'Taboe van mystieke geloofsbeleving opheffen'
Joden schrijven joodse geschiedenis
Ds. Bras uit Sassenheim over nieuw Contemplatief Verband van Predikanten:
OCCO I CLlJK LtVtIM
Volgens ds. Van der Pers kan con
templatie een derde weg zijn in de
kerken waar momenteel enerzijds
activisme en anderzijds dogmatis
me de toon aangeven. "In beide
stromingen ontbreekt de diepgang,
de inspiratie van de Geest. Terwijl
daar volgens ons een enorme be
hoefte aan is. De kerken moeten
hun eigen diepe niveau hervinden.
Binnen de kerk moet de vraag 'hoe
kan ik met God omgaan' weer cen
traal staan".
Christelijk symbool
Het logo van het Contemplatief Ver
band is illustratief voor dat streven.
Het is een boom die half naar de zon
is toegewend en half ervan af. Ter
wijl de zonkant in volle bloei staat,
oogt de schaduwkant verdord.
slist niet zo overkomen. In de mid
deleeuwen was het de aanduiding
voorde toppen van het mystieke le
ven, maar ik voel me beslist niet een
halve monnik".
Naar eigen zeggen was Bras sinds
zijn jeugd al gevoelig voor het mys
tieke. "Dat resulteerde in diep reli
gieuze ervaringen op veertienjarige
leeftijd". Via de Youth for Christ
maakte hij kennis met 'stille tijd'
bijbelstudie en gebed maar later
brak hij weer met de YfC. In zijn
eerste gemeente, Dinteloord, stelde
hij zich opnieuw open voor het con
templatieve. Via zelfstudie startte
hij met meditatie, terwijl een pater-
jezuït hem op het spoor zette van de
christelijke mystici. Verder volgde
hij diverse cursussen, zoals een cur
sus gebedspracticum.
SASSENHEIM "Het westerse christendom is verschraald van binnenuit en heeft zich
verschanst in dogmatisme of ethisch activisme. Maar de persoonlijke, gevoelsmatige bele
ving is in heel veel gevallen taboe geworden". Aldus ds. Kick Bras uit Sassenheim, een van
de deelnemers aan het onlangs opgerichte 'Contemplatief Verband van Predikanten' dat
iets aan die verdorde toestand wil doen. Door middel van gebed, meditatie, schriftlezing
en stilte 'contemplatie' wordt gezocht naar een weg die het geloofsleven opnieuw kan
verdiepen.
door
Wim Schrijver en
Robert van de Woestijne
Maandag vond in Amersfoort de
eerste openbare ontmoetingsdag
plaats. In mei van dit jaar werd het
verband door twaalf dominees uit
hervormde, gereformeerde, remon
strantse, evangelisch-lutherse en
doopsgezinde kring opgericht. In
middels telt het Contemplatief Ver
band al meer dan vijftig deelne
mers: predikanten die zich met el
kaar verbonden voelen door een in
nerlijke behoefte aan een leven,
waarin de spiritualiteit centraal
staat.
Veel predikanten beleefden al ja
ren een contemplatief leven, veelal
verborgen voor anderen. "Uit die
verborgenheid komen we nu te
voorschijn om elkaar te inspireren,
te steunen en te bemoedigen", ver
telt een van de initiatiefnemers, ds.
Anje van der Pers, gereformeerd
predikante in het Friese Akkrum.
Van der Pers besteedt gemiddeld
anderhalf uur per dag aan gebed en
meditatie. "Het is een kwestie van
bewust tijd nemen voor God. Con
templatie heeft iets te maken met
het geheim tussen God en mensen.
Je bent geraakt door iets dat hoger
is dan jezelf. Je bent geboeid door
zijn liefde. Daar kun je heel veel in
spiratie uit putten".
Predikanten die aan contempla
tie doen, staan vaak alleen, merkte
Van der Pers. "Terwijl je juist be
moediging nodig hebt, want het eist
een ijzeren zelfdiscipline om naast
het drukke predikantenbestaan tijd
vrij te maken om echt met God be
zig te zijn. Luther zei het al: 'Het ge
bed is een karwei, dat gedaan moet
worden'. Je moet vroeger opstaan,
later naar bed en je vrije weekeinde
besteden aan contemplatie".
Geen vlucht
Het is niet de bedoeling dat de pre
dikanten zich binnen het verband
alleen maar bezig gaan houden met
onderlinge bemoediging. Zij zullen
door middel van een rondzendbrief
en op de komende ontmoetingsda
gen ook allerlei vormen var\ spiritu
aliteit met elkaar uitwisselen. Van
der Pers: "Er is een enorme honger
naar kennis op dit gebied. We willen
daarom ook veel van elkaar leren.
Een ieder is nu op zijn of haar eigen
wijze bezig. Sommige predikanten
organiseren gebedsgroepen aan
huis, anderen organiseren bezin
ningsdagen of maken met gemeen
teleden een reis naar het oecumeni
sche klooster in Taizé".
Van der Pers bestrijdt dat con
templatief leven een vorm is van re
ligieuze zelfbevrediging. "Waarach
tig contemplatieve mensen zijn in
tens bewogen met de wereld en met
hun mede-mensen. Het is dus geen
vlucht uit de wereld, want wie God
ontmoet, ontmoet mensen. De om
gang met God kan niet zonder de
omgang met mensen".
De bedoeling is dat datgene waar
de contemplatieve predikanten zich
mee bezig houden uiteindelijk in de
kerken landt. "Het verband richt
zich op predikanten omdat het hun
taak is om te putten uit de levende
Bron die God is en het naar de men
sen te brengen. Maar we hopen na
tuurlijk dat veel meer mensen bin
nen de kerken zich bezig gaan hou
den met contemplatieve vormen.
Wij willen zuurdesem voor de ker
ken zijn. Die hebben dat broodno
dig".
Door toewending naar de zon, het
vroeg-christelijke symbool voor Je
zus Christus, zal uit de dorre saaie
kerk weer nieuw leven spruiten, al
dus de predikanten die momenteel
in het Contemplatief Verband vere
nigd zijn.
Bras, sinds 1986 gereformeerd
predikant in Sassenheim, was di
rect in het Verband geinteresseerd
en maandag was hij dan ook van de
partij in Amersfoort. "Ik ben blij
verrast dat er zoveel collega's mee
bezig zijn". Bras, die diverse publi
caties op zijn naam heeft staan over
mystiek en contemplatie, vindt zelf
dat 'contemplatie' "een wat zware
term!' is die nogal wat pretenties
met zich mee brengt. "Wij willen be-
Brede oecumene
Daar hij in het Nederlandse taalge
bied een inleidend boek miste over
wat christelijke mystiek inhoudt,
schreef hij zelf enige jaren geleden
'Muziek van zuiver zwijgen' (Kok,
Kampen). Dezer dagen verschijnt
bij dezelfde uitgever van zijn hand
'Een vloeiende, ebbende zee', waar
in het werk van de veertiende eeuw-
se Jan van Ruusbroec centraal
staat. "Voor mij is hij de grootste
mysticus uit ons land. Hij is de man
van de inkeer tot God en de uitkeer
tot de medemens in de breedste zin
en heeft een heleboel dingen in zijn
werk verenigd".
Echte contemplatie houdt vol
gens Bras in dat "het totale leven op
het Koninkrijk van God gericht".
Hoewel in de wereldwijde
joodse gemeenschap zorg
bestaat over het behoud van de
eigen identiteit, zijn het juist de
joden die welhaast
spreekwoordelijk zijn
geworden door hun sterke
besef van een
gemeenschappelijke
oorsprong, cultuur, religie en
toekomst. Dat de vaak zo
pijnlijke geschiedenis heeft
bewezen dat die band
onverwoestbaar is, maakt het
jodendom des te boeiender.
Ondanks alle kritiek op de
politiek van het Israël van nu,
blijven velen geïntrigeerd door
de lotgevallen van de nazaten
van aartsvader Abraham.
Die aantrekkingskracht van de
joodse geschiedenis is er de simpele
verklaring van dat er met een zekere
regelmaat nieuwe boeken in de win
kel liggen, die de lange historie na
vertellen en in beeld brengen. Het
zijn trouwens vaak kloeke werken,
die niet makkelijk over het hoofd 1
gezien kunnen worden, en luxe zijn
uitgevoerd. Dat geldt ook voor de
'Encyclopedie van de Joodse Ge
schiedenis', een fors en zeer fraai ge
ïllustreerd naslagwerk, dat zojuist
door uitgeverij Kok in Kampen
voor de liefhebbers op de markt is
gebracht voor de lieve som van 99
gulden.
De vraag dringt zich op of een
dergelijke kostbare uitgave nog iets
toevoegd aan wat er al bij de betere
boekhandel te vinden is. Daarop
kan met een ronduit 'ja' geantwoord
worden. Want, lijkt deze encyclope
die in zijn verschijningsvorm op
eerder verschenen titels, een nauw
keuriger lezer zal ontdekken dat dit
anderhalf kilo zware boek iets ex
tra's te bieden heeft. Deze uitgave is
namelijk samengesteld door weten
schappers, auteurs en andere des--
kundigen uit... Israël. Daarom al-
Twee jonge orthodoxe joden, met gebedsmantels en -molensklaar voor hun gebeden.
leen al is dit monumentale werk iets
heel bijzonders.
Jezus van Nazareth
De eindredactie van de encyclope
die was in handen van Hana Sha
mir, auteur van verschillende histo
rische werken, en dr. Shlomo Sha-
vit, historicus bij het Israëlische Mi
nisterie van Onderwijs en Cultuur
in Jeruzalem. Naast dit tweetal
werd aan het boek meegewerkt
door een waslijst van auteurs en ad
viseurs uit Israël. En voor de men
sen die graag produkten uit dat land
komen, om zo een bijdrage te leve
ren aan de niet al te florisante Israë
lische economie, is het goed te we
ten dat ook de Nederlandse uitgave
van het werk in Israël werd gedrukt.
Wie geen vreemdeling is in Jeru
zalem, kan op zijn klompen aanvoe
len dat de encyclopedie een geheel
andere benadering van de joodse
historie heeft dan boeken met titels
als 'Het land van de Bijbel' of'In het
voetspoor van Jezus'. Veel bestaan
de werken over het jodendom zijn
vanuit een christelijke achtergrond
geschreven vaak oorspronkelijk
in de Verenigde Staten uitgeven
met ruime aandacht voor gebeurte
nissen uit het Oude èn Nieuwe Tes
tament. Een door joden waaron
der iemand van het ministerie sa
mengesteld naslagwerk, zal derge
lijke accenten niet leggen.
De naam 'Jezus van Nazareth',
om maar het sprekendste voorbeeld
te noemen, komt slechts twee maal,
en dan nog heel zijdelings, in het
omvangrijke boek voor. De Mes-
siasverwachting van de joden daar
entegen krijgt wel alle aandacht.
Ook zal men tevergeefs zoeken naar
een link met het tweede deel van de
christelijke bijbel. Toch is het niet
zo vreemd dat Kok als grootste
christelijke uitgever van ons land,
voor de Nederlandse druk heeft ge
tekend: steeds meer christenen vin
den een zeer bescheiden houding
ten opzichte van de joden gepast.
Afstandelijk
Want, zegt men, de kerken zijn de
eeuwen door een kwalijke stimula
tor geweest van het antisemitisme.
En ook de encyclopedie gaat niet
aan dit feit voorbij. Beelden over de
inquisitie de gevreesde kerkelij
ke rechtbank of van spotprentjes
vallen al bladerend in het oog. Maar
de samenstellers berichten hier zo
sober mogelijk over. En dat is nog
iets heel opvallends aan het werk:
de benadering van de gebeurtenis
sen is, met een zekere angstvallig
heid, zo afstandelijk en objectief
mogelijk gehouden.
Ook als er over de Arabische
strijd voor en na de oprichting van
de staat Israël wordt geschreven,
wordt over de tegenstanders van de
'Yishuv' met opvallend weinig kwa
lificaties bericht. En de holocaust
tijdens de Tweede Wereldoorlog is
op dezelfde manier benaderd. De
redactie van de encyclopedie heeft
duidelijk elk risico proberen te ver
mijden. Bijvoorbeeld, als geschre
ven wordt op de manier waarop de
bijbel bepaalde historische feiten
heeft beschreven, staat er dat 'som
mige geleerden' er andere ideeën op
na houden.
Op deze, voor een zichzelf respec
terende encyclopedie gebruikelij
ke, klinische wijze zijn door de
schrijvers honderd verschillende
historisehe ingangen gekozen,
steeds volgens een zelfde opzet op
twee bladzijden uitgewerkt. Naast
een afgerond artikel van rond de
achthonderd woorden, zijn onge
veer tien foto's, kaartjes, schema's
of tekeningen afgebeeld. Het werk
is daardoor zowel systematisch te
bestuderen of als naslagwerk op on
derdelen.
Gerechtvaardigd
Naast de historische hoofdstukken
is er nog een aanhangsel met daarin
aandacht voor diverse onderdelen
van de joodse cultuur. Verder is er
een zeer uitgebreide tabel opgeno
men, waarbij de joods geschiedenis
naast die van de algemene historie
is afgezet. Een uitgebreid register
sluit het geheel af. Mede door de
korte, heldere teksten en het over
vloedige illustratiemateriaal is deze
joodse weergave van de joodse ge
schiedenis een gerechtvaardigde
aanvulling op de bestaande popu-
lair-wetenschappelijke bladerboe
ken.
W.S.
'Encyclopedie van de Joodse
Geschiedenis' is uitgegeven door
Kok Kampen en kost 99 gulden.
vaste bedding in de brede
ne. En typerend voor de bevinding
is toch een ghettomentaliteit en de
evangelicalen schermen zich naar
mijn smaak ook teveel af'.
Zoutzakken
Ds. Kick Bras bij een oosters-orthodoxe icoon en rooms-katholieke crucifix: "Contemplatie is niet een bepaalde
techniek, het is ook niet iets wat je in de eerste plaats aanleert, maar het is je geraakt weten door God en je hele
leven in dat licht beleven". (foto wim Dijkman)
"Het is zowel inkeer tot (Jod, als
liefde tot de medemens als aan
dacht voor de politieke verantwoor
delijkheid". Contemplatie betekent
voor hem zoveel als "leven met
God. Ik bedoel daarmee: het is niet
een bepaalde techniek, het is ook
niet iets wat je in de eerste plaats
aanleert, maar het is je geraakt we
ten door God en je hele leven in dat
licht beleven. Mystiek is in wezen
het zelfde".
De evangelicale nadruk op de
persoonlijke relatie met God en de
orthodoxe nadruk op de 'bevin
ding' in het geloof, noemt hij wel ui
tingsvormen van contemplatie,
maar toch heeft hij er een paar din
gen op tegen. Terwijl hij bij de evan-
gelischen te weinig de actie in de sa
menleving vindt, heeft bij de ortho
doxen het dogmatische al het ande
re te veel overwoekerd. Bovendien:
"Contemplatie heeft vanouds een
De predikant toont zich een warm
pleitbezorger van de contemplatie.
"Omdat het leven vanuit een geeste
lijke bron voor jezelf zo'n grote be
tekenis heeft gekregen, wil je ook
anderen stimuleren zich meer te
richten op hun innerlijke beleving".
Bras constateert "een zekere ver
schraling van het kerkelijk leven.
Veel gemeenteleden gaan er onder
gebukt dat hun eigen religieuze er
varingen in een taboesfeer verke
ren. Ik geloof juist dat er bij velen
op dit gebied een verborgen rijk
dom is".
Om die reden is hij ook niet zo
pessimistisch over een geestelijke
armoede in de kerk. "Het zou wel
meer gestimuleerd moeten worden.
Dat kan ook door het zoeken naar
andere liturgische vormen. De pro
testantse diensten zijn enorm sterk
op de preek gericht", aldus Bras, die
lovend de oosters-orthodoxe ere
diensten noemt. Ook het lichame
lijk verdient in die traditie meer
aandacht, aldus Bras, die elke dag
begint met een half uur meditatie
waarin de lichamelijke ontspanning
een grote rol speelt. Over de ere
dienst zegt hij in dat verband: "Bij
de rooms-katholfeken heb je nog de
mogelijkheid om te knielen, maar
bij ons zitten de mensen als zout
zakken bij elkaar".
Van de oosterse religies valt vol
gens de dominee te leren hoe nauw
geest en lichaam met elkaar verbon
den dienen te zijn. Echter: "Ik denk
dat heel veel mensen in het westen,
ook zij die moeite hebben met de
kerken, behoefte hebben aan mys
tiek. Velen komen dan uit bij de
oosterse godsdiensten, maar de
christelijke mystiek past veel beter
bij ons. De mensen moeten dat ech
ter wel leren ontdekken".
LEIDEN: Herv. Gem. Hoogl. kerk 10 zie luth.
kerk, 11.45 oec. studentendienst; Marekerk 10
dr Meijers, 5 ds Abma; Maranathak. (L. Mors-
weg) 10 ds Kramer en pastoor Pot; Oecumeni
sche geloofsgemeenschap De Regenboog
(Merenwijk) 9.30 pastoor V Welle dr De Jonge,
11.15 pastoor V Well; Bethlehemkerk (Driftstr.)
zie Petrak; Bevrijdingsk. (Montgomerystr.) 10
ds Rietveld, 5 ds Bovenberg; Vredesk. (Burg-
gravenl.) 10 ds Schouten; Waalse kerk
(Breestr.) 10.30 pasteur Ribs; 'Stevenshof(rk
kerk Haagse Schouw) kand Henzen. Acad.
Ziekenhuis 9 rk dienst, 10.15 ds V Beinum.
Diakonessenhuis elke zat. 10.30 rk. dienst,
morgen 10.30 hr V Straalen. Endegeest zie
Oegstgeest. Geref. Kerk Vredeskerk zie herv.
gem.; Petrak. (Surinamestr.) 10 ds Alblas ha;
Oude Vest zie Hoogl. kerk; Maranathak. zie
herv. gem.; Bevrijdingsk. zie herv. gem.; be
jaardenhuis Groenhoven 10 ds Nauta; Meren
wijk zie herv. gemeente. Geref. K. Vrijg. (He-
rengr.) 10 en 5. Chr. Geref. K. (Steenschuur)
10 en 5 ds Den Herlog, woe. 7.30 ds Den Her
tog. Geref. Gem. (zie onder Leiderdorp). Ge
ref. Gem. in Ned. (Bethlehemkerk Driftstr.)
11.30 en 5.30. Evang.-Luth. Gem. (Hoogl.
Kerkgr.) 10 ds Koolstra en ds Mostert. Doops-
gez.-Remonstr. Gem. (Lokhorstk. Pieterskerk-
str.) 10.30 ds Brüsewitz broederschapsdag.
Baptistengemeente (aula 'Nieuweroord',
Rijnsburgerweg 124) 10 ds Agtereek. Evang.
Gemeenschap (Middelstegr. 3) 9 en 10.30 ev
V Groningen. Evangeliecentrum-Pinksterbew.
(Bethlehemskerk Lammermarkt) geen opga
ve. Pinkstergem. (O. Vest 13) 10 ev Tan. Leger
des Heils (hoek Vestestr./Groenesteeg) 10 en
4.30. Nieuw-Apost. Kerk (H. Rijnd. 24); 9.30 en
4, wo. 8. Zevendedag-adventisten ('De Ont
moeting', Noordhofland V.schoten) elke zat.
10 tot 11 bijbelstudie, 11 tot 12 predikatie.
Christelijke Wetenschap (Steensch. 6) 10.30.
Kerk van J. Chr. v.d. Heiligen der L. Dagen
(Brahmsl.) 9.30. 10.30 en 11.20. Oud-Kath. K.
(Zoeterw.singe!) 10. Rooms-Kath. K. Haagweg
zat. 7, zo. 10.30; Herensingel zat. 7, zo. 9.30
en 11Rijndijk (Stevenshof) zat. 7, zo. 9.30;
Steenschuur zat. 7. zo. 8.30, .10,11.30, 6 en 7
(lof); Boshuizerkade zat. 7, zo. 9.30 en 11,
woe. 9; Lammenschansweg zat. 7, zo. 9 en
10.30; Haarl.straat zat. 7, zo. 10.30 en 12.15;
Merenwijk zie herv. gem.; H. Rijndijk (zie Zoe-
ABBENES: Herv. Gem. 9.30 9.30 ds Rang,
woe. 7 hr Hoffenaar.
AARLANDERVEEN: Herv. Gem. 10. ds Geu
ze, 7 ds Zoetwij, woe. 7.30 ds 't Hoofd. Geref.
Kerk 10 ds Fernhout, 6.30 ds Wilschut, woe.
7.30 ds V Wijngaarden. Chr. Geref. Kerk 9.30
en 4 kand Viergever, woe 3 en 7.30 ds Boog
aard. Rk Kerk zat. 7, zo. 10.30.
ALPHEN AAN DEN RIJN: Herv. Gem. Ad-
ventskerk 10 ds 't Hooft oec. viering, 6.30 ds
Lichtenberg; Kruiskerk 10 ds Ommering; Op-
standingskerk 10 ds Lichtenberg, 6.30 ds Om
mering, woe 7.30 ds Boer; G. Herderkerk 10 ds
Taselaar, 6.30 ds Nieuwenhuis open deurd;
De Bron 9.15 ds Nieuwenhuis, 10.30 ds Moll,
6.30 zie GH kerk; Ashram (Marsdiep) 10 ds
Mulder; Oudshoornse kerk 10 ds Roos; Sions-
kerk (Meteoorlaan) 9.30 ds Heikoop, 6.30 ds
Ouwendijk. Geref. Kerk Mar.kerk 10 en 6.30 ds
Boer, woe. 7.30 ds Jonkman; Salv.kerk 10 drs
Wilschut, 6.30 dr Fernhout. Geref. K. Vrijg.
(school Bospark, Beatrixl. 4) 9.30 en 5. Ned.
Geref. Kerk (school Willemstr.) 9.30 hr Klein
geld. 4.30 ds Janssens. Chr, Geref. Kerk (Grij-
pensteinstr.) 9.30, 2.15 ds Beekhuis. Oud-Ge-
ref. Gem. (Hooftstr. 240) 9.30 en 4. Bapt.gem.
(Molenwerfstr. 1) 10 en 6.30 ds Koekkoek.
Bapt.gem. Noord (school Kalkovenw. 62) 10
ds Vd Berg, 6.30 hr V Gemeren. Volle-evang-
.gem. ('De Ark', Pr. Hendrikstr. 54) hr Visser.
Pinkstergem. 'Het Licht' (Morgenstersch. Bril-
jantstr. 1) 10. Christengemeente 'De Hoek
steen' (geb. 'Bethel', hoek Emmalaan) 10 hr
Veldhuis. Leger des H. (Zonneweg 3) 10 en 7
(laatste zondag van de maand 5 u.). Remonstr.
Gem. (Van Mandersloostr. 36) geen dierjst. Rk
Kerk: Bonifaciusk. zat. 7, zo. 9.45 en 11.30; Pi-
usk. zat. 7, zo. 9 en 10.30; De Bron zat. 7, zo. 9
en 11.
BENTHUIZEN: Herv. Gem. 9.30 en 6 ds V
Aalst, woe. 9.30, 3 en 6 ds V Aalst. Geref-
./Herv. Gem. (geb. 'De Hoeksteen', Schweit-
zerstr.-Bernhardstr.) 10. Geref. Gem. 9.30
nagel, 6.30 ds Tavelaar; Salv.kerk 10 ds Ter
louw, 6.30 ds Vd Hoef; Bethl.kerk (Nieuwer-
brug) 10 dr Balke, 6.30 ds v Deelen. Geref.
Kerk 10 ds Vd Veen zendingsd, 6.30 ds Zout
man. Geref. K. Vrijg. (Ichthusk.) 9.30 en 5.30.
Geref. Gem. (Stationsweg 17) 10 en 6.30.
Evang.-Luth. Gem. 10.30 ds V Beek.
BOSKOOP: Herv. Gem. Dorpskerk woe. 7.30;
De Stek 9.30 ds Jansen. Geref. Kerk 9.30 ds
Scholten, 6.30 ds Verdoorn, woe. 7.30 zie
herv. kerk. Chr. Geref. Kerk 9.30 ds Oosting, 5
ds Witzoer, woe 7.30 ds Oosting. Geref. Gem.
9.30,3 ds V Aalst. Volle Evang.gemeente 'Bet
hel' (Burg. Colijnstr. 83) geen opgave.
HAZERSWOUDE: Herv. Gent 10.30 ds V Dis.
6.30 ds Moll. Geref. Kerk 9 ds Bovenberg, 5 ds
De Moor, woe 7.30 ds Huisman. Rk Kerk: dorp
zat. 7, zo. 10 en 11.30; Anker zat. 7, zo. 11;
Rijndijk zo. 9.30.
HILLEGOM: Herv. Gem. 10 ds Verbeek. 5 zie
Hoeksteen. Geref. Kerk ('Hoeksteen') 10 en 5
ds Hofland. Chr. Geref. Kerk 10 en 5 ds V Lan-
gevelde. Rk Kerk: Mart, zat. 7, zo. 9 en 11Jo-
zefk. zat. 7, zo. 10 en 11.30.
HOOGMADE; Herv. Gem. 10. Rk Kerk zat. 7,
KATWIJK AAN DEN RIJN: Herv. Gem.
Dorpsk. 10 ds De Graaf, 6"ds Eijsinga, woe.
7.30 ds De Graaf; Ontm.kerk 10 ds Sloof, 6.30
ds Romein. Hen/. Gem. 'De Rank' (P. Groen-
college) zie Katwijk aan Zee. Geref. Kerk 9.30
ds Vd Horst, 5 ds Verschoor Rijnsburg, woe.
7.30 dr Vermeuelen. Rk Kerk zat. 7, zo. 10.
KATWIJK AAN ZEE: Herv. Gem. N. Kerk 10 ds
Vermuelen, 6 ds Volk, woe. 7.30 fls Christ; O.
Kerk 10 ds Vd Berg, 6 ds Bogaard, woe. 7.30
ds Vroegindeweij; Ichthusk. 10 ds Hovius, 6 ds
Sjollema; Pnièlk. 9.30 ds Bogaard. 6 ds Vd
Berg; Maranathakerk (Rijnsoever) J0 ds
Vroegindeweij, 6 ds Ten Voorde,
Volk. Overduin 2.15 ds Vd Beid. K
'De Rank' (aula P. Groen-o
BODEGRAVEN: Hen/. Gem. Dorpskerk 10 ds dreef 15) 10 hr Tieman. Gei
ds Oegema, 5 ds. Breevoort, woe. 9.30 ds Vd
Horst; Triumfatork. 10 ds V Breevoort, 5 ds Vd
Horst. Geref. K. Vrije). 9.30, 6,30 ds Heida,
woe. 8 ds Heida. Ned. Geref. K. (aula Beste-
vaer-mavo) 9.30 ds Vd Heuvel, 7 ds Zwarts.
Chr. Geref. K. 10 en 5 ds Slagboom, woe. 3 en
7.45 ds Slagboom. Vrije Chr. Geref. Gem.
(Unizaal) 10 en 5 ds Vd Belt. Geref. Gem. (Re-
misestr.) 10 en 5 hr Mulder. Geref. Gem. in
Ned. (Louwestr.) 10 en 5. Volle-evang.gem.
(Voorstr. 48) 9.45. Onafh. baptistengem. (Am-
bachtsweg 2) 10 ds Visser.
KOUDEKERK AAN DEN RIJN: Herv. Gem.
woe. 7.30 ds Vd Lugt. Geref. Kerk 10 ds Vd
Lugt, 7 ds 't Hooft.
LEIDERDORP: Herv. Gem. en Geref. Kerk
Dorpsk. 10 en 6.30 ds Stegeman; Schep-
pingsk. 9 en 10.30 ds Vd Born. Leythenrode 10
ds De Leeuw. Elis.-ziekenhuis 9.30 ds Brom-
met. Geref. Gemeente Leiden eo (kerkgeb.
Hoofdstr. 73) 10, 7 ds V Stuyvenberg, woe.
2.30 en 7.30 ds Boogaard. Bapt.gem. (wijkgeb.
Zijlkw.) 10. Rk Kerk zat. 7, zo. 10 en 11.30.
LEIMUIDEN: Herv. Gem. 9.30 ds De Graaff, 7
zie geref. kerk. Geref. Kerk 9.30 ds Vd Kooi, 7
ds Vd Zeeuw evangelisatied, woe. 7.30 ds Vd
Kooi. Rk Kerk zat. 7, zo. 9.30 en 11.15.
LISSE: Hen/. Gem. Dorpskerk 10 en 7 ds Ver
dijk ha; Pauluskerk 10 ds de Gelder gezinsd,
woe. 7 ds Verdijk. Geref. Kerk 10 ds Boswijk.
Geref. K. Vrijg. (Prinsessestr. 1) 10.30 prof J
Kamphuis, bev. kand Geersing, 7 ds Geersing
intrede. Ned. Geref. Kerk (Salvatori) 10 en 5 ds
Schuurman. Chr. Geref. Kerk 10 en 7 ds V Dij
ken, woe. 10 en 7 ds V Dijken. Geref. Gem. 10
en 4. Evangeliegemeente (Heereweg 52a)
9.45 hr Piet, Rk Kerk: Agathakerk zat. 7, zo. 10
en 11.30; Poelpolder zat. 7, zo. 10.30; Maria-
kerk zat. 7, zo. 9 en 10.15; Engelbew. zat. 7,
zo. 10.30.
NIEUWKOOP: Herv. Gem. 9.30 ds V Mourik,
6.30 ds Wegerif, woe. 7.30 ds V Mourik. Geref.
Kerk 10 hr Karstens, 6.30 ds Drogendijk, woe.
7.30 ds Dronkert. Chr. Geref. Kerk 9.30 en
6.30. Remonstr. Gem. 10 drs V Woerden.
Evang. gem. (ver.gebouw 'De Rank', Regthuy-
splein) 12 nam. Rk Kerk zat. 7, zo. 9 en 10.45.
NIEUWVEEN: Herv. Gem. 9.30 ds Schilt, 6.30
ds De Haan, woe 7.30 ds De Graaff. Geref.
Kerk 9.30 ds Huisman, woe 7.30 ds Végh Den
Haag. Rk Kerk zat. 7, zo. 9 en 11
NIEUW-VENNEP: Herv. Gem. 9.30 ds Bergs-
ma, 7 ds Markus, woe. 7.30 ds Vd Staat. Geref.
Kerk 9.30 en 6.30. Chr. Geref. Kerk 9.30 en
4.30 ds V Roekei, woe. 3 en 7.30 ds V Roekell.
Rk Kerk zat. 7, zo. 10.
NOORDEN: Herv, Gem. 9.30 ds Geuze, 7 ds
De Groot, woe. 9.30 ds Geuze. Geref. Kerk
(Woerdense Verlaat) 10 ds Den Heeten, 7 hr
Schreuder, wo. 7.30 hr Schreuder. RK Kerk za.
7, zo. 9 en 10.30 gezinsviering.
NOORDWIJK: Herv. Gem. Grote of St. Jer-
oensk. (Binnen) 10 ds Ruitenburg, 5 drs De
Reuver, woe. 7.30 ds Vd Bergh; Hoofdstr.
(Zee) 10 ds Kuiper, woe. 7,30 ds Ruitenburg;
De Rank (Golfbaan) 10 ds Gooyer. Geref. Kerk
Buurtkerk (Hoofdstr.) 10 ds Kuiper; Vinkenl.
(Binnen) 10tJs Elgersma, 7 ds Vd Lee, woe.
7.30 ds Elgersma. Kapel W. v.d. Bergh-stich-
ting 11 ds Kattenburg. 'Sole Mio' 9 ds Ruiten-
burg. Ned. Prot. Bond (aula O.Zeew.) 10.30 dr
Verheus. Rk Kerk Zee zat. 7, zo. 10.30; Binnen
zat. 7, zo. 9.30 en 11.
zat. 7, zo. 9 en 11; Jozefk.
10.30: De Zilk zat. 7, zo. 10.30.
OEGSTGEEST: Herv. Gem. Groene of Will-
!0 ds De Bruin; Pauluskerk 10 drs Eg-
i. Chr. Geref. K. 9.30 en 2.15.
RIJNSBURG: Herv. Gem. Laurentiuskerk 9.30
ds V Niel, 5 zie Imm.kerk, woe. 7.30 ds Sma
ling; Bethelkerk 9.30 ds Wagter, 5 ds Panne-
koek. Geref. Kerk Petrakerk 9.30 ds Snel, 5 ds
Cziria; Immanuelkerk 9 en 10.30 ds Cziria, 5 ds
Wagter en ds Ribberink, woe. 10 ds Verschoor,
7.30 ds Terpstra; Maranathakerk 9.30 ds Rib
berink, 5 ds Snel, woe. 7.30 ds Ribberink. Ge
ref. Kqrk Vrijg. 9 en 5.15 ds Grutter. Chr Geref.
K. 9.30 en 5. Evang, Christengem. (aula mavo)
10 hr Vd Laak, Rk Kerk zo. 10.30.
RIJPWETERING: Rk Kerk zo. 9 en 10.30.
SASSENHEIM: Herv. Gem. 9 en 10.30 ds
Schipper, 7 ds Vollebregt, woe. 7 ds Bras. Ge
ref. Kerk 10 ds Biewinga, 7 z
TER AAR: Herv, Gem. 9.30 ds V Andel, 6.30
ds Christ, woe 7.30 ds Stam. Geref. Kerk 9.30
ds De Reus, 6,30 ds Aalders, woe. 7 ds De
Reus. Rk Kerk Aardam zat. 7, zo. 9 en 12; kerk
10 ds Plomp. Geref. Kerk Vrijg. (aula Dr. Schil
derschool) 9.30 en 4.30 ds Vd Haar. Ned. Ge
ref. Kerk (Gem.centrum) 8.45 en 4 ds Janse.
Van Wijckerslooth 4 drs Schwencke. Ende
geest 10 dr Friederich. Volle-evangeliegem.
(Gem.centrum) 4, Rk Kerk Will.kerk zat. 7, zo.
9 en 10.30.
OUD-ADE: Rk Kerk zat. 7, zo. 9.
EN NIEUWE ^TERING: Herv. Gem.
9.30 ds Haitsma. Geref. K. 9.30 ds Zijl, 6.30 ds
dorpskerk. Geref. K. Vrijg. (Bachlaan) 10.15 en
4.30 ds Boxman. Rk Kerk Laur.kerk zat. 7, zo.
11.30; M. Godskerk. zat. 7, zo. 10. Kerk van
Engeland (British school in The Netherlands, J.
v. Hooflaan 3) 10.15 anglicaanse dienst.
WADDINXVEEN: Herv. Gem. Brugk 9 30 ds
Kunz, 5 ds Goossen; Hoeksteen 9.30 kand
Groenenboom, 3 ds Kunz aangepaste d., 6.30
ds Schipaanboord; Bethelk. 9.30 ds Goossen,
5 kand. Wiegerhof; Rehoboth-school 9 30 ds
Schipaanboord; Imm.kerk 10 en 5 ds V Hou-
welingen. Geref. Kerk Kruisk. 10.15 drs De
Kooter, 5 dr Bade Alphen; Ontm.kerk za. 7, zo.
11.15, Geref. K. Vrijg. (Kruiskerk) 8.30 en 2.45
ds Hoogendoorn. Chr. Afgesch. Gem 9 30 en
5 ds Vd Want. Oud-Geref. Gem. (Mercurius-
weg 29) 10 en 6.30. Remonstr. Gem. geen
dienst.
VALKENBURG. Herv. Gem. 10 kand Haas
noot, 6.30 ds Wuister. Geref. Kerk 9.30 ds
Terpstra, 6.30 ds Cziria, woe. 7,30 drs Oege
ma. Geref. K. Vrijg. 11.30 en 6.30 ds Heida,
WASSENAAR: Herv. Gem. Dorpsk. 10 ds
Steenstra, 4.30 ds V Dis, woe. 7.30; Kievietk.
('Samen op weg') 10 ds Visser; Messiask. 10
ds Vd Beid; Dorpscentrum 9.30 ds Groenen
dijk. Geref. Kerk Zijllaan 10 ds Spilker, 7 ds
Terpstra. Ned. Prot. Bond (Kerkdam) 10.30 ds
Werner.
WOUBRUGGE: Herv. Gem, 9.30 hr Henzen,
6.30 ds V 't Hof, woe. 7.30 ds V 't Hof. Geref.
Kerk 9.30 ds Aalders, 6.30 ds De Reus jeugdd,
VOORSCHOTEN: Herv. Gem. Dorpskerk 10
ds Blanken, 7 vic De Meij Mecina; De Ontmoe
ting (Noordhofland) 10 ds Schaap. 7 zie dorps
kerk. Herv. evang. op geref. grondslag (kerk
geb. 'Rehoboth', A. van Leeuwenhoekkade)
9 30 ds V Daalen, 4.30 ds Ouwerkerk. Hulp en
Heil-kerk ('Schakehbos', Leidschendam) 10 ds
Honig. Geref. Kerk 10 ds Ledegang, 7 zie
7 hr Karstens, 7.30 ds Wilschut.
ZOETERWOUDE Herv. Gem. 10 ds Wolt-
haus. Rk Kerk St. Jan za. 7.30, zon 9.30, 2 30
gebedsd voor overledenen; Chr. Dienaark. za.
7, zo. 10. Meerburgkerk H. Rijndijk zat. 7, zo.
ZWAMMERDAM: Herv. Gem. 10 kand Nieu-
wenhuien, 6.30 ds Kielder, woe. 6.30 ds Eij-
senga. Geref. Kerk 10 drs Buikema, 6.30 ds V
Zijl, woe. 7.30 drs Buikema. Remonstr. Gem.
