'Verbondenheid baptistengemeenten ebt weg'
'Klein kuddeke' in Rijnsburg werd grote kerk
Ds. J. Broertjes van omstreden werkgroep 'Ruimte':
ZATERDAG 11 NOVEMBER 1989
PAGINA 17
RIJSWIJK Het rommelt in de Unie van Baptisten Ge
meenten, Dat bleek nog eens duidelijk tijdens de onlangs
gehouden Algemene Vergadering (soort synode), waar de
zaak Rolf Venema werd besproken. Diens erkenning als
predikant was tegengehouden, omdat hij zich voorstander
had getoond van het inzegenen van homofiele relaties, mits
met goedvinden van de gemeente. Slechts een motie van or
de van de uniecommissie (bestuur) kon de gemoederen ter
vergadering tot bedaren brengen. Deze kwestie staat niet
op zichzelf, meent de bekende baptist ds. J. Broertjes uit
Rijswijk, lid van de omstreden werkgroep 'Ruimte'. "De
verbondenheid die altijd werd ervaren, is de laatste jaren
aan het wegebben".
door
Wim Schrijver
Er is wel gezegd: een baptist is ie
mand die zichzelf baptist noemt en
door anderen als baptist erkend
wordt. Een rake typering, omdat
baptisten niet beschikken over ge
detailleerde belijdenisgeschriften
die als lineaal kunnen fungeren
waarlangs de opvattingen gelegd
kunnen worden.
In feite zijn er maar een paar ken
merken te noemen van een baptis
tengemeente, waarvan de eerste in
ons land in 1845 in het Drentse Gas-
selternijveen door dr. J. E. Feisser
werd gesticht. Feiser liep vast op de
Hervormde kerk, daar hij in die
kerk tevergeefs 'waarachtig geeste
lijk leven' had gezocht en daarop ge
weigerd had kinderen te dopen en
met onbekeerden het avondmaal te
vieren. In de grondslag van de Unie,
die uitblinkt in beknoptheid, ko
men de elementen die bij Feiser een
rol speelden, terug. De gemeentele
den dienen te leven uit Gods Open
baring zoals die in de bijbel tot ons
komt. Jezus Christus als hun Zalig
maker en Heer te belijden en zijn op
grond daarvan gedoopt.
Op die smalle basis heeft de Unie
sinds de oprichting in 1881 het
grootste deel van de baptistenge
meenten bij elkaar kunnen houden.
Momenteel omvat de Unie 83 auto
nome gemeenten, met in totaal
ruim 12.000 leden. Naast de Unie be
vindt zich ook nog een aantal 'vrije'
baptistengemeenten. Broertjes ver
klaart: "Het individualisme in de
baptistengemeenten is vrij groot,
omdat je die persoonlijke geloofs
beleving benadrukt. Afsplitsingen
komen dus ook voor".
Fundamentalisme
Maar de laatste jaren wordt de Unie
Beeld van Willibrord
OEGSTGEEST - Bisschop Willi
brord krijgt 1250 jaar na zijq overlij
den een beeld. Vanmiddag zal de
onthulling plaatsvinden bij de
Groene- of Willibrorduskerk in
Oegstgeest. Het beeld is een initia
tief van de Raad van Kerken in
Oegstgeest, dat samen met het ge
meentebestuur werd uitgewerkt.
De provincie subsidieerde voor een
deel het door de Warmondse kun-
stenaresse Monica Elias-van Pant-
haleon baronesse van Eek ontwor
pen beeld.
1989 en 1990 zijn belangrijke Wil-
librord-jaren: Op 7 november 1989
is het 1250 jaar geleden dat hij in het
Luxemburgse Echternach overleed
en in 1990 is het 1300 jaar geleden
dat hij voor het eerst voet op Neder
landse bodem zette. De prediker
heeft bij zijn bezoek aan Oegstgeest
waarschijnlijk de aanzet gegeven
tot de bouw van een kerk op de
plaats waar nu de Groene- of Willi
brorduskerk staat.
geconfronteerd met een toenemen
de polarisatie. Broertjes, zelf jaren
lang voorzitter geweest van de unie
commissie, terwijl hij ook president
was van de Europese Baptisten Fe
deratie, heeft wat dat betreft betere
tijden gekend. Samen met anderen
constateert hij dat er "een zekere
verrechtsing" in het kerkelijk leven
gaande is. Ten dele zou dat te ma
ken hebben met de instroom van
verontruste hervormde en gerefor
meerde fundamentalisten en met
de toelating van voorgangers van
bijbelscholen.
Bleven de discussies binnen de
Unie tot enige jaren terug beperkt
tot verschil van mening over de as
pecten die aan de wederkomst van
de Heer kleven of de vraag of het
avondmaal ook voor andere christe
nen opengesteld kon worden, daar
is volgens Broertjes verschil van vi
sie bij gekomen op de bijbel als het
Woord van de Heer. "Daarbij heeft
het fundamentalisme grotere in
vloed gekregen". Dat heeft ook een
ethische uitloop, aldus Broertjes
die ter illustratie de in kerkelijke
kring bekende knelpunten noemt:
de vrouw op de kansel en in de ker-
keraad, samenwonen en homofilie
dus.
Al jaren klinkt er een roep om
dergelijke discussiepunten eens bo
ven het gemeenteniveau uit te tillen
en ook in landelijk verband te be-
RIJNSBURG - 'Vrees niet, gij
klein kuddeke, want het is uws
Vaders welbehagen u het ko
ninkrijk te geven'. De bekende
ds. S. van Velzen koos op 18 de
cember 1839 bij de institutiona
lisering van de Christelijk Afge
scheidene Gemeente in Rijns-
burg bewust die tekst. Want de
nieuwe kerk aldaar telde
slechts twintig belijdende le
den, die om hun breuk met de
landskerk vervolging ten deel
'viel. Nu, 150 jaar later, is de ach
tenswaardige Gereformeerde
Kerk van Rijnsburg met zo'n
vijfduizend zielen de grootste
kerk uit de regio.
Het feit dat anderhalve eeuw gele
den de Afscheiding van de Her
vormde Kerk ook in Rijnsburg
plaatsvond, wordt door de daar uit
voortgekomen gereformeerden de
zer dagen uitvoerig herdacht. Bij de
feestelijkheden hoort ook hier de
verschijning van een gedenkboek.
En, het moet gezegd worden, de
Rijnsburgse kerk heeft kosten noch
moeite gespaard om een boek af te
leveren dat een kerk met maar liefst
vijf predikantsplaatsen waardig is.
De goed verzorgde uitgave kreeg
de titel 'Dankbaar gedenken ver
trouwd vooruitzien' mee.
Het is voor de nazaten van van
daag nauwelijks te vatten, hoeveel
de verontrusten in die jaren dertig
van de vorige eeuw over hadden
voor hun overtuiging. Voordat de
eerste eigen diensten in een woon
huis gegeven werden, hadden som
migen het er voor over om elke zon
dag te kerken in Benthuizen. Let
De Petrakerk, die in 1985 werd verbouwd, een destructief gebeuren
aan ds. Ribber ink fijne herinneringen bewaart. (archieffoto Wim d
In het deel 'Arbeiders in de wijn
gaard', waarin alle voorgangers
voor het voetlicht worden gehaald
of zelf aan het woord komen, herin
nert ds. P. J. Ribberink zich de ge
deeltelijke sloop die in 1985 nodig
r de verbouw van de Petra-
kerk. Slopen kon ieder gemeente- gereformeerde
lid, verhaalt hij: "Het was hartver
warmend om elkaar zo destructief
bezig te zien alsof we er plezier in
hadden om de boel kort en klein te
slaan. Dat hadden we dan ook! On
vermoede krachten kwamen zo aan
het licht of wisten we al niet dat ook
die neiging
in zich hebben om de boel kapot te
maken er op los te slaan?"
In de uitspraken van de voorgan
gers wordt een verhelderend licht
op de Rijnsburgers geworpen. Zo
heeft ds J. Bijleveld (van 1952 -
1975 in Rijnsburg) gezegd: "De
mensen flappen eruit wat in hun
hart leeft. Zoiets verwachten ze dan
ook van hun predikant. Dat maakt
het leggen van contacten gemakke
lijker".
Ds. P. Huisman (van 1970 - 1979
in Rijnsburg) vertelt hoe bloemen-
rijders vaak achter het stuur zaten
te mediteren, zo van: 'Ik bid veel,
maar dan wél met de ogen ópen en
met de handen aan het stuur'. Huis
man tekent daarbij aan: "Overigens
dreigt naar men zegt wel eens
het gevaar dat men, al mediterend,
de maximum-snelheid niet meer zo
goed in de gaten heeft...".
En ds. G. Snel schrijft over de
Rijnsburgse trots. "Zij laten zich
ook de overtuiging niet ontnemen,
dat het kerkelijk leven in Rijnsburg
er mag zijn. 'Wij zijrftoch wel wat
gereformeerder dan in naburige ge
meenten'. Zo heb ik het letterlijk ie
mand eens horen zeggen. En nu zal
niet iedereen dat deze spreker
nazeggen, men is over het algemeen
van mening dat predikanten die in
Rijnsburg 'mogen' staan het toch
wel bijzonder met hun gemeente
hebben getroffen".
Naast de voorgangers komen de
kosters uitvoerig voor het voetlicht
(zoals het brandje in de bijkeuken
een dergelijke actie naast de be
staande organen niet terecht was.
Een dergelijk verwijt trof ook de
werkgroep 'Ruimte', die vorig jaar
werd opgericht, en vaak als de 'lin
kervleugel' binnen de Unie wordt
aangeduid. Werkgroeplid Broertjes
verzet zich fel tegen deze typering.
De mensen achter Ruimte willen
juist midden in de Unie staan, en de
broodnodige 'open bezinning' be
vorderen.
De kritiek dat de werkgroep de
polarisatie in de hand werkt, vindt
hij niet terecht. Ruimte heeft daar
om geen gehoor gegeven aan het
verzoek van de Algemene Vergade
ring, vorig jaar, om de activiteiten
op te schorten. "De Unie moet hel
pen in het voeren van de onderlinge
gesprekken. Maar dat gaat zo lang
zaam... Er moest volgens ons iets ge
beuren. Wij willen niet een richtin
genstrijd bevorderen, maar wel het
richtingengesprek. Wij willen niet
buiten de gemeenten staan, maar
wij worden angstvallig geweerd".
Ruimte wil meer openheid: in de
ethische discussies, in de relaties
onderling en ten opzichte van de
(kerkelijke) wereld om de Unie
heen. Zo betreuren Broertjes en de
zijnen het ten zeerste dat de Unie
niet wilde meedoen aan het oecu
menische conciliair proces. Die af
werende houding komt ook voort
uit een zekere angst voor de buiten
wereld, meent Broertjes.
"Ruimte wil meer ruimte, terwijl
de uniecommissie meer aan de
grenzen denkt. De titel van een nota
op de Algemene Vergadering luid
de: 'De grenzen van ons beleid',
maar je kunt natuurli jk ook over de
ruimte van het beleid spreken. De
grondslag van de Unie biedt veel
meer openheid dan men denkt"
Ongenuanceerd
Met de doelstelling van de Unie op
zijn schoot, citeert Broertjes wat er
van de uniecommissie verwacht
mag worden: zij moet onder haar le
den de liefde, achting en samenwer
king bevorderen, moet de gemeen
ten behulpzaam zijn bij het uitoefe
nen van hun taak en de gelegenheid
scheppen om de beginselen ken
baar te maken en het evangelie te
verspreiden. "Onze stelling als
werkgroep is: doe dat dan ook, wees
de gemeente dan ook behulpzaam".
Het onderling respect voor elkaar
is volgens Broertjes voor een deel
ook verdwenen. "In de zin van. jij
bent verkeerd, zoals jij denkt is het
helemaal niet goed. Zo nemen wij
elkaar de maat. En dat vermoeilijkt
de relaties". Op dit punt liet de
scheidend voorzitter van de Unie.
ds. Anne de Vries, zich op de jong
ste Algemene Vergadering op een
vergelijkbare wijze uit. "Ik heb zorg
over ons taalgebruik en de stijl van
onderling praten. Maar al te vaak
worden anderen ongenuanceerd in
een hoekje geplaatst", zo zei hij in
zijn openingswoord. Even eerder
had hij overigens impliciet voor de
activiteiten van Ruimte gewaar
schuwd.
Volgens Broertjes is het pro
bleem van de 'verrechtsing' in bap
tistenkring niet alleen iets wat in
ons land speelt. Vormt het baptisme
in ons land een splintergroepje, in
de zuidelijke staten van Amerika
zijn de Southern Baptists te vinden,
een van de grootste kerkgenoot
schappen in de wereld. Binnen dit
verband beweegt zich de Ameri
kaanse Baptisten Alliantie, met
meer dan 40.000 leden, die op de
bres staat voor meer vrijheid in deze
"nogal conservatief wordende" ge
meenschap.
Op een tweede bezinningsdag,
die 25 november plaatsvindt, wil
Ruimte de achterban voorstellen
om door te gaan met de eigen activi
teiten. Een intentieverklaring ligt al
klaar, waarin zorg wordt uitgespro
ken over het ontstaan van 'een ge
sloten gemeenschap', terwijl men
belooft 'in kritische trouw' te stre
ven naar openheid. Ruimte is geen
doel op zich, benadrukt Broertjes.
"Wij willen onmiddellijk stoppen
als dat wat wij voor ogen hebben
door de Unie wordt overgenomen".
Ds. Broertjes:
"Wij willen niet
een richtingen
strijd bevorde
ren, maar wel
het richtingen-
gesprek". (foto
spreken. In 1986 kreeg de uniecom
missie van de Algemene Vergade
ring de opdracht mee hier wat aan
tc doen. "Maar", oordeelt Broertjes,
"daar hebben ze echt niks aan ge
daan".
Door de activiteiten van het zoge
naamde Evangelisch Beraad, waar
in behoudende voorgangers elkaar
vonden, stegen de spanningen.
Vooral de eigen opleiding in Bosch
en Duin kreeg het zwaar te verdu
ren. Het is een feit dat de behouden
de vleugel nu de overhand heeft in
de opleidingscommissie. Het is de
ze commissie die de benoeming te
genhield van Rolf Venema. met al
het tumult op de jongste Algemene
Vergadering tot gevolg.
'Linkervleugel'
Overigens is het Evangelisch Be
raad door de Algemene Vergade
ring teruggefloten. Men vond dat
wel: dat was wel iedere keer vier
uur lopen.
Zitplaatsen
Later werd de gemeente in Rijns
burg zelf een trekpleister voor hen
die het 'zuivere Woord' wilden ho
ren. De kerk groeide onstuimig
(1880: 750 leden, 1910: 1694 leden)
en regelmatig moest de vergader
ruimte worden vernieuwd of uitge
breid. De verbouwde klofbaan aan
de Koestraat was al snel te klein en
er verrees in 1850 op diezelfde
plaats een nieuw gebouw. In 1882
kwam daar de Rapenburgkerk voor
in de plaats, terwijl in het begin van
deze eeuw ook gebouw 'Concordia'
in gebruik werd genomen.
In 1931 verscheen een houten
noodkerk en in de jaren veertig
werd opnieuw uitgeweken naar
'Concordia'. In de jaren na de oorlog
verrezen de drie gebouwen die nu
nog steeds in gereformeerd Rijns
burg in gebruik zijn: de Maranatha-
kerk (1954), de Petrakerk (1959) en
de Immanuëlkerk (1969). Extra och
tenddiensten waren op een bepaald
moment nodig om de grote stroom
kerkgangers te kunnen opvangen.
Het tekort aan zitplaatsen heeft
men jarenlang onder meer trachten
op te vangen door het. na loting,
voor een periode van drie jaar toe
wijzen van zitplaatsen. Het boek
meldt: "In die tijd dacht men er niet
aan de zitplaatsen vrij te geven. Men
was unaniem van mening, dat het
'gemakkelijker thuisblijven' daar
van het gevolg zou kunnen zijn".
van koster C. Schoneveld), evenals
de diaconie (in 1937 'bekeerde' zich
een broeder voor twee gulden om
brood te kopen), de verenigingen
(knapen konden vroeger nog ge
straft worden met een verbod om op
vereniging te komen) en ook is er
ruime aandacht voor de koren, de
zending, het evangelisatiewerk, de
begraafplaats en de belangrijke
commissie van beheer sluit de rij.
Ploeteren
Tenslotte is er ook een hoofdstukje
gereserveerd voor het plaatselijke
Samen op Weg-proces. Een opper
vlakkig lezer zal, zelfs zonder de we
tenschap dat de hervormden be
dankten voor de eer om een bijdra
ge te leveren aan het boek. merken
dat dit proces niet bepaald vlot ver
loopt in Rijnsburg. Het hoofdstuk
besluit zo: "Wat na bijna twintig jaar
ploeteren rest, zijn twee gezamenlij
ke kerkdiensten enige keren kan-
selruil per jaar. alsmede een min of
meer regelmatig contact tussen de
kerkeraden. En dat heet dan 'SA
MEN OP WEG'!"
Het fraaie jubileumboek (bijna
250 pagina's en rijk geïllustreerd)
kost zestig gulden (vergelijk de prijs
van het boek bij het eeuwfeest: twee
kwartjes). Nabestellingen zijn mo
gelijk (mits er een minimumaantal
van 200 exemplaren wordt gehaald)
bij de heer A. v.d. Gugten, Pr. Bern-
hardlaan 31. 2231 VK Rijnsburg, tel.
01718 - 30279.
W.S.
LEIDEN: Herv. Gem. Hoogl. kerk 11.45 oec
studentend; Marekerk 10 hr Henzen sr Leider
dorp. 5 ds Kleermaker Rotterdam; Mara-
nathak. (L. Morsweg) 10 ds Kramer; Oecume
nische geloofsgemeenschap De Regenboog
(Merenwijk) 9.30 en 11.15 pastoor Van Well;
Bethlehemkerk (Driftstr.) zie Petrak.; Bevrij-
dingsk. (Montgomerystr.) 10 ds Rietveld. 5
Koolstra; Vredesk. (Burggravenl.) 10dsNauta;
Acad Ziekenhuis 9 rk dienst. 10.15 ds V
Beinum Diakonessenhuis elke zat 10.30 rk
dienst, morgen 10.30 ds Keuning Noordwi|k.
Endegeest zie Oegstgeest. Geref. Kerk Vre-
deskerk zie herv. gem.; Petrak. (Surinamestr.)
10 ds Alblas open deurd.Oude Vest zie Hoogl.
kerk; Maranathak. zieherv gem., Bevri|dingsk
zie herv. gem.; bejaardenhuis Groenhoven 10
ds Hemmes; Merenwijk zie herv. gemeente.
Geref. K. Vrijg. (Herengr10 en 5 ds Houtman.
Chr Geref. K. (Steenschuur) 10 ds v Smeden
Rijswijk, 5 ds Born Geref. Gem. (zie onder Lei
derdorp). Geref. Gem. in Ned. (Bethlehemkerk
Driftstr.) 11.30 en 5.30. Evang.-Luth. Gem.
(Hoogl. Kerkgr.) 10.15 ds Jense. Doopsgez-
Remonstr. Gem. (Lokhorstk. Pieterskerkstr.)
10.30 ds Vos. Baplistengemeente (aula 'Nieu-
weroord', Rijnsburgerweg 124) 10 en 7 ds Ag-
tereek. Evang. Gemeenschap (Middelstegr. 3)
9 en 10.30 ev V Groningen. Evangeliecentrum-
Pinksterbew. (Bethlehemskerk Lammermarkt)
10 ev Zijlstra. Pinkstergem. (O. Vest 13) 10'ev
V Twillert. Leger des Heils (hoek Ves-
testr./Groenesteeg) 10 en 4.30 Nieuw-Apost.
Kerk (H Rijnd. 24)- 9.30 en 4. wo. 8. Zevende
dag-adventisten ('De Ontmoeting', Noordhof
land V.schoten) elke zat. 10 tot 11 bijbelstu
die. 11 tot 12 predikatie. Christelijke Weten
schap (Steensch. 6) 10.30. Kerk van J. Chr.
v.d. Heiligen der L. Dagen (Brahmsl.) 9.30.
10.30 en 11.20 Oud-Kath. K. (Zoeterw.singel)
zat. 7. Rooms-Kath. K. Haagweg zat. 7. zo
10.30; Herensingel zat. 7. zo. 9.30 en 11Rijn
dijk (Stevenshof) zat. 7. zo. 9.30, Steenschuur
zat. 7. zo. 8.30. 10. 11.30. 6 en 7 (lof); Boshui-
zerkade zat 7, zo. 9.30 en 11: Lammen-
schansweg zat 7, zo 9 en 10.30; Haarl.straat
ABBENES: Herv. Gem. 9.30 9.30 ds Verseput
schut. 6.30 ds v Wijngaarden Chr. Geref. Kerk
9.30 en 4 ds Maris Garderen. Rk Kerk zat. 7.
zo. 10.30.
ALPHEN AAN DEN RIJN Herv Gem. Ad-
ventskerk 10 ds Nicolai zendingsd, Kruiskerk
10 ds Jonkman; Opstandingskerk 10 ds Vd
Heiden Haarlem, 6.30 ds Wilschut SoW-
dienst; G. Herderkerk 10 ds Lamme dovend
ha, 6.30 ds Nieuwenhuis ha; De Bron 9.15 ds
Taselaar ha, 10.30 ds Bogers ha, 6.30 ds
Taselaar ha; Ashram (Marsdiep) 10 ds Mulder
ha; Oudshoornse kerk 10 ds Ter Bals; Sions-
kerk (Meteoorlaan) 9.30 ds Ouwendijk, 6.30 ds
V Dis Wassenaar. Geref. Kerk Mar.kerk 10 ds
Den Heeten Hoofddorp. 6.30 ds 't Hoofl; Salv-
.kerk 10 ds V Wijngaarden, 6.30 zie Opstand-
kerk. Geref. K. Vrijg. (school Bospark,
Beatrixl. 4) 9.30 ds Room, 5. Ned. Geref. Kerk
(school Willemstr.) 9.30 ds Louwerse, 4.30 ds
Janse. Chr. Geref. Kerk (Gri|pensteinstr.) 9.30,
2.30 ds Vlietstra. Oud-Geref. Gem. (Hooftstr.
240) 9.30 en 4. Bapt.gem (Molenwerfstr. 1)10
ev Ramaker. 6.30 ds Koekkoek. Bapt.gem.
Noord (school Kalkovenw. 62) 10 drs Stavleu.
6.30 ds Vd Berg. Volle-evang.gem. ('De Ark',
Pr. Hendrikstr. 54) hr Verdouw. Pinkstergem.
'Het Licht' (Morgenstersch. Briljantstr 1) 10.
Christengemeente 'De Hoeksteen' (geb. 'Bet
hel'. hoek Emmalaan) 10 hr Veldhuis Bodegra
ven Leger des H. (Zonneweg 3) 10 en 7
(laatste zondag van de maand 5 u.). Remonstr
Gem. (Van Mandersloostr. 36) geen dienst. Rk
Kerk: Bonifaciusk. zat. 7. zo. 9.45 en 11.30; Pi-
usk. zat. 7. zo. 9 en 10.30, De Bron zat. 7, zo. 9
Bet- HOOGMADE Herv Gem. 10. Rk Kerk z
BODEGRAVEN: Herv. Gem Dorpskerk 10
prot Berkhof Leiden. 6.30 ds Vd Hoef; Salv-
kerk 10 ds Vd Scheur. 5 ds Seton Ansen,
Bethl.kerk (Nieuwerbrug) 10 ds Vd Hoef. 6.30
ds Vd Scheur. Geref. Kerk 10 ds Zoutman ha, 4
Vijverhof ha ds Elderman, 6.30 ds Elderman
ha. Geref. K. Vrijg (Ichthusk.) 9.30 en 5.30.
Geref. Gem. (Stationsweg 17) 10 en 6.30.
Evang.-Luth. Gem. 10.30 ds V Beek
BOSKOOP Herv Gem. Dorpskerk 9.30 dr
Haitsma, 6.30 ds Moonen jeugdd; De Stek
9.30 ds De Jong. Geref. Kerk 9.30 ds V 't Hoff,
6.30ds De Jong. Chr Geref. Kerk 9.30 ds Oos-
ting. Geref. Gem. 9.30, 3 ds Bac, woe 15 nov 3
en 7.30 ds V Aalst. Volle Evang.gemeente
'Bethel' (Burg. Colijnstr. 83) geen opgave.
HAZERSWOUDE: Herv. Gem. 9 ds V Eyk
Gouda, 6.30 ds Ouwendijk Alphen. Geref. Kerk
10.30 en 5 ds Huisman. Rk Kerk- dorp zat. 7,
zo. 10 en 11.30; Anker zat. 7, zo. 11; Rijndijk
zo. 9.30.
HILLEGOM: Herv. Gem. 10 en 5 ds Rothfusz.
Geref. Kerk ('Hoeksteen') 10 ds Hofland, 5 zie
herv kerk. Chr. Geref. Kerk 10 prof Boertien, 7
ds Slofstra Noordwijk. Rk Kerk: Mart. zat. 7, zo.
9 en 11Jozefk. zat. 7. zo. 10 en 11.30.
ds Christ: Ichthusk. 10 ds Volk, 6 ds Christ;
Pniëlk. 9.30 ds Christ, 6 ds Hovius; Maranatha-
kerk (Rijnsoever) 10 10 ds Vd Berg, 6 ds Juc-
kema Leerdam. Overduin 14.15 ds Vd Beid.
Herv. Gem. 'De Rank' (aula P. Groen-college
Pr. Frederikdreef 15) 10 ds Hagen. Geref. Kerk
Vr.kefk 10 ds Vd Horst. 5 ds Mink; Triumfatork.
10 hr Noordam Soest. 5 ds De Ridder Sassen-
heim. Geref. K. Vrijg. 9.30, 4 ds Heida. Ned.
Geref. K. (aula Bestevaer-mavo) 10 en 7. Chr.
Geref K 10 en 5 ds Slagboom. Vrije Chr Ge
ref. Gem. (Unizaal) 10 en 5. Geref. Gem (Re-
misestr.) 10 en 5. Geref. Gem. in Ned. (Lou-
westr.) 10 en 5. Volle-evang.gem (Voorstr. 48)
9.45. Onafh. baptistengem. (Ambachtsweg 2)
10 ds Visser
NIEUWKOOP: Herv. Gem. 9.30 ds V Mourik,
6,30 ds Schilt Leimuiden. Geref. Kerk 9.30 da
Vd Weg, 5 avondgebed. Chr. Geref. Kerk 9.30,
7 ds Boiten. Remonstr. Gem. 10 dr Koster.
Evang. gem. (ver,gebouw 'De Rank', Regthuy-
splein) 12 nam. Rk Kerk zat. 7, zo. 9 en 10.45.
NIEUWVEEN Herv. Gem. 9.30 ds Driebergen,
6.30 ds Kaai. Geref. Kerk 9.30 ds Moet
Woerden, 5 ds Bouma Kamenk. Rk Kerk zat. 7.
NIEUW-VENNEP Herv. Gem. 9.30 ds De
Jong Leiden. 7 hr Goedhart Nieuwkoop. Geref.
Kerk 9.30 ds Rang. 4.30 ds Kraan. Chr. Geref.
Kerk 9.30 en 4,30 ds V Roekei Rk Kerk zat 7.
deurd. Geref. Kerk 10 ds Hassefras Barchem,
LEIDERDORP Herv Gem. en Geref Kerk
Dorpsk. 10 ds Doesburg, 3 ds Bovenberg, 6.30
ds Doesburg, Scheppingsk. 9 en 10.30 ds Ste-
geman. Leythenrode 10 ds Knorth. Elis.-zie-
kenhuls 9.30 ds Brommet. Geref. Gemeente
Leiden eo (kerkgeb. Hoofdstr. 73) 10 en 4.30.
Bapt.gem. (wijkgeb. Zijlkw.) 10. Rk Kerk zat. 7,
i. 9.30 e
i. 9.30 e
1.15.
KATWIJK AAN DEN RIJN Herv. Gem.
Dorpsk. 10 ds De Graaf. 6 ds Wagter Rijns
burg; Ontm.kerk 10 prof Vd Beek Valkenburg.
Herv. Gem. 'De Rank' (P. Groen-college) zie
Katwijk aan Zee. Geref. Kerk 9.30 dr Vli|m
Voorschoten. Rk Kerk z
10.
LISSE: l4erv. Gem Dorpskerk 10 en 7 ds Ver
dijk, Pauluskerk 10 ds De Gelder. Geref.
Kerk10 en 7. Geref. K. Vrijg. (Prinsessestr. 19
ds Geersing. 3 ds Grutler. Ned. Geref. Kerk
(Salvatori) 10 zie Chr Geref Kerk, 7 ds Vos.
Chr. Geref. Kefk 10 en 4.30 ds V Dijken. Geref.
Gem 10 en 4. Evangeliegemeente (Heereweg
52a) 9.45. Rk Kerk Agathakerk zat. 7, zo. 10
en 11.30; Poelpolder zat 7, zo. 10.30; Maria-
kerk zat. 7, zo. 9 en 10.15; Engelbew zat. 7,
zo. 10.30.
RIJNSBURG Herv. Gem. Laurentiuskerk 9.30
ds Kattenberg Leiden, 5 ds V Niel, Bethelkerk
9.30 ds V Niel. Gerei Kerk Petrakerk Imma-
nuelkerk Maranathakerk 'De Kwetlerpoel' 10
ds Smaling evangelisatied. Geref. Kerk Vrijg
10 en 5.15 ds Grutter. Chr. Geref. K 9.30 en 5
ds V Sorge. Evang. Christengem. (aula mavo)
10 hr Gerrets Den Haag. Rk Kerk zo. 10.30.
ha.
NOORDWIJK: Herv. Gem. Grote of St. Jer-
oensk. (Binnen) 10 ds Vd Lee, 5 kand Burger
Waddinxveen; Hoofdstr (Zee) 10 ds Volleb-
regt Sassenheim; De Rank (Golfbaan) 10 ds
Vd Bergh. Geref. Kerk Buurtkerk (Hoofdstr.) 10
ds Kuiper, 5 ds Elgersma; Vinkenl. (Binnen)
geen dienst. Kapel W. v.d. Bergh-stichting 11
ds Slofstra. 'Sole Mio' 9 ds Kuiper. Ned. Prot.
Bond (aula O.Zeew.) 10.30 dr Meijering Oegst
geest. Rk Kerk Zee zat. 7, zo. 10.30; Binnen
RIJPWETERING: Rk Kerk z
i 10.30.
OEGSTGEEST: Herv. Gem. Groene of Will-
kerk 10dsKooman, Pauluskerk I0ds Da Cos
ta; Gemeentecentrum (Lijtw.) 10.30 ds Ter Lin
den Den Haag. Geref. Kerk 10. Geref. Kerk
Vrijg. (aula Dr. Schilderschool) 9.30 en 4.30 ds
Plaatsman. Ned. Geref Kerk (Gem.centrum)
8.45 ds Janse, 4 ds Arnold Zoetermeer Van
Wijckerslooth 4 ds De Bruin. Endegeest 10 ds
Friederich. Volle-evangeliegem (Gem.cen
trum) 4. Rk Kerk Will.kerk zat. 7, zo. 9 en 10.30
OUD-ADE: Rk Kerk zat. 7. zo. 9.
Vrijg. (Bachlaan) 10.45 en 4.30 ds Geersing.
Rk Kerk Laur.kerk zat. 7. zo. 11.30; M. Gods-
kerk. zat. 7, zo. 10. Kerk van Engeland (British
school in The Netherlands, J v. Hooflaan 3)
10.15 anglicaanse dienst.
WADDINXVEEN Herv. Gem. Brugk. 9.30 ds
Kunz, 5 drs Vergunst Ridderkerk; Hoeksteen
9.30 drs Vergunst Ridderkerk, 6.30 kand Groe-
SASSENHEIM: Herv. Gem. 9 en 10.30 ds Ger
mans, 7 zie geref. kerk. Geref. Kerk 10 ds Bie-
winga, 7 ds Landheer Kampen open deurd.
Chr. Geref. K. 10 en 5 ds Hogenbirk. Ned. Prot.
Bond (Jul.laan 17) 10,30 da Driessen Leiden.
Rk Kerk zat. 7, zo. 9.30 en 11.
Rk Kerk Aardam zal. 7,
kerk Langeraar zat. 7, zo. 9.30 en 11.30.
VALKENBURG Herv. Gem. 10 kand Haas
noot Lisse, 6.30 dr Vermeulen. Geref. Kerk 10
ds Bovenberg Leiden. 6.30 ds Oegema. Geref.
K. Vrijg. 9.30 ds Grutter. 5.30 ds Heida.
VOORSCHOTEN Herv Gem Dorpskerk 10
ds Schaap. 7 ds Zwarl. De Ontmoeting (Noord
hofland) 10 ds Blanken ha. 7 zie dorpskerk.
Herv. evang. op geref. grondslag (kerkgeb.
'Rehoboth'. A. van Leeuwenhoekkade) 9.30 ds
Stoutjesdijk Dordrecht. 4.30 ds Teunissen
Krabbendijke. Hulp en Heil-kerk ('Schaken-
bos'. Leidschendam) 10 ds Honig Geref. Kerk
10 ds De Zwart ha, 7 zie dorpskerk. Geref. K.
Groenenboom, Imm kerk 10 en 5 ds V
lingen. Geref Kerk Kruisk. 10.15 ds De Lange
Aalsmeer. 5 ds V Dalen Den Haag. Ontm.kerk
9.30 ds De Moor. Geret K. Vrijg. (Kruiskerk)
8.30 en 2.45 ds Hoogendoorn. Chr. Afgesch.
WASSENAAR: Herv. Gem. Dorpsk. 10 ds V
Selms, 4.30 ds Cazander; Kievietk. ('Samen
op weg') ds Janse de Jonge SoW-dienst; Mes-
siask. 10 ds Mackaay Leiden SoW-dienst,
Dorpscentrum 9.30 ds V Dis. Geref. Kerk Zijl
laan 10 zie Messiask, 7 ds Vd Woude. Ned.
Prol. Bond (Kerkdam) 10.30 bezinningssa-
WOUBRUGGE: Herv. Gem. 9.30 en 6.30 ds
Van 't Hof. Geref. Kerk 9.30 ds De Boer Hoofd
dorp, 6.30 ds Den Heeten Hoofddorp. Ned.
Prol. Bond (De Wijk, Schoolstr. 20) 10.30 drs
sen, 7 ds Cziria Rijnsburg
ZOETERWOUDE Herv Gem 10 ds Wolt-
haus. Rk Kerk St Jan zat 7.30, zon 9.30; Chr.
Dienaark zat 7. zon 10 Meerburgkerk H. Rijn-
ZWAMMERDAM Herv. Gem. 10 ds Groenen
dijk Scheveningen, 6.30 ds Buitenhuis Utrecht
evangelisatied. Geref. Kerk 10 ds Buikema,
6.30 zie herv. kerk. Remonstr. Gem. geen
