'Het stuk geeft je een opdoffer'
De Waag: centrum
van nieuwe muziek
Walter TiHemans regisseert 'HuwelijksspeF
Flamenco-apostel Wilkes
Even Steve Reich spelen
DINSDAG 24 OKTOBER 1989
PAGINA 21
Jos Brink
Een nostalgische 1
een bekende Nederlandse cabare
tier die van schaterende zalen
niet genoeg kan krijgen. Nadat
Jos Brink en Frank Sanders zich
bijna tien jaar lang in de musi
cals Maskerade, Evenaar, Ameri
ka Amerika, Madame Arthur en
Max Havelaar hebben gestort, ke
ren de beide heren weer terug
naar hun oude passie 'het caba
ret'. Zij zijn met hun 'Tekstpie
rement' van vandaag tot en met
maandag, behalve zondag, iedere
avond te zien in de Leidse
Schouwburg met hun nieuwe pro
gramma 'Er wordt gestrooid'.
Hoewel Jos Brink de laatste ja
ren vooral de wat serieuzere kan
ten van zichzelf heeft laten zien,
was de heimwee naar een ouder
wetse avond cabaret groot. In de
ze show houdt Brink a la Wim
Kan een conférence van zo'n twin
tig minuten. Voor het grote pu
bliek zal het misschien wennen
zijn: deze cynisch-humoristische
Brink. Ook in deze aflevering van
Tekstpierement is Lucie de Lange,
daan is voortgekomen uit de vak
groep Slavische talen binnen de
Rijksuniversiteit van Leiden en
speelt sinds 1963 werken van be
roemde Russische schrijvers.
Tsjechov begon zijn carrière hon
derd jaar geleden o.a. met 'Het
Aanzoek' en 'Het Jubileum'
Ophelia
F Act is een Rotterdams initiatief
dat jonge regisseurs de kans geeft
om met ervaren acteurs een pro-
duktie te maken. Deze keer regis
seert Jos van'Kan Ophelia, dat
vrijdag en zaterdagavond in het
LAK-theater is te zien. In deze
voorstelling wordt met teksten, be
wegingen, dansen, beelden, klan
ken en muziek wordt getoond hoe
Ophelia's fantasieën en idealen
over de liefde leiden tot eenzaam
heid. Ophelia is een vfouto uit
Shakespeares Hamlet en wordt
door drie verschillende actrices
F Act: Ophelia's fantasieën en idealen over de liefde leiden tot eenzaamheid.
dochter van de overleden cabare
tier Cees de Lange, weer van de
partij.
De Salon
Theatergroep 'De Salon' brengt
woensdagavond in het LAK-thea-
ter 'De Plicht', In deze voorstelling
proberen een acteur, een actrice
en twee danseressen vorm te ge
ven aan de liefde in al zijn macht
en onmacht.
(foto Mlchlel Voet)
Tsjechov
Toneelgroep Labbardaan speelt
donderdagavond in het LAK-the
ater twee eenacters van de Russi
sche schrijver Tsjechov: 'Het Aan
zoek' en 'Het Jubileum'. Labbar-
Harry Sacksioni
Elektrische gitaarsolo's, humoren
een vleugje theater. Dat is Harry
Sacksioni, die zaterdagavond
met zijn soloprogramma is te zien
in activiteitencentrum 'De Mu-
zenhof aan de Cor Gordijnsingel
in Leiderdorp. Aanvang 20.15
uur.
Kin d ervoors telling
Charly Chaplin -achtige humor
bij het Gentse speeltheater 'Eva
Bal' met 'een meeuw met een snor-
retje'.De voorstelling gaat over
twee mannen die, al plannen ma-
Jos Brink in 'Er wordt gestrooid' weer terug naar zijn oude passie: het
'cabaret'. Hier is hij te zien in de rol van dominee. (foto pr)
taat bereiken. Ze geven echter
nooit op.
ROTTERDAM - De woor
den huwelijk en spel worden
alleen door de grootste naïe
veling of de grootste cynicus
tot één woord gesmeed. Na
ïevelingen schrijven geen to
neelstukken, tenzij heel
slechte, dus moet 'Huwe-
lijksspel' wel zijn geschre
ven door een cynicus. Ter
voltooiing van de bewijsvoe
ring zij hier nog vermeld dat
de schrijver in kwestie
Edward Albee heet.
'Huwelijksspel', met in de
hoofdrollen Josine van Dal-
sum en Paul Röttger, gaat op
tournee langs de Nederland
se theaters en is op maan
dagavond 30 en dinsdag
avond 31 oktober in de Leid
se Schouwburg te zien. Re
gisseur Walter Tillemans
heeft er het volste vertrou
wen in. De Vlaming, artis
tiek leider van het Antwerp
se Raam-theater, werd spe
ciaal voor de regie van deze
vrije produktie aangezocht.
door
Frank van Dijl
„Aan het Raam-theater heb ik mijn
handen vol," zegt Tillemans, „dus
ik heb echt moeten schipperen,
maar ik vond het leuk om met Josi
ne en Paul te werken, en zij vonden
dat ik het moest doen. Er waren ook
Nederlandse theaterdirecteurs die
mij aanspoorden om het te doen.
Tot mijn vreugde waren de acteurs
bereid om in Antwerpen te repete
ren: het zat er wat tijd betreft voor
mij niet in om telkens naar Neder
land te komen."
„We hebben lang gerepeteerd:
vanaf mei. Het was een heel prettige
samenwerking. En ja, het is een
prachtig stuk. Twee mensen op een
bankstel, een huwelijk dat op de
klippen is. Een soort eindspel vah
een huwelijk."
- Dat verklaart wellicht de titel?
„Ja, in die zin dat de man pro
beert om weg te gaan en dat te doen
met allure. Dat betekent dat hij wel
vijf pogingen moet ondernemen.
Die mensen zijn twee intellectuelen
die elkaar met kennis te lijf gaan,
met literatuur: Ernest Hemingway,
Henry James. Zij heeft haar seksue
le leven geboekstaafd in haar dag
boek, zij weet dat dit alles is wat zij
van het leven kan verwachten, maar
hij probeert zich als intellectueel te
rug te vinden als man. De fobieën
van onze beschaving worden door
Albee met humor tegenover elkaar
gezet. De miskenning van eikaars
persoonlijkheid, het elkaar een an
dere identiteit toedichten, de aan
stellerij. Het verbale geweld leidt
tot primitief geweld, tot handtaste
lijk vechten."
Uit het leven gegrepen dus, dit
twee jaar oude stuk van Albee. Maar
uiteindelijk gaat de man niet weg.
Tillemans: „Het eindigt er mee dat
hij moet verzorgd worden. Het is
een heel indringend stuk. Ik was in
diezelfde periode ook aan het repe
teren voor 'Lange dagreis naar de
nacht' van Eugene O'Neill, dat was
heel fijn, want er was een verwant
schap. Ik merkte weer hoe schat
plichtig moderne Amerikaanse au
teurs zijn aan O'Neill."
Albee, die beroemd werd met
'Who's afraid of Virginia Woolf?'
(1962) - onvergetelijk verfilmd met
Elisabeth Taylor en Richard Burton
in de hoofdrollen -, schreef 'Huwe
lijksspel' in opdracht van het Vien
na's English Theatre, een spraak
makend theater in Wenen dat dank
zij ferme subsidies in staat is om de
groten van het toneel aan het werk
te zetten. De auteur heeft het stuk in
Wenen zelf geënsceneerd.
„Ik denk dat Huwelijksspel stil
aan aan een carrière begint," vertelt
Tillemans. Over Albee sprekend:
„Hij komt in New York niet meer
aan de "bak, omdat het theater daar
geheel gericht is op de
Regisseur Walter Tillemans: 'Ik heb het niet zo op ontoegankelijk theater'.
Het thema, het gevecht tussen
man en vrouw, is weliswaar niet
nieuw in het werk van Albee, maar
het is ook wel heel modern, om niet te
zeggen modieus.
„Het is ook geschreven in een
heel moderne vorm. Het is een hu
welijkssituatie die tot een metafoor
van de besluiteloosheid is verhe
ven. Albee zet twee mensen op een
bank, daar kun je wel de mist mee in
gaan, maar hij is een groot schrijver:
hij kan dat doen. Ik vind het stuk
heel penetrant. De thema's van
'Who's afraid of Virginia Woolf?' zit
ten er zeker in, maar de mensen blij
ven vager, ze zijn minder uitgespro
ken. Je voelt dat het moderne, ratio
nele mensen zijn met een goede cul
turele achtergrond. Zij denken dat
ze hun problemen rationeel kunnen
benaderen, en merken dat dat toch
niet lukt."
„Ik ben zeer verrast door de
proefvoorstellingen tot nu toe, om
dat je merkt dat de mensen de pro
blematiek, de patstelling, de venij
nigheden, de steken onder water
herkennen - dat is een grote ver
dienste van het stuk. Ik heb het niet
zo op ontoegankelijk theater. Dat is
een theater waar ze hebben verge
ten de deur in te bouwen."
- Zit ook de waanzin van 'Who's
afraid of Virginia Woolf?' ook in dit
stuk?
„Ja, zeker en vast. Maar hier is het
(foto Arle Wapenaar)
niet zo dat ze elkaar meer te verwij
ten hebben dan een mislukt huwe
lijk. Ze kunnen niet met elkaar le
ven, maar ook niet zonder elkaar.
Dat tot het einde toe doorgaan in
het bewustzijn van de onmogelijk
heid van deze relatie is heel sterk
doorgedreven."
„Nee, helemaal niet. het is natuur
lijk een stuk dat je een opdoffer
geeft. Maar tegelijkertijd zit er veel
humor in. Het is ook heel kwiek ge
schreven. Waarom zou een auteur'
een prettige boodschap moeten
brengen? Dat kunnen we aan de te
levisie overlaten."
LEIDEN Het bezoekersaantal
was naar de wens van Huib Wil
kes. Flamenco komt volgens deze
gitarist het meest tot haar recht in
beperkte of huiselijke kring: "Op
deze wijze schenkt zij de beoefe
naar en de luisteraar de grootste
voldoening". Huib Wilkes kan
met recht apostel van de Flamen
co genoemd worden. Op het pro
gramma, dat hy als leidraad voor
zijn spel gebruikte, stond tekst ter
inleiding en verduidelijking van
zijn spel. Maar ook het concert be
stond niet louter uit muziekklan-
ken.
Hij heeft een rozig hoofd en
mooie, grote handen, deze zacht
moedige gitarist. Met zijn hoofd
vertelt hij, over muziekvormen
die bijna verdwenen zijn, over
zangstemmen die schor werden
bjj te hoge gitaar stemming. Met
pret in de ogen heeft hij het over
de diepgewortelde humor van de
mensen in Cadiz, waar hij zich als
Amsterdammer meteen thuis
voelde. Met die handen van hem
beweegt hij zich vertrouwd en
vrij virtuoos over zijn instrument.
Niet alleen pret straalt uit zijn
ogen, maar allerhande emoties.
Emoties die gedeeld moeten wor
den met zijn kring luisteraars.
Wilkes kijkt tijdens het spel vaak
het publiek in. Soms met een wat
starende blik, dan weer met inge
houden glimlach. Hij fronst zijn
wenkbrouwen en steekt zijn hals
naar voren over zijn instrument
heen. Zij spel is veelkleurig en
lijkt vaak geïmprosiveerd. Mo
tiefjes komen in allerlei gedaan
ten terug, waarbij ze een triom
fantelijk lachje te voorschijn roe
pen alsof het spel Wilkes te pak
ken heeft en niet andersom.
Leuk is dat de gitarist tegen
over huidige, virtuoze solostuk
ken in de Flamenco ook vormen
plaatst die al bijna niet meer ge
speeld worden. Oude vormen uit
de tijd dat de gitaarmuziek alleen
functioneerde als begeleiding
van het lied. Muziek in een recht-
toe-recht-aan stijl, sober maar
krachtig. Zelf is Wilkes met de
huidige ontwikkeling naar de vir-
tuozere stijlen meegegaan. Wer
ken van zijn hand kombineren
vaak één of meer stijlen van men
sen die hij bewondert zoals Nino
Ricardo en Paco de Lucia.
In een echte Flamenco reünie
hoopt men op 'de vonk'. Iets dat
als het ware over je komt, waar
door je als vanzelf gaat. 'El Duen-
de'. Als de geest niet vaardig
wordt over de muzikanten,
breekt men de zitting op en gaat
naar huis. Spelend voor een beta
lend publiek kun je niet zomaar
opstappen, maar evengoed laat
zich de inspiratie niet afdwingen.
Toch gebeurde het op een gege
ven moment. Na het waagstuk
van een nieuw, nog niet helemaal
uitgekristaliseerd stuk, kondigde
Huib Wilkes met een bevrijdende
lach aan: "Nu durf ik alles!" Van
af dat moment was iedereen in
zijn greep totdat Wilkes zelf ons
tenslotte naar huis zond.
MONICA SCHIKS
Concertreeks met Gaudeamus
Leids Marimba Duo woensdag in De Waag
LEIDEN - Het Nederlands Marim
ba Duo: dat vraagt om uitleg. "Toch
is de marimba niet zo'n onbekend
muziekinstrument als menigeen
veronderstelt" zegt het Duo.
Woensdagavond presenteren de
Leidenaren Tom van der Loo en
Janwillem van der Poll zich voor
het eerst op een groter podium in
Leiden. Zij treden om half negen 's
avonds op in De Waag.
door
Emiel Fangmann
"We hebben onze naam maar op
de groei gekozen" leggen Van der
Loo (22) en Van der Poll (23) niet
zonder zelfspot uit. "Want Het
Leids Marimba Duo klonk zo...maar
vooruit, we zijn niet de enigen in
Nederland die dit instrument be
spelen". De marimba is een soort
xylofoon met toetsen van hardhout.
Onder de toetsen zijn messing bui
zen aangebracht, die het geluid ver
sterken. Het bereik is 4 1/3 octaaf in
het lage, terwijl een xylofoon drie
ëneenhalve octaaf in het hoge laat
horen. "De oervorm van het instru
ment ontstond in Afika èn in Mid-
den-Amerika. Maar de marimba
zoals wij die kennen werd ontwor
pen in de Verenigde Staten en was
op het model van een piano met
zwarte en witte toetsen .(halve to
nen) gebaseerd. New Orleans in de
jaren twintig, dat is zo ongeveer de
bakermat. Het is qua naam een on
bekend instrument, maar wordt
meer gebruikt dan men zou denken.
De tien jaar oude hitsingle 'Week
end' van Earth en Fire begint er
mee. Ook in een Nescafé reclame
komt het slaginstrument voor." Ze
vervolgen lachend: "En laatst lazen
we ergens dat Miss America het in
strument als hobby bespeelt, dus
met haar zouden we nog wel eens
een triootje willen vormen".
Muzikaliteit zit Van der Poll en
Van der Loo in het bloed. Reeds op
de lagere school, al kenden ze elkaar
toen nog niet, speelden ze een in
strument. Van der Loo: "Als kind
begon ik op zeeptrommmels te ram
melen en spoedig daarna op kinder
drums. Daarna koos ik op de
Streekmuziekschool natuurlijk
voor het slagwerk". Van der Poll be
gon in zijn lagere schooltijd met een
ander instrument: "Ik startte op de
muziekschool met viool, maar toen
ik dertien, veertien was moest ik
een nieuwe techniek op de viool le
ren en daar had ik weinig zin in.
Mijn zus had een drumstel en zo
doende schakelde ik op de Streek
muziekschool over op slagwerk, en
daar zat Tom. Een leraar maakte ons
voor het eerst attent op de marimba.
Want slagwerk is meer dan een
drumstel". Ze vullen aan: "We wa
ren de jongetjes die naar het conser
vatorium wilden. Je moet dan, als jé
voor de richting klassiek kiest zoals
in ons geval, auditie doen voor slag
werk zoals pauken en triangel, maar
met de nadruk op de melodieuze in
strumenten. We kozen toen voor de
xylofoon."
Met succes kwamen ze door de
auditie, want momenteel zijn ze bei
den derde jaars conservatoriumstu
dent. Van der Poll studeert in
Utrecht en vervulde tussendoor zijn
dienstplicht. Van der Loo begon
ook in Utrecht, maar zit nu op het
conservatorium in Den Haag. De re
den waarom ze zich uiteindelijk in
het marimbaspelen specialiseerden
is even toevallig als overtuigend:
"In Utrecht hadden we een keer de
trein gemist. We keerden terug naar
het conservatorium en trokken een
kast open. Nou, daar stond een ma
rimba en we dachten: even Steve
Reich spelen. Drie uur later speel
den we nog en dachten niet meer
aan de trein."
Intussen speelden de Leidenaren
ook in het Haags Jeugdorkest, maar
(foto Jan Holvast)
dan slagwerk in het algemeen. Zo
kregen ze los van hun opleiding po
diumervaring. "Maar" vullen ze aan
"op het conversatorium word je
voor orkestmusicus opgeleid, ter
wijl de marimba hèt soloinstrument
voor slagwerk is." Een gouden kans
kwam toen Douwe Egberts musici
opriep auditie te doen voor hun kof-
fie-concerten. Korte concerten,
waar per optreden ruimte is voor
meerdere solisten. Het spelen van
koffieconcerten beviel de Leidena
ren zo goed, dat ze ook los van het
koffieconcern als duo wilden gaan
spelen.
Ze zitten nog in een startfase,
maar de muziekliteratuur voor ma
rimba kent voor Van der Loo en
Van der Poll inmiddels weinig ge
heimen meer. "Omdat het zo'n jong
instrument is, is de voor marimba
gecomponeerde muziek te over
zien. Het is vaak grafisch genoteer
de muziek, dus niet met een noten
balk maar op een willekeurige wijze
op papier gezet. Maar zulk schrift
kunnen we lezen. We kunnen zelf
niet componeren, maar wel arran
gementen maken. Zo hebben we
het Adagio voor strings van Barber,
uit de jaren dertig en bekend van de
film Platoon, voor marimba be
werkt. En als je naar marimba-com
ponisten vraagt: Steve Reich, Paul
Smadbeck, Rick O'Merra, Labour-
da." Toch zijn de beide marimba-
spelers niet kapot van alle moderne
muziek: "Sommige grafisch geno
teerde muziek...Dan schijnt er iets
verschrikkelijks moois te ontstaan.
Daar zijn we nog niet aan toe, of
daar hebben we geen zin in. Want
vaak kom je op de zogenaamde mi
nimal music, met een repeterend
motief, een melodie die langzaam
nauwelijks merkbaar verandert."
Ze hebben inmiddels een pro
gramma van vijf kwartier samenge
steld. De marimba moet overigens
met twee tot zes stokken met een
rubberen, in wol gewikkeld, bolle
tje bespeeld worden. De Leidena
ren gebruiken ieder vier van deze
zogenaamde mallets voor hun res
pectievelijke instrument. "Deze
marimba's werden in de Verenigde
Staten gebouwd en kostten tiendui
zend gulden." Elke keer moeten de
zware instrumenten vanuit de oe
fenruimte, in de nok van een dak en
slechts met een risicovolle klauter-
partij te bereiken, uit elkaar gehaald
worden en met een busje naar de
plek van bestemming worden ver
voerd. "Ach," zeggen de beide mu
sici "van marimba spelen krijg je
spierballen".
LEIDEN - De lang verwachte en
vers verschenen cultuurnota van de
gemeente Leiden zegt het zo mooi:
"Ook liefhebbers van 'nieuwe mu
ziek' kunnen in Leiden terecht. In
de afgelopen jaren was dat in De
Burcht. Dit seizoen neemt De Waag
de fakkel versterkt over. Onder
meer in samenwerking met stich
ting Gaudeamus, Centrum voor he
dendaagse muziek in Amsterdam,
wordt een aantal concerten georga
niseerd door de directie Culturele
zaken".
door
Monica Schiks
De Waag, bekend van zijn inloop
tentoonstellingen die je tijdens je
marktbezoek gratis kunt bekijken,
wil de Leidenaars eveneens over de
drempel halen waar het hedendaag
se muziek betreft. Het mooie, op
aanvraag verkrijgbare programma
boekje, vermeldt tot aan het eind
van de maand december haast om
de twee weken een concert alleen al
van eigentijdse 'gecomponeerde
muziek'. Daarnaast zijn er de jazz
concerten van Hot House en folk
muziek van Horus. Frits Bruins, cq-
ördinator van al deze klanken, vindt
dit niet veel in verhouding tot het
aantal klassieke concerten dat jaar
lijks in Leiden geprogrammeerd
wordt.
Landelijke bekendheid hoopt
Culturele Zaken te krijgen nu
De Waag een van de kernpodia is
geworden van de Stichting Gau
deamus, die ijvert voor de versprei
ding van hedendaagse muziek. Op
gericht door de onlangs tachtig jaar
geworden Duits-joodse Walter
Maas. Hij wilde iets terugdoen voor
het land dat hem tijdens de oorlog
onderdak had verleend. In zijn villa
'Gaudeamus' in Bilthoven bood
Maas indertijd gastvrijheid aan
componisten van de nieuwe muziek
als Ton de Leeuw, Pierre Boulez en
György Ligeti. Het Gaudeamus-ver
tolkersconcours en de Gaudeamus
Muziekweek zijn projecten om de
eigentijdse muziek internationaal
ingang te doen vinden. Musici die
zich inzetten voor de laatste ontwik
kelingen binnen de muziek worden
door de Stichting gesteund bij het
organiseren van uitvoeringen. De
Leidse Waag heeft voor dit seizoen
een mooie reeks concerten weten te
bemachtigen.
Bepaald hedendaags en van deze
tijd is 'Imaginaire Ruimte', een ten
toonstelling van schilderijen en
ruimtelijke objecten, die met be
hulp van de computer zijn ontwor
pen. Temidden van deze ontwerpen
werd onlangs 'Duel', een visueel
concert, uitgevoerd waarin de com
puter een allesoverheersende, maar
bovenal een zeer geheimzinnige
hoofdrol speelde. Hoewel de bezig
heden van de in witte overalls ge
hulde knoppen- en toetsenman en
die van camera-bediener (samen de
stichting 'Aantasting' vormend)
niet te doorgronden waren, leverde
de interactie tussen beeld en geluid
en de volledig electronisch uitge
ruste slagwerk en tapdance-spelers
een pracht van een performance op.
Vooral de tapdanser is spectaculair,
die met zijn microfoon - handen én
voeten een wervelende en bij tijden
knallende en knarsende show op
voert. Ook de koppeling tussen (MI-
DI)-vibrafonist en beeldscherm le
vert kleurige cartoon-achtige resul
taten op, waarnaar het plezierig kij
ken en luisteren is. Tenslotte zijn we
allemaal al jaren vertrouwd aan het
'hedendaagse' beeld van geluids
film.
Op vrijdag 3 november is het
eerstvolgende concert aan de beurt.
Onder de naam 'Een nieuw trio'
staan aangekondigd pianist en com
ponist Guus Jansen, ook bekend
van de geïmproviseerde muziek,
Paul Koek, slagwerk, die tegen
woordig ook theaterstukken regi-
seert, en de fluitiste Pameyer, die
luistert naar de klassieke naam
Eleonore, maar die zeer actief is in
de hedendaagse muziekbeweging.
Evenals in Am
sterdam zullen ook in Leiden de le
den van het trio solistisch optreden
en in duet o.m. met voorbespeelde
tape. Tot slot zal er een trio van
Guus Jansen voor deze bezetting in
première gaan, muziek waarvan de
inkt op dit moment nog aan het dro
gen is.
