Nog evenen dan...
Drie October: het grootste volksfeest boven de rivieren
ZATERDAG 30 SEPTEMBER 1989
EXTRA
M A BIJLAGE VAN HET LEIDSCH/ALPHENS DAGBLAD
PAGINA 23
door Paul de Tombe
Druk getimmer aan caféluifels, het at
en aanrijden van bierwagens, opstop
pingen rond molen De Valk. Kortom,
Leiden zet zich schrap voor andermaal
een uitbundig Drie Octoberfeest. Wat
er zo speciaal aan is? "Het zit in de ge
nen van de Leienaar".
De verspreking is aardig en typerend
tegelijk. Nadat hij voor de foto heeft
geposeerd zegt een van de timmerlie
den, die een praalwagen in elkaar spij
kert: "Alles goed en wel, maar hoe zit
het nou met de acteursrechtenTen
slotte is het volgende week wèl Drie
October".
Tegen het einde van september is in
Leiden traditiegetrouw alles gericht
op het naderende feest. Aan de praal
wagens (dit jaar overigens maar vier,
plus een rijdend platform van de
Leidse brandweer) wordt dezer dagen
in een hal van de Hollandse Construc
tie Groep aan de Zoeterwoudseweg
de laatste hand gelegd, de kermis is in
opbouw en in de cafés heerst stilte
voor de storm. Regen kan de enige
spelbreker zijn, zoals zo vaak in de tijd
dat het Schuttersveld als kermisveld
nog werd betiteld als Het Land, waar
de wateroverlast vaak vergeefs werd
bestreden met sintels en stro. Maar
dan nog, de echte Leienaar laat zich
door niets weerhouden.
Wie dezer dagen aankomt met een
vraag over de zin en/of diepere bete
kenis van het Drie October-gebeuren,
wordt bekeken alsof-ie zojuist is aan
gekomen op deze planeet. Voor de
echte Leienaar staat Drie October
nooit ter discussie, het feest is er van
geboorte tot dood, en daar wordt niet
over gefilosofeerd. Er wordt voor ge
spaard en het wordt gevierd. Uitbun
dig en intens.
"Drie October, dat zit in de genen van
de Leidenaar gebakken", stelt Rens
Heruer, voorzitter van de optocht
commissie, in een poging het ver
schijnsel te analyseren. "Je moet ha
ring en wittebrood hebben gehaald en
hutspot, paling an druiven hebben ge
geten. Dat hoort gewoon, zoals het
ook bij de opvoeding van de Leide
naar hoort dat hij de taptoe heeft gelo
pen. Ik ken geen plaats in Nederland
waar de verenigingen zich zó presen
teren en waar ze zó massaal worden
bekeken. Drie October, dat is het
grootste volksfeest boven de rivie-
"Leiden kan niet zonder Drie Octo
ber", merkt demissionair minister
Brinkman op ("eigenlijk zou zoiets
best in het regeerakkoord mogen
staan"), en hij is nog maar een import -
Leidenaar. Niettemin is het ook voor
hem zo onderhand traditie geworden
dat hij niet alleen aanwezig is bij offi
ciële ontvangsten, maar ook bij de uit
reiking van haring en wittebrood en
als toeschouwer bij de optocht. "En 's
middags drink ik een biertje ergens in
de stad".
4000 fusten
De mogelijkheden daartoe zijn royaal
aanwezig. Geen plek in het centrum
waar de Leidenaar de glazen niet kan
laten volschenken in een poging de
haring en de paling weg te spoelen.
Volgens bijzonder ruwe schattingen
van twee afzonderlijke kasteleins
moeten er rond de 4000 fusten bier
(dat zijn vaten van 50 liter, waaruit on
geveer 200 glazen worden getapt) in
die dagen worden leeggedronken.
Niet alleen in de cafés, maar vooral
ook daarbuiten. Hoewel het de laatste
jaren niet meer regende op 3 oktober,
worden hele stegen en straten over-
luifeld teneinde de tappunten, saté
verkopers en musici droog te houden.
Het is een trend die zes, zeven jaar ge
leden werd ingezet bij de etablisse
menten l'Esperance aan het Rapen
burg en De Bontekoe in de Hoogland
se Kerkchoorsteeg. "Bij mij was het
eigenlijk uit nood geboren", bekent
Frans Bik van De Bontekoe. "Binnen
is het met 36 vierkante meter zo klein
dat we nog een kast hebben moeten
wegbreken om te kunnen voldoen
aan de horeca-norm. Op Drie October
hadden we dan ook altijd een sliert
mensen voor de deur die er niet in
kon. Die mensen liepen tenslotte weg.
en als de klanten die binnen waren
ook weggingen zaten we met een leeg
huis. De oplossing was een pompje
buiten te zetten, de volgende stap was
dat we de steeg overkapten en dat de
band naar buiten ging. Die stond eerst
ook nog binnen te spelen, maar toen
zelfs de muren begonnen te zweten
was het voor ons duidelijk dat die ook
naar buiten moest".
Die trend is de laatste jaren verder ge
cultiveerd. Elke zichzelf respecteren
de kroeg in de binnenstad haalt tegen
woordig een band in huis op 2 en 3 ok
tober en versiert het buitengebeuren.
Tot genoegen van de musici. "Ik kijk
ernaar uit", zegt Pol Vliet, de 44-jarige
zanger/gitarist van het Tilt Team. "En
ditmaal meer dan anders. Ik weet niet
waarom, misschien omdat het zo lang
zomer is geweest. Drie October moet
die zomer afsluiten. Daarna mag het
gaan regenen".
Met zijn band treedt hij drie keer op
tijdens Drie October (twee keer bij
Blonks eetcafé en een keer op de Ou
de Rijn), zodat zijn eigen viering be
perkt blijft tot een rondje kermis met
de kinderen. "En verder sta ik te spe
len, maar dat vind ik niet erg", zegt de
Hagenaar van geboorte. "Taptoe en
optocht zeggen me niet veel, daar ben
ik te weinig Leidenaar voor, en bo
vendien zie je daarin kinderen meelo
pen die op het eind helemaal uitge
woond zijn. Nee, dat hoeft niet voor
mij, maar verder vind ik Drie October
uniek. Ik heb er ook een gedicht op
gemaakt. Met een buik vol peen en ui,
en een hele goede bui, zit ik aan de wa
terkant, met een biertje in de hand.
Dat drukt het wel uit hè, want dat al
coholische verpozen hoort erbij. Drie
October zonder drank, dat kan niet".
Veertigers
Er is vermoedelijk ook maar één eta
blissement in de Leidse binnenstad
dat vrijwillig afziet van de ontheffing
van de gebruikelijke sluitingstijden.
De Vergulde Kruik aan de Haarlem
merstraat sluit op 3 oktober rond ne
gen uur. "Om eventuele narigheid te
voorkomen", verklaart eigenaar Hans
Seisveld. "En omdat mijn publiek
voornamelijk uit veertigers bestaat
die tegen die tijd ook aftaaien".
Maar die zijn dan ook al de gehele dag
in touw geweest, waarbij het begrip
dag uiterst rekbaar is. Drie October
immers begint op de avond van 2 ok
tober en gaat met een korte slaapon-
derbreking in één lange ruk door. De
dagindeling van stamgast Joop Waas
dorp: "Kijken naar de taptoe, hoewel
die me niet zo vrolijk meer stemt, en
de volgende ochtend haring en witte
brood halen. Dan rustig door de stad,
een bak koffie drinken en vervolgens
overgaan op het aangename. Effetjes
aan de bar staan, dus. Hoelang dat
effetjes is? Ja. dat moetje me niet vra
gen. Drie October is voor mij vooral
gezellig uitgaan".
werken is sinds ik in de vereniging
verzeild ben geraakt. Met die uitrei
king begin ik 's morgens om 5 uur in
De Waag, en dat is zo intensief dat ik
om een uur of tien, elf echt ben overle
den. Toch ga ik 's middags altijd naar
de optocht. Die vind ik prachtig, of ie
nou goed is of slecht. Al die Leidse
koppen die je dan ziet, dan weet je
weer voor wie het is. Daarom moeten
er ook niet te veel evenementen bui
ten de stad worden georganiseerd.
Het moet een Leids feest blijven.
Vóór de Leienaar en dóór de Leie-
Voor de 'echte glibber' is Drie Octo
ber ook meer dan een dag kermisver
maak, cafébezoek, kijken naar en
meedoen aan taptoe en optocht. Waar
ze zich ook bevinden en wat ze ook
zijn, op die dag worden ze overvallen
door dat speciale gevoel. Bart van
Leeuwen, notaris te Noord wij ker-
hout: "Mijn kantoor is gewoon open,
maar ik probeer mijn agenda op Drie
October zo leeg mogelijk te houden.
Als ik de hele dag zou moeten werken,
zou ik toch dat speciale sfeertje mis
sen. In de taptoe loop ik mee als voor
zitter van UVS, en de volgende dag
mag ik graag door de stad wandelen.
En 's avonds richting Rapenburg.
Naar l'Esperance, waar zich op die da
gen nogal wat sportmensen ophou
den".
Alfons Groenendijk, beroepsvoetbal
ler bij Roda JC te Kerkrade: "Ik was
er zó voor teruggekomen, maar Roda-
Feyenoord is dinsdagavond ingelast.
Vreselijk jammer, want normaal heb
ik altijd op woensdag vrij, dus ik had
Drie October lekker kunnen vieren.
Dat heb ik altijd graag gedaan, de stad
in met de maten. In de buurt van de
Beestenmarkt een biertje drinken.
Dat had ik ook nu weer willen doen,
maar ja, Roda gaat voor. Na de wed
strijd komen? Je brengt me op een
idee. Als we twee punten pakken doe
ik het misschien nog ook. Ik vind het
altijd vreselijk leuk, wantje ontmoet
al je vrienden".
Agressief
Misschien bepaalt dat wel de grootste
charme van het feest in "die unieke
combinatie van stad en dorp die Lei
den is" (Pol Vliet). Je kunt met beken
den anoniem Drie October vieren.
Ook Har Meijer zou dat graag doen.
"Maar dat is moeilijk met dat pak aan.
's Morgens bij de uitreiking is het nut
tig. Dan ben je herkenbaar. Maar rond
een uurtje of vijf, zes worden de men
sen agressief door die pakken. Die
zouden na de optocht uit moeten".
De optocht is gewoontegetrouw een
hoofdstuk apart. Volgens traditie al
tijd vol gaten. "Maar dat is een fabel",
zegt Rens Heruer van de optochtcom
missie, "die in de hand is gewerkt
door een paar incidenten. De jubile
um-optocht in 1986 bijvoorbeeld. Dat
was een ramp, waaraan je traumati
sche herinneringen kan overhouden.
'We are the world' was een van de
mooiste optochten die we ooit had
den, maar hij ging kapot op een paal
tje op de Haarlemmerstraat. Daar
hebben we een enorme kater aan
overgehouden".
Hoewel er sindsdien nog minder aan
het toeval wordt overgelaten, is Drie
October voor de mensen die zich met
de optocht bezighouden altijd een bij
zonder spannend dagje. Weliswaar
hebben zich nooit grote calamiteiten
voorgedaan (Heruer: "Er is weieens
iemand gewond geraakt en er is een
keer een paard gevallen"), de vraag is
altijd: haalt ie de bochten wel of haalt
ie ze niet?
Volgens de Leidenaar is er altijd spra
ke van gaten, en waren die er niet, dan
was er niets aan, want dan was hij zó
voorbij. Har Meijer: "Vorig jaar liep
het allemaal als een trein, maar nader
hand hoorde je alleen maar dat hij zo
snel voorbij was. Daarom halen ze 'm
waarschijnlijk zo vaak met opzet uit
elkaar, door de deelnemers borrels
aan te bieden. En ach, zo hoort het ei
genlijk ook. Als je een glad feest wilt
hebben, moet je het laten organiseren
door professionals. Maar dit is vooral
een sociaal feest en dan zit er hier en
daar weieens een gaatje in de stoet.
Nou en. Dat bepaalt toch de charme.
Een optocht zonder gaten is voor de
Leidenaar geen optocht".
Diep
Nog even terug naar de hal waar de
optocht in wording is. Timmerman
Leen Stakenburg, druk in de weer
met het optuigen van een praalwagen,
laat nog even weten hoe diep het Drie
October-gevoel in een mens veran
kerd kan zijn. "Ik ben bijna in een
botsauto geboren", zegt hij laconiek.
"In de nacht van 4 oktober, even over
tweeën. M n moeder was de avond te
voren nog uitgebreid naar de kermis
geweest".
Taptoe in de Haarlemmerstraat: "Meelopen hoort bij je opvoeding".
Het historische besef (Waasdorp:
"Hoezo, historisch besef. Welk histo
risch besef? Dat van die Spanjaar
den? We gaan toch niet moeilijk
doen?") leeft bij enkelen nog wel,
maar speelt 415 jaar na dato nauwe
lijks nog een rol. "Toch kent iedereen
het verhaal, en de mensen die bij de
uitreiking van haring en wittebrood
staan, weten ook dat dat is begonnen
als bedeling van de armen", zegt de
Leidse historica Els Jacobs.
Tijdens het Drie Octoberfeest ver
richt zij 'veldonderzoek' voor de Ca
nadese professor in de antropologie
David Moyer die al sinds 1982 Neder
landse feestdagen bestudeert. "Sin
terklaas en Drie October tot nu toe,
maar daar wil hij ook Koninginnedag
en de manier waarop verjaardagen
worden gevierd bij betrekken. Met
zijn onderzoek naar Drie October is
hij begonnen toen hij in Leiden was
voor zijn promotie. Hij werd vooral
gegrepen door het grote contrast tus
sen Leiden op 3 en 4 oktober, en vroeg
zich af wat de Leidenaar tijdens dat
feest nou zoveel anders maakt".
Het antwoord op die vraag heeft
Moyer nog niet gevonden, nu het ver
schijnsel slechts één keer per jaar te
bestuderen valt. Wel heeft hij inmid
dels de feitelijkheden onderzocht
rond de taptoe, de optocht, de kermis
en de 3 Octobervereeniging. En vorig
jaar enquêteerde Els Jacobs de men
sen in de rij bij de uitreiking van ha
ring en wittebrood. "Opvallend was
dat driekwart van die mensen geen lid
was van de 3 Octobervereeniging en
dat het merendeel van de ondervraag
den zei het niet leuk te vinden om
schone haring te krijgen. Dat kan nu
wel, ik benieuwd hoeveel mensen
daar gebruik van maken".
Haringsnijders
Veel, denkt Har Meijer, arts en com
missaris haring en wittebrood, die
"veertig van de beste haringsnijders
uit Katwijk" heeft ingehuurd om de
vis te laten schoonmaken of om het de
mensen voor te doen. "Omdat we er
van overtuigd zijn dat de helft bij de
poes terechtkomt als ze thuiskomen
met die vette hap. Dat willen we voor
komen, vandaar dit opzetje. Dat kan
misgaan en dan wordt het een bende,
maar wat dan nog?".
Voor Meijer "als echte Leidse jongen"
zelf is Drie October de gezelligste dag
van het jaar. "Hoewel het keihard
Praalwagens in wording: haalt de optocht de bochten wel of haalt ie ze
niet?
