De onzekere toekomst van Namibia
De drijfjacht met de microfoon
De macht aan de Swapo: democratie of eenheidsstaat?
ZATERDAG 11 NOVEMBER 1989
EXTRA
PAGINA 27
De uitbater van hotel-restaurant Go-
babis verzekert dat hij is voorbereid
op de komende verkiezingswinst
van de voormalige Namibische ver
zetsbeweging Swapo. Hij heeft op
ruime schaal munitie en andere eer
ste levensbehoeften gehamsterd.
Hij weet van mensen die hun kinde
ren hebben weggestuurd, maar hij
laat zich niet weg pesten. En zich in
zijn volle kolossale omvang oprich
tend, smakt hij met een harde klap
de leren pokerbeker op de toog.
Gobabis ligt ruim 200 kilometer
ten oosten van de Namibische
hoofdstad Windhoek. Een dorp met
twee kroegen en vijf kerken, omsin
geld door woestijn en drie-kwart
van het jaar geblakerd door een
moordende zon. Landschap en kli
maat hebben van de blanke bewo
ners een hard volk gemaakt: pio
niers, godvrezend, bier drinkend,
communisten hatend. En Swapo's
zijn communisten.
Even buiten het dorp houdt-
Swapo een manifestatie. Makkelijk
te vinden, zegt de waard. Als je veel
kaffers bij elkaar ziet, ben je er. De
waard en zijn stamgasten behoren
tot de blanken die een Swapo-rege-
ring vrezen. Niet alleen omdat ze
hun bevoorrechte posities zullen
kwijtraken wie twee passen in
Gobabis heeft gezet beseft dat dit
hier een uiterst relatief begrip is
maar vooral omdat dit het einde van
een door hen als natuurlijk ervaren
orde zou betekenen. Zwarten zou
den hun rechten kunnen gaan opei
sen en zich niet langer schikken in
de hun toebedeelde, dienende rol.
Gemoedelijk
Van de Swapo-manifestatie kan
zelfs voor hen niets angstaanja
gends uitgaan. De sfeer is gemoede
lijk, als op de kermis; voor de zwar
te, in de Swapo-kleuren, blauw,
rood en groen uitgedoste inwoners
van Gobabis is het ongetwijfeld het
evenement van het jaar. Majorettes
maken geestdriftig hun danspasjes,
een bandje speelt popmuziek en de
plaatselijke perschef van Swapo de
clameert poëzie. Swapo-leider Sam
Nujoma zit op de eretribune en lijkt
het allemaal prachtig te vinden.
Ook van zijn toespraak Zou de
waard niet in paniek hoeven te ra
ken. Die bestaat voor 70 procent uit
de gebruikelijke en voor de gelegen
heid met een lokaal sausje overgo
ten peptalk: Swapo wint, en dus zul
len imperialisme, kolonialisme en
apartheid ten grave worden gedra
gen. In Gobabis wonen veel Here
ro's, en Nujoma memoreert de held
haftige strijd van de stam tegen de
Duitse kolonisator.
In de resterende 30 procent pro
beert de Swapo-leider bruggen te
slaan, gerust te stellen en te verzoe
nen. Zijn stem is voor een man met
zijn gestalte opmerkelijk hoog. Als
hij van het podium stapt, valt op dat
hij sandalen met plateauzolen
De meeste blanken zullen zich
waarschijnlijk niet laten overtuigen
'door de lokroep van de Swapo-lei
der. Jarenlang is hij in de Zuidafri-
kaanse propaganda afgeschilderd
als de duivel en die maakt zelden be
keerlingen. Rond de 20.000 blanken
hebben hun biezen gepakt. De ove
rige 70.000 zullen blijven; hun belan
gen en verbondenheid met deze
voormalige Zuidafrikaanse en voor
dien Duitse kolonie zijn te groot. De
verhuiswagens zullen alleen voorrij
den, als de door hen gevreesde cha
os daadwerkelijk uitbreekt.
Debat
In Windhoek, waar het ene gerucht
het andere voedt, is dit het favoriete
gespreksthema: zal de regering van
Nujoma en Swapo ontaarden in een
schrikbewind of moeten zijn pogin
gen tot verzoening serieus worden
genomen? Het is een debat dat gedo
mineerd wordt door de recente ont
hullingen over martelingen en
moorden in wat wordt genoemd de
Goelag-archipel van Swapo in An
gola en Zambia. In deze strafkam
pen werden jarenlang honderden,
mogelijk duizenden mannen, vrou
wen en kinderen in metersdiepe
kuilen gevangen gehouden. De
meeste van hen waren Swapo-aan-
hangers en allemaal waren ze be
schuldigd van spionage voor Zuid-
Afrika.
Phil ya Nangoloh (34) is woord
voerder van een comité van ouders
wier kinderen in Swapo-kampen
zijn verdwenen. Hij zat in 1974 zelf
een maand gevangen in een Swapo-
kamp, omdat zijn overleden vader
een spion voor Zuidafrika zou zijn
geweest. Hij werd om voor hem on
verklaarbare redenen vrijgelaten,
want zijn milieu, de betere midden
klasse, en zijn middelbare schoolop
leiding bestempelden hem onher
roepelijk tot de klassieke vijand van
de 'Namibische massa's'. Zijn broer
was minder fortuinlijk en is in de
Swapo-Goelag verdwenen.
Nangoloh: "Het zijn geen inciden
ten, zoals de Swapo-leiding wil doen
geloven. Geweld en terreur tegen
andersdenkenden, ook binnen de ei
gen organisatie, is er altijd geweest.
In de kampen heerste volstrekte wil-
lekeur. De bewakers zijn mensen
zonder enige opleiding, dus als je
meer scholing hebt dan zij wasje au
tomatisch verdacht. Het eerste wat
je te horen kreeg, was dat de Nami
bische massa's-niets aan je opleiding
hadden".
"Vervolgens werd je duidelijk ge
maakt dat relaties als tussen man en
vrouw binnen een socialistische or-
De uitslag van de eerste vrije verkiezingen in Namibia wordt in de loop van de volgende week verwacht. De voormalige
verzetsbeweging Swapo zal ongetwijfeld winnen, maar over de democratische gezindheid van de partij zijn de laatste tijd de nodige
twijfels gerezen. Wordt Namibia een repressieve een-partijstaat of heeft de partij lering getrokken uit haar verleden? Het antwoord op
die vraag wordt ook in Zuidafrika
door Peter van Nuijsenburg
De eerste vrije verkiezingen in Namibia worden beheerst door de slogan: kies Swapo. Maar achter die zo zelfverzekerd klinkende aanbeveling gaat een onge
wisse toekomst schuil. (foto epa>
ganisatie als Swapo niet bestonden.
Vrouwen waren voor iedereen. Als
ze daartegen protesteerden, werden
ze verkracht. In het algemeen kun je
zeggen dat als je niet deed wat ze zei
den, je een spion voor Zuid-Afrika
was. En dan martelden ze je net zo
lang tot je bekende. Uithongeren
was de favoriete methode. In 1975
heb ik in twee weken op die manier
zo'n 30 man zien kreperen. Dat ge
beurde dus al 14 jaar geleden".
Lubango
Zijn vriendin Ilona Amakutuwa is in
juli door Swapo vrijgelaten. Ze was
14 jaar lid van Swapo en zat gevan
gen in het beruchtste kamp in Lub
ango, in Angola. Twee jaar lang leef
de ze met tientallen andere gevan
gen in een zeven meter diepe kuil,
die afgedekt was met golfplaten. Om
ontdekking te voorkomen, waren de
golfplaten bedekt met plaggen gras.
Ze is vier maanden gemarteld.
Ilona: "Ze sloegen me met gloei
ende twijgen en om schreeuwen te
gen te gaan, duwden ze stokken in je
mond. Ze hielden alleen op als je be
wusteloos was. Als je een open
wond had, strooiden ze daar peper
of parafine in. Meestal waren de beu
len dronken. Alleen als je bekende
was je er van af'.
Volgens Nangoloh was de Swapo-
top op de hoogte van de terreur.
"Niets gebeurde zonder medeweten
van Nujoma. Als er vragen over wer
den gesteld, zei Nujoma dat dit een
zaak was van de interne veiligheids
dienst. Hoofd van die veiligheids
dienst, Jezus Hauala, ook bekend
als de 'slager van Lubango', is nog
steeds de persoonlijke lijfwacht van
de Nujoma".
De terreur kreeg een haast stali
nistische dimensie toen ook leden
van de partijtop en hun familie hun
leven niet langer zeker waren. Nan
goloh: "De vriendin van Swapo-se-
cretaris-generaal Andimba Toivo y
Toivo, Ida Hoffman, heeft haar zoon
verloren. En zij heeft haar hele leven
in dienst gesteld van Swapo. Ook de
vrouw van Nujoma, zijn zwager en
schoonzuster hebben vastgezeten.
Iemands etnische achtergrond werd
steeds vaker bepalend voor zijn lot.
Nujoma's vrouw, haar broer en zus
ter waren geen Ovambo's (de groot
ste stam in Namibia - red.), maar He
rera's en dat alleen al maakte ze ver
dacht'.
Angst en partijtrouw waren de re
denen waarom deze leiders hebben
gezwegen, aldus Nangoloh. "De
angst voor Nujoma en zijn geheime
dienst zat en zit heel diep. En de
meesten hebben hun leven gewijd
aan Swapo. Weggaan of de misstan
den aan de kaak stellen, staat voor
hen gelijk aan verraad".
Verenigde Naties
De grootste verantwoordelijkheid
voor het verzwijgen van de tragedie
ligt bij de Verenigde Naties. "De VN
hebben Swapo erkend als de 'enige
ware vertegenwoordigers' van het
Namibische volk en ze daarmee im
muun gemaakt voor kritiek. Kritiek
op Swapo was reactionair en de ont
hullingen over strafkampen werden
dus niet geloofd".
Nangoloh doet de verzoenende
woorden van de Swapo-top af als
een 'tactische manoeuvre'. Hij
vreest het moment dat Swapo de
macht definitief in handen neemt.
"Iemand als John ya Otto, lid van
het Politburo, heeft al gezegd dat ze
ons zullen vervolgen".
Danie Botha (35) zorgde voor grote
opschudding in de Afrikaner ge
meenschap door zich kandidaat te
stellen voor Swapo. Hij staat op een
verkiesbare 26ste plaats. Hij is de
enige Afrikaner van de vier blanken
die namens Swapo aan de verkiezin
gen deelnemen. Hij is theoloog, telg
uit een in Zuid-Afrika vermaard Na
tionalistische geslacht.
"De liefde die Jezus preekt en de
God van het Oude Testament zijn
mijn grote inspiratie. Dat heeft mij
de ogen geopend voor de uitbuiting
van het Namibische volk door Zuid-
Afrika. En bij Swapo kan ik mijn
idealen het beste in praktijk bren
gen".
Botha wil eigenlijk niet over de
Swapo-kampen praten. "Dat is het
verleden; het gaat nu over de toe
komst". Na enig aandringen geeft
hij toe dat de terreur een zware wis
sel op die zelfde toekomst kan trek
ken.
"Je moet wat gebeurd is, zien in de
context van de strijd tegen apart
heid. De gewapende strijd van het
Namibische volk begon pas toen
vreedzame actie niet werkte. In zo'n
langdurige en ingewikkelde oorlog
tegen de onderdrukker, kun je niet
verwachten dat alles volgens het
boekje gaat. Dan doen zich automa
tisch excessen voor. Je raakt er als
het ware tegen je wil in bij betrok
ken. Natuurlijk wil je dat het niet ge
beurt. Maar niemand kan in een be-
vrijdingsstrijd schone handen hou
den. Zeker niet als je weet wat de
Zuidafrikanen hebben gedaan. We
hebben gezegd dat we betreuren
wat er is gebeurd".
Verzoening
"Verzoening", zegt hij, "is het be
langrijkste. Dit is een verdeeld land.
De wonden moeten helen". En daar
om, geeft hij toe, moet de zaak wor
den uitgezocht en de schuldigen
worden gevonden. "Het is een prio
riteit, maar niet onze eerste. Het is
onderdeel van het verzoeningspro
ces, en dat kan en mag je niet force
ren. Maar laten we Swapo niet alleen
beoordelen op wat er in de kam
pen is gebeurd. Het feit bijvooor-
beeld dat er nu verkiezingen worden
gehouden, is vooral aan Swapo te
danken".
Het vermoeden dat de schuldigen
van de kampterreur nooit gevonden
zullen worden, omdat de hele partij
top, inclusief Nujoma, medeplichtig
is, wijst hij van de hand. "We kun
nen er nu met de verkiezingen aan
de gang niet diep in duiken". Maar
zou hij voor Swapo in het parlement
blijven zitten, als de kwestie niet of
niet bevredigend wordt opgehel
derd? "Ik kan daar nu geen ant
woord op geven. Ik heb geen zin om
daar nu al op vooruit te lopen. Er
moet een Grondwet komen die der
gelijke excessen voorkomt en
Swapo wil zo'n Grondwet. Dat is
voor mij op dit moment voldoende".
Over het besluit van de ontwikke
lingsorganisatie Novib de subsidie
aan Swapo voorlopig op te schorten,
kraakt hij harde noten. "De Novib
wist al jaren wat er aan de hand was.
Ze hadden eerder aan de bel kunnen
trekken. De kritische dialoog, maar
dan wel een constructieve, had hier
veel beter gewerkt".
In de zinderende hitte van Goba
bis loopt het oud-kamerlid van de
PSP en huidig Europarlementariër
Bram van der Lek waarnemer te we
zen. Hij is op uitnodiging van de met
Swapo sympathiserende Namibi
sche Raad van Kerken in Gobabis
om een oogje te houden op het ver
loop van de verkiezingen. De woor
den van Botha over het Novib-be-
sluit wil hij wel onderschrijven.
"Kritische solidariteit was waar
schijnlijk beter geweest". Over de
zaak zelf kan, wat hem betreft, niet
gesjoemeld worden. "Dat moet ab
soluut tot op de bodem uitgezocht
worden".
Van der Lek denkt dat de kamp
affaire Swapo wel eens de twee-der
de meerderheid in de Grondwetge
vende Vergadering kan kosten. Met
die meerderheid zou de partij haar
eigen programma tot wet kunnen
verheffen. Rouwig zou hij daar niet
om zijn.
"Een een-partijstaat is nooit goed,
hè. Zeker in Afrika niet. Ik hoorde
van een collega uit Botswana dat het
in Zimbabwe ook mis dreigt te gaan.
Als Swapo die twee-derde meerder
heid niet halen, worden ze gedwon
gen met andere partijen samen te
werken en dat zou de democratische
ontwikkeling van Namibia alleen
maar ten goede komen. Want wat
hier gebeurt, is zo belangrijk. Je
moet er niet aan denken dat het hier
ook misloopt. Want dan heeft Zuid-
Afrika helemaal een excuus om zijn
hervormingen op te zouten".
Absolute stilte bestaat niet.
Wanneer de mensen hun wild
geraas staken, wriemelen mieren
nog lawaaierig over hun
woonstee en proberen merels
met onnavolgbare zangstukken
elkaar de loef af te stekenEn
uiteindelijk fluistert of buldert de
wind nog altijd.
door Arjen Nijmeijer
Wim Rougoor uit Harderwijk maakt
geluidsopnamen van alles wat hij in de
wandeling hoort. "Het heeft eigenlijk
dezelfde functie als een foto. Zo'n
opname van een egel in paarstemming
brengt allerlei herinneringen bij me
boven aan de vakantie waarin ik het
geluid heb opgenomen".
De 32-jarige service-technicus zegt'altijd
naar de natuur te luisteren. Hoort hij een
leuk geluid, dan neemt hij het op. Soms
gaat hij speciaal naar een bepaald
gebied, zoals de Veluwe, omdat hij daar
een dier wil beluisteren. "Het is een soort
verzamelwoede. Laatst zat er tegenover
mijn huis een vlieg, die een heel apart
geluid maakte door met ziin vleugels te
zwaaien; zo'n geluid wil ik dan hebben.
Ik maak allerlei opnamen: de wind door
de bomen, tikkende regen, insekten,
vogels. Vooral op onweer ben ik gek",
vertelt Rougoor.
Als dertienjarig jochie raakte Wim
geïnteresseerd in de natuur. In het
Natuurbeschermingsjaar 1970 werd hij
lid van de regionale
Vogelbeschermingswacht en liep hij
mee met excursies. "En dan gaat de bal
snel rollen. Als muziekliefhebber vond
Geluidsjager Wim Rougoor: "Vogels hebben ook een dialect. Een stadsmerel klinkt anders dan een bosmerel.
ik geluiden al mooi. En als je vogels wilt
leren kennen, dan ben je veel gericht op
hun zang. Verder was ik vanaf mijn
kindertijd een techneut: dat alles bij
elkaar maakte dat ik al snel met een heel
eenvoudig cassetterecordertje en een
simpel microfoontje de natuur introk".
Registrator
Inmiddels beschikt de
geluidsregistrator, zóals Wim zichzelf
noemt, over een richtmicrofoon
waarmee hij zelfs de meest minieme
geluidjes kan opnemen. Zoals het
geparadeer van mieren op een
mierennest. Of, grijnst hij, het geluid van
strontvliegen die op paardemest landen.
Wim is niet de enige Nederlander die op
geluiden aast. Samen met de Bert
Kelderman uit Putten heeft hij in 1987 de
Club voor Natuurgeluidenregistratie
opgericht. De club kent 29 vaste leden
die zo'n twee keer per jaar bij elkaar
komen om ervaringen uit te wisselen.
Sommige van hen hebben zich
gespecialiseerd. Zo is Kelderman vooral
geïnteresseerd in edelherten, terwijl een
andere liefhebber de geluiden van
slechts één vogelsoort registreert. Maar
dan wel door het hele land, zodat de
specialist de verschillende 'dialecten'
kan bestuderen.
"Ja, vogels hebben ook dialecten. Een
stadsmerel zingt heel anders dan een
bosmerel. Als je lang genoeg luistert kun
je zelfs individuele vogels herkennen.
Hier in de buurt zat een merel die ik er
door zijn strofen altijd uitpikte", vertelt
de Harderwijker trots. "En later
hoorde ik een andere merel zingen met
variaties op die strofe, dat is
waarschijnlijk een van de kinderen van
'mijn' merel geweest".
Het ligt in de bedoeling dat alle leden van
de Club inventariseren wat voor
geluidsopnamen ze in huis hebben. Die
informatie wordt op een adres gebracht,
naartoe kunnen bellen als
ze een bepaald geluid nodig hebben.
Verder moeten er een contactadres
komen en een adres waar
geïnteresseerden zich kunnen laten
informeren over de technische kanten
van het 'geluidsjagen'.
Geluk
Toch is zelfs Wim, die al bijna twintig
jaar met deze hobby bezig is, nooit zeker
van een goede opname. "Ik kleed me
altijd onopvallend als ik de natuur
intrek. Camouflagekleding is niet nodig,
maar reflecterende kleding is natuurlijk
ook niet zo slim. Maar je kunt nóg zulke
prachtige apparatuur hebben en zoveel
kennis en ervaring als je wilt. het blijft
gewoon een kwestie van geluk hebben".
De hobby is internationaal ook al lang
bekend. In Engeland is het geluidjagen
heel populair. Er worden in het
buitenland zelfs wedstrijden gehouden
om vast te stellen wie de mooiste
geluiden heeft opgenomen. Wim heeft
ook twee keer opnamen ingezonden naar
zo'n wedstrijd. Hij heeft er zelfs wat
prijzen aan verdiend, maar die waren
met het doel, zegt hij. Het ging er hem
vooral om, zijn opnamen met anderen te
kunnen vergelijken.
Vroeger heeft de Harderwijker ook
veel gefotorafeerd. Rougoor: "Dat is ook
een logische combinatie, want dan kun
je diapresentaties houden met
geluidsbanden erbij. In totaal heb ik zo'n
10.000 dia's, maar ik heb al een hele tijd
geen nieuwe foto's meer gemaakt. Dat ga
ik wel weer doen als ik met pensioen
ben, voorlopig ben ik met geluidsjagen
nog wel zoet".
