Verkiezingen vergroten Griekse impasse
Stemmingen op de banenmarkt
Dieptepunt in relatie Raad van Kerken en OJEC
Reportage
Een week lang speculeren op het Binnenhof
Papandreou wint ondanks schandalenrechts' haalt geen meerderheid
PAGINA 2
MAANDAG 6 NOVEMBER 1989
Het Overlegorgaan van Joden
en Christenen (OJEC) heeft be
sloten om het overleg met de
Raad van Kerken op te schorten.
Het is voor het OJEC volstrekt
onaanvaardbaar dat de voorzit
ter van de raad, prof. dr. D. C.
Mulder, zal spreken op een door
de PLO georganiseerde viering.
Daarmee is een nieuw diepte
punt bereikt in de relatie tussen
beide organisaties. De onder
linge verhouding is al jaren ver
re van gemakkelijk, maar tot
zo'n stap was het tot dusver niet
gekomen.
Bijna vijf jaar geleden verkeer
den de betrekkingen tussen beide
organisaties na een paar inciden
ten ook in een impasse, maar er
werd toen een voor beide partijen
bevredigende oplossing gevon
den. De raad zegde toe dat het
OJEC altijd zou worden geraad
pleegd bij kwesties die op de
joodse gemeenschap betrekking
hebben. Bovendien zou er elk jaar
tussen beide organisaties worden
overlegd.
Het OJEC had in september
zware kritiek op een verklaring
van een delegatie van de raad die
een bezoek had gebracht aan Is
raël en de bezette gebieden. De
maat is voor het overlegorgaan
vol, nu Mulder medewerking ver
leent aan een PLO-herdenking
van het begin van de intifada (de
opstand in de bezette gebieden).
De PLO-vertegenwoordiger kon
digde de komst van Mulder aan in
een brief met het briefhoofd van
een Palestijnse staat, waarvan
ook Israël deel uitmaakt. Het
OJEC concludeert hieruit dat de
Raad niet langer het bestaans
recht van Israël erkent.
Het OJEC werd in oktober 1981
opgericht onder de loofhut van
rabbijn H. Rodrigues Pereira, sa
men met de gereformeerde dr. S.
Schoon sinds het begin voorzitter
van het overlegorgaan. Tot de le
den behoren de drie joodse kerk
genootschappen in ons land, en
kele andere joodse organisaties
en de Kerk en Israël-instanties
van zes christelijke kerken, waar
onder de Rooms-Katholieke
Kerk en de twee grote protes
tantse kerken. In het overlegor
gaan ontmoeten vertegenwoordi
gers van de joodse gemeenschap
pen en christelijke kerken elkaar
op basis van volstrekte gelijk
waardigheid. Zij houden elk zen-
dingsdoel verre van zich. De deel
nemers erkennen dat de staat Is
raël een onvervreemdbaar ele
ment is van de joodse identiteit.
In 1984 kwam het kort na elkaar
twee keer tot een conflict tussen
het OJEC en de Raad. Eerst had
de Raad buiten medeweten van
het OJEC een ontmoeting met de
PLO-vertegenwoordiger in Den
Haag. Korte tijd later drong de
raad na een bezoek van een dele
gatie aan Libanon, Israël, Syrië en
Egypte aan op een hoorzitting
van de Tweede Kamer over de
schending van de mensenrechten
in de bezette gebieden. Het
OJEC, dat van dit voorstel onkun
dig was gehouden, reageerde
"verbijsterd". Volgens het over
legorgaan liet de raad zich kenne
lijk niets gelegen liggen aan de
gevoelens van de joodse gemeen
schap in Nederland door zijn "se
lectieve verontwaardiging" uit
sluitend te richten op de politieke
daden van Israël.
De raad bood zijn excuses aan
en maakte met het OJEC de af
spraak, dat die organisatie altijd
in voor de joden gevoelige kwes-
ties zou worden geraadpleegd.
Verder zegde de raad toe in eigen
gelederen een diepgaande bezin
ning op gang te brengen over de
verhouding tot het joodse volk,
inclusief de band van de joden
met de staat Israël. Schoon con
stateerde echter in 1987, dat daar
niets van terecht was gekomen.
Erotiek
De Amsterdamse studenten
predikant S. de Lange betreurt
het dat hij de inzettingswoorden
van het avondmaal ('Neemt, eet,
dit is Mijn lichaam') in verband
heeft gebracht met erotiek. Hij er
kent dat de woorden van Christus
geen betrekking hebben op
seksualiteit en erotiek, maar zin
spelen op Zijn lijden en sterven.
Dat blijkt uit een verklaring die
de gereformeerde kerk van Am
sterdam-Zuid heeft gezonden aan
een groot aantal plaatselijke gere
formeerde kerken. Deze kerken
hadden vooral op aansporing van
het (behoudende) Confessioneel
Gereformeerd Beraad (CGB) be
zwaar aangetekend tegen een ar
tikel van De Lange over Christus'
woorden bij het avondmaal.
De Lange interpreteerde die
woorden als volgt: "Raak mij aan,
houd mijn hand vast, streel me,
zoek troost tegen mijn schouder,
kus me, laat me je liefde voelen,
wil je mijn handen om je gezicht
te omvatten, mijn armen om je te
gen me aan te drukken, mijn lijf
om je te warmen, mijn sex om je
genot en bevrediging te verschaf
fen, mijn mond om je overal te
kussen, te likken neem, eet, dit
is mijn lichaam".
De Lange is verbonden van de
gereformeerde kerk van Amster
dam-Zuid. Hij erkent, zo blijkt uit
de verklaring, dat zijn beschrij
ving van het avondmaal niet het
karakter van schriftuitleg heeft,
maar de weergave is van een per
soonlijke geloofsbeleving.
Steun Namibia
Het Breed Namibia Overleg, een
samenwerkingsverband van zes
tien kerkelijke en niet-kerkelijke
organisaties, heeft besloten toch
door te gaan met de campagne
'Namibia vrij! Steun de opbouw'.
Doel van deze actie, die gecon
centreerd wordt in de week van
19 tot 26 november, is geld in te
zamelen voor de wederopbouw
van Namibia. Alleen de zending
en het werelddiakonaat van de
Gereformeerde Kerken hebben
zich uit de inzamelingsactie te
ruggetrokken.
Het Breed Namibia Overleg
werd begin dit jaar opgericht om
organisaties in Namibia die sa
menwerken tegen de Zuidafri-
kaanse bezetting te ondersteu
nen. Er ontstonden echter proble
men toen onlangs bekend werd
dat de Namibische bevrijdings
beweging Swapo in haar kampen
tweeduizend gevangenen had ge
marteld en honderd had gedood.
Ondanks een dringend verzoek
van het Breed Namibia Overleg
bleek de Swapo-leiding niet be
reid om voor de verkiezingen van
7 tot 11 november een onafhanke
lijk onderzoek in te stellen. Daar
om besloot vorige week de ont
wikkelingsorganisatie Novib-
/Gast het overleg te verlaten.
De andere organisaties willen
wel door gaan met de actie omdat
er volgens hen snel humanitaire
hulp gegeven moet worden aan
het Namibische volk. Om mis
bruik van gelden te voorkomen
heeft het Breed Namibia Overleg
de eis gesteld dat alle te financie
ren projecten moeten worden
goedgekeurd door de Namibi
sche Raad van Kerken of het door
de kerken opgerichte Namibi
sche ontwikkelingsfonds NDT.
De Gereformeerde Kerken zijn%
bang dat ondanks deze controle*
door de Namibische kerken toch
projecten van de Swapo uit de op
brengst van de actie gesteund zul
len worden.
Maaltijd. De open maaltijd
'op water en brood' van het Jon
gerenpastoraat Leiden gaat van
avond over het omgaan met ver
slaving. De gratis maaltijd vindt
plaats in het 'Knooppunt' (Oude
Rijn 44b). Aanvang zes uur. In
lichtingen 071-120070.
Katholiek onderwijs. Een
avond over het katholiek onder
wijs is voor vanavond georgani
seerd door de werkgroep Bezin-
ningsactiviteiten van de parochie
de Menswording in Leiderdorp.
Vicaris Zuidgeest zal een inlei
ding houden, terwijl er tevens een
forum zal zijn. De avond vindt
plaats in de Menswording en be
gint om acht uur.
DEN HAAG - Wie is 'in' en wie is
'uit'? Het was de vraag die de afgelo
pen week Politiek Den Haag in een
wurggreep hield. Kandidaten voor
hoge posten, de gearriveerde
machthebbers die de posten ver
deelden en de onafscheidelijke
'Binnenhof-watchers', merendeels
journalisten, gaven elk een ander
antwoord. De koersen en stemmin
gen op de Haagse banenmarkt be
reikten een hoogtepunt, toen twaalf
van de veertien ministersnamen be
kend werden. De verwarde climax
kwam vrijdag, toen het CDA er
maar niet in slaagde een minister
voor Verkeer te leveren.
door
Peter de Vries
Opschudding
Extra complicatie vormde het
slechte CDA-management. De gro
te opschudding, aan het begin van
de week, binnen het CDA werd al
om verklaard als een symptoom van
'bloedgroepenstrijd' tussen afstam
melingen van de katholieke KVP,
de hervormde CHU en de gerefor
meerde ARP. De CH dreigde de mi
nistersboot te missen, en dus ont
stond een geweldige lobby en dito
publicitaire campagne. Wat de CH-
kamerleden niet wisten was dat
'hun' oud-minister annex werkge
versvoorman J.E.Andriessen al bij
na een week daarvoor had gezegd
wel minister van economische za
ken te willen worden. Zijn 'bewilli
ging' moest echter geheim blijven.
Die zelfgekozen geheimzinnig
heid brak het CDA op. De bloed
groepenstrijd werd ten onrechte be
schouwd als de oorzaak van kleine
vertragingen. Het werkelijke pro
bleem lag op dat moment juist even
bij de PvdA. Die slaagde er maar
niet in een geschikte kandidaat
voor Binnenlandse Zaken te leve
ren. Jos van Kemenade (ex-onder
wijs, ex-aspirant partijleider, 'ka
non' en burgervader te Eindhoven)
was door Kok in het diepste geheim
gepolst, maar weigerde. Evenals
Klaas de Vries (ex-kamerlid, nu
VNG). Ien Dales werd de derde
keus voor Kok, al was zij in de pu
blieke opinie al langer 'in'.
Een curieuze situatie met zichzelf
versterkende effecten: probleem
pjes bij de PvdA zorgden voor ver
traging, waar de CDA-bloedgroe-
pen de schuld van kregen, wat tot
grote interne christen-democrati
sche onrust leidde. Het bleek van
beslissende invloed op het nog on-
ATHENE De tweede parle
mentsverkiezingen in Grieken
land van dit jaar zijn uitgelopen
op een impasse, nog veel groter
dan die na 18 juni. De rechtse par
tij Nieuwe Democratie (ND) on
der Kostas Mitsotakis (71) die toen
met fuim 44 procent zes zetels van
de absolute meerderheid van 151
bleef verwijderd, won er gisteren
slechts 2 procent bij, waardoor ze
deze meerderheid nog steeds niet
bereikt. Ze bleef steken op 148 ze
tels.
door
Frans van Hasselt
Net als in de nacht van 18 op ^ju
ni doofde het feestelijke claxoncon
cert van rechts in het centrum van
Athene geleidelijk uit. De socialisti
sche Pasok onder Andreas Papan
dreou (70) die in juni ten gevolge
van de vele schandalen terugviel
van ruim 46 procent op ruim 39, be
haalde nu bijna 42 procent en 128
zetels, drie meer dan in juni. Het an
ti-rechtse sentiment dat zij in de
verkiezingscampagne exploiteerde
bleek bij veel Grieken, vooral ook in
de arme randsteden rond de hoofd
stad, sterker aan te slaan dan het
'morele', de verontwaardiging over
de schandalen.
De Alliantie van Links en Voor
uitgang (ALV) onder Charilaos Flo-
rakis was de grote en enige verlie
zer. Zij zakte van ruim 13 op bijna 11
procent van de stemmen, en van 28
op 21 zetels. Theoretisch behoudt
zij haar positie op het midden van
de wip, maar in de praktijk heeft zij
samenwerking met een ND onder
de 'nachtmerrie' Mitsotakis. Een
sprookjesachtige oplossing zou be
staan uit vrijwillige terugtrekking
van beide bejaarde leiders. Ze kun
nen dat met ere doen nu ze allebei
twee procent hebben gewonnen. In
de ND zal men zich trouwens toch
al gaan afvragen hoe lang Mitsota
kis nog kan worden gehandhaafd
na twee opeenvolgende 'overwin-
nings-nederlagen'. Een figuur uit
een volgende generatie als Miltia-
des Evert (50) staat te trappelen om
hem op te volgen.
'Regelaar' van de situatie in Grie
kenland is nu nauwelijks meer de
ALV maar, afgezien van de gekozen
ecoloog, de president van de repu
bliek. Mitsotakis heeft gisteravond
aangekondigd dat hij hoopt, van
hem de opdracht te krijgen voor het
vormen van een kabinet waarover
dan het parlement moet oordelen.
Hij bedoelt een minderheidskabi
net dat aanblijft dank zij gedoging
van de ALV of van de 'gezonde ele
menten' uit de Pasok die er ook mee
zouden kunnen samenwerken. Het
ene lijkt nog onwaarschijnlijker
dan het andere.
De situatie wordt nog troebeler
bij het vooruitzicht dat, uiterlijk
maart, het nieuwe parlement een
nieuwe president van de republiek
moet kiezen met een drievijfde
meerderheid (180 zetels) die nauwe
lijks te vinden is. Lukt dit niet, dan
moeten er ook weer nieuwe verkie
zingen worden gehouden. Een van
de vele commentatoren die zich op
de televisie tot diep in de afgelopen
nacht over de nieuwe geschapen
puzzel bewoogden, opperde de
twee naderende verkiezingen maar
aan elkaar te koppelen.
Hoe gaat zoiets? Iemand noemt
een naam, ontmoet een gewillig oor,
de kandidaat wordt eens gewogen,
en aan het eind van de middag is ie
mand 'in'. Daarna wordt er gebeld,
gepolst, en worden referenties inge
wonnen. Een enkeling blijft 'in',
maar menigeen blijkt een bevlekte
conduitestaat te hebben, en raakt
'uit'.
De kansen bij voorbeeld van de
christelijk historische senator
Glasz, genoemd voor Justitie, daal
den toen het gerucht ging dat hij
een aanvaring met CDA-ministers
had gehad over vluchtelingenbe
leid. En de socialiste Evelien Herf-
kens, zelfgedachte kandidate voor
Ontwikkelingshulp, raakte in de
publieke opinie 'uit' wegens een
vermeende schrobbering door par
tijleider Kok. De aandelen-Stemer-
dink (Defensie?) zakten de afgelo
pen weken gestaag. Op het moment
suprème leek alleen al het gerucht
dat iemand 'uit' was voldoende om
van de lijst geschrapt te worden.
Een complicerende factor van de
ze formatie-tijden was dat de zaak
zoals dat heet 'potdicht' zat. Buiten
het trio Lubbers/De Vries/Kok en
wellicht twee adviseurs wist nie
mand het naadje van de kous. Van
zelfsprekend, de 150 parlementaire
journalisten vinden zich zo goed in
gevoerd dat ze zelf wikken en we
gen. Een verkeerde conclusie is snel
getrokken: de socialiste Saskia
Stuiveling was in de publiciteit ge
wild, maar werd nooit gevraagd.
daar, na deze afstraffing, niet zo veel
meer aan.
Drie onafhankelijke afgevaardig
den doen hun intrede in het parle
ment: prof. Apostolos Lazaris, die
op het eiland Lefkas de steun kreeg
van Pasok en ALV. Daarnaast komt
er een 'groene' van een lijst van eco
logen die elkaar jaarlijks zullen af
lossen, en die hebben geprofiteerd
van de enorme luchtvervuiling die
zich juist in de week voor de verkie
zingen in en rond de hoofdstad
voordeed. En ten slotte, namens de
islamitische minderheid in Thracië,
doet Ismail Rodoplu zijn intrede,
een journalist die in de plaats komt
van dr. Sadik Ahmed. De laatste
was op formalistische gronden ge
weerd van de kandidaatstelling.
Beiden stonden op de lijst 'Vertrou
wen' die zich, tot grote woede van
alle Griekse politici, 'Turks' noemt.
Drie dagen
Volgens de Grondwet zal nu op
nieuw het scenario worden afge
werkt dat na 18 juni werd toegepast.
President Sartzetakis moet de lei
ders van de drie grote partijen ach
tereenvolgens bekleden met een in
formatie-opdracht betreffende een
regering die op de steun van het
parlement kan rekenen. Ieder van
de drie krijgt daarvoor drie dagen
de tijd. Falen ze, en blijkt ook een
oecumenische regering onmoge
lijk, dan moeten alweer nieuwe ver
kiezingen worden uitgeschreven.
De vooruitzichten zijn nog veel
mistiger dan afgelopen zomer. Toen
werd de fantastische formule uitge
dacht van een kabinet voor drie
maanden dat door rechts en links
werd gesteund en zich moest bezig
Papandreou: hij v
houden met 'Katharsis', opruiming
van alle schandalen van de vooraf
gaande socialistische regering plus
wetgeving die herhaling daarvan
moest voorkomen.
Het werk werd uitgevoerd. Pa
pandreou en vier van zijn vroegere
ministers werden door het parle
ment in staat van beschuldiging ge
steld en zullen komende winter
voor bijzondere rechtbanken moe
ten verschijnen. Maar Papandreou
heeft winst geboekt bij de verkie
zingen en de ALV wordt door elec
toraat voor haar samenwerking met
rechts afgestraft. Verder samen re
geren met rechts is voor de linkse
alliantie trouwens onmogelijk, om
dat nu echt alle kwesties van econo
mische en buitenlandse politiek uit
de ijskast moeten waarin ze tijdelijk
waren geplaatst.
Een coalitie van Pasok en ALV is
rekenkundig mogelijk. Papandreou
had daartoe tevoren voorstellen ge
daan en kwam gisteren, triomfe
rend op de televisie met de betui
ging dat deze uitslag "het groene
licht" (groen is de kleur van de Pa
sok) betekent voor samenbunde
ling van alle progressieve en demo
cratische krachten. Maar de ALV
had hiervoor al eerder vier voor
waarden gesteld, waaronder 'een re
delijke parlementaire meerderheid'
en lozing van Papandreou. De ge
dachten gaan uit naar de figuur van
Lazaris (68) als leider van zo'n coali
tie die op Lefkas al in miniatuur is
'uitgeprobeerd'.
De derde mogelijkheid is die van
een 'grote coalitie' tussen de rechtse
ND en Pasok, maar daarbij doen
zich dezelfde problemen voor: voor
de ND is samenwerking met een
partij onder de 'beklaagde' Papan
dreou onmogelijk, voor de Pasok
delijk 'ja' zei, en van Hanja May-
Weggen, die eerst man en kinderen
wilde raadplegen.
Hard gelag
Slechts één pruilde al die dagen,
want zijn lot stond vast: staatssecre
taris Enneüs Heerma van Volks
huisvesting. Journalisten en partij
zagen hem als geschikt voor bijna
alle posten in het kabinet. Hij was
dé kandidaat, dit zou 'zijn' formatie
worden. Maar toen zeven keer een
ander voor was gegaan bij de verde
ling der zetels, bleef er voor Heerma
geen promotie over. Met de aande-
len-Heerma was gespeculeerd. En
verloren. Hij was 'uit'. Een hard ge
lag.
Ien Dales terug op het Binnenhof. Derde keus voor Kok, maar bij de publieke opinie al langer 'in'. (foto anp>
opgeloste vraagstuk van de zetel
verdeling.
Een akkoord was vorige week
maandag namelijk binnen handbe
reik. De PvdA zou de ministers van
Justitie en van Verkeer gaan leve
ren, het CDA die van Volksgezond
heid en Ontwikkelingshulp.
Maar Kok had bezwaren: omdat
er over Volksgezondheid zo weinig
in het regeerakkoord stond, wilde
hij met een eigen man de vinger aan
de pols houden. Wegens de eutha-
nasie-perikelen moest WVC dan ge
ruild worden tegen Justitie.
koord' zei Bert de Vries, "maar dan
hebben jullie alle 'zorgdepartemen-
ten". (Haags bargoens voor onder
wijs en WVC). "Dan willen wij de
milieu-departementen". Zo werden
Verkeer en Ontwikkelingshulp ge
ruild. De socialist Jan Pronk kon
opgelucht adem halen: in plaats van
het hem in de geruchten toebedeel
de EZ kreeg hij zijn geliefde Derde
Wereld- ministerie terug.
Dolkstoot
Was deze ruil de langverwachte
dolkstoot in de rug van Piet Buk
man, CDA-er op Ontwikkelings
hulp? Nee, voor het partijcircuit
was Bukman al langer 'uit'. Er
moest en zou namelijk een CDA-
vrouw in, en Bukman zou daaraan
eventueel worden opgeofferd.
Yvonne van Rooy had ontwikke
lingshulp al bijna op zak, Hanja
May-Weggen gold binnen de partij
al lang als 'in' voor Verkeer. De keus
was ruim, alleen een mirakel kon
voorkomen dat Piet openlijk zou
worden vernederd, en gedegra
deerd naar een staatssecretariaat.
In de mallemolen van de geruch
tenstroom tekende zich zo'n won
der vrijdagavond af. Niemand wist
het nog zeker, maar het verhaal
klonk goed: Lubbers zou het zat
zijn, en genoeg hebben van het ge-
twijfel van Justitie-kandidaat
Hirsch-Ballin, het luidkeels protest
van Bukman en de afwezigheid (Na
mibië) van May-Weggen.
Er dook een naam op, die van
Ruuds oude vriendin mr. J. J. Made-
leen S. Leyten-de Wijkerslooth de
Weerdensteyn, lid van de Raad van
State, oud KVP-ster. Ze had al tien
tallen keren geweigerd, de afgelo-
'pen decennia en de afgelopen we
ken. Ze was 'uit', wist het circuit,
maar ze zou zijn gezwicht voor haar
vriend Ruud, of voor het landsbe
lang, zoals dat heet. Ze is zelf rade
loos van al die geruchten: "Ik wil
niet, ik wil niet. Vrouwen hebben
tegenwoordig recht om zelf te be
slissen, of denkt U daar ook al an
ders over? En ik ben niet bena
derd".
Zo bleven Bukmans kansen in han
den van anderen liggen. Van de
twijfelaar Hirsch-Ballin, die uitein-
