Het oor van de zee
De hoogtijdagen van Scheveningen-Radio zijn voorbij
ZATERDAG 21 OKTOBER 1989
dat is een leuke bijkomstigheid, omdat
mensen van ons aan het Kuwa, aan het
kustwachtstation zijn uitgeleend".
Populair gezegd moet een schipper in
nood nu voor hulp een deur verder
aankloppen. Letterlijk, omdat het kust
wachtstation om praktische redenen in
het gebouw van Scheveningen-Radio is
ondergebracht. "Dat is een weloverwo
gen keuze geweest", vindt Boorsma,
"omdat het kustwachtcentrum hier van
dezelfde infrastructuur, van dezelfde
zenders gebruik kan maken. Besparing
van kosten heeft in de overweging een
belangrijke rol gespeeld, dat mag duide
lijk zijn. We blijven overigens nog even
in de picture. De weerberichten, de navi-
gatieberichten en op verzoek van de
kustwacht ook de stormwaarschuwin-
gen worden nog altijd via onze openbare
frequenties uitgezonden".
Bouwkeet
Even wat storende misverstanden uit de
wereld helpen. Scheveningen-Radio
mag eigenlijk niet worden aangeduid als
Radio Scheveningen, zoals de volks
mond het zich uit gemakzucht of onwe
tendheid veelal laat ontvallen, omdat het
begrip radio voor een naam of afkorting
duidt op een omroep. Scheveningen-Ra
dio is gevestigd in IJmuiden. En niet pal
aan zee, maar ergens in het centrum. Dat
is al zo sinds 1926, maar niet zelden ge
beurt het dat excursies in het honderd lo
pen omdat de deelnemers het station er
gens in de badplaats van Den Haag ver
moeden.
Laatst ontving directeur Boorsma nog
een brief van een Canadese radio-ama
teur die aankondigde een rondreis door
Europa "met genoegen" te willen onder
breken met een bezoek aan Schevenin
gen en meer bepaald aan het gelijknami
ge radiostation. Maar alleen de zendmas
ten staan daar opgesteld.
Het station, dat' naderhand in scheep
vaartkringen bekendheid zou krijgen als
het oor van de zee, begon in 1904 wel de
gelijk in Scheveningen met de eerste uit
zendingen. Op zeer bescheiden schaal.
In een bouwkeet in de Westduinen expe
rimenteerden enige oprechte radio-ama
teurs met een seinsleutel. Het bereik van"
hun vonkzender hield bij wijze van spre
ken op bij de einder, luttele mijlen uit de
kust. Niettemin hadden de heren hun
seinen wel degelijk de ether in geslin
gerd, in navolging van. de Italiaan
Guglielmo Marconi die het negen jaar
eerder als eerste voor elkaar had gekre
gen signalen met behulp van een zelfge
bouwde zender en ontvanger over een af
stand van rond twee kilometer over te
brengen.
Het radiostation, dat toen nog uitzond
Een nieuwe dimensie is in 198-3 toege
voegd aan het radioverkeer. De lance
ring van de satelliet Inmarsat, een geza
menlijk project van PTT's uit diverse
landen, maakte het mogelijk de wereld
ongestoord in huis te halen.
Boorsma: "Bij conventionele commu
nicatie ben je afhankelijk van de toe
stand in de ionosfeer, die bepalend is
voor de kwaliteit van het radiotelefo-
nisch verkeer via de korte golf. De satel
liet garandeert flitsende communicatie
van optimaal niveau, op willekeurig
welk tijdstip dan ook kan tussen wal en
schip dienstverkeer worden onderhou
den". Het ligt voor de hand dat satelliet
verkeer duurder is dan conventionele ra
diotelefonie, het telefoonverkeer dat
deint op geluidsgolven en dat telkens de
tussenkomst behoeft van operators.
"Voor de eigenaar van een vissers
bootje ligt het allemaal wat anders. Maar
menige reder van een mammoettanker
kan het zich niet permitteren het risico
van een radiostoring te lopen, omdat hij
daardoor geld misloopt. Zo'n man zal
dus vast en zeker kiezen voor communi
catie via de satelliet. Het mag dan wel zo
zijn dat het tarief van het conventionele
verkeer lager is, maar door een storing
kan de verlening van een dienst voor
hem veel minder winstgevend zijn dan
aanvankelijk in zijn bedoeling lag".
Aflopende zaak
De morsetelegrafie wordt intern be
schouwd als een aflopende zaak. Toen de
viering van het 75-jarig bestaan aan de
orde was, nu tien jaar geleden, werd in
tern al hardop de vraag gesteld of die het
eeuwfeest wel zou halen. Over het ant
woord bestaat thans geen enkele twijfel
meer. Verwacht wordt dat het voor me
nigeen onbestemde gepiep van de mor
setelegrafie in de jaren negentig defini
tief het zwijgen wordt opgelegd. Het zal
bij de rechtgeaarde radiotelegrafist on
willekeurig een melancholisch gevoel
oproepen.
"Het is best een emotionele beslissing
geweest. Niet voor alle telegrafisten zijn
hier passende ftmcties voorhanden, bo
vendien zitten onder die telegrafisten
nog de echte liefhebbers. Aan de andere
kant kunnen we er niet omheen dat we
ooit in één jaar 338.000 morsetelegram
men hebben verzonden, terwijl we nu
hooguit tot 80.000 komen. Door de komst
van de satelliet komt de morsetelegrafie
voor het lange-afstandsverkeer gefa
seerd te vervallen. Uiterlijk 31 december
1992 stopt Scheveningen-Radio ermee".
Onherroepelijk zal dit ten koste gaan
Het begon 85 jaar geleden alle
maal heel primitief met een vonk-
zendertje in de Scheveningse dui
nen. Radio-amateurs slaagden er
in morseseinen een aantal mijlen
zeewaarts te verspreiden. Sche
veningen-Radio overwon in de ja
ren daarna vele stormen, maar de
hoogtijdagen zijn inmiddels voor
bij. Deels doordat de communica
tie in de meest geavanceerde vor
men het eerlijke handwerk van de
morsetelegrafie goeddeels over
bodig heeft gemaakt, deels ook
doordat het zendstation in gepri
vatiseerde vorm de veiligheids
taak heeft moeten overdragen
aan de overheid.
door Gerard van Putten
Ervan uitgaande dat communicatie een
essentiële inhoud geeft aan het bestaan,
vervult Scheveningen-Radio sinds jaar
en dag een uitermate nuttige brugfunc
tie. Heel wat opvarenden van schepen
zijn in de loop der tijd uit het isolement
gehaald dat achter de horizon bij nacht
en ontij kan ontstaan. Afstanden spelen
nooit een rol, wat dat betreft geniet Sche
veningen-Radio wereldwijd een uitste
kende reputatie als legger van een draad
loze verbinding tussen wal en schip, met
de aanroepcode PCH als wachtwoord.
Naar de stem uit volle zee werd bij
Scheveningen-Radio tot 1986 24 uur per
dag geluisterd. Ingevolge het uit 1914 da
terende Verdrag van Londen, als reactie
op de ramp met de Titanic, moesten zee
schepen van meer dan 1600 registerton
een radio- en ontvangstinstallatie aan
boord hebben. Als directeur M. Boorsma
mag worden geloofd, geschiedde dat uit
luisteren vanuit een plichtsbesef dat wel
haast niet meer van deze tijd is. Een en
ander gebeurde in opdracht van het mi
nisterie van verkeer en waterstaat dat
Scheveningen-Radio betaalde voor het
uitluisteren op de noodfrequenties.
"Van 1992 af moet de apparatuur wor
den afgestemd op de oppervlakte van het
vaargebied", kondigt de eerste man van
Scheveningen-Radio aan. "Logisch ei
genlijk", vindt hij. Niet het tonnage be
paalt immers het gevaar waaraan een
vaartuig blootstaat, naarmate er meer
zeemijlen per jaar worden afgelegd
groeit ook de risicofactor.
Er zijn meer veranderingen op til. De
gloriedagen van Scheveningen-Radio
liggen verankerd in de verleden tijd, om
die vaststelling kan ook directeur Boors
ma niet heen. De romantiek van het spel
met de seinsleutel dat het voor leken on
bestemde gepiep van de morseseinen
voortbracht, wordt binnenkort voorgoed
ingehaald door de communicatie via de
satelliet. En dan wordt volgend jaar ook
nog eens de tot dusver belangrijkste taak
van Scheveningen-Radio, de veiligheids
bewaking, definitief overgeheveld naar
het kustwachtstation. Wat in het dien
stenpakket blijft is communicatie van
zakelijke, commerciële en sociale aard.
De groeten van zeevarenden gaan der
halve niet van antenne.
Zelfstandig
Het is allemaal de consequentie van de
privatisering van Scheveningen-Radio,
tegenwoordig een zelfstandig onderdeel
van PTT-Telecom, ressorterend onder
het Telecommunicatiedistrict Haarlem.
Daarnaast is de bewaking van veiligheid
een zaak geworden van de overheid.
Emotioneel moest binnen de muren
van Scheveningen-Radio een zeker ge
wenningsproces worden overwonnen,
terwijl op zee menige schipper ronddob
berde met een katterig gevoel. Een enke
ling heeft zelfs geklaagd over het functio
neren van het kustwachtstation, naar het
oordeel van Scheveningen-Radio-direc-
teur Boorsma ten onrechte. "Temeer, en
De 'crew' van Radio-Scheveningen in actie: uitstekende reputatie als legger van een draadloze verbinding tussen
wal en schip.
De antennes van Scheveningen-Radio in IJmuiden: "We zullen luid en duidelijk blijven doorkomen, maar wel
minder vaak". (foto's wim Dijkman)
Directeur M. Boorsma: "De behoefte i
aan de wal als op volle zee onvermim
het geluid op dat hun sinds 1 januari 1939
vertrouwd in de oren kwam: CQ dp PCH.
De eerste letter duidt op het land van
vestiging; P is de eerste letter van Pays
Bas. Vóór die bewuste datum waarop
een internationale verdeling van gol
flengten plaatshad, luidde de aanroepco
de SCH, de eerste drie letters van Sche
veningen.
De nacht van 31 januari op 1 februari
1953, de beruchte nacht van de storm
ramp, heeft een onuitwisbare plaats ge
vonden in de historie van Scheveningen-
Radio. De medewerkers waren toen con
stant in touw om de reddingsacties van
diverse schepën te coördineren. Ook na
dat in het gebouw zelf alarm was gesla
gen. Bij opkomende vloed stuwde het
kolkende water via de riolering van
Scheveningen-Radio op naar de kelder
waar technische apparatuur stond opge
steld. Het risico van fataal contact tussen
zeewater en elektriciteit liep hoog op.
Maar met assistentie van de brandweer
van IJmuiden werd verder onheil voor
komen, zodat de 'lijn' met de schepen op
de woeste zee open bleef.
Communicatie via Scheveningen-Ra
dio kan vandaag de dag op velerlei ma
nieren worden gevoerd. Het contact tus
sen wal en schip of tussen twee schepen
kan tot stand worden gebracht via de ma
rifoon, mits de afstand niet groter is dan
50 kilometer. Verbinding met vaartuigen
in de wateren van Noordwest-Europa
ligt open als gebruik wordt gemaakt van
de radiotelefonie over de middengolf,
terwijl via de korte golf alle uithoeken
van de wereld wordt bestreken. Voorts
bestaat de mogelijkheid te telexen dan
wel te faxen over de radio.
Nieuwe dimensie
Op vaste, afgesproken tijdstippen ("an
ders zou aan boord de hele dag naar ons
moeten worden geluisterd") lezen telefo
nistes verkeerslijsten voor. De codena
men van de schepen waarmee vanaf de
wal contact wordt gezocht, worden aldus
opgeroepen verbinding te zoeken met
Scheveningen-Radio, die daarna het ge
sprek tot stand brengt tussen de aanvra
ger op de wal en het schip.
an zakelijk en sociaal verkeer is zowel
zrd groot".
van arbeidsplaatsen. Op dit moment zijn
bij het station rond 200 mensen werk
zaam, met inbegrip van part-timers. Een
interne prognose geeft aan dat binnen af
zienbare tijd hooguit voor de helft werk
gelegenheid wordt geboden. Het con
ventionele verkeer zal ook in de toe
komst handmatig bediend blijven, maar
de telex over radio is volledig geautoma
tiseerd, terwijl, het zij nogmaals gezegd,
de communicatie via de satelliet al even
min menskracht vraagt.
Directeur Boorsma denkt de personele
problemen zo veel mogelijk op te lossen
door overplaatsing, omscholing en na
tuurlijk verloop. "Mooi gezegd zijn we
bezig met het voeren van een sociaal be
leid dat de morse in staat stelt naar z'n
einde te laten groeien en de mensen naar
andere passende functies".
Vaste klanten
Het maritieme verkeer dat Schevenin
gen-Radio onderhoudt, beperkt zich niet
tot Nederlandse schepen. Enige Griekse
scheepsmagnaten mogen tot de vaste
klanten worden gerekend. En zo kent di
recteur Boorsma ook een Japanse reder
die de wereld gemakshalve in vier zónes
heeft verdeeld. Scheveningen-Radio be
strijkt er één van. Er zijn ook Duitse
schippers die de verbinding met hun
'Heimat' niet laten verzorgen door de ei
gen zender Norddeich, ze geven de voor
keur aan bemiddeling door telefonistes
van Nederlandse komaf. De taalkennis,
verworven op interne opleidingen,
wordt op zee geroemd. En geeft Scheve
ningen-Radio een pre in de concurrentie
strijd met andere stations.
"Scheveningen-Radio blijft een zen
der die luid en duidelijk zal blijven door
komen, maar wel minder vaak. Door de
opkomst van alternatieve communica
tiesystemen liggen de topjaren achter
ons, maar dat betekent gelukkig niet dat
daarmee ook ons bestaansrecht ten ein
de is. Integendeel, zou ik haast zeggen,
de behoefte aan zakelijk en sociaal ver
keer is zowel aan de wal als op volle zee
onverminderd groot. Dat zal zeker tot ver
na het jaar 2000 wel zo blijven".
onder de naam Scheveningen-Haven,
werd in de begindagen van het bestaan
trouwens behoorlijk dwarsgezeten door
de inventieve elektrotechnische inge
nieur. Inmiddels uitgeweken naar Enge
land vroeg en verkreeg Marconi in 1896
octrooi voor de door hem gevonden me
thode van draadloze telegrafie. Hij
wenste de resultaten van wat zijn lenige
geest had voortgebracht in klinkende
munt om te zetten, vandaar dat Marconi
zijn zakelijke belangen onderbracht in
de Marconi's Wireless Telegraph Compa
ny Ltd. En de Italiaan slaagde aardig in
zijn opzet om op dit gebied een monopo
liepositie te verwerven.
Marconi
De meeste schepen in de vaart waren op
zeker ogenblik uitgerust met de geluids
installaties van het fabrikaat Marconi.
Op Scheveningen-Haven, zelf in het be
zit van een Duitse zender, werd als ge
volg daarvan zelden een beroep gedaan.
De Maatschappij Zeeland onttrok zich
als eerste scheepvaartonderneming- aan
het alleenrecht van Marconi door drie
schepen uit te rusten met zenders-ont
vangers van Duitse makelij, geschikt
voor communicatie met Scheveningen-
Haven. De ervaringen die werden opge
daan mét de uitwisseling van berichten
leidden tot verbetering van de zender.
De opheffing van het Marconi-monop-
olie werd bezegeld in 1906, op de interna
tionale radioconferentie van Berlijn.
Scheveningen-Haven voer wel bij dat be
sluit. Nieuwe klanten stroomden toe.
Scheveningen-Haven haalde achtereen
volgens de orders binnen van de Konink
lijke Hollandsche Lloyd, de Stoomvaart
maatschappij en van de Rotterdamsche
Lloyd. In 1912 kwam ook de sleepvaart
daar nog bij.
Het in belangrijke mate toegenomen
etherverkeer noodzaakte de installering
van nieuwe zenders. Naast de reeds in
gebruik zijnde middengolf-frequentie
(600 meter), werd de lange golf (1800 me
ter) in gebruik gesteld. Er zat een verve
lende kant aan de uit economisch oog
punt gunstige uitbreiding van het zen
derpark. Zenders en ontvangers van
midden- en lange golf stoorden elkaar,
vandaar dat het station op 1 juli 1926 ver
huisde naar IJmuiden, waar het werd on
dergebracht in het Post- en Telegraaf
kantoor. In 1971 betrok het station z'n
huidige behuizing.
Scheveningen-Radio breidde in de ja
ren dertig haar invloed op het etherver
keer behoorlijk uit. Het station was te
vinden op de korte golf, de middengolf
en de lange golf. 'Hallo Bandoeng' was in
de jaren dat Indonesië nog als Neder-
landsch Indië tot het particüliere bezit
van het Koninkrijk behoorde, meer dan
de titel van een weemoedig liedje. Bij
herhaling vingen de antennes de stem
men op van Indiëgangers die ergens van
af de oceaan contact zochten met hun
naasten in het moederland.
Stormramp
Scheveningen-Radio ging onmiddellijk
na de Duitse inval uit de lucht. De zender
zweeg tot 29 juni 1945. Op die datum wer
den twee voor de Duitsers weggemoffel
de middengolfzenders uit het Centrale
Magazyn van de PTT in Den Haag ge
haald. Na vijf jaar vingen zeevarenden
