^5- %JI: 4 1 Kan een grijze muis schilderen? Een zakkam als Hitlersnor Frankfurter Buchmesse geopend Schilder Jan Makkes trekpleister in USSR Vertaalstichting in nood Kunsthistoricus Frans Peterse haalt computerkunst naar De Waag Toon Hermans Zoon binnenkort weer in Carré 5» WOENSDAG 11 OKTOBER 1989 PAGINA 25 FRANKFURT (AP) - De Frankfur ter Buchmesse is gisteren geopend met een oproep aan de leiders van Iran om het doodvonnis tegen de schrijver Salman Rushdie in te trek ken. Wijlen ayatollah Khomein: riep in februari alle moslims op orr Rushdie te doden, omdat hij me zijn boek 'The Satanic Verses' de is lam beledigd zou hebben. In Bonn liet het Westduitse nisterie van buitenlandse zaken ten dat nog altijd druk wordt uitge oefend op de Tsjechoslowaakse au toriteiten om een visum te verstrek ken aan Vaclav Havel. De dissiden te toneelschrijver is uitgenodigd om zondag in Frankfurt de vredes prijs van de gezamenlijke Westduit se uitgeverijen in ontvangst te ko- Bondskanselier Helmut Kohl zou bij deze plechtige uitreiking aanwe zig zijn. Mocht Ha vel niet kunpen "komen dan zal de Westduitse acteur en regisseur Maximilian Schell de hem in ontvangst ne- De Frankfurter Buchmesse Een overzicht van de Frankfurte wordt elk jaar gehouden. Het is de grootste internationale boeken beurs ter wereld. Directeur Peter Weidhaas zei dat strenge veilig heidsmaatregelen waren getroffen nadat was gebleken dat verscheide ne deelnemers aan de beurs zich zorgen maakten over eventuele pro blemen in verband met de Rushdie- affaire. Dreigementen tegen de beurs zijn overigens niet geuit. Tegen verslaggevers zei Weid- haas dat Rushdie's boek noch door de Westduitse noch door de buiten landse uitgevers op de beurs wordt getoond. Sommige standhouders zouden zich met een dergelijk boek in de buurt niet op hun gemak voe len, aldus Weidhaas. De Buchmesse wordt dit jaar voor de eenenveertigste keer ge houden. Er doen bijna 8.200 uitge vers en boekverkopers mee - 2,8 procent meer dan vorig jaar. Het thema van dit jaar is Franse litera tuur en cultuur. ALKMAAR (GPD) - De kunst schilder Jan Makkes heeft de con tracten getekend voor vier exposi ties in de Sovjetunie. Honderd van zijn werken zullen vanaf 15 januari 1990 telkens een maand te zien zijn in achtereenvolgens de manege van het Kremlin in Moskou, de Le- ningradse Hermitage en de voor naamste tentoonstellingshallen van Jerevan in Armenië en Charkov in de Oekraïne. Makkes is de eerste ei gentijdse schilder van buiten de Sovjetunie die een dergelijke eer te beurt valt. Makkes, die al diverse exposities op zijn naam heeft staan in Europa en het Midden-Oosten, beleefde met deze ondertekening het voorlo pige hoogtepunt in zijn kunste naarsbestaan. Namens de Russen werden de onderhandelingen ge- JONGKIND GESTOLEN - Uit de woning van een 80-jarige vrouw in Parijs zijn maandag verscheidene schilderijen en kunstvoorwerpen gestolen. Onder de gestolen doeken is een schilderij van de Nederlandse schilder Johan Jongkind (1819- 1891). Jongkind was een leerling van Schelfhout, maar heeft de laatste 30 jaar van zijn leven in Frankrijk gewoond, waar hij is overleden. voerd door Anatoly Malashkin, se cretaris-generaal op het ministerie van culturele zaken. Malashkin: "Wat Jan Makkes krijgt heeft vrijwel geen Russische schilder ooit meegemaakt, laat staan een buitenlandse. De opening van de expositie in Moskou zal wor den verricht door iemand van het hoogste niveau. Het wordt majestu eus. In ieder geval komt de minister van culturele zaken, maar we heb ben goede hoop dat Raisa Gor- batsjova die taak op zich zal nemen. Zij neemt zo'n beetje alle culturele zaken van haar man over. Het is overigens ook niet uitgesloten dat de president zelf zal komen. Hij houdt veel van de schilderkunst, maar kan zich zo lang tevoren on mogelijk vastleggen". Makkes zal bij gelegenheid van de opening Gorbatsjov in elk geval een schilderij (laten) overhandigen waarop hij het Poolse hospitaal vastlegde waar diens vader werd verpleegd nadat hij in de laatste We reldoorlog op het slagveld gewond was geraakt. Hoe komt het dat de Russen hun oog hebben laten vallen op het flam boyante, van religie doortrokken werk van Makkes? Malashkin: "Wij zijn zeer geïnteresseerd in de mo derne Nederlandse schilderkunst en werden bijzonder getroffen door de kleur en de levendigheid van de voorstellingen van Jan Makkes. Het ligt natuurlijk voor de hand te den ken dat wij ook gecharmeerd zijn van de doeken die de weerslag vor men van zijn reizen door de Sov jetunie. Maar de 75 geselecteerde olieverfschilderijen en de 25 teke ningen en gouaches vertegenwoor digen voor ons toch vooral de min der bekende kanten van zijn werk." Makkes: "Ik heb hier twee jaar heel hard v'oor gewerkt. Veel ge schilderd en eindeloos aan de tele foon gehangen. Maar de beloning is Rusland is voor mijn eigen reke ning, maar daar nemen zij alle kos ten op zich. En het worden ook niet exposities; ze laten pianis ten en violisten van de bovenste plank aanrukken om het geheel stijlvol te omlijsten en er worden persconferenties georganiseerd en allerlei ontmoetingen tussen mij en het publiek. En artistiek valt er ook nog heel wat te beleven. In Jerevan krijg ik de beschikking over een buitenhuis met een adembene mend uitzicht op de in Turkije gele gen heilige berg Ararat. De eigenaar van het huis heeft daarvan al een schilderij bij me besteld". Anatoly Malashkin: "Wij hopen met deze exposities de vriend- schaps- en culturele banden tussen Oost- en Westeuropa andermaal nauwer aan te halen en het startsein te geven voor een vruchtbare kunst uitwisseling". AMSTERDAM (GPD) De Stichting voor Vertalingen (SvV) verkeert in grote financiële problemen. Zonder aanvullende subsidies dreigt een fail lissement. Dat schrijft de SvV in een open brief aan minister Brinkman (WVC) en de Vlaamse gemeenschapsminister voor cultuur Dewael. Het te kort bedraagt nu ruim 120.000 gulden, maar zou zonder zelf doorgevoerde bezuinigingen reeds in de tonnen hebben gelopen. Volgens de stichting, die in 1954 is opgericht ter promotie van de Nederlandstalige letterkunde in het buitenland, is er binnenkort geen geld meer om salarissen uit te be talen. Afscheid nemen van zijn publiek ligt Toon Hermans niet. In Carré zwaait op 3 november opnieuw het rode doek met machtige zwier voor hem open. Anderhalve maand staat hij drie avonden per week iri het koninklijke theater aan de Amstel. Daar had die Limburgse jongen 50 jaar geleden nooit van durven dromen. door Hans Visser AMSTERDAM - "De eerste keer in Carré, ik weet het nog precies. Het moet ergens op een zondagmiddag in 1939 of 1940 zijn geweest. Ik had wat geld bij elkaar kunnen krijgen en was vanuit Sittai^d met mijn spul len naar Amsterdam gereisd. In het theater was een matinee aan de gang en ik dacht dat ik na de pauze zou moeten optreden. Vanuit de coulissen stond ik naar dansende meiden te kijken toen een man in een stofjas mij vroeg wat ik kwam doen. Ik vertelde wie ik was en dat meneer Wunnink mij had gevraagd te komen. De man zei dat ik me maar in de' kleedkamer gereed moest maken en afwachten. Daar begon ik mijn gezicht te schminken tot ik er zo'n beetje als een clown uitzag, zoals ik toen optrad. Daarna wachtte ik af, tot opeens Alex Wun nink binnenkwam, de directeur van Carré. Hij was echt de paus van-het Nederlandse theater. Wunnink ging zitten, stak een sigaar op en zei: 'Be gin maar'. Toen ik klaar was zei hij: 'Leuk' en ging weer weg. En ik kon terug naar Sittard. Na en paar we ken kreeg ik een brief dat ik was geëngageerd bij het cabaret van Carl Tobi. Als ik nu in Carré kom, zie ik dat allemaal nog steeds voor Een kwart eeuw geleden keerde Toon Hermans terug in Carré. Op 6 december 1963 bracht hij daar voor het eerst in de geschiedenis van dat theater een one man-show. Met die kleine pretlichtjes in zijn blauwe ogen bespeelde hij zijn publiek tot in de verste uithoeken van de zaal. Met virtuoze conférences als 'De bal gehakt' en 'Stilte' en met onsterfelij ke liedjes als 'Mijn bon mama', 'Va der gaat op stap', 'Sien', 'Suzan', 'Op de pier van Scheveningen' bereikte Toon Hermans zijn absolute hoog tepunt. Hij zou er in de loop der ja ren meer dan 600 keer terugkomen. Op 3 november is het weer zover." Circus Toon is bijna 73, maar zijn brons groen eikehouten stem lijkt alleen nog maar aan warmte te winnen. Zijn ruim twee uur durende one man-show laat hij ditmaal vooraf gaan door een 50 minuten durende, musicalachtige collage van zijn zoon Maurice, waarin onder ande ren ook Gemma van Eek en Dick Rienstra een rol spelen. Een hom mage aan de artiest Toon Hermans, waarvoor Erik Brey van cabaret Purper de muziek bewerkte. Regie: Jacques Klöters en Toon Hermans zelf. "Het is heerlijk om die jongelui te regisseren", zegt Toon tijdens de re petities. "Zelf leer ik daar ook veel van, want als je zoals ik altijd alles alleen hebt gedaan, raak je geeste lijk op een eiland. Als je dan opeens anderen moet helpen, is het net of je ook zelf weer helemaal opnieuw be gint. Maar neem dat programma nu ook weer niet te serieus. Het is maar een beetje commedia dell'arte. Het heeft niet.zo veel inhoud, we knut selen maar wat". "Maurice heeft een verhaaltje be dacht en summier iets op papier ge zet. Het komt eigenlijk door een schilderij van Pyke Koch. Ik zag het in een boek: een vrouw met op de achtergrond een circusje. Daarach ter stond het fragment van een tekst: 'oresque Mechanique'.. Het was alsof ik die al eens eerder had gezien. Opeens wist ik het weer: Cir cus Pittoresque Mechanique. De naam van het circusje dat ik vroeger als kind eens op een kermis had ge- "Alles kwam weer boven. Vooral de clowns, die me sindsdièn nooit meer hebben losgelaten. Met de in druk die dat circusje op mij maakte, is voor mij het theater begonnen. Toen Maurice merkte hoe ik naar die foto keek, vroeg hij wat er aan de hand was. Ik vertelde hem over dat circusje en dat bracht hem op het idee voor dat programmaatje van hem. 'Theater Pittoresque'. En die show van mij.... Ach, dat komt wel. Daar is niets nieuws mee aan de hand. Ik heb maar wat in elkaar ge zet. En als ik het nu nog niet kan, leer ik het nooit meer." Toon klinkt uiterst ontspannen, maar Maurice erkent grif dat er voor hem meer aan de hand is dan zo maar een voorstelling. "We werken al 23 jaar samen. Ik heb hem gesouf fleerd en geregisseerd. Het licht be diend en het geluid. Geassisteerd op het toneel. Maar ik voel nu voor het eerst een heel nauwe verbon denheid. Natuurlijk is hij mijn va der, maar artistiek is hij een vak man, die ons net zo lang laat oefe nen tot het goed is. Je moet het echt durven om in zijn voorprogramma te staan. Hij heeft tegen me gezegd: 'Als je het niet kunt, dan zeg ik dat ook'. Dus neem ik aan dat ik het kan." "Toch is het voor mij beslist moei lijk om uit zijn schaduw te treden. Het wordt me echt moeilijk ge maakt door het vooroordeel van veel mensen. Maar wat is er mis met een laatbloeier als ik? Ik had na tuurlijk kunnen gaan optreden on der een andere naam, maar ik ben er trots op Maurice Hermans te heten. En ik streef er echt niet naar be roemd te worden. Ik sta gewoon achter deze show, of hij straks de grond in wordt geboord of gepre zen. Het is een hommage aan mijn vader, omdat hij op zijn vakgebied grenzeloos hoog staat". "Ik vind het heerlijk om de verha len te kunnen spelen die ik al die ja ren van mijn vader heb gehoord. Ik zou er ooit wel eens een hele musi cal van willen maken. Voor mij is dit allemaal het logische gevolg van opgroeien in een theaterwereld. Als die je eenmaal te pakken heeft, kom ■je er nooit meer van los. Wie of wat je ook bent. Er kwam hier eens de dochter van een dokter. Die wilde wel eens een weekje meehelpen als kleedster om te ervaren hoe dat is. Ze is nooit meer weggegaan". Oorlog "De begeleiding van jongere arties ten vindt hij heerlijk. Lee Towers en Peter Faber komen vaak met hem praten en Liesbeth List heeft het vak in wezen van hem geleerd. Mijn vader werkt met zijn hart, heel an ders dan op een kleinkunstacade mie waar alles volgens het boekje gaat. Met zo'n vader heb ik die aca demie niet nodig. Ook al hebben we soms verschillenden ideeën. Zo wil de ik er graag een onderdeel over de oorlog in hebben". "Niemand weet bij voorbeeld dat hij destijds op het toneel met een zakkammetje onder zijn neus en zijn rechterarm omhoog Hitier stond te imiteren. Mijn vader houdt van vrijheid blijheid, dus voor hem hoefde dat er niet in. Maar het zijn de verhalen die ik ken en die er voor mij in zo'n hommage helemaal bij horen. We hebben daarover gepraat én Jacques Klöters en ik hebben hem kunnen overtuigen". Voor Toon weegt dat element niet zo zwaar. "In de show duurt dat maar een halve minuut. Het verhaal is dat ik in Rotterdam een keer bij de Ortscommandant moest komen. Ik dacht werkelijk dat ze me kapot zouden schieten, want wie daar op de Heemraadsingel werd binnenge bracht, kwam er nooit meer van daan". "Op het bureau van die Ortskom- mandant zag ik zo'n 50 programma boekjes liggen vol aantekeningen van NSB'ers en SS'ers die in de zaal hadden gezeten. Dus toen die Duit ser vroeg 'Haben sie^das gesagt?', kon ik dat moeilijk nog ontkennen. 'Het maakt nu allemaal toch niets meer uit', dacht ik. Maar wat er toen gebeurde, snap ik nu nog niet. Hij pakte die programma's op en ver scheurde ze". "'Die Leute haben es nicht ver standen', zei hij. 'Ich habe sie ge- stern auch gesehen und sie sind wirklich grossartig. Sie sollen wirk- lich nach Berlin gehen'. En toen gaf hij me een sigaar. Ik had er nog nooit een gerookt, maar ik stak hem gelijk op. Als ik hem had moeten opeten, had ik het ook gedaan. Dan- computer ten opzichte van conven tionele technieken. Een halfjaar ge leden heeft men mij gevraagd of ik me met dit onderwerp wilde bezig houden. Ik kwam hiermee op heel nieuw terrein, want toen ik begon kende ik alleen werk van Peter Struycken en enkele speciale te ken- en schilderprogramma's". Pe terse verdiepte zich in de materie, maar ontdekte daarbij dat hij aange wezen was op een beperkte hoe veelheid informatie. "Ik ben weinig kunsthistorische literatuur tegen gekomen, eigenlijk staat het onder zoek nog in de kinderschoenen", constateert de kunsthistoricus, die gespecialiseerd is in de Russische kunst van de jaren twintig van deze eeuw. Voor de tentoonstelling werden negen kunstenaars geselecteerd uit een dertigtal reacties op een oproep in het tijdschrift 'BK-informatie'. Daarbij werd vooral gelet of het werk voldeed aan de criteria in het door Peterse opgestelde plan, na melijk kwaliteit en een interessant resultaat. In de Waag zullen uitein delijk twaalf exposanten met werk vertegenwoordigd zijn, omdat een drietal andere kunstenaars die in april van dit jaar in Museum Fodor in Amsterdam deelnamen aan de tentoonstelling 'Computergrafiek - 15 beeldende kunstenaars experi menteren met de computer' even eens uitgenodigd zijn, te weten Frank van den Broeck, Bülent Evren en Emo Verkerk. Is het vooral de jonge garde die de toepassingen van de computer in de kunst laten zien? "Het zijn voorna melijk jonge kunstenaars", beaamt Frans Peterse, "de meeste zijn in de dertig, behalve Henk Deylius, die nu negenenzestig is. Hij werkt al twaalf jaar met de computer. Mijn verwachting dat vooral studenten aan kunstacademies zouden reage ren, is niet uitgekomen. Ik denk dat zij eerder de richting van de vorm geving uitgaan dan die van de auto nome kunst. Het feit dat kunste naars met de computer gaan wer ken hangt waarschijnlijk niet af van de opleiding, maar van de interesse of de behoefte daaraan", aldus Pe terse. Peterse ontkent het bestaan van zoiets als 'computerkunst', omdat de mogelijkheden van de computer zo divers zijn. "Ik beschouw de computer als het gereedschap van de kunstenaar. Hij kan hem gebrui ken als ontwerpmachine, als toeval- generator of als middel om compu tergrafiek te maken". Dus geen computerkunst, maar wel compu tergrafiek? "Ja, dan denk ik zeker, omdat dit werk zich door het specia le, digitale karakter en de teken- en schilderprogramma's onderscheidt van de overige grafiek". Hoe het creatieve proces zich kan voltrekken schetst Peterse met en kele voorbeelden. "Met de compu ter kun je intuïtie, emotie en creati viteit nabootsen. Toeval is een be- langrije factor in het werk van Lou Heidens. Hij laat de computer de volgorde bepalen van zijn met de hand gemaakte 'hiëroglyfen'. Deze tekens, die geen vaste betekenis hebben, worden vervolgens op een schilderij aangebracht. Voor Henk Deylius is de computer een hulp middel binnen zijn rationele bena dering van kunst, terwijl iemand zoals Jan van Asbeck de voorkeur geeft aan een heel vrije en intuïtieve manier van werken. Hij schetst met de muis op het beeldscherm en selecteert zijn beel den uit een grote reeks. Dè compu ter is voor sommige kunstenaars het medium om verschillende op lossingen voor een probleem te krij gen en om perfecte oplossingen te laten ontstaan". Soms is de rol van de computer niet direct merkbaar, zo blijkt uit voorbeelden, die Peter se geeft. "Voor Wim van der Horst is de computer de berekenaar en de organisator die zorgt dat zijn instal laties bewegen of reageren op de aanwezigheid van mensen. Dit 'in teractieve computergebruik' zal het publiek zeker aanspreken", meent Frans Peterse. "Veel mensen den ken dat kunst en techniek elkaar uitsluiten, maar de fascinatie voor het technisch perfecte resultaat speelt misschien ook een rol". Hij is dan ook benieuwd naar de reacties. "De Imaginaire Ruimte - Beel dende kunst en computers". Van 12/10 t/m 12/11 in de Waag, Aal markt 21, Leiden. Toon Hermans en zoon Maurice. Toon: "Als ik nu in Carré kom., zie ik het begin nog helemaal uoorme'\ ^foto send ging ik even later over straat. Thuis zat mijn hospita al een rozen krans te bidden". Magie "Maar zo'n verhaal is een kleinig heid vergeleken bij al die andere vreselijke gebeurtenissen uit die dagen. Daarom moet je met zulke gegevens oppassen, want zo'n voor stelling is toch vooral een luchtige collage. Het gaat erom dat ik onge veer 25 jaar geleden voor het eerst in Carré een one man-show bracht. Ik ben daar trots op, maar tegenwoor dig wordt niets zo makkelijk gevon den als een avond in Carré staan. Er staan daar soms mensen van wie je duidelijk ziet: die jas zit ze te ruim. Ze doen het voor hun eigen eer en glorie. Maar wie zet er nou een te grote hoed op? Denk daarom dus niet dat ik er ooit bewust aan ben begonnen. Zo lopen de dingen nu eenmaal, anders gebeuren ze niet. Carré is voor mij gebakken. Toeval bestaat niet". "Carré is Carré", zegt Maurice. "Het is de magie van die rare koe pel. Die afstand van het podium tot het schellinkje. Mijn vader op het toneel, op die afstand nog maar zo'n klein manneke, maar die toch hele maal daar bovenin de mensen be reikt. Louis Davids kon dat ook, zonder microfoon, net als Lou Ban dy. Mijn vader zou het ook nog zon der kunnen, maar het publiek is ver knoeid door allerlei stereofonische toestanden". Maar hoe groot zijn vakmanschap ook is, vindt Toon het toch niet een beetje gevaarlijk zijn eigen show te laten inleiden met een soort eerbe toon aan datzelfde vakmanschap? Want zoiets kan bij het publiek im mers te hoge verwachtingen wek ken. Toon zegt daar niet zo bij stil te staan. "We doen het gewoon. Als de mensen het niets vinden, dan ma ken we weer wat anders. Ze bren gen ook geen hoogtepunten uit mijn carrière. Ze gaan wat schets matig om met mijn leven, spelen er mee als met een balletje." "Het gekke is dat ik de laatste tijd ben gaan merken hoe Limburgs ik eigenlijk ben. Ik leef van de Neder landers, maar toch heb ik het gevoel dat ik uit een ander land kom, met ook heel andere opvattingen over het leven". daagse kunst en muziek' versterkt met de kunsthistoricus Frans Peter se. Peterse verdiepte zich in kunst die met de computer is gemaakt en stelde het concept voor 'De Imagi naire Ruimte' op. Tijdens de voorbereidingen van de expositie vindt Peterse tijd om tekst en uitleg te geven over zijn project. "Waar het bij deze expositie om gaat, is het creatieve proces bij het werken met de computer, als denkbeeldige ruimte", zo licht hij de titel toe. "De benaming ontleen de ik aan de werkwijze van de deel nemende kunstenaars. Het duo Niek van Driel en Anita Helmy ge bruiken in de beschrijving van hun werk in de catalogus de term 'imagi naire ruimte' en Els ter Horst en Ilo- na Lénard spreken bijvoorbeeld over 'de digitale denkkamer' en 'de digitale constructieruimte'. Lénard houdt zich bezig met de verschillen in dimensie; eerst maakt zij schet sen met de computer die uiteinde lijk resulteren in grote reliëfs. Het begrip 'Imaginaire Ruimte' vat naar mijn idee het werk op de tentoon stelling samen, maar laat tevens de mogelijkheid open voor eigen inter pretaties. Gezeten achter een bureau dat be zaaid is met stapels papieren, waar tussen de foto's verscholen zijn waarmee hij zijn verhaal kan illu streren, vertelt Peterse over de her komst van het thema. "De tentoon stellingscommissie van de Waag was benieuwd naar de invloed van de computer op de hedendaagse beeldende kunst en de plaats van Of je nu geld wilt opnemen via een automaat, een boek wilt opzoeken in de bibliotheek of een reis wilt bespreken, een leven zonder de computer is bijna ondenkbaar geworden. In het dagelijks leven en op het werk zijn we blijkbaar al aardig vertrouwd geraakt met dit verschijnsel. Maar hoe zit dat met de beeldende kunst? Stroken ideeën over wat kunst is en over de rol van de kunste naar wel met het gebruik van de computer? Hoe ziet die kunst eruit en hoeveel invloed heeft de computer op het scheppingsproces? Op deze en andere vragen kan de exposi tie 'De Imaginaire Ruimte' die morgen wordt geopend in de Waag, misschien een ant woord geven. door Nancy Stoop LEIDEN - Vanaf donderdag 12 ok tober staan computers en beelden de kunst centraal op de tweede ten toonstelling van het programma nieuwe-stijl dat de Waag dit seizoen presenteert. Voor deze gelegenheid is de tentoonstellingscommissie van dit Leidse 'podium voor heden-

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidsch Dagblad | 1989 | | pagina 25