'CDA heeft dreiging van WD nooit uitgespeeld Bush, de voorzichtige Interview Thijs Wöltgens (PvdA) en het sprookje Lubbers-Kok: Brit laat liter en Idlo nog altijd links liggen PAGINA 2 ZATERDAG 11 NOVEMBER 198$ "CDA-VVD was in principe een mogelijkheid, maar we hebben genoeg ge meenschappelijks ontdekt om het een hele tijd met elkaar voort te zetten". rakelen. Wöltgens: "Ik kwam zelf in 1977 in de Kamer, dus ik heb die for matie meegemaakt, en die van 1981. Je kunt niemand verbieden conse quenties en lessen uit het verleden te trekken. Het zit allemaal in het geheugen van de hele partij. Wij hebben deze conclusie getrokken: de PvdA wil weer regeren, niet tot elke prijs, maar omdat ze iets wil be reiken. We moeten niet alleen idee ën uiten. De consequentie is dat je gaat onderhandelen, dat je een coa litiepartner serieus neemt, en ac cepteert dat je niet voor 100 prooent je zin krijgt". "Het was natuurlijk van belang dat het CDA heel bewust de steven heeft gewend in de richting van sa menwerking met ons. Ze hadden door kunnen gaan met die 76 zetels met de WD. Die dreiging was ma terieel op de achtergrond aanwezig, maar is nooit uitgespeeld. De inten tie was oprecht, er was eerlijkheid, geen handigheidjes en trucjes; we lieten het achterste van onze tong zien, maar respecteerden eikaars grenzen. Soms ging dat tegen de scepsis van de buitenwacht in, die niet wilde geloven dat we zo zake lijk met elkaar bezig waren. Maar wij probeerden van hen geen socia listen te maken, en zij omgekeerd van ons geen christendemocraten". "Ik begrijp wel dat er verbazing is dat het zo rimpelloos ging, een soort ongeloof, 'is het wel echt? Wanneer komt het eerste revolutionaire PvdA-congres?' Ik denk dat deze coalitie het heel lang uithoudt, dat we echt een politiek belangrijke wending hebben meegemaakt. Waarom? Omdat we als PvdA zo doordrongen zijn van die bood schap van het verleden. Maar de toekomst is wat anders dan een ex trapolatie van het verleden. Ik zie het niet zo snel gebeuren dat de PvdA breekt". Acht jaar "Voor het CDA is een potentieel ri sico dat ze op de rechterflank con currentie krijgt van de WD. Daar zijn ze zich van bewust, dat neemt het CDA op de koop toe. Het is voor de politiek als geheel jammer, maar voor de PvdA niet, wanneer de WD het conservatieve akkertje blijft ploegen". "Deze coalitie is niet, zoals in 1981, afgedwongen omdat het CDA niet om ons heen kan terwijl ze ons niet zien zitten. CDA-WD was in principe een mogelijkheid, maar we hebben genoeg gemeenschappe lijks ontdekt om het een hele tijd met elkaar voort te zetten. Vier jaar, of, als je dat wilt horen, ook acht jaar". DEN HAAG - Hij knort te vreden. "Het oogt mis schien nog wat vreemd, maar we maken er wat van. Over vier jaar zegt het Ne derlandse volk: 'Goh, wat een gouden greep dat we dit kabinet in 1989 in het zadel hebben geholpen". Thijs Wöltgens kan zijn ge luk niet op met de Rooms- rode regeringssamenwer king. Opgewekt, optimis tisch, bijna rozig blikt de nieuwe fractievoorzitter van de PvdA terug op de kabinetsformatie, en ver haalt hij over het langzaam groeiende vertrouwen tus sen de oude politieke vij anden. "Je moet de ander nooit een echte nederlaag laten leiden. Dan wordt het niks". door Peter de Vries en Carel Goseling Hij mijdt de stoel van Wim Kok. Thijs Wöltgens neemt de werkka mer van de socialistische fractie voorzitter stapje voor stapje in ge bruik. Vandaag de vergadertafel, morgen de bank, "het is allemaal nog even wennen hoor aan mijn nieuwe ambt". Wekenlang fungeer de hij als secondant van Kok bij de onderhandelingen over het regeer akkoord. Nu de nieuwe ministers ploeg rond is, moet hij als fractie voorzitter zorgen voor de steun van de PvdA-factie in de Tweede Ka- Het wordt, spot hij, de vertrouwde rol van oppositione le kritikaster in te ruilen voor die van steun en toeverlaat van het ka binet. "Het is intellectueel erg onbe vredigend om alleen maar dingen te mogen verdedigen. Daar zullen we aan moeten wennen. Ik denk dat de fracties zich ook niet zo erg moeten profileren. Beide partijen hebben echt hun 'kanjers' in het kabinet ge zet, dus het gezicht van de PvdA moet door de bewindslieden be paald worden". "De fracties moeten niet meere- geren. Ze moeten wat afstandelijk blijven en de ministers vertrouwen en ruimte geven. Binnen het kader van dit regeerakkoord is ruimte ge noeg voor dialoog. Ik vind zelf dat dit akkoord zeer argumentatief is opgeschreven: er staan lange rede neringen in, die ter discussie moe ten kunnen staan in het parlemen taire debat". "Ik verwacht dat het parlementai re debat met dit regeerakkoord weer wat zal opleven. Er is heel veel niet geregeld of open gelaten. Op het gebied van volksgezondheid, milieu en volkshuisvesting zitten er gaten in het akkoord. We weten niet precies waar we op die punten aan elkaar gebonden zijn. Dat is niet 'Het is intellectueel erg onbevredigend erg: waar we gebonden zijn geldt 'contract is contract'. Waar de zaken open liggen moeten de leidingen van PvdA en CDA goed overleggen om verrassingen te voorkomen, en moeten de bewindslieden hun voel horens uitsteken bij de fracties". Stoomcursus De kabinetsformatie van CDA en PvdA stond in het teken van de za kelijkheid. Er was geen ergernis, geen ruzie, maar ook geen vermaak. Aan de onderhandelingstafel werd gedurende de zware sessies slechts een enkele keer gelachen. Wöltgens: "Je bent echt vreselijk geconcentreerd bezig, maar er wa ren wel een paar momenten van be vrijdende hartelijkheid. Dat kwam vooral door het, laten we zeggen wat typische, taalgebruik van de heer formateur, die nogal eens 'propel- lorde', 'helikopterde', 'tablede' of zaken 'met een schippersoog nam'. Lubbers heeft nu eenmaal een ge heel eigen terminologie: 'Tot zover de volksgezondheid, dan nu het milieu'. Nu ja, tot zover het regeer akkoord". Slechts één keer was er in de voorbije weken echt sprake van po litieke spanning, herinnert Wölt gens zich. "Dat was op vrijdag de dertiende. We zouden praten over een stuk van Lubbers met wat vin geroefeningen van het Centraal Planbureau over het financieel-eco- nomisch beleid. Tja, toen we dat stuk donderdagavond zagen, had den wij intern zo'n gevoel van 'dat kunnen we niet maken'. Wim en ik hebben samen de conclusie getrok ken 'als dit het is, is het afgelopen'. Om die bom niet meteen in het overleg te laten barsten, is Wim eerst naar Ruud Lubbers gegaan en heb ik Bert de Vries vooraf gebeld. Daar bleek dat aan CDA-zijde ook wel wat bezwaren bestonden". "Op die bijeenkomst op vrijdag heerste absoluut geen vrolijke stemming. Ik had zelf het idee: 'we staan over een half uur buiten'. Die Lubbers, ik was helemaal flab bergasted, begon me daar een reeks immateriële punten door te nemen, terwijl we allemaal wisten dat dat even geen zin had. Nu ja, we hebben die dag zwaar gesoebat. Geleidelijk aan begon er wat te wrikken en te bewegen, en aangezien niemand uit was op een echte breuk konden we er uit komen". Wöltgens legt uit hoe: met (ach teraf ogenschijnlijk) gemak werden miljarden gecreëerd die eerder niet bestonden. "Als je praat over een collectieve lastendruk (het totaal van belastingen en premies -red) die gemiddeld met 0,4 procent stijgt, bedoel je dan 0,36 of 0,44 procent? Dat scheelt 400 miljoen. We hebben een brandstofheffing veranderd, ach, dat soort dingen". Cliché Hij erkent dat het voor de buiten staander een afschrikwekkend cli ché moet zijn geworden, maar de sfeer-was-echt-heel-goed. "We heb ben in het begin heel lang gepraat over de boedel die het nieuwe kabi net zou aantreffen, financieel, plan nen, wetgeving, verborgen gebre ken, claims, hobbels. Dat ging op een vrij onpolitieke wijze. Lang zaam maar zeker werd daarbij dui delijk dat de economische manou- vreerruimte beperkt was". "Nee, dat was niet alleen voor ons een vervelende conclusie. Als Ne derland armer wordt, wordt ook het CDA armer. Ik geloof tenminste niet dat ze zich daar nog aan kunnen onttrekken. Daar kwam bij dat een groot deel van de financiële ruimte op ging aan de koppeling, en aan de verlaging van het financieringste kort. Dat laatste heeft geen seconde ter discussie gestaan. Waren we het zo over eens". "Zo'n werkwijze biedt intellectu eel wat mogelijkheden. Je begint niet met de grote politieke tegen stellingen, maar je verkent lang zaam de mogelijkheden. Vooral op het gebied van Oort, de belastingen, heeft dat gewerkt. Dat was natuur lijk een uiterst prestigieus punt. Voor het CDA, omdat je nooit van ze kunt vragen een maand na de verkiezingen ideeën weg te geven waar ze zich eerder voor hebben in gespannen. En voor ons, omdat het CDA wel in ging zien dat onze kri tiekpunten, namelijk het inkomens beeld en de hoeveelheid geld die er aan op ging, niet helemaal onzinnig Ik vind dat we daar heel redelijk uit weg zijn gekomen, allebei. We hadden er natuurlijk veel langer over kunnen praten, tot 1 decem ber. Dan kun je er niks meer aan veranderen, zijn de kansen op een sociaal akkoord verkeken, en heb je niets gewonnen". Lessen Niet alleen de dreigende ontwikke lingen aan het loonfront maanden de onderhandelaars de afgelopen weken tot spoed. Er was ook de we tenschap dat ruzie en irritatie de be laden geschiedenis weer zouden op LONDEN (AP) - Twintig jaar ge leden begonnen de Britten het metrieke stelsel in te voeren met een pond dat uit 100 pence be staat, maar met de meter kunnen ze nog altijd niet goed uit de voe ten en ook met de liter is nog lang niet alles in kannen en kruiken. De shilling en sixpence mogen dan verdwenen zijn, wegafstan- den worden nog altijd gemeten in mijlen en of je een pound (454 gram) of een pond tomaten koopt, verschilt per winkel. Voor de Britse export naar an dere, wel metrieke landen levert dat de nodige problemen op en dat zal nog erger worden als eind 1992 de interne grenzen in de Eu ropese Gemeenschap verdwij nen. Daarom heeft de EG dan ook bepaald dat de gill (142 milliliter), gallon (4,546 liter), foot (30,5 centi meter), fathom (1,82 meter), pound en ounce (28,349 gram) voor het eind van de eeuw moe ten zijn afgeschaft. Op alles dat de grens overgaat, moet het metrie ke stelsel worden toegepast. Maar dat betekent dat de Britse akkers gemeten mogen blijven worden in acres (4046,86 vierkan te meter) en de wegen in mijlen, omdat het veel te duur zou wor den als alle borden langs de we gen in Ierland, Engeland, Schot land en Wales vervangen zouden moeten worden. Een uitzondering wordt ook ge maakt voor de furlong (201,16 me ter), een afstand bij paardenraces, en de pint (473 milliliter), waarin de Britten hun pul bier en hun flesje melk meten. Verder mogen de Britten hun lichaamsgewicht blijven aangeven in stones (6,35 kg) en zullen de afmetingen van het cricketveld onveranderd blij ven. Los verkochte produkten mogen tot 1999 in pounds of gal lons aangegeven worden, maar verpakte waren moeten het ge wicht al in 1995 in grammen en ki lo's op het etiket hebben staan. De Britten staan niet te trappe len om over te gaan op centime ters en deciliters. Veel winkeliers handhaven het oude systeem om dat ze bang zijn dat hun klanten anders weglopen naar de concur rent. Vooral oudere mensen vin den het maar bar lastig om een heel ander stelsel van maten en gewichten te moeten hanteren. Ook bij radio en tv is men er niet helemaal uit. Bij een binnenlands verhaal worden bijvoorbeeld mij len gebruikt, maar bij een verhaal over Nederland zal over kilome ters worden gesproken. De Britse huiver voor het me trieke stelsel dateert al zeker van 1791, toen een Franse uitnodiging werd afgeslagen om samen een internationaal systeem in te voe ren dat was ontworpen door de Parijse Academie van Weten schappen. Het gebruik van deci male maten en gewichten was tot 1897 zelfs verboden en werd pas toen voor de handel toegestaan. Nog in 1970, toen het pond in middels metriek was geworden, gaven de meeste Britten blijkens een opiniepeiling de voorkeur aan de 'imperial' maten en ge wichten. Slechts een op de drie begreep het metrieke stelsel, hoe wel het toch gemakkelijker moet zijn met veelvouden van 10 te werken dan met een foot die uit 12 inches bestaat, een gallon die uit 8 pints bestaat en een mijl die 1.760 yard beslaat. Toch begon het metrieke sys teem na de invoering van het de cimale pond langzaam ingang te vinden. Vanaf 1974 werd het op de scholen onderwezen en het zag er naar uit dat het metrieke stelsel volgens plan in 1979 volledig zou kunnen worden ingevoerd. Maar toen bleek uit een enquete dat nog altijd 46 procent van de be volking tegen was. En dat bete kent dat er nu in feite twee stel sels door elkaar heen worden ge bruikt, met alle verwarring van dien. De consumentenbond klaagt dat mensen verschillende pro dukten niet meer kunnen verge lijken omdat ze in de ene winkel in grammen zijn aangegeven en in de andere in ounces. Het perso neel van het Londense filiaal van IKEA is bedreven in beide stel sels en op de meubels staan de af metingen ook in beide stelsels aangegeven. De Britse werkgeversorganisa tie CBI wil dat het metrieke stel sel ter wille van de export en de afzet op de eigen markt nu maar zo snel mogelijk helemaal wordt ingevoerd. "Het Britse bedrijfsle ven moet de klanten geven wat ze willen, anders vraag je om moei lijkheden omdat iemand anders ze wel tevreden wil stellen," zei John Scates van het CBI. veel poeha kondigde hij enige we ken geleden de oorlog tegen drugs aan. Maar toen het op dollars aan kwam, bleek hij niets echt beklij- vends te kunnen aanbieden. Bush voerde onder meer campag ne als 'de milieu-president'. Maar hij heeft niets durven te doen waar mee hij de industrie boos zou ma ken, getuige ook de Amerikaanse opstelling bij de milieu-conferentie in Noord wijk deze week. Hij voerde ook campagne als 'de onderwijs- president'. Maar de sector onder wijs heeft daar tot dusver niets aan overgehouden. Een paar maanden geleden zei Bush een bemande reis naar Mars te willen. Maar niemand antwoordde toen werd gevraagd waar de beno digde 400 miljard dollar vandaan moet komen. Tijdens zijn reis door Europa, in juli, zei hij de arbeiders van de Lenin scheepswerf in Gdansk letterlijk: "Amerika staat aan uw kant". Maar ook dat werd niet opgevolgd door initiatieven van enige substantie. Ja, kan nu worden tegengewor pen, maar Bush heeft het geld ook niet om veel te kunnen doen. Ame rika kan zich, met zijn enorme be grotingstekort, nu eenmaal niet zo veel meer veroorloven. Dat is waar. Maar aan de andere kant kan een rijk en machtig land als Amerika na tuurlijk altijd aan geld komen. Bush zou makkelijk op defensie kunnen bezuinigen: één enkele B-2 'Stealth'-bommenwerper kost vier keer zo veel als de totale door Bush voorgestelde hulp aan Polen. Hij zou verder de belastingen kunnen verhogen want Amerikanen beta len, in vergelijking tot bijvoorbeeld West-Europeanen, nog altijd een schijntje. Maar dat zijn maatregelen die hij niet durft te nemen, omdat hij daar mee te veel mensen tegen zich in het harnas zou jagen. Het conclusie is uiteindelijk dus toch, dat Bush te weinig besluitvaardigheid heeft. Noriëga Dat levert problemen op bij acute crisis-situaties. De coup van de Pa namese militairen, waarbij de Ame rikanen een prachtige kans hadden om van de gehate dictator Noriega af te komen maar niets deden, zegt genoeg. Maar het gebrek aan daadkracht moet op den duur ook meer chroni sche problemen opleveren. Hoe lan ger Bush immers president is, hoe meer de Amerikanen - en zij niet al leen - concrete resultaten van hem zullen verwachten. Het is dan ook niet zo gewaagd te voorspellen dat het hoge percentage mensen dat nu nog tevreden over Bush is, de ko mende maanden zal zakken. Een top op de Middellandse Zee die geen top mag heten zal daaraan niet zo veel kunnen veranderen. WASHINGTON - Uit een recente speech: "We moeten nu eens wat doen. Gorbatsjov boekt de ene pro- paganda-overwinning na de ande re, en wij komen er niet aan te pas. En dat terwijl de president van de Verenigde Staten de woordvoerder van het Vrije Westen dient te zijn". Uit een andere recente speech: "Het is nu de tijd om toe te slaan. De omstandigheden zijn zodanig dat Amerika veel sneller moet reageren. Het volk van Polen spreekt tot ons met de vreugde van vrijheid en de mocratie. Wij antwoorden met de taal van boekhouders en bureaucra ten". door Henk Dam De eerste speech werd begin deze maand uitgesproken door oud-pre sident Carter, en de tweede op de zelfde dag door diens vice-presi dent Mondale. Het heeft een mooi soort ironie dat uitgerekend dit tweetal zich geroepen voelt presi dent Bush tot wat meer activiteit aan te sporen. Immers: Carter ver loor de verkiezingen van 1980 zwaar van Reagan, juist omdat hij de repu tatie had gekregen een zwakke, be sluiteloze, president te zijn. Dus heeft het duo Carter-Monda- le eigenlijk wel recht van spreken? Jazeker. Want niet alleen Carter en Mondale, maar een heel leger poli tiek geïnteresseerden begint zich zorgen te maken over de manier waarop de regering-Bush reageert op de gebeurtenissen in de Oost bloklanden. De wereld bevindt zich in een periode van tumultueu ze verandering, en Amerika staat aan de zijlijn, luidt de kritiek. Die kritiek komt van alle kanten. De Democratische fractieleider in de Senaat, George Mitchell, noem de Bush "timide". De conservatieve columnist George Will schreef over een "onserieus presidentschap". De New York Times had enige weken geleden een hoofdredactioneel commentaar over Bush onder de ti tel: "De Passieve President". Juist toen de stroom van verwij ten zijn hoogtepunt bereikte, eind vorige maand, gaf Bush een pers conferentie waarin hij het nieuws wereldkundig maakte, dat hij op 2 en 3 december op de Middellandse Zee met Gorbatsjov gaat praten. Weerlegde hij daarmee de kritiek? Maar zeer ten dele. Immers, de 'woordvoerders van Bush hebben gezegd dat er eigenlijk geen sprake is van een top, waarop dingen wor den geregeld. Bush zelf beschreef zijn aanstaande ontmoeting met Gorbatsjov als "praten, met de voe ten op tafel". De vraag die dan ook in Washing ton deze dagen veelvuldig wordt ge steld, is of Bush in het samenzijn op zee veel meer ziet dan alleen een George Bush: veel woorden, weinig daden. 'photo opportunity', een kans om de kiezers en de wereld te laten zien dat hij wel degelijk in de branding van de Grote Gebeurtenissen surft. Zeker is, dat Gorbatsjov zich zo niet zal willen laten gebruiken. De economische chaos, de arbeidson rust en het oplevende nationalisme in eigen land, nog gevoegd bij de historische omwentelingen in lan den als Polen, Hongarije en Oost- Duitsland, zorgen ervoor dat hij geen tijd heeft voor beleefdheden. De meest gehoorde speculatie in Washington is, dat hij op z'n minst president Bush zal willen voorbe reiden op de mogelijkheid dat hij (Gorbatsjov) in eigen land vroeger of later hard zal moeten optreden. Hij zal denkelijk ook om economi sche hulp gaan vragen. Het is veel moeilijker om te voor niet relevant is of Gorbatsjov uitein delijk slaagt of niet slaagt, maar dat er nu goede kansen liggen om met de Sovjetunie tot akkoorden, bij voorbeeld op het gebied van ontwa pening, te komen. Die tweede stroming voert mo menteel de boventoon. Baker maakte vorige maand, in twee rede voeringen, duidelijk dat Amerika wil dat perestroika slaagt, en dat het Witte Huis wil onderhandelen met Moskou. Uit uitgelekte gesprekken tussen de minister en zijn medewer kers blijkt, dat puur pragmatisme Baker's drijfveer is. Zijn argumentatie voor een actie ver beleid luidt als volgt: als we niets doen, en als Gorbatsjov ver volgens mislukt, dan gaat president Bush de geschiedenis in als de man die de kans verknoeide om een eind aan de Koude Oorlog te maken. Eu ropa zal zich dan van ons afkeren; de presidentsverkiezingen van 1992 zullen voor ons een ramp worden. Maar rond dezelfde tijd dat Baker pleitte voor meer activiteit, gaf vice- president Quayle ook een rede, waarin hij omstandig uitlegde dat de Sovjetunie "onze potentiele te genstander is en blijft", en dat de Sovjets zich nog altijd verder aan het bewapenen zijn. Dat het Witte Huis op deze manier met twee monden spreekt, heeft voor Bush een voordeel. Hij dekt zich ermee in tegen de kritiek van de Democraten en Europa dat hij te weinig positief tegenover Gor batsjov staat. Tegelijkertijd stellen mensen als Quayle de machtige conservatieve vleugel van de Repu blikeinse partij tevreden. Compromis spellen wat Bush gaat inbrengen. Dat komt omdat nog steeds, na ruim tien maanden presidentschap, onduidelijk is wat Bush nu precies wil met de relatie tussen de twee su permachten. Niettemin beginnen zich toch enige lijnen af te tekenen. Zeker is, dat alle belangrijke advi seurs van Bush sceptisch zijn over de kansen van Gorbatsjov om van zijn perestroika (de herstructure ring) een succes te maken. Binnen die consensus zijn er twee stromingen. Eén groep, waartoe mi nister Cheney (defensie) en vice- president Quayle behoort, vindt dat Amerika terughoudend en wan trouwend moet zijn, omdat de Sov jets vroeger of later weer de oude, steil communistische draad zullen oppakken. Een tweede stroming, onder leiding van minister Baker (buitenlandse zaken), zegt dat het Dat maakt het zo moeilijk om,aan te geven wat Bush wil. Aan de ene kant wil hij wel een duidelijker Amerikaanse rol in het grote drama aan gene zijde van het Roestende Gordijn, maar aan de andere kant durft hij toch ook weer niet al te veel onomkeerbaars te doen. Dat is een patroon dat kenmer kend is voor Bush's president schap. Hij is erg voorzichtig, zoekt altijd naar het compromis, wil zo weinig mogelijk mensen voor het hoofd stoten, neemt bijna altijd meerderheidsstandpunten in. Dat heeft hem geen windeieren gelegd: 70 procent van de Amerikanen vindt dat hij het goed doet, en dat is een hoog percentage. Maar er is ook een schaduwzijde. Bush's voorzichtigheid maakt hem een slecht doorhakker van knopen. Voorbeelden zijn er te over. Met

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidsch Dagblad | 1989 | | pagina 2