Neo-nazTs houden huis in hartje Chili
'Foute' ambtenaar nauwelijks aangepakt
'V/srsrr
Classis Delft wil gesprek met prof. Van Gennep
Martelpraktijken onder het oog van Pinochet in'Colonia Dignidad'
Staatsbelang dwong tot milde zuivering na Tweede Wereldoorlog
VAN DOOL
ALUMINIUM RAMEN
EN DEUREN
PAGINA 2
DONDERDAG 5 OKTOBER 19891
Colonia Dignidad, een Duitse nederzetting aan de voet van de
Andes in hartje Chili, is al elf jaar een grote kopzorg voor de
Bondsrepubliek. Berichten over folterpraktijken door neo-nazi's
duiken steeds weer op. Volgens getuigen worden meer dan 200
Duitsers vastgehouden en mishandeld in dit hedendaagse
concentratiekamp. Na de staatsgreep werden ook tegenstanders
van Pinochet in de kolonie opgeborgen.
Westduitsland probeert al vijfjaar lang een eigen onderzoek in te
stellen, omdat de Chileense justitie weigert op te treden.
Tevergeefs trachtten diverse Duitse parlementariërs en delegaties
in het verleden toegang te krijgen tot de kolonie. De Duitse
autoriteiten hebben nu kenbaar gemaakt daarmee geen genoegen
meer te nemen en willen een onderzoek door de Verenigde Naties.
door
Rob Sprenkels
SANTIAGO - Ook al is hij nu al
een paar maanden dood, het por
tret van de legendarische CSU-lei-
der Franz-Josef Strauss hangt vol
gens getuigen nog altijd prominent
in de eetzaal. Daar, onder zijn prie
mende aa9gierenblik, wacht een
club van wereldvreemde nazi
freaks smachtend op een nieuwe
leider. Het gaat hier om een stukje
héél apart Duitsland, beschut door
de besneeuwde toppen van het Chi
leense Andes-gebergte: de 'Colonia
Dignidad', de Kolonie der Waardig
heid.
Op het eerste gezicht gaat het om
een voorbeeldige en welvarende
agrarische commune. Maar achter
de zwaar bewaakte ingangen en af
rasteringen wordt er al jaren lang
gemarteld en gemoord. De kolonie
is in feite een geheel eigentijds con
centratiekamp.
Een meerderheid van de op het
ogenblik 232 in de kolonie aanwezi
ge Duitsers wordt er tegen hun zin
vastgehouden en mishandeld. De
regering in Bonn probeert daar al
sinds 11 jaar, zonder succes, veran
dering in te brengen.
Begin dit jaar leidde alle diploma
tieke druk dan eindelijk toch tot een
speciaal onderzoek van het Chileen
se Hoogerechtshof. Maar ondanks
al het bewijsmateriaal dat de Duitse
diplomaten hadden aangedragen,
kwamen de Chileense rechters deze
week tot de conclusie dat er geen
aanleiding was om 'juridische stap
pen' te ondernemen.
Het gruwelverhaal rond de 'Colo
nia Dignidad' begint in 1960, in een
klein Duits plaatsje aan de Elbe.
Daar richtte de evangelische predi
kant Hugo Baar toen samen met een
zekere Paul Schaeffer een weeshuis
op. Maar al snel bleek dat er zich
binnensmuurs vreemde taferelen
afspeelden.
Renate Freitag werd door Schaef
fer met een man betrapt. Schaeffer
ranselde haar met een zweep af en
het meisje moest 30 dagen in een
ziekenhuis worden verpleegd. Vrij
wel tegelijkertijd kregen de lokale
autoriteiten lucht van het feit dat
Schaeffer ontucht pleegde met de
jongens op het internaat. Maar voor
dat de politie de boosdoener in zijn
kraag kon pakken, was deze gevlo
gen.
In oktober 1961 dook Schaeffer
op in Chili. Daar kocht hij 3.000 hec
taren land nabij het plaatsje Parral,
zo'n 380 kilometer ten zuidoosten
van de hoofdstad Santiago. Baar
stuurde hem vervolgens 50 van de
weeskinderen na. De 'Liefdadige en
Educatieve Gemeenschap Digni
dad' was daarmee een feit. Baar be
sloot om als een soort van spirituele
leider achter te blijven in Duitsland.
De eerste berichten over alle gru-
welpraktijken in de kolonie kwa
men aan het eind van de jaren zes
tig. Drie mensen, onder wie de 18-ja-
rige Wolfgang Muller, hadden kans
gezien om uit het concentratiekamp
te ontvluchten. Müller verhaalde
over dwangarbeid en seksuele mis
drijven. Ook had hij het over een ze
kere dokter Gisela Seewald, die de
eigen wil van de gevangenen met
drugs en elektrische schokken pro
beerde te breken.
Met de staatsgreep van generaal
Pinochet, op 11 september 1973,
kwam de ontwikkeling van de Duit
se enclave in een stroomversnel
ling. Getuigen verklaarden dat in de
kolonie een operationeel centrum
functioneerde van de gevreesde DI-
NA, de politieke politie van Pino
chet. In 1976 kwam de generaal per
soonlijk de gang van zaken inspec
teren. Schaeffer schonk hem een
dikke Mercedes.
Mengele
In 1977 werden er in de lugubere
kelders minstens 120 'desapere-
cidos' 'vermisten' vastgehou
den. Volgens sommige getuigen
zou destijds oud-SS-kolonel en jo
denmoordenaar Walter Rauff regel
matig in de kolonie komen.
Eind 1979 beweerde Simon Wie-
senthal dat ook doktor Joseph Men
gele zijn toevlucht bij Schaeffer had
gezocht. Maar Bonn stond machte
loos. En het zou tot eind 1987 duren,
voordat de publieke opinie in West-
Duitsland opnieuw met de neus op
de weinig glorieuze erfenis in Chili
werd gedrukt.
Dat gebeurde via een uitgebreide
reportage van het blad 'Stern'.
Daarin werd de getuigenis gegeven
van het echtpaar Packmol, dat in
1985 uit 'Dignidad' was ontsnapt.
Iedereen in Dignidad wordt gefol
terd, aldus het relaas, inclusief de
kinderen. Georg Packmol vertelde
over dwangarbeid, 16 uur per dag
en 7 dagen per week. Vrouwen,
kinderen moeten alle
maal apart slapen, aldus zijn ver
haal. Seksuele gemeenschap tussen
man en vrouw is verboden. De lei
ders misbruiken de kinderen.
Een paar maanden later werd ook
het lot van Hugo Baar bekend, de
zogenaamde 'spirituele leider' van
de kolonie. Baar was uiteindelijk
door Schaeffer naar Chili geroepen.
Daar aangekomen werd hij onmid-
delijk met drugs en elektriciteit be
werkt. Vervolgens was ook hij niet
meer dan een slaaf van Schaeffer.
Maar Baar zag na een paar jaar kans
om aan zijn bewakers te ontsnap
pen en terug te keren naar West-
Duitsland.
Daar leeft hij nu bijjia clande
stien. Elke nacht slaapt hij ergens
anders. "Ik ben bang dat ik door
mijn vroegere kameraden wordt
ontdekt en vermoord", legde hij uit,
"want dat is ook gebeurd met ande
re mensen die kans zagen uit de ko
lonie te ontsnappen en Chili te ver
laten". Baar heeft vorig jaar aan de
Duitse justitie een relaas van 36 pa
gina's overhandigd over zijn erva
ringen in de 'Colonia Dignidad'.
Generaal Pinochet trek zich wei
nig aan van de getuigen en houdt
Schaeffer en de zijnen de hand bo
ven het hoofd. Nu is gebleken dat
de Chileense justitie weigert op te
treden, heeft Hans-Dietrich Gen-
scher, de Westduitse minister van
buitenlandse zaken, aangekondigd
dat hij de zaak aanhangig zal maken
bij de mensenrechtencommissie
van de Verenigde Naties.
Generaal Pinochet heeft geen problemen met het hedendaagse concentra
tiekamp in zijn land. Integendeel, hij ontving al ens een Mercedes als rela
tiegeschenk. (foto AFP)
Na de Tweede Wereldoor
log stond het bevrijde Ne
derland voor een kracht
proef. Door al geruime tijd
voor de Duitse capitulatie
het publiek snelle en stren
ge berechting van collabo
rateurs toe te zeggen, had
de regering een 'bijltjes
dag' weten te voorkomen.
Maar hoe verder? Aan de
ene kant eiste de recht
vaardigheid dat allen die
met de bezetter hadden sa
mengewerkt hard werden
aangepakt, aan de andere
kant verdroeg zo'n rigou
reuze aanpak zich niet met
de noodzakelijke snelle
normalisering van de ver
houdingen in ons land.
door
Doeko Bosscher
Alleen al door hun enorme aantal
was de berechting en zuivering van
'foute' Nederlanders een bijna on
mogelijke opgave. Vervolging van
de echte politieke delinquenten (de
bijzondere rechtspleging) en be
straffing van degenen die in hun
functie in strijd met hun verant
woordelijkheid hadden gehandeld
(de zuivering), dreigden al spoedig
zodanig uit de hand te lopen, dat het
herstel van economie en maat
schappelijk leven in gevaar kwam.
De bakens werden toen door 'de
politiek' verzet, op een wijze die
aanvankelijk veel kritiek uitlokte,
vooral van de kant van oud-illega
len. Met het verstrijken van de tijd
verstomde de oppositie echter gro
tendeels. Nederland kreeg andere
zorgen en ging over tot de orde van
de dag.
In zijn proefschrift Snel, streng en
rechtvaardig; Politiek beleid inzake
de bestraffing en reclassering van
'foute' Nederlanders, schetst de his
toricus Peter Romijn de discussies
rond dit vraagstuk in de periode
1945-1955. Zoals uit de titel van het
boek blijkt, ging het hem vooral om
de politieke besluitvorming. De re
gering moest het juiste midden zien
te vinden tussen de compromisloze
Toen de roes van de bevrijding
voorbijraakte, werden de uitspra
ken van gerechtshoven en tribuna
len (rechtsprekende lichamen waar
in naast juristen ook leken zitting
hadden) milder. Na verloop van tijd
rees alom de vraag, of de strenge
t uit de eerste naoorlogse
vorm van bestraffing en zuivering
waarop het grootste deel van de ille
galiteit aandrong, en de beginselen
van rechtszekerheid en opportuni
teit.
Kunststuk
Sleutelfiguur in het beleid was mi
nister (vanaf februari 1945) L. J. M.
Beel, een man die het kunststuk
volbracht een gematigd regime in
het bestraffingsproces door te voe
ren, zonder de oud-illegalen geheel
van zich te vervreemden. Beel,
wiens reputatie nogal heeft geleden
onder zijn latere optreden in de
Indonesische kwestie, komt er in
Romijns studie dan ook goed vanaf.
Het is voor een groot deel aan hem
te danken geweest dat de Neder
landse ambtenarij na de oorlog niet
totaal ontredderd raakte.
Romijn wijst erop dat het aan het
eind van het door hem behandelde
tijdvak, zo rond 1955, leek alsof de
bestraffing van hen die fout waren
geweest, zonder al te veel proble
men was verlopen. Af en toe stak de
kritiek de kop weer op, naar aanlei
ding van enkele geruchtmakende
affaires, zoals die rond burgemees
ter F.M. A. Schokking van Den Haag
in 1956.
Maar tevredenheid overheerste,
althans zo was de indruk. In de tur
bulente jaren zestig echter sloeg de
stemming over het recente verleden
om, en werd ook het beeld van col
laboratie en verzet herzien. Op
nieuw klonken op grote schaal ver
wijten aan het adres van de macht
hebbers die indertijd een conse
quente afrekening met de foute ele- trast
menten in de samenleving hadden
verhinderd.
Sommige critici meenden zelfs afgesloten te verklaren,
soort stilzwijgend complot te Romijn rekent koel
rechtspleging die in scherp contrast
zou staan met het immorele optre
den van de bezetter. Het gaat vol
gens Romijn niet
sys
tematische herbeoordeling van
missen plaats. Lang
ren het de foutste Ne
derlanders geweest, die de pech
politieke hadden gehad het eerst aan de beurt
er begrip voor dat de subtiliteit
de in hun geval gemaakte afwegin- vroegere
gen aan de meeste Nederlanders niet altijd
dit verband niet besteed was.
te spreken van nationaal onvermo- Ook aan de berechting
gen tot radicale zelfreiniging. misdadigers besteedt het boek rui- te komen.
Ook Beel, die.toch een scherp oog me aandacht. Romijn spreekt
had voor de complexiteit van het een - na een moei:
probleem, was eerst veel te optimis- lijk genuanceerd
tisch over het tempo waarin de zui- verlopen operatie
vering zou kunnen worden voltrok- tegen 149 Nederlanders het dood- vloedde, als wel w
ken. Het ging daarbij onder meer vonnis uitgesproken, waarvan er 35 visie op het belang Van de staat,
grote aantallen ambtenaren, die zijn voltrokken; het eerste was dat Geen enkele samenleving kon het
Romijn stelt met nadruk dat het
start-'tame- niet zozeer barmhartigheid is ge-
relatief snel' weest die het vervolgings- en gratië-
verlopen operatie. In totaal werden ringsbeleid in de latere fasen beïn-
ofwel zonder r
r 'fout'
i ge-
Max Blokzijl, op 16 maart 1946.
weest, ofwel zodanige fouten had- De Bijzondere Gerechtshoven
den gemaakt dat zij geen aanspraak
r dan 14.000
Le-
konden maken op het vertrou- venslange gevangenisstraf werd op- hadden gemaakt.
zich veroorloven een zo grote groep
duurzaam te isoleren, waar de be
trokkenen zich ook aan schuldig
Premier Beel vertolkte een sleutelrol bij de gematigde aanpak
ambtenaren. Hij koos voor een vorm van rechtspleging die in scherp
staan met het immorele optreden van de bezetter.
Wereldoorlog zo snel mogelijk
lijk uit de sfeer
len trekken,
professio- Een gematigd i
i alle steunpilaren van de ge- neel af met dergelijke wellicht be- leid zegevierde, doordat dat het bes-
vestigde orde. Die zouden beducht grijpelijke, r
hun superieuren
bevolking.
Voor de betrokkenen maakte het straf
uiteraard groot verschil tot welke
categorie zij werden gerekend, de
'foute' of de 'gefaalde', want 'fout'
geweest zijn was in het Nederland
van die dagen een nauwelijks te dra
gen lot.
In de praktijk bleek het publiek
beide groepen over een kam te sche
ren, zodat degenen die 'slechts' op
grond van verlies van vertrouwen
waren gestraft, diep gefrustreerd
raakten. Zij voelden zich hoe dan
ook zeer ondankbaar bejegend, om
dat zij meenden hun plicht gedaan
te hebben door in uiterst penibele
omstandigheden in functie te blij
ven en de bevolking voor erger
kwaad te behoeden. Daar kwam bij
dat bij hen het gevoel rees dat het de
kleine ambtenaar was die moest
boeten, terwijl de leiders werden
gespaard.
Het eervol ontslag van K. J. Fre-
(archieffoto) derjks (de hoogste ambtenaar op
het ministerie van Binnenlandse
i de politiek wil- Zaken) en het aanblijven van H. M.
Hirschfeld (secretaris-generaal van
pragmatisch be- Handel, Nijverheid en Scheepvaart)
promitteerde de zuivering in
de gelegd in 148 gevallen. In r
gevallen behelsde het vonn
dan tien jaar.
(Dr. D. Bosscher is hoofddocent ge
schiedenis aan de Rijksuniversiteit
Groningen).
ADVERTENTIE
'foute'
r de destabiliseren- zaak voorbijgaande speculaties
een grootscheepse theorieën. De Nederlandse elites, zc
Dr de vernieuwing meent hij, hebben in het landsbe
lang de problematische erfenis
de kern van de te aansloot bij onze traditie èn bij de veler ogen. Romijns oordeel
de; reden om het hoofdstuk tweede collaboratie en verzet zo snel moge- werd gekozen
geest van de tijd. Zeer spoedig na de deze laatste kwestie is genuan-
bevrijding brak in brede kring het ceerd, zoals eigenlijk elke uitspraak
inzicht door dat het recht het meest in zijn boek. Hij heeft geen ernstige
gediend zou zijn met humaniteit. Er kritiek op de beslissingen inzake
Welkom onderhoudsvrije aluminium ramen en
deuren. Door Van Dool perfekt op maat gemaakt
Geheel geprefabriceerd zodat u ae minst
mogelijke rommel heeft en geniet binnen de
kortst mogelijke tijd.
Nodig Van Dool eens uit om u alles haarfijn uit
de doeken te doen. U krijgt 'n deskundig advies
en 'n vrijblijvende offerte.
Van Dool aluminium ramen en deuren...
Vakwerk
Showroom: Hondert Margen 24, De Lier.
Tel. 01745-14145*j
(Zaterdags v
10 tot 2 uur
geopend)
beide top-ambtenaren,
De hervormde classis Delft
nodigt de Leidse hoogleraar dr.
F. O. van Gennep per brief uit
voor een gesprek over zijn visie
op de opstanding van Jezus. Te
gelijkertijd is er een brief aan
het synodebestuur verzonden,
waarin verontrusting wordt uit
gesproken over de uitlatingen
van de kerkelijk hoogleraar,
waaruit blijkt dat hij niet in een
lichamelijke opstanding ge
looft.
Door beide brieven te verstu
ren, is aan de wens van twee groe
pen binnen de classis (een regio
naal verband van kerken) tege
moetgekomen. Terwijl het 'rech
terdeer een signaal richting de sy
node wilde laten gaan, vonden an
deren datje bij een dergelijke ac
tie ook Van Gennep zelf de gele
genheid moet geven om de mate
rie toe te lichten. Daarbij werd
een concept-brief van ds. J van 't
Ende uit Wateringen overgeno-
De Leidse hoogleraar heeft dit
voorjaar in een artikel in een theo-
logenblad duidelijk gemaakt dat
het voor hem onmogelijk is te ge
loven in een lichamelijke opstan
ding, omdat volgens hem God fy
siek niet ingrijpt. Daarbij tekende
hij aan dat veel theologen deze
opvatting huldigen, maar daar uit
zorg om de reacties vanuit de ge
meente niet over durven te spre
ken.
Van Gennep heeft vele ge
meenteleden gegriefd, stelt de
Zuidhollandse classis. Zij vindt
het bovendien "ongeoorloofd en
heilloos dat onze aanstaande die
naren van het Goddelijk Woord
worden geïnstrueerd in een geest
die in aperte tegenspraak is met
de Schrift".
De classis Heusden, de Gere
formeerde Bond in de Hervorm
de Kerk en de Confessionele Ver
eniging hebben zich al eerder met
de vraag tot de synode gericht om
zich te distantiëren van de uit
spraken van Van Gennep. Om
enigszins tegemoet te komen aan
de bezwaren stelde de secretaris
generaal van de Hervormde Kerk,
dr. K. Blei, enkele maanden gele
den een pastorale studie over
Christus' verrijzenis in het voor
uitzicht.
In de afgelopen maanden heeft
de hoogleraar overigens al aan
verschillende kerkelijke verte
genwoordigers en vergaderingen
een toelichting gegeven op zijn
omstreden ideeën.
Vier stemmen tegen
De gereformeerde synode kan
slechts een getuigenis over maat
schappelijke vraagstukken doen
uitgaan, als bij een tweede stem
ming niet meer dan 4 van de 73 sy
nodeleden daartegen zijn. De sy
node heeft deze regel gisteren de
finitief vastgelegd.
De synode sloot daarmee een al
jaren slepende discussie over arti
kel 130 van de kerkorde af, dat on
der meer bepaalt dat de kerken
'in voorkomende gevallen' tot
overheid en kerk haar getuigenis
doet uitgaan.
Dr. L. Th. Witkamp (Seroosker-
ke) was bang dat de synode zich
monddood maakt, als slechts vijf
leden een getuigenis zouden kun
nen tegenhouden. De meeste sy
nodeleden lieten zich overtuigen
door het argument, dat zo'n getui
genis alleen indruk maakt, als het
(nagenoeg) unaniem wordt uitge
sproken.
De vorige synode had bepaald,
dat de voorzitter van de synode
na de tweede stemming van de te
genstemmers mocht verlangen,
dat zij in het openbaar verant
woording van hun stemgedrag
zouden afleggen. Niet alleen een
aantal plaatselijke kerken, maar
ook de commissie die de bespre
king in de synode had voorbereid,
keerden zich tegen deze gewe
tensdwang.
Synodevoorzitter ds. E. Ove-
reem bleek er niets voor te voelen
tegenstemmers ter verantwoor
ding te moeten roepen. Hij dreig
de zelfs af te zullen treden, als hij
daartoe zou worden gedwongen.
De synode schrapte de bepaling.
Overigens gaat de synode ervan
uit dat getuigenissen over maat
schappelijke kwesties tot de uit
zondering zullen behoren.
Tevens maakte de synode het
besluit definitief dat kerken niet
verplicht zijn om op zondagen
twee kerkdiensten te houden.
Kairosdocument
De gereformeerde synode wil
onderzoeken of de kritiek van het
Zuidafrikaanse Kairosdocument
op de kerken in het Westen ook
op de Gereformeerde Kerken van
De synode vroeg zich gisteren
af wat zij moet doen met drie do
cumenten waarin Zuidafrikaanse
christenen een scherpe aanval op
de apartheid doen. Naast het Kai
rosdocument van enkele honder
den theologen uit tal van kerken
zijn dat de Belharbelijdenis van
de Nederduitse Gereformeerde
Sendingkerk, de vroegere NG-
Kerk voor kleurlingen, die door
ds. Allan Boesak wordt geleid, en
het Evangelisch Getuigenis. Dit
laatste document is opgesteld
door christenen uit vaak behou
dende evangelische geloofsge
meenschappen, zoals de Pink
sterbeweging en de apostolische
geloofszending.
De commissie die de bespre
king in de synode had voorbereid,
wilde volstaan met een aanspo
ring aan de plaatselijke gemeen
ten om kennis van de documen
ten te nemen. De Delftse predi
kant W. J. Pantjes keurde deze
houding af. Hij wees vooral op de
kritiek die in het Kairosdocu
ment op de kerken wordt geuit.
De commissie liet zich overtuigen
en diende samen met Pantjes het
voorstel in de betekenis van de
documenten voor de Nederland
se situatie te onderzoeken.
Palestijnen
Ruim honderd kerkelijke dele
gaties bekijken dit jaar op uitno
diging van de MECC (Raad van
Kerken in het Midden-Oosten) de
situatie van Palestijnse christe
nen in Israël. Aldus dr. G. H. Co-
hen Stuart, theologisch adviseur
van de Hervormde Kerk in Israël,
die meent dat deze belangstelling
de Palestijnen niet blijkt te hel
pen in het ontwikkelen van een
zelfonderzoek.
Behalve (vaak begrijpelijke)
kritiek op de politiek van Israël
krijgen de delegaties daarbij van
de Palestijnse christenen een mo-
reel-theologische veroordeling
van het jodendom te horen. Daar
bij wordt een oud-kerkelijke
techniek toegepast, aldus Cohen
Stuart. De kritiek van de profeten
op het eigen volk wordt nog
steeds als een wapen tegen Israël
gehanteerd. Op dezelfde manier
wordt duchtig gebruik gemaakt
van de artikelen vol zelfkritiek in
de Israëlische kranten.
Cohen Stuart wyst er op dat de
aanvankelijke weigering van de
RK Kerk het klooster in
Auschwitz te verplaatsen, voor
veel joden het gezicht van alle
kerken bepaald. Naar aanleiding
van het zeven meter hoge kruis
voor het klooster had een Israëli
sche krant geschreven: "Laat dat
kruis maar in Auschwitz staan als
getuige van de dodelijke haat van
christenen. Misschien helpt het
de bezoekers om te begrijpen dat
de door het kruis gesymboliseer
de christelijke theologie met de
beschuldiging (aan de joden) van
Godsmoord de diepste oorzaak
van de gaskamers is geweest".
Moker. De kerkelijke omroep
Moker besteedt in de uitzending
van vanavond (zeven tot half
acht) o.a. aandacht aan de Leidse
chr. ouderenbond. Ontvangst via
FM 105.7 en kabel FM 88.1.
Beroepen
Hervormde Kerk: beroepen te
Kralingen drs. A. C. J. Jonker
Den Haag; aangenomen naar
Oosterhesselen B. Prakke Groote
Gast.
Gereformeerde Kerken: aange
nomen naar Aardenburg, Oo<
burg, Breskens en Schoondijke
drs. R. J. Blokland kand. Bres
kens.
Geref. Kerken vrijgemaakt: be
roepen te Schildwolde W. van der
Jagt Amstelveen en Hoofddorp.
Gereformeerde Gemeenten: be
roepen te Nieuwerkerk (Zld) J.
Kareis Rijssen; bedankt voor
Woerden G. J. van Aalst Benthui-
