote groep gelovi
gen toestemming had gekregen
naar Rome te reizen. Prinses Ag
nes van Bohemen (1205-1282)
stichtte in Praag een Clarissen
klooster en wordt vereerd om
haar grote vroomheid en haar
werk voor de armen.
'New Age' is het onderwerp
waarover dr. C. Vermeulen, pre
dikant in Valkenburg, vanavond
spreekt op een afdelingsavond
van de hervormde Confessionele
Vereniging in Alphen aan den
Rijn. De bijeenkomst in de Ad-
ventskerk (Castellumstr.) begint
om acht uur.
Aleid Schilder. Drs. Aleid
Schilder spreekt morgenavond in
Alphen aan den Rijn in de Mara-
nathakerk over het verband tus
sen geloof en depressiviteit. Aleid
Schilder is bekend geworden
MAANDAG 13 NOVEMBER 1989
wordt versterkt als er nog iets is te
rug te vinden dat aan de toenmalige
gebeurtenissen herinnert.
De bijbehorende verhalen zijn
steeds opgetekend uit de mond van
een ooggetuige. Ze worden geïllu
streerd door foto's van toen en nu.
Gedetailleerde kaartjes geven aan
hoe de plekken ook daadwerkelijk
zijn terug te vinden.
Het boek "Sporen van de oorlog"
maakt deel uit van enkele bijzonde
re projecten, die de Anne Frank
stichting met het oog op de herden
king volgend jaar van 45 jaar bevrij
ding heeft opgezet. Zo is voor het
basis- en voortgezet onderwijs een
unieke serie filmportretten ge
maakt, waarin kinderen en jonge
ren van toen op indringende wijze
vertellen over hun ervaring met ver
zet en vervolging.
Het persoonlijke verhaal speelt
een steeds belangrijker rol in de in
formatie over de Tweede Wereld
oorlog, zegt de Anne Frankstich
ting. "De ooggetuigenis, de per
soonlijke belevenissen en emoties
en de gevolgen voor het dagelijks le
ven maken de oorlogsperiode voor
de huidige generatie concreter. Het
stimuleert de belangstelling en de
betrokkenheid en maakt van ab
stracte fgiten een geschiedenis van
Dagboek
Het Anne Frankhuis in Amsterdam
is daar zelf al een goed voorbeeld
van. Het brengt de geschiedenis van
de jodenvervolging heel dichtbij bij
de mensen die in de kamer staan
waar Anne Frank haar dagboek
schreef. Zo zijn er nog talloze plek
ken waarmee een verhaal uit de oor
logsjaren verbonden is. Sommige
zijn zichtbaar, omdat er bij voor
beeld een monument staat. Talrij
ker zijn de plaatsen waar velen da
gelijks langs lopen, onwetend van
wat zich daar heeft afgespeeld.
Er zijn nog mensen die op die be
paalde plaatsen wel onwillekeurig
terugdenken aan vroeger. In het
boek 'Sporen in de oorlog' zegt ie
mand: "Elke keer als ik over die
dijk kom, zie ik de vliegtuigen op
me neerduiken". Het zijn deze ge
tuigen die in het boek de ellende
van de oorlog voorstelbaar maken.
Bij de keuze van het twaalftal
'sporen' per provincie werd een
evenwichtige geografisch spreiding
nagestreefd.
Het boek 'Sporen van de oorlog'
is uitgegeven door de Sdu-uitgeve-
rij. De voor het onderwijs bestemde
video-cassettes 'Kind in de oorlog'
en 'Oorlogsgetuigen' zijn te bestel- j
len bij de Anne Frankstichting in
Amsterdam.
door haar boek 'Hulpeloos maar
schuldig'. Aanvang acht uur.
Nederland-Israël. 'Joodse en
christelijke achtergronden van de
islam' is het thema waarover prof.
dr. J. Van Goudoever woensdag
avond in Leiden spreekt voor het
Genootschap Nederland-Israël.
De avond vindt plaats in de syna
goge (het Levendaal 14) en begint
om acht uur.
Beroepen
Gereformeerde Kerken: aange
nomen naar Noordwijk als gees
telijk verzorger van Sancta Maria
drs. J. Mondeel Reeuwijk.
Geref. Kerken vrijgemaakt: be
dankt voor Rijnsburg T. Wendt
Bunschoten-Oost.
Gereformeerde Gemeenten: be
roepen te Ouddorp, in combinatie
met dovenzorg G. J. van Aalst
Benthuizen.
De Rolinbrug in Veele, die is genoemd naar een van de Belgen die in het
gevecht om de brug over het Ruiten A-kanaal sneuvelde. <r0to gpd>
