De chaos in kahelland
Kijkers worden nog steeds beschamend ongelijk behandeld
Waarom één groot landelijk net er niet kwam
Eindelijk sa
ZATERDAG 21 OKTOBER 1989
De wildgroei in kabelland is grotendeels
veroorzaakt door het ontbreken van enig
besef bij de beleidsmakers van de jaren
zestig van de mogelijkheden die de kabel
zou gaan bieden. En in professionele
PTT-kringen heerste in die jaren hopelo
ze verdeeldheid over de keuze van de
materialen en de wijze waarop Neder
land de kabelnetten zou gaan aanleggen.
Buitenlandse voorbèelden waren er al
léén nog maar in Amerika.
Toen de eerste particuliere 'antenne-in
richtingen' in enkele gemeenten - vooral
in de hoogbouw - werden aangelegd, had
de nog niet geprivatiseerde PTT eenvou
dig het geld niet om in kabelaahleg te in
vesteren. Aanleg was in feite illegaal,
maar werd oogluikend toegestaan.
Vervolgens kwam het zogenaamde CAS-
plan: de PTT was bereid alleen in dicht
bevolkte gebieden in het westen enige
kabels aan te leggen, die "maximaal zes
programma's zouden kunnen doorge
ven". In november 1965 besloot de Twee
de Kamer die concessie echter te verle
nen aan Casema (Centraal Antenne Sys
teem Exploitatie Maatschappij), een
PTT-dochter van Nozema die ook het
Hilversumse zenderpark exploiteert.
Die aanvankelijke monopoliepositie
raakte Casema (60 percent eigendom van
PTT) weer kwijt toen de Tweede Kamer
in 1970 besloot aan particulieren en
gemeenten de bevoegdheid te geven
kabelnetten tér grootte van één
gemeente aan te leggen en te exploiteren
(volgens ingewijden was er in die jaren
zo veel tweespalt in de PTT-top dat de
Tweede Kamer slecht op de hoogte was
van de nieuwste ontwikkelingen).
Casema heeft zich sindsdien in zo'n 60
gemeenten ontplooid als exploitant van
lokale kabelnetten.
Nog in 1980 heeft de PTT een poging ge
waagd via standaardisatie verdergaande
versnippering te voorkomen, maar dat
werd najaren van verwarrende discus
sies en besprekingen voorkómen door
een motie van de latere minister van om-
roepzaken, mevrouw Gardeniers (CDA).
De gemeenten mochten zelfstandig kie
zen tussen Casema en de commercie.
Zonder centrale adviezen uit Den Haag
(de PTT vertolkte volgens insiders op
nieuw een dubieuze rol) werden door ge
meenten vaak verouderde kabelnetsys
temen - door handige zakenlieden in
kleurrijke folders aangeprezen - aange
kocht en onder de grond gelegd. Ook de
mogelijkheid om z.g} sternetten aan te
leggen, waardoor het mogelijk zouwor-
den goedkoper een centrale kabel met af
takkingen door Nederland te laten lo
pen, werd door de PTT niet aangeprezen.
Van der Kolk van de Consumentenbond:
"Het is de vraag of het beter zou zijn ge
weest als er twintig jaar geleden één
groot landelijk net zou zijn aangelegd,
zoals inderdaad de PTT wilde. Concur
rentie tussen grote en middelgrote ka
belstations heeft in de afgelopen jaren
wel voor prikkelende initiatieven ge
zorgd, die anders waarschijnlijk zouden
zijn uitgebleven. Het onder de grond leg
gen van de kabels, die gezamenlijk in
heel Nederland een investering van mil
jarden guldens betekende, werd in tal
van gemeenten nog duurder omdat het
graaf- en spitwerk niet werd gecombi
neerd met het graven.van geulen voor an
dere gemeentelijke voorzieningen".
Hij vervolgt: "In gemeenten waar de lei
dingvan de lokale kabel in handen van
de GEB-directie is, wordt het goed
koopst gewerkt. Daar werd het leggen
van kabels en wordt het vernieuwen van
kabelnetten gecombineerd met de aan
leg van andere voorzieningen voor de
burger thuis. En dat scheelt de kabelkij
ker aanmerkelijk in prijs. Bij de aanleg
van de kabel is het graafwerk vaak de
grootste kostenfactor".
In het diepste geheim worden door de kabel-exploitanten plannengemaakt die tot
sanering van de tv-kabelstations moeten leiden. De plannen worden eind deze
maand door de top van de Vecai, de overkoepelende organisatie van de kabelsta
tions, besproken.
Consumentenbond en Vecai hopen dat met de uitvoering van de plannen de kabeh
chaos, ontstaan gedurende 20 jaar afwezigheid van een centraal beleid, voor een deel
zal worden opgeruimd.
Kern van de plannen is dat in heel Nederland regio-kantoren komen die de over het
hele land versnipperde 1200 kabelnetten zullen bundelen. Alleen in de grote steden
als Amsterdam, Rotterdam, Den Haag, Utrecht en in de Bollenstreek zal weinig ver
anderen.
"Het is de hoogste tijd voor deze structurele operatie. De ongelijkheid in tarieven en
ontvangstmogelijkheden zal door bundeling van krachten voor een groot deel wor
den opgeheven. Die ongelijkheid neemt nog steeds toe. Door die versnippering in
kabelland wordt onnodig ontzettend veel geld weggesmeten", aldus woordvoerders
van de Consumentenbond. "Er bestaan nog altijd grote prijsverschillen in vele de
len van het land en het is toch te gek dat honderdduizenden kabelkijkers een zender
als Véronique en andere satelliet-zenders nog steeds niet kunnen ontvangen".
De Vecai ontkent overigens vooralsnog dat er saneringsplannen worden ontwik
keld. "Sinds 1988 onderzoeken wij de mogelijkheden tot regionalisatie van centrale
antenne-inrichtingen. Bovendien is daarover al twee keer in een openbare ledenver
gadering gesproken", aldus een woordvoerder van de verenigde kabelexploitanten.
In het grootste deel van de gemeente
Boskoop betaalt een kabel-abonnee 19
gulden per maand voor 13 tv-program-
ma's van 13 tv-stations. In een ander deel
van dezelfde gemeente krijgen de kabel
kijkers voor 16 gulden per maand 19 ver
schillende tv-programma's aangeboden
op 19 kanalen. In Amsterdam betalen ka
belkijkers voor 19 programma's (binnen
kort 20) 13 gulden per maand.
"De chaos in kabelland is nog groter dan
vijfjaar geleden. In heel Nederland wor
den de kabelkijkers nog steeds bescha
mend ongelijk behandeld. De ongelijk
heid is zelfs nog groter geworden met de
toename van het programma-aanbod en
het aantal stations. Wat de kijker wordt
geboden heeft bijna nergens een relatie
met de kostprijs. Heel veel wordt overge
laten aan de inventiviteit van de kabelex
ploitant. En die exploitanten opereren
bijna overal verschillend", zegt A. J. van
der Kolk, media-specialist van de Consu
mentenbond. "Het Is toch te gek voor
woorden dat zelfs na de uitspraak van de
Raad van State de helft van de kabelkij-
kers Véronique niet kan bekijken?".
Niet gerust
"Wat die gemeentebesturen ooit tot col
lectieve hysterie heeft gebracht moet
maar eens door een psychiater worden
bestudeerd", verzuchtte filmer Wim Ver
stappen vijfjaar geleden. Hij zegt vijfjaar
later nog precies hetzelfde. Dat de Vecai,
de overkoepelende organisatie van loka
le kabelexploitanten in Nederland, bin
nenkort maatregelen gaat nemen om in
de chaos in kabelland enige ordening
aan te brengen, stelt Verstappen aller
minst gerust.
'Directeur J. Bron van het kabelnet in
Leeuwarden noemde het plan van het
Amsterdamse gemeentelijke kabelnet
om schotels te leasen voor de ontvangst
van Véronique en TV10 "krankzinnig".
Ook onderling overtroeven lokale kabel
exploitanten elkaar met speciale aanbie
dingen voor de kabelkijkers. De grootste
gemeenten kunnen de kijkers het nfees-
te bieden. "En die vrijheid wensen we te
houden", zegt de Amserdamse kabeldi
recteur Jacobs.
Voor kabelkijkers in Boskoop is het te
hopen dat de plannen om de structuur
TV10. Om op de kabel te komen wend
den de commerciële tv-stations zich in
de allereerste plaats tot de grootste ge
meenten; daar zitten de meeste kijkers
en daar kunnen we de goedkoopste con
tracten afsluiten, luidde het parool, de
rest van het land volgt dan wel. De Vecai
kwam al snel achter deze gang van zaken
en ging ertoe over 'model-contracten' on
der de leden-kabelexploitanten te ver
spreiden. Voor iedere nieuwe program-
ma-aanbieder worden model-contracten
samengesteld.
"Dat betekent in de praktijk dat die com
merciële satellietstations nu niet meer al
le gemeenten persoonlijk hoeven te be
zoeken. De meerderheid wordt via de
post afgewerkt. Wel is het zo dat in veel
gemeenten eerst gemeentelijke commis
sies of de gemeenteraad zelf over de mo
del-contracten moeten oordelen, zodat
het vaak veel tijd vergt voordat alle con
tracten zijn afgesloten. Maar het kan he
lemaal schriftelijk worden afgedaan", al
dus een woordvoerder van Vecai. "Dat
verklaart ook de lijst van kabelgemeen
ten die Véronique onlangs in de landelij
ke kranten liet zetten. Op die lijst waren
de gemeenten vermeld die al snel had
den besloten Véronique op de kabel te
zetten".
"In totaal", zo zegt Vecai-voorzitter drs.
H. B. Eenhoorn, in het dagelijks leven
burgemeester van Voorburg, "wordt op
het ogenblik op jaarbasis 20 miljoen gul
den door de commerciële zendstations
aan de Nederlandse kabelstations over
gemaakt".
De Nederlandse kabelkijkers plukken
daarvan niet overal in voldoende mate de
vruchten. Als gevolg van de,kabelchaos
is bijna niet uit te pluizen hoe die miljoe
nen door de kabelgemeenten worden be
steed. Zelfs de Consumentenbond heeft
daarin geen inzicht, terwijl de Neder
landse consumenten ervoor hebben ge
zorgd dat het geld voor de totstandko
ming van de kabelnetten op tafel kwam.
Volgens ingewijden profiteren de com
merciële satellietstations nu behoorlijk
van het bestaan van de netten.
Bezwaren
Vecai-voorzitter Eenhoorn wil in de toe
komst niet tornen aan de doorgifteplicht
Een centrale kabel
aansluiting in de
Leidse Jacob
Catslaan: de ongelijk
heid in tarieven en
ontvangstmogelijkhe
den moet door bunde
ling van krachten
voor een groot deel
worden opgeheven.
van de exploitatie van de kabel te verbe
teren, snel worden gerealiseerd. De kij
kers die in hun huiskamers veel goedko
per 19 kanalen kunnen ontvangen dan
kijkers die elders in de gemeente meer
betalen voor de programma's van 13 sta
tions, wonen in dat deel van Boskoop dat
de ontvangst betrekt van het Goudse ka
belnet. En het Goudse kabelnet telt na
tuurlijk veel meer kabelkijkers dan de
rest van de veel kleinere gemeente Bos
koop. Bovendien wordt het Goudse ka
belnet sedert de oprichting vele jaren ge
leden veel inventiever geëxploiteerd.
Verouderd
Twintig jaar na het begin van de
bekabeling van Nederland krijgen nog
altijd grote delen van het noorden, oos
ten en zuiden des lands de tv-beelden
niet via een kabelnet. In Arnhem wordt
nu, na jaren touwtrekken en een proces
bij de Raad van State, eindelijk een ka
belnet onder de grond aangelegd. Parti
culiere antennes in Arnhem konden ja
renlang de drie Duitse zenders ontvan
gen, een groep plaatselijke middenstan
ders zorgde vervolgens voor een mini-
bekabeling. Nu is de Rijswijkse firma
Casema (met een meerderheidsbelang
van de intussen privaat opererende
PTT), in heel Nederland exploitant van
zo'n zestig kabelnetten, aangetrokken
om in Arnhem een professioneel kabel
net te leggen.
Terwijl Arnhem een kabelnet opbouwt
deelt in Amsterdam kabeldirecteur Hans
lijking met de rest van het land, alleen al
omdat wij de kosten over zo veel kijkers
kunnen spreiden. Prijsvergelijking met
andere gemeenten is alleen al op deze
grond - het aantal abonnees - nooit moge
lijk. Ik denk dat wij het Amsterdamse ka
belnet zeker in de jaren negentig zo zul
len veranderen dat we via zestig kanalen
programma's van 60 tv-stations kunnen
uitzenden. Die last kunnen de huidige tv-
toestellen van pakweg zes tot tien jaar
oud nog niet dragen. Ook High-Defini
tion TV zullen we bij de kabelkijkers
kunnen presenteren zodra die wordt in
gevoerd. Op dit moment zouden we al
kunnen uitbreiden tot 30 tv-stations".
De Amsterdamse kabel heeft dan ook
geen station hoeven schrappen om Véro
nique aan de kijkers te kunnen leveren
zoals in de meeste Nederlandse kabelge
meenten het geval is geweest. "Wij héb
ben alleen onze eigen mededelingen aan
de kijker tijdelijk op de lege uren van een
ander station moeten overhevelen", zegt
Jacobs trots. In Amsterdam heeft de ka
belkijker nooit een introductiebijdrage
hoeven te betalen. -
Jacobs, die ook deel uitmaakt van het be
stuur van de Vecai, zegt van harte de ko
mende structurele verbeteringen in ka
belland te zullen steunen: "Maar een deel
van onze onafhankelijkheid zou ik nooit
prijsgeven. Wij moeten een zekere vrij
heid van handelen houden. De grote ge
meenten zijn bij de huidige stand van za
ken altijd in het voordeel. Alleen al door
het feit dat wij in staat zijn er een profes-
Vijftien jaar geleden telde de Vecai nog
maar vijf kabelexploitanten als lid, nu is
het aantal leden gestegen tot 168. Zij ver
tegenwoordigen de overgrote meerder
heid van de 1200 kabelnetten die Neder
land rijk is. Het grootste kabelnet is Am
sterdam (350.000 aansluitingen), het
kleinste kabelnet telt 120 aansluitingen.
Veel kabelnetten rond grotere steden
hebben zich verenigd. Rond Dordrecht
en Meppel bijvoorbeeld hebben zich
kringen van gemeentelijke kabelnetten
gevormd, die de beelden van Dordrecht
en Meppel op hun kabels laten komen.
De Vecai worstelt tot en met de dag van
vandaag met het probleem dat in nage
noeg alle gemeenten de verantwoorde
lijkheid voor de exploitatie van het ka
belnet op een andere wijze is georgani
seerd. In de ene gemeente beslist de ka
beldirecteur zelfstandig, in andere ge
meenten zijn het commissies uit de ge
meenteraad die het 'lokale omroepbe
leid' bepalen, in andere gemeenten zijn
vertegenwoordigers van de bevolking in
'omroepcommissies' samengebracht. In
de praktijk neemt de dagelijkse profes
sionele leiding vaak de beslissingen, die
dan achteraf worden gecontroleerd door
gemeenteraad of een beleidscontroleren-
de commissie.
Schriftelijk
De chaos op dit gebied werd pas goed
manifest door de komst van de buiten
landse satellietzenders en Véronique en
voor de publieke zenders Nederland 1, 2
en 3, maar hij heeft de grootste bezwaren
tegen het ook verplicht stellen van door
gifte van Nederlandse commerciële zen
ders, die vanaf volgend jaar ("de konink
lijke weg") op de deuren van de kabelsta
tions kloppen. "De kabelgemeenten
moeten de vrijheid houden zelf hun keu
zes te bepalen", zegt hij.
Gevolg: er kan een situatie ontstaan dat
de best betalende zender de voorkeur
krijgt bij menig kabelstation boven de
zender met de betere programma's, om
dat die keuze de noodzaak tot verhoging
van de prijs voor de abonnees weer enige
tijd buiten de deur houdt.
Intussen zijn de plannen om kabelkij
kers de mogelijkheid te bieden om tegen
een lagere prijs beperkte hoeveelheden
tv-programma's in huis te krijgen, op een
laag pitje gezet. Een woordvoerder van
Casema daarover: "Ten eerste blijkt het
aanbieden van pakketten technisch
voorlopig nog een erg kostbare zaak, het
valt duurder uit dan wij aanvankelijk
dachten. Ten tweede is bij onderzbeken
gebleken dat juist mensen met lage inko
mens graag alle programma's op hun
schermen willen blijven krijgen, terwijl
mensen met hogere inkomens en hogere
opleidingen best van zo'n beperkt pak
ket zouden willen profiteren. Omdat het
versturen van pakketten en de bijbeho
rende technische voorzieningen zo kost
baar zijn, zou dat financieel toch weer op
alle kijkers verhaald moeten worden".
Een puinhoop, zeggen woordvoerders van de gemeenten en de Consumentenbond eendrachtig. Ze doelen dan zonder uitzondering op de
investering van miljarden guldens die twintig jaar geleden begon met de aanleg van een wirwar van tv-kabelnetten en -netjes in Nederland.
Televisiekabels, die soms al verouderd waren op het moment dat de sleuven werden gegraven. Er ontstond een wildgroei aan kabelnetten
De kijkers in de grote steden beschikten al gauw tegen de laagste tarieven over de meeste tv-stations, terwijl men het in dunner bevolkte
regio's moest doen met minder zenders voor meer geld. De oprichting van een landelijk overkoepelingsorgaan, de Vecai, heeft niet kunnen
voorkomen dat de ongelijkheid tussen de kabelkijkers bleef bestaan. In grote steden kan zelfs door de komst van commerciële stations
tariefverlaging worden ingevoerd, in kleine gemeenten stijgen de kabeltarieven nog steeds
door Ale van Dijk
sionele technische staf op na te houden.
Het in het verleden gevoerde beleid heeft
dat zo gewild. Veel kleinere gemeenten
komen bij ons op bezoek voor adviezen.
Die kleinere gemeenten kunnen zich nu
eenmaal de luxe van zo'n eigen techni
sche staf niet veroorloven. Wij hebben
veel contacten met de regio. Ook bij het
afsluiten van contracten met commercië
le zenders kunnen wij bijzondere eisen
stellen. Toen Sky Channel zich bijvoor
beeld aandiende, hebben wij bedongen
dat we de beschikking kregen over een
professionele tv-studio waarmee regio
nale en lokale tv-stations uit het hele
land hun voordeel hebben kunnen
doen".
Onderschat
De chaos in kabelland is nog steeds
enorm en dateert uit de jaren zestig, toen
de beleidsmakers de nieuwe mogelijkhe
den totaal onderschatten. Er zijn GAJ-
netten, CAI-netten, Delta-netten, Kabel-
tv-netten, GEB-netten en wat al niet
meer. Om daarin enige orde te scheppen
werd zo'n vijftien jaar geleden een over
koepelend orgaan opgericht: de Vereni
ging van Exploitanten van Centrale An
tenne-inrichtingen, kortweg Vecai gehe
ten.
De kijkers in de grote
steden beschikken
tegen de laagste tarie
ven over de meeste tv-
stations, terwijl men
het in dunner bevolkte
regio's moet doen met
minder zenders voor
meer geld.
Jacobs mee dat zijn Amsterdamse kabel
net (het grootste in Nederland met
350.000 aansluitingen) in 15 jaar is afge
schreven. Betekent dat nu dat in Amster
dam de kabelkijkers minder gaan beta
len? De commerciële satellietzenders
zorgen immers sinds enige tijd ook voor
extra inkomsten.
KTA-directeur Hans Jacobs: "We heb
ben in Amsterdam het kabelnet indertijd
aangelegd met de gedachte dat de tech
niek de aanleg binnen 15 jaar verouderd
zou hebben gemaakt. De investeringen
zouden in die 15 jaar moeten worden af
geschreven. Dat is inderdaad ook ge
beurd. En in die 15 jaar hebben we onze
klanten twee keer een tariefverlaging
kunnen aanbieden. Maar in die 15 jaar
hebben we ook een paar keer de kabels
aan nieuwe technische eisen moeten
aanpassen. En dat zal in de nabije toe
komst ook weer geschieden, want het
ziet er naar uit dat we zeker nog een
bekabeling van wéér eens 15 jaar tege
moet gaan. Kabelnetten zullen er zeker
tot in de jaren na 2000 zijn".
Spreiden
"De kijkers in Amsterdam zijn daarbij
natuurlijk altijd in het voordeel in verge-
