Nico
Is er nog hoop voor
m
Geloven
is zien
Onze taal
ENKWIJZER
eu.
ui.
oe.
ZATERDAG 30 SEPTEMBER 1989
EXTRA
PAGINA 29
Zes jaar geleden werd Nederland opgeschrikt door een, zoals dat heette,
racistische moord: de toen 16-jarige Nico B. stak in Amsterdam de 15-jarige
Antilliaanse jongen Kerwin Duinmeijer neer. Nico had Kerwin met een mes in
de buik gestoken omdat deze 'vies' naar hem zou hebben gekeken. "Vieze
nikkers moeten niet vies naar me kijken", was zijn commentaar. In 1984 werd
Nico in inrichting Op de Berg in Amersfoort geplaatst, waar toen nog
minderjarige zware delinquenten werden behandeld. Na zijn vrijlating, in
januari 1988, leek het hem goed te gaan. Maar enkele weken geleden, op 9
september, stak hij in zijn woonplaats Purmerend wéér iemand neer, ditmaal
een blanke Nederlander die de steekpartij maar net overleefde.
Deskundigen over de terugval van iemand die in therapie is geweest.
door Karin Bos
De in 1983 vermoorde Kerwin Duinmeijer, toen 15 jaar. Vieze nikkers moe
ten niet vies naar me kijken", was het commentaar van zijn 16-jarige moor
denaar Nico B. (foto gpd)
DOOR JOOP VAN DER HORST
Meer dan eens heb ik dezelfde flauwe
grap gehoord. Iemand klaagt over verve
lende tv-programma's en zegt: 'Heb ik
eens een avond vrij en kan ik 'ns achter
de tv zitten, zijn er alleen van die stomme
programma's" De ander zegt dan 'Maar
je moet er niet achter zitten joh. probeer
het eens met ervoor te gaan zitten!"
Het is nu eenmaal zo dat sommige
mensen échter de tv en andere vóór de tv
zitten, terwijl ze hetzelfde bedoelen. Voor
alle duidelijkheid: we hebben het over ge
wone televisiekijkers, niet over de repara
teur van het toestel. Ik'heb navraag ge
daan in mijn omgeving. De meerderheid
heeft het over voor de tv zitten maar er
zijn er ook die datzelfde aanduiden met
achter de tv zitten. Is voor logischer?
Zeg het niet te gauw en kijk eerst eens
naar de computer. Zit u vóór of achter de
computer? Vermoedelijk zegt u: achter
de computer. En hoe zit het met een pia
no en een schrijfbureau? Degene die
speelt zit achter de piano; wie aan het
werk is zit achter zijn bureau. Evenzo zit
iemand achter de knoppen en niet ervoor.
Achter de tv is dus zo gek nog niet. Toch
is er inderdaad een zekere voorkeur om
voor de tv en achter de computer te zeg
gen. Waarom is dat zo?
Voor en achter zijn betrekkelijk. Als ie
mand achter een boom staat, dan is er
van mij uit gezien eerst die boom en dan
pas die persoon Zou ik er half omheen,
lopen dan zie ik wat anders en dan zeg ik
dat die persoon vóór de boom staat. Van
mij uit gezien, daar gaat het om. Voor en
achter zijn afhankelijk van waaruit de
zaak bekeken wordt.
Ik vermoed dat we zo kunnen verklaren
waarom iemand achter de computer zit
maar voor zijn tv. Bi) achter de computer
staat de computer voorop en dan pas
komt de persoon; bij voor de fvkomt eerst
de persoon en dan pas de tv Bij de com
puter. en net zo bij de piano, de knoppen
en het bureau, is iemand iets aan het
doen en dan is het apparaat belangrijk;
vandaar dat dat voorop staat en dat de
persoon erachter zit. De televisie is er
voor ontspanning, daar doe je meestal
niets mee. Bij de tv is het dus, andersom
en daarom zeggen we eerder dat iemand
vóór de tv zit. De persoon is op de voor
grond en niet de bezigheid
Ik weet niet of deze verklaring juist is,
maar er zijn wel een extra argumenten
voor. Weliswaar zeggen we meestal ach
ter zijn bureau en achter de piano, maar
voor is niet uitgesloten. Ik heb aan diver
se mensen om mij heen gevraagd wat
volgens hen het verschil is tussen hij zit
achter zijn bureau en hij zit voor zijn bu
reau. ledereen was het erover eens dat
achter zijn bureau actiever klinkt. Wie
achter zijn bureau zit, is aan het werk. Het
is net alsof iemand die voor zijn bureau
zit, maar wat zit te suffen. En als iemand
voor de piano zit, dan speelt die persoon
niet, hij zit daar alleen maar; wie achter de
piano zit, dat is de pianist. Ook dat lijkt me
een aanwijzing dat bij achter het apparaat
en wat men ermee doet, op de voorgrond
staat.
Ten slotte is nog opvallend dat we ook
kunnen zeggen: hij zit aan de computer,
aan de piano, aan de knoppen, maar niet
aan de televisie. Het gaat om activiteit en
aanraking. De bediening van het toestel,
een activiteit, vergt aanraking. Ook hier
zien we dat het televisietoestel met verge
lijkbaar is met die andere apparaten. Bij
televisie kijken is aanraking van het toe
stel helemaal niet nodig en tegen kleine
kinderen moet men soms zeggen zit niet
aan de tv.
Ik denk dat het eigenlijk heel logisch is
om te zeggen achter de computeren voor
de tv. maar ik had er nooit eerder zo over
nagedacht.
Het is de nacht van zaterdag 20 augustus
1983. Vier jongens van veertien en vijf
tien jaar trekken de binnenstad van Am
sterdam in om de verjaardag van één van
hen te vieren. In de Damstraat nemen ze
een broodje shoarma. In de zaak staan
wat skinheads die naar buiten lopen met
hun patat. Ook de vier verjaardagvier-
ders gaan de straat op.
Een skinhead roepi tegen een zwarte
jongen van het groepje van vier, Kerwin
Duinmeijer (15): "Loop door!". Deze ant
woordt: "Ik heb net zoveel recht om hier
te zijn als jij". Waarop een andere skin
head naar later blijkt de 16-jarige Nico
B. zegt: "Ik steek je verrot". Hij pakt
zijn mes en steekt Kerwin neer. Het mes
gaat dwars door de lever van de jongen.
Een operatie mislukt, Kerwin sterft.
Nico las de maandag na de steekpartij
in de krant dat Kerwin was overleden.
Volgens zijn moeder is hij toen erg blij
geweest. Zij reageerde verbaasd op die
blijdschap, waarop de aap uit de mouw
kwam. Nico had het zelf gedaan, en wel
omdat 'die nikker' hem vies zou hebben
aangekeken. "Het is een vieze nikker en
die moet niet vies naar me kijken", moet
hij hebben gezegd.
Moeder B. belde de politie, die Nico
onmiddellijk arresteerde. Na zijn arresta
tie zou Nico hebben verklaard dat hij al
leen spijt van zijn daad had omdat hij nu
'voor een neger in de bak' zat. Hoe dan
ook, sinds de moord is Nico B. 'de be
roemdste racist van Nederland'.
Weer mis
Hij komt begin 1984 in Op de Berg in
Amersfoort terecht, toen nog een rijksin
richting waar minderjarige delinquenten
naartoe werden gestuurd voor een 'bui
tengewone behandeling'. Sinds ander
half jaar is Op de Berg een gevangenis
voor volwassenen. 'Buitengewone be
handeling' is vergelijkbaar met TBS (het
vïoegere TBR: ter beschikkingstelling
van de regering), maar dan voor jongeren
onder de 21.
Nico komt vrij in januari 1988. Hij
woont enige tijd in Amsterdam, heeft
een vriendin, krijgt werk en koopt een
huis in Purmerend. Maar op 9 september
1989 is het weer mis: na een heftige dis
cussie in een café (die over racisme en
discriminatie zou zijn gegaan) steekt Ni
co zijn plaatsgenoot M.R.B. (30) neer.
Het slachtoffer wordt gestoken in
hoofd, hals en buik. Pas na een spoed
operatie komt hij buiten levensgevaar te
verkeren. Nico wordt op 10 september
opnieuw gearresteerd. Vorige week don
derdag heeft de Alkmaarse rechtbank de
voorlopige hechtenis van Nico met der
tig dagen verlengd. De rechter-commis-
saris heeft een gerechtelijk vooronder
zoek ingesteld.
Om te kunnen beoordelen hoe het
komt dat Nico na enige jaren behande
ling toch weer is vervallen tot zijn oude
agressieve gedrag, is het nodig na te gaan
of de therapie in Amersfoort ontoerei
kend is geweest. Is Nico te vroeg vrijgela
ten, of hoort hij misschien tot de catego
rie 'onverbeterlijke gestoorden'?
Prof. dr. F.H.L. Beyaert is geneesheer
directeur van het Pieter Baan Centrum
in Utrecht, de psychiatrische kliniek
waar meestal zware delinquenten
tijdens het gerechtelijk vooronderzoek
ongeveer zes weken naartoe gaan ter ob
servatie. Voordat Nico in Amersfoort
werd geplaatst, heeft hij zeven weken in
het Pieter Baan Centrum gezeten. Er is
kans dat hij er nu weer komt.
Onbesuisd
Volgens Beyaert is er geen sprake van
dat de behandeling van Nico in kliniek
Op de Berg in Amersfoort is mislukt.
"Toen Nico nog hier was, zagen we het
somber met hem in. Hij had tatoeages op
zijn lichaam, was onbesuisd en beïn
vloedbaar, iemand die makkelijk mee
doet in een groepje. Hij verzette zich te
gen het gezag, maar dat vind je bij alle
pubers terug. Er is vaak een golf van het
een of ander onder jongeren. Zo hebben
we de provo's gehad, en de nozems. Op
stekende fascistische ideeén horen ook
in zo'n golf. Fascisme schokt, wat juist de
bedoeling is. Zo was dat ook bij Nico.
Maar dat hij iemand neerstak, had te ma
ken met zijn gestoorde persoonlijkheid.
Nico is niet op een normale manier opge
groeid. heeft daardoor geen zelfbeheer
sing en is andere mensen vaak tot last.
We waren bang dat hij weer iemand zou
neersteken, en hebben de kinderrechter
geadviseerd hem een 'buitengewone be
handeling' op te leggen".
Die kreeg hij in Amersfoort. Volgens
Beyaert kregen de jonge delinquenten
daar een soort heropvoeding. "Ze wer
den er geconfronteerd met het eigen ge
drag. Als er bijvoorbeeld ruzie was, vroe
gen de therapeuten aan de betrokkenen
of ze zich niet anders hadden kunnen ge
dragen. Ze merkten immers dat, als ze dit
of dat deden, het weer verkeerd liep? Zo
leerden ze over zichzelf na te denken. Ze
leerden er ook te praten, want als je ver
baal uiting kunt geven aan je boosheid,
hoef je niet te meppen. En je leerde er dat
de wereld niet alleen om jou draait". Vol
gens Beyaert kan niet worden gesteld
dat de therapie, die Nico kreeg in Amers
foort, heeft gefaald. "Ze hebben hun best
gedaan".
Het probleem zit in het jeugdrecht,
meent Beyaert. Dit bepaalt dat als ie
mand de leeftijd van 21 heeft bereikt, hij
uit de rijksinrichting voor jongeren of de
tuchtschool moet. A. C. Tijman, in Nico's
tijd afdelingshoofd in Op de Berg, nu
plaatsvervangend directeur van het huis
van bewaring, bevestigt dat de leeftijds
grens een probleem is.
"De behandeltijd is daardoor beperkt.
Wij pasten onze therapieën altijd zó aan
dat de jongens vóór hun eenentwintigste
konden worden uitgeplaatst. Dat is met
Nico ook gebeurd: voordat hij 21 werd
was het risico dat hij weer een zwaar de
lict zou plegen klein genoeg om hem vrij
te laten. Dat was ook voordat Op de Berg
een huis van bewaring werd".
Geklooid
Mr. Ch. Haffmans betwijfelt of de behan
deling in Amersfoort wel zo goed was.
Haffmans is docent strafrecht aan de
Universiteit van Amsterdam en is gepro
moveerd op een onderzoek naar de be
rechting van psychisch gestoorde delin
quenten. De kwestie-Nico B. heeft hij
nauwgezet gevolgd, vooral door informa
tie die hij kreeg van een vriend die goede
contacten heeft met de familie B.
Volgens Haffmans zijn de therapieën
die in Op de Berg werden gegeven niet
echt goed. "In Amersfoort was geen psy
chiater, alleen een psycholoog. Er waren
wat groepsleiders die maar wat probeer
den. De behandeling was er veel minder
intensief dan in de TBS-inrichtingen.
Bovendien werd er veel meer geklooid
dan in de TBS-inrichtingen, omdatTer al
leen jongeren zaten. Zo was het tenmin
ste toen ik er een aantal jaren geleden
kwam kijken".
Maar wat Amersfoort zeker valt te ver
wijten is, aldus Haffmans, de slechte na
zorg. "Nico ging als agressieve skinhead
met tatoeages en een kaal hoofd de kli
niek in. Hij kwam er redelijk goed uit,
was geen skinhead meer, had weer haar
op z'n hoofd. Hij had meer controle over
zichzelf. Hij ging weer aan het werk en
had goede contacten met zijn psycho
loog in Amersfoort".
Haffmans zegt dat er toen twee dingen
fout zijn gegaan. Ten eerste heeft de
Amersfoortse kliniek niet kunnen voor
komen dat Nico weer in zijn oude omge
ving terugkwam. Voordat hij Kerwin
neerstak, werkte hij met zijn vader als
koopman op het Waterlooplein. Dat ging
niet goed tussen die twee. Na 'Amers
foort' kwam hij wéér op het Waterloo
plein terecht. Opnieuw ging het mis tus
sen vader en zoon. De vader wilde niet
meer met Nico samenwerken. Nico raak
te betrokken bij een conflict op het Wa
terlooplein en zijn oude vrienden, de
skinheads, kwamen weer terug. De situ
atie was weer net als in 1983.
"Na TBS is het gebruikelijk dat de de
linquent in een andere omgeving te
rechtkomt dan waarin hij vroeger zat. Hij
kan dan opnieuw beginnen, andere
vrienden maken. Maar bij de bijzondere
behandeling is dat niet zo vanzelfspre
kend".
Verwaterd
Wat in de visie van Haffmans ook niet
goed was, is dat de Amersfoortse inrich
ting het contact met Nico na diens vrijla
ting heeft laten verwateren. "Nico moest
elke week geld halen in Amersfoort. Zo
had hij een stok achter de deur om daar
steeds weer naartoe te gaan. Maar hij
kreeg al snel voor elkaar dat hij zijn geld
op een andere manier kon krijgen. Zo
verliep het contact tussen hem en de psy
choloog".
Een café-ruzie in Purmerend zorgde er
volgens Haffmans voor dat de gemoeds
toestand van de 22-jarige nog meer ver
slechterde. In juni van dit jaar werd Nico
zélf neergestoken. Volgens waarnemers
door een groep zwarten, omdat hij in een
café racistische uitlatingen had gedaan.
Het Parool had echter achteraf een ge
sprek met hem, waarin hij verklaarde dat
zijn vriendin in een café woorden had ge
had met een neger. Nico had de ruzie
proberen te sussen, wat door de politie
werd bevestigd. Nico en zijn vriendin
waren vervolgens naar huis gegaan. Bij
een bushalte werden ze opgewacht door
de man met wie de vriendin ruzie had ge
had. Hij had versterking gehaald. Nico
werd vlak bij zijn hart neergestoken. De
vriendin kreeg ook messteken in haar li
chaam, maar die waren met ernstig van
aard.
"Sinds die gebeurtenis nam Nico weer
een mes mee", aldus Haffmans. Dit mes
werd twee weken geleden gebruikt toen
Nico zich, na een verhitte discussie met
zijn plaatsgenoot M.R.B. bedreigd voel
de: "Die pakte een balk om weg te zetten.
Maar Nico dacht dat die voor hem was
bestemd en stak. Hij is gewoon super-
agressief'.
Het ziet er naar uit dat Purmerend de
komende jaren geen last meer zal heb
ben van Nico. Hij zit de komende weken
in voorlopige hechtenis: "Dat is om hem,
zolang het vooronderzoek duurt, van de
straat te houden", aldus Haffmans. "En
ook omdat de samenleving behoorlijk is
geschokt door wat er is gebeurd. Die ver
langt een veroordeling voor een zwaar
delict, dus een behoorlijke vrijheidsbe
roving".
Publiciteit
In principe kan het voorarrest maximaal
102 dagen duren; en langer als er bijvoor
beeld een psychiatrisch rapport moet ko
men en als het Pieter Baan Centrum
Hoe komt het dat mensen zonder enige
verdere informatie op grond van uiter
lijkheden tot zulke ver gaande conclusies
komen? Gedeeltelijk komt dat omdat we
in ons hoofd bepaalde vooroordelen mee
dragen die in onze cultuur nu eenmaal
populair zijn. Of we het verstandelijk
nou echt geloven of niet, toch kunnen we
ons laten beïnvloeden door het idee dat
alle bloyidjes dom zijn, naïef, enzovoort.
En als we een blondine zien kan het ge
beuren dat we in eerste instantie haar al
deze eigenschappen toedichten en ons
vervolgens daarnaar gedragen.
We reageren dan op grond van wat
psychologen een stereotype noemen, dat
wil zeggen: een simplistisch idee over een
bepaalde groep mensen, een idee dat ie
dereen in die groep min of meer hetzelfde
is. Stereotypen zijn de voornaamste bron
van vooroordelen, en ze zijn sterker naar
mate onze onwetendheid groter is. Bij
voorbeeld als u geen Turk of jood onder
uw kennissen hebt, dan is de kans veel
groter dat u in stereotypen denkt dan
wanneer u een van hen persoonlijk goed
kent.
Stereotypen hebben de neiging zichzelf
in stand te houden en daarom doen veel
mensen alle mogelijke moeite om nadere
kennismaking met bepaalde bevolkings
groepen uit de weg te gaan. Op die ma
nier kunnen ze vermijden hun stereotype
te moeten opgeven en te moeten toegeven
dat ze tot nu toe verkeerd gedacht hebben.
Sommige stereotypen worden gedeeld
door de hele gemeenschap, maar andere
zijn uniek vooreen bepaald individu. Ie
mand kan het paranoïde idee hebben dat
bepaalde groepen iets tegen hem hebben.
Sommige angstige mensen zien iedere
vreemde als bedreigend. Zulke stereoty
pen zijn vaak het gevolg van ervaringen
met maar een paar mensen. Bijvoor
beeld, een meisje dat zonder omslag
seksueel wordt benaderd door de eerste
twee of drie mannen waarmee ze uitgaat,
kan snel tot het geloof vervallen dat
mannen alleen maar in 'het' geïnteres
seerd zijn.
geen plaats heeft. Of als er geen zittings
ruimte is, wat vaak voorkomt. Directeur
Beyaert van het Pieter Baan Centrum
verwacht hoe dan ook dat Nico uiteinde
lijk TBS krijgt. "Als je voor de tweede
keer een zwaar delict pleegt is de kans
hierop groot".
Haffmans is daar nog niet zo zeker van.
"Nico heeft al een bijzondere behande
ling gehad, er is al eens aan hem gewerkt.
Bovendien heeft hij veel negatieve publi
citeit gehad, met name in De Telegraaf.
Deze krant heeft hem voortdurend afge
schilderd als een grote, onverbeterlijke
racist, vooral sinds hij een gesprek heeft
geweigerd nadat hijzelf was neergesto
ken".
"In elk geval is er een kans dat de offi
cier van justitie zegt dat hij enkele jaren
gevangenisstraf moet hebben. In de ja
ren zeventig was er een redelijk straf
rechtelijk klimaat, dat wil zeggen dat de
opvatting 'straf met mate' heerste. Maar
tegenwoordig zijn veel mensen, ook offi
cieren van jusitie, voor de harde aanpak,
dus opsluiting zonder behandeling. Dat
komt met name door de huidige minister
van justitie, die ook voor de harde aan
pak is".
Haffmans zou het betreuren als Nico
gevangenisstraf krijgt zonder psychiatri
sche behandeling. Volgens hem en ook
volgens Beyaert is het succes van TBS
namelijk aangetoond. Beyaert gaat daar
bij uit van een onderzoek van het minis
terie van justitie. Hieruit bleek dat
slechts een half procent van de delin
quenten na de TBS weer eenzelfde zwaar
delict pleegt als vóór de behandeling, en
dat vijftig procent na de TBS wel weer in
aanraking komt met de politie, maar dan
voor iets als bijvoorbeeld diefstal.
Haffmans trekt die cijfers in twijfel.
"Vooral die half procent is iets te vrien
delijk, denk ik. Ik schat dat ongeveer
vijftien procent recidiveert. Maar TBS
scoort hoog, zeker in vergelijking met ge
vangenisstraf. Tachtig tot negentig pro
cent van de mensen die gevangen heb
ben gezeten zonder behandeling vervalt
in herhaling. Dat is bij TBS zeker niet zo.
En dan te bedenken dat TBS-cliënten al
tijd zware delinquenten zijn".
Hopeloos
Beyaert: "De bedoeling van TBS is ge
stoorden die gevaarlijk zijn zo lang als
nodig is uit de samenleving te houden.
TBS kan elke twee jaar worden verlengd.
De therapeuten geven hierover advies,
maar de rechtbank beslist. In de Vere
nigde Staten krijgen zware delinquenten
levenslang. Met TBS is zo'n straf niet no
dig".
Er zijn volgens hem wel 'hopeloze ge
vallen', mensen die na twintig jaar TBS
nóg niet in de maatschappij kunnen te
rugkeren. Bij hen helpt de psychiatri
sche behandeling onvoldoende. "Je mag
hopen dat zulke mensen met het ouder
worden minder gevaarlijk worden".
Maar Nico rekent hij nog niet tot die
categorie: "Ik acht de kans groot dat Ni
co na behandeling ongevaarlijk wordt.
Al zal het voor hem, als getekende, moei
lijk zijn weer aansluiting te vinden. De
samenleving zal hem verstoten".
Haffmans hoopt dat Nico geschikt
wordt geacht voor de zwaar beveiligde
Van Mesdag-kliniek in Groningen,
mocht hij TBS krijgen. "Daar worden
geen therapieën op mensen uitgepro
beerd zoals in sommige andere klinie
ken. De behandeling is er intensiever
dan elders, en individueler. Ze doen er
ook aan groepstherapie, maar de nadruk
ligt op de psycho-analyse. En voor psy
cho-analyse moet je redelijk intelligent
zijn".
Belangrijk is volgens Haffmans dat Ni
co inderdaad TBS krijgt. Want de catego
rie 'hopeloze gevallen' bestaat niet naar
zijn mening: "Het etiket 'onbehandel
baar' mag je van mij op iemands doods
kist plakken. Maar zolang iemand leeft,
mag je die conclusie niet trekken".
Onze te snelle conclusies over anderen
hoeven overigens niet altijd uit stereoty
pen voort te komen, maar* kunnen ook
veroorzaakt worden door onze 'privé-
persoonlijkheidstheorie'. Die heeft vaak
weinig met de werkelijkheid van doen en
kan ons daarom net zo gemakkelijk mis
leiden als stereotypen. De psycholoog
Chelsea vroeg een groep meisjes een an
dere groep meisjes te beoordelen op hun
persoonlijkheids-eigenschappen. Allen
dachten dat brutaliteit en extraversie
het op de buitenwereld en op anderen ge
richt zijn sterk verband met elkaar
hadden. Als ze een meisje als sterk extra
vert beoordeelden, dan beoordeelden ze
haar ook steeds als heel brutaal. Vastge
steld is echter dat er in werkelijkheid
geen enkel verband tussen deze tweb ei
genschappen bestaat. Men verdraaide
dus de werkelijkheid in de richting van
z'n eigen idee of theorie.
Maar heel weinig van de persoonlijk
heidstrekken waarvan we vaak aanne
men dat ze bij elkaar horen, houden ook
werkelijk verband met elkaar. Dat geldt
bijvoorbeeld voor gevoeligheid en intro
versie, waarvan veel mensen, vooral de
genen die in de sterren geloven, zonder
meer aannemen dat ze altijd gezamen
lijk voorkomen. Veel psychologen geloven
tegenwoordig dat persoonlijkheidstrek
ken, voorzover ze.bestaan, niet los te zien
zijn van de eisen van de levenssituatie
waarin een mens verkeert. Zolang die si
tuatie min of meer hetzelfde blijft, dan
blijft de persoon in kwestie zich ook min
of meer op dezelfde manier gedragen.
Verandert die situatie drastisch, dan
kun je ook opeens te maken krijgen met
een zich heel anders gedragende persoon.
De reden waarom we toch in min of
meer vaste persoonlijkheden blijven gelo
ven en we bijvoorbeeld iemands sterren
beeld willen weten alvorens te beslissen of
we wel met 'm naar het stadhuis kunnen,
is dat op die manier de wereld wat over
zichtelijker en voorspelbaarder aan
voelt.
Dan is er ook nog het veel voorkomende
en meestal onjuiste idee dat de eerste in
drukken die we van iemand hebben ook
de juiste zijn en dat we met name daarop
af moeten gaan. "Al vanaf de eerste keer
dat ik 'm zag wist ik dat hij het achter
zijn ellebogen had", zeggen we maar al te
gemakkelijk.
Bepaalde eerste indrukken hebben in
derdaad de neiging te blijven hangen. In
een experiment keken proefpersonen toe
hoe iemand bepaalde problemen goed op
loste, hoewel hij bij latere problemen fou
ten maakte. De proefpersonen keken ook
naar iemand die aanvankelijk bij het op-
lossen van problemen steeds fouten
maakte, maar latere problemen goed op
loste. Wie van de twee probleem-oplossers
werd als de meest intelligente gezien? De
meeste mensen dachten de eerste man,
hoewel bij beide mannen het aantal goed
en fout opgeloste problemen hetzelfde
was.
Blijkbaar is het zo dat als we eenmaal
een bepaald innerlijk beeld van iemand
hebben gevormd, als we 'm eenmaal in
een bepaalde la van onze ziel hebben ge
stopt, hij daar niet zo gemakkelijk meer
uitkomt. We houden er blijkbaar niet erg
van om ons innerlijk bureau steeds maar
weer opnieuw te moeten in-en uitruimen.
Om dat toch net zo vaak te doen als nodig
en rechtvaardig is tegenover anderen,
sluit ik af met deze 'aanmaning' voor bo-
ven uw uiterlijke bureau: We zien de din
gen niet zoals ze zijn, maar zoals wij zijn.
U wordt op een feestje aan een vreemde
voorgesteld. U merkt op dat de man een
bril draagt, een hoog voorhoofd heeft en
een vriendelijke lach. Daaruit maakt u
op dat het waarschijnlijk een intelligent
en evenwichtig iemand is. Het valt u ver
der op dat de man goed gebouwd is, wat
u doet vermoeden dat het een sportieve en
zelfverzekerde figuur is. In combinatie
met zijn lengte maken deze kenmerken op
u de indruk van iemand die leiding kan
a te gaan.
zijn be
an dat hij
geven en met anderen i
Als de man spreekt, vai
schaafdaccent op en u nee
iemand van goede komaf ismet een meer
dan gemiddelde baan.
Als u in bepaalde situaties dit soort
snelle en vaak onjuiste veronderstellin
gen maakt, dan staat u daarin bepaald
niet alleen. In nieuwe situaties, waarin
we over weinig informatie beschikken,
hebben we allemaal de neiging bij onbe
kenden op heel voor de hand liggende
dingen af te gaan. Op grond van hun
uiterlijk en andere oppervlakkige aan-
door René Diekstra
hoogleraar psychologie te Leiden
wijzingen trekken we conclusies die vaak
onterecht zijn.
Uit onderzoek is gebleken dat we aan
een lichamelijk aantrekkelijke onbeken
de maar al te gemakkelijk allerlei gunsti
ge eigenschappen toeschrijven, bijvoor
beeld dat zo iemand vriendelijker, gevoe
liger, sterker, plezieriger in de omgang,
interessanter, en seksueel rijper is. Dat
betekent dat aantrekkelijk uitziende
mensen gunsten en privileges ten deel
vallen die minder aantrekkelijke soort
genoten ontzegd worden.
Dat feit heeft een aantal verontrusten
de gevolgen, mogelijk zelfs voor de ma
nier waarop recht wordt gesproken. De
Amerikaanse psycholoog Landy richtte
een namaakrechtszaal in met namaak-
rechters en met beklaagden wier schuld
onomstotelijk vaststond. Hoewel het een
spel was, werd het door alle deelnemers
met grote ernst gespeeld, waarbij bleek
dat een onaantrekkelijke verdachte ge
middeld tot 9 jaar gevangenisstraf werd
veroordeeld, terwijl een aantrekkelijke
verdachte voor hetzelfde misdrijf gemid
deld 6 jaar kreeg. De rechters, gespeeld
door tweede- en derdejaars rechtenstu
denten. bleken zich niet bewust van deze
invloed van uiterlijk. Hoewel dit natuur
lijk nog niet betekent dat dergelijke dis
criminatie ook in echte rechtszalen
speelt, maakt het ons wel bewust van de
mogelijkheid daarvan.
De lichamelijke kenmerken, die ons
oordeel over anderen het meest beïnvloe
den, zijn lichaamsbouw en lichaamsleng
te, kleren, huidskleur en gelaatstrekken.
