'De rijen voor de winkels
zijn nu aanzienlijk langer'
is
Westen buigt zich over echte f
hulp voor Polen en Hongarije
Vrouwen richten netwerk in Latijns-Amerika op
Interview
Sovjet-econoom Aganbegjan over effect perestrojka
PAGINA 2
DINSDAG 26 SEPTEMBER 1989 DI
DEN HAAG "Het leven in de Sovjetunie is moeilijk. De
rijen voor de winkels zijn de laatste jaren aanzienlijk langer
geworden. Om iets te kunnen kopen, moetje de winkels af
lopen: in de ene is misschien wel wat te krijgen, in de ande
re niet. Maar van tevoren is dat niet bekend. Er is wel geld in
de Sovjetunie, maar er zijn niet genoeg consumptiegoede
ren. Met onder andere als gevolg dat zwarthandelaren die
goederen voor dubbele prijzen aanbieden. Kortom, het le
venspeil daalt ondanks het feit dat de mensen meer zijn
gaan verdienen".
ver wil doen voorkomen, geen rech
terhand en top-adviseur van staats-
en partijleider Gorbatsjov. "Mijn rol
wordt overdreven. Ik ben ook niet
de geestelijke vader van de pe
restrojka", zegt hij in Den Haag.
Professor Abel Aganbegjan, die gis
teren in Den Haag de Nederlandse
vertaling van zijn boek 'De toe
komst van perestrojka; revolutie in
de Sovjet-economie' presenteerde,
straalde afgelopen zondag in de An
na Pavlova-zaal van hotel Des Indes
nauwelijks ODtimisme uit.
door
Hans Amesz
Natuurlijk, economische hervor
ming van de Sovjetunie is een inge
wikkelde zaak die vele kanten kent.
"Het beeld is tegenstrijdig, er zijn
positieve resultaten van de pe
restrojka maar er zijn ook negatieve
en vooralsnog overheerst het nega
tieve", aldus Aganbegjan.
Het hoofddoel van de perestrojka
is volgens de Sovjet-econoom een
oplossing te vinden voor de toene
mende sociale problemen, de wel
vaart van het Sovjet-volk te verho
gen en een nieuwe kwaliteit te ge
ven aan de socialistische levensstijl.
"In andere landen is de levens
standaard stormachtig gestegen,
wat dikwijls het gevolg is van het
feit dat deze landen boven hun
stand leven: ze hebben een hoger
welvaartspeil dan het produktiepo-
tentieel toestaat".
"In de Sovjetunie is dat anders.
Wij zitten met de unieke situatie dat
de levensstandaard van de bevol
king achter blijft bij het machtige
economische en technisch-weten-
schappelijke potentieel van ons
land".
Eigenschappen
"De buitensporige groei van de pro-
duktiekosten, de investeringsnor
men, de reusachtige verliezen en
het grote aantal onbenutte moge
lijkheden vormen karakteristieke
eigenschappen van onze nationale
economie", zegt Aganbegjan.
Sinds de invoering van de pe
restrojka is de economie dus niet
gezonder geworden. Niettemin
staat vast dat het succes van diezelf
de perestrojka en van partijleider
Gorbatsjov voornamelijk afgeme
ten zullen worden aan de mate
waarin de winkels zijn gevuld met
goederen.
Dat komt, vertelt Aganbegjan,
omdat de crisis op de consumenten
markt iets is dat alle burgers elke
dag raakt. Volgens hem zijn door
hervormingen bijvoorbeeld wel de
gezondheidszorg, het onderwijs en
de sociale woningbouw fors verbe
terd, maar "als je niet ziek bent,
geen kinderen hebt en al wel een
huis, kijk je daar natuurlijk niet zo
erg naar".
Abel Aganbegjan meent dat er ra
dicalere en complexere maatrege
len moeten komen om een echte pe
restrojka van het economische sys
teem tot stand te brengen. De be
langrijkste - namelijk een prijsher
vorming en een groothandelssys
teem - moeten zelfs nog genomen
worden.
Wil
Verder heeft de Sovjetunie volgens
hem de fout begaan de bureaucratie
in de vorm van staatsbestellingen
een instrument te bezorgen waar
mee zij haar wil kan opleggen aan
bedrijven die op de nieuwe bedrijfs
voering (kenmerk: kostendekkend
produceren) zijn overgestapt.
Het gevolg is dat het nieuwe sys
teem niet tot de arbeiders en het la
gere kader r de eigenlijke producen
ten - doordringt. Zij merken nauwe
lijks iets van verandering bij de be
loning of de motivatie. De meer we
zenlijke maatregelen om tot een pe
restrojka van het economisch be
leid te komen, zijn, zegt Agan
begjan, vooralsnog halfslachtig ge
bleven. "Dus is het resultaat natuur
lijk ook halfslachtig".
De in 1932 geboren Sovjet-
econoom is, anders dan zijn uitge-
Professor Abel Aganbegjan is weinig optimistisch over de Sovjeteconomie. Tot nog toe overheerst het negatieve
resultaat de positieve resultaten die partijleider en president Gorbatsjov voor ogen heeft. Het levenspeil is ge
daald ondanks het feit dat de mensen meer zijn gaan verdienen. (foto gpd)
Kritisch
Toch kan hij met gezag spreken,
want zijn visitekaart meldt dat hij
leider is van de economische afde
ling van de academie van weten
schappen in de Sovjetunie. Dat
komt erop neer dat alle economi
sche onderzoeksinstituten (zowel
van universiteiten als van staatsbe
drijven) onder zijn verantwoorde
lijkheid vallen.
Aganbegjan maakt deel uit van
een veertig man tellende adviesraad
voor de Sovjet-regering en onlangs
is hij tevens benoemd tot president
van de academie voor volkshuis
houdkunde. Dat is een instelling
waar het economisch kader van het
land wordt opgeleid en bijge
schoold.
Aganbegjan is naar eigen zeggen
altijd kritisch geweest over het eco
nomisch beleid van de vroegere
staats- en partijchef Leonid Brezjn-
jev. Zijn naam was als zodanig be
kend en daarom is hij vooral in de
eerste fase van de uitvoering van de
perestrojka vaak door Gorbatsjov
geconsulteerd.
Overigens is hij sinds 1956 lid van
de communistische partij, maar
maakt geen deel uit van partij-in
stellingen. "Ik ben door ruim vijftig
economische instituten gevraagd
om mij kandidaat te stellen voor het
Huis van Afgevaardigden', maar dat
heb ik geweigerd".
Verouderd
De Sovjetunie bevindt zich, zegt
Aganbegjan, in de beginfase van de
overgang naar een markteconomie.
"De eerste opgave is tot een markt
te komen met een ander systeem
van prijsvorming. Prijzen moeten
vraag- en aanbodverhoudingen
weergeven. Dat betekent dat we tij
dens dat proces van prijshervor
ming onze prijzen op het gangbare
niveau van wereldprijzen moeten
brengen".
"Daarvoor is een drastische be
perking van het aantal prijzen nodig
dat door de staat wordt vastgesteld.
Een hervorming van het geld- en
bankwezen is eveneens noodzake
lijk, want dat is nu gebaseerd op een
niet vrij inwisselbare roebel en ho
peloos verouderd".
Is zo'n nieuwe economische orde
die, in Aganbegjans eigen woorden
'erg dicht bij het kapitalisme zal
staan', nog wel in overeenstemming
met de socialistische uitgangspun
ten van de Sovjetunie?
"Ach", zegt hij, "de markt is toch
geen kapitalistisch eigendom. Het
woord markt bestond al voordat het
kapitalisme was uitgevonden. Ook
in ons nieuwe systeem zal het col
lectieve bezit overheersen".
"En wij zullen niet toestaan dat
geld met geld gemaakt kan worden.
Arbeid maakt geld. Dat uitgangs
punt leidt ertoe dat onze maat
schappij niet wordt verdeeld in
werkgevers en werknemers, met als
gevolg dat de kloof tussen de ver
schillende inkomensgroepen lang
niet zo groot is als bijvoorbeeld in
de Verenigde Staten. Dat zal over
blijven van het socialisme".
BRUSSEL - Alle mooie, westerse
woorden over economische hulp
voor Polen zijn vooralsnog niet van
daden vergezeld gegaan. Het is ge
bleven bij de, overigens niet gerin
ge, voedselhulp van de Europese
Gemeenschap en de Verenigde Sta
ten. In de ogen van de Europese
Commissie is het nu echter hoog
tijd om alle beloften in de praktijk
te brengen.
door
Hans de Bruijn
Vandaag komen in Brussel hoge
ambtelijke vertegenwoordigers van
24 westerse landen bijeen in een po
ging de basis te leggen voor een
echt economisch hulpplan voor Po
len. Het zijn de twaalf EG-landen,
de zes Westeuropese niet-EG-lan-
den, de Verenigde Staten, Japan,
Canada, Nieuw-Zeeland, Australië
en Turkije. Hoewel Hongarije ook
een 'concentratie-land' voor wester
se hulp is, is de nood daar minder
hoog. De Hongaarse economie
draait stukken beter dan de Poolse
en de landbouw produceert zelfs te
veel voor de eigen markt en kan dus
exporteren.
Willen de politieke hervormingen
in Polen enige kans van slagen heb
ben, dan moet nu een gecoördineer
de economische steunoperatie van
de grond komen. Gericht op de lan
ge termijn, om de Poolse landbouw
en economie blijvend te verbeteren,
wat met noodvoedselhulp hoe
welkom ook natuurlijk niet het
geval is.
Vorige week hebben de Europese
Gemeenschap en Polen een han
dels- en samenwerkingsakkoord
gesloten, dat vooral de Poolse ex
port ten goede moet komen en de
economische samenwerking moet
verbeteren. Het gaat daarbij vooral
om het blijvend verbeteren van de
Poolse economie. In Brussel gaat
het vandaag om het inventariseren
van mogelijkheden en wellicht het
nemen van besluiten. Volgens An-
driessen moeten die zich concentre
ren op voedselhulp; het verbeteren
van de Poolse export naar de EG;
meer westerse investeringen in Po
len; samenwerking op milieugebièd
en opleiding van managers.
De Polen hebben afgelopen zon
dag in Brussel voorstellen op tafel
gelegd voor het richten van de hulp
op die vijf door Andriessen ge
noemde terreinen. De Hongaren
kwamen vorige week al met een
zelfs 80 pagina's dik stuk met voor
stellen. Vandaag buigen de 24 zich
over al die ideeën.
Maar de grote vraag is natuurlijk
wat dat moet (mag) gaan kosten.
Andriessen vindt dat de 24 ruimhar
tiger dan tot nog toe geld ter be
schikking moeten stellen. "Ons is
opgedragen de hulp aan Polen te co
ördineren. Dan willen we ook iets
substantieels te coördineren heb
ben", zei hij onlangs. Andriessen
wil dat de Europese Investerings
bank in Luxemburg meer middelen
krijgt om leningen en subsidies aan
Polen te verstrekken. Ook moet iets
aan de Poolse buitenlandse schul
denlast van 80 miljard gulden wor
den gedaan.
Hoeveel geld precies nodig is, valt
nu moeilijk aan te geven. De Franse
oud-president Giscard, nu lid van
het Europees Parlement, had het
vorige week over een Marshall-plan
van minstens 2,3 miljard gulden.
Ook de andere plannen gaan in die
richting. Maar daar moeten de lid
staten dan wel hun fiat aan geven.
Veel landen kijken nog even de
kat uit de boom om ie zien of echl
een gezamenlijke aanpak mogelijk
is, zodat de hulp ook werkelijk leidi
tot verbetering van de structuur van
de Poolse landbouw en economiej
Daarom is de hulp tot nog toe bei
perkt gebleven tot voedselhulp. De
EG stelt dit jaar nog 500.000 ton tar
we; 300.000 ton gerst, mais en rogge;
10.000 ton rundvlees; 5000 ton olijf
olie en 20.000 ton citrusvruchten be
schikbaar. Dat komt allemaal uit de
overschotten van de Gemeenschap]
De totale waarde van de Europese
hulp bedraagt 290 miljoen gulden,
inclusief de door de EG te betalen
transportkosten. Deze hulp wordt
gratis verstrekt, maar in Polen wel
verkocht. Het is de bedoeling dat
het geld dat daardoor binnenkomt
in een speciaal fonds terecht komt,
dat gezamenlijk beheerd door de
EG en Polen. Het moet vervolgens
weer in de Poolse economie geïn
vesteerd worden.
Ruim zestig vrouwelijke theo
logen hebben in Buenos Aires
een 'vrouw-en-theologie'-net-
werk in Latijns-Amerika opge
richt. De Cubaanse theologe
Ol'elia Ortega van de Wereld
raad van Kerken noemde het
bemoedigend dat zoveel vrou
welijke theologen vanuit het
zelfde perspectief werken. "Op
deze wijze kunnen we eikaars
ervaringen delen en ons werk en
ons onderzoek verdiepen".
Vrouwelijke theologen werken
veel meer dan mannen vanuit de
praktijk, vanuit het leven zelf, zo
zei Ortega op de door de Wereld
raad georganiseerde conferentie.
Dit komt volgens haar omdat
vrouwen meer met het leven te
maken hebben; zij brengen leven
voort en beschermen het. Het
werk van theologes is dan ook
meer op de gemeenschap en op
participatie gericht.
Veel programma's van theolo
gische instituten, de samenstel
ling van het docentencorps en de
hele wetenschappelijke planning
zijn opgezet met het oog op de
verwachtingen van mannelijke
theologen. Ervaringen en wensen
van vrouwen zijn aan de semina
ries nog niet aan bod gekomen, zo
klonk het op de conferentie.
Als voorbeeld noemde Ortega,
zelf gepromoveerd theologe, haar
eigen loopbaan als predikant van
de Presbyteriaanse Kerk op Cu
ba. Toen zij tot directeur van een
scnool voor catechese en pasto
raat werd benoemd, besefte ze dat
meisjes naar deze opleiding wer
den gestudeerd terwijl de jongens
theologie gingen studeren. Vrou
wen volgen een 'tweederangs op
leiding', krijgen later een lager sa
laris en zijn altijd ondergeschikt
aan de (mannelijke) predikant.
Toen ze dat besefte, sloot ze
haar opleiding zodat iedereen
naar het theologisch seminarie
moest, waar een aparte vakgroep.
Vanaf dat moment kreeg ieder
een hetzelfde diploma.
De rode draad in het werk van
Latijnsamerikaanse theologes is
dat ze, geïnspireerd door de be
vrijdingstheologie, duidelijk voor
de armen kiezen, zo was de con
clusie van een forum met vier
theologes afkomstig uit Uruguay,
Peru, Cuba en de Verenigde Sta
ten. Dat ze in de eerste plaats als
vrouw theologie bedrijven komt
niet in mindering van het bevrij
dingselement. In tegendeel, ze
doen dit vanuit het perspectief
van de onderdrukte en gemargi
naliseerde vrouwen, die wel de
huishouding, het gezin en de ker
kelijke gemeente draaiende hou
den, maar die ernaast staan als er
beslissingen worden genomen.
Er bestaat geen universele
theologie, want theologie heeft te
maken met de cultuur en de wijze
waarop de mensen met elkaar en
met God omgaan. "Wij hebben
het recht om vanuit onze eigen si
tuatie over God na te denken", al
dus Alicia Rios uit Peru.
Ook de rol die de machtsstruc
turen in de theologie spelen,
kwam in het forum ter sprake.
"Theologische methodes zijn
vaak hiërarchisch van aard. Theo
logie is echter te belangrijk om
aan de theologen over te laten.
Theologie moet een middel zijn,
niet een heilige wetenschap.
Vanuit het perspectief van de ar
men kunnen we theologie bedrij
ven in de strijd voor gerechtig
heid".
Verplaatsing klooster
De zusters karmelietessen zul-
len het omstreden klooster in
Auschwitz pas verlaten als het
nieuwe bezinningscentrum ge
reed is. Dit heeft de generaal over
ste van de ongeschoeide Karme
lieten, pater Felipe Sainz de Ba-
randa, verklaard.
In Polen werd er eerder deze
maand rekening mee gehouden
dat de bouw van het bezinnings
centrum pas over zes of zeven jaar
voltooid zal zijn. Nu het Vaticaan
zelf financiële hulp heeft aange
boden, bestaat de mogelijkheid
dat een en ander sneller zal gaan.
Als laatste heeft kardinaal Ma-
charski, aartsbisschop van
Kraków, zijn verzet tegen ver
plaatsing van het klooster opge
geven. De steun van het Vaticaan
en van de Poolse regering heeft
een oplossing mogelijk gemaakt,
aldus Macharski, in wiens bis
dom het voormalige concentra
tiekamp ligt.
De (orthodoxe) rabbijn L.B.
van de Kamp uit Amsterdam en
de (liberale) rabbijn A. Soeten-
dorp uit Den Haag hebben bij de
nuntius (pauselijke 'ambassa
deur') in ons land aangedrongen
op een zo snel mogelijke uitvoe
ring van de overeenkomst over
het klooster.
Hoewel ze na de toezeggingen
van rk zijde overwogen hadden
het gesprek met mgr. A. J. Backis
af te zeggen, besloten beide rab
bijnen gisteren toch naar de nun
tius te gaan. Naar hun mening
heeft het jongste incident aange
toond dat de RK Kerk nog steeds
weinig oog voor het jodendom
heeft en slecht naar de argumen
ten en gevoelens van joodse zijde
heeft geluisterd.
Elk incident (de ontvangst van
Arafat door de paus, die van
Waldheim, de weigering Israël of
ficieel te erkennen, het aanvanke
lijke zwijgen van de paus over het
klooster) is op zichzelf begrijpe
lijk volgens de regels en wetten
van het Vaticaan, aldus rabbijn
Soetendorp. Maar, zo vroeg hij
zich af, is er inmiddels niet zoveel
gebeurd dat het Vaticaan eens
iets verder denkt dan de strikte
interpretatie van de eigen wetten.
Het feit dat dat niet gebeurt, komt
pijnlijk over bij de joodse ge
meenschap, zo had hij de nuntius
voorgehouden.
'Glemp ongewenst'
De Katholieke Universiteit
Nijmegen moet kardinaal Glemp
niet uitnodigen maar juist tot on
gewenst persoon verklaren. Ook
moet de KUN publiekelijk af
stand nemen van de "uiterst anti
semitische" uitlatingen van de
Poolse kardinaal.
Dit schrijven twintig hooglera
ren van de Nijmeegse universiteit
in een open brief aan het college
van bestuur, dat zich vandaag be
raadt op de uitnodiging aan
Glemp. Zij verzetten zich met
klem tegen het mogelijke bezoek
van Glemp aan de KUN.
Het is niet in de eerste plaats
Glemp's houding tegenover ver
plaatsing van het klooster in
Auschwitz, maar het zijn vooral
de publieke uitspraken van
Glemp over joden en het joodse
volk, die de hoogleraren ertoe
hebben bewogen stelling te ne-
Glemp is door de universiteit
uitgenodigd om over de rol van
de Poolse RK Kerk in de recente
politieke ontwikkelingen te spre
ken. Dit bezoek zou in februari
1990 plaats vinden. Glemp heeft
nog niet gereageerd op de officië
le uitnodiging.
De Amerikaanse kardinaal Ber-
nardin, aartsbisschop van Chi
cago, zond begin september een
brief aan Glemp waarin hij hem
waarschuwde dat hij bij een be
zoek aan de Verenigde Staten op
demonstraties moest rekenen.
Bernardin verwoordde in die
brief ook zijn eigen afkeuring van
Glemp's antisemitische uitlatin
gen. Glemp zegde daarop zijn
voorgenomen bezoek aan de Ver
enigde Staten af. Eerder had kar
dinaal O'Connor, aartsbisschop
van New York, publiekelijk de
antisemitische uitlatingen van
Glemp veroordeeld.
Beroepen
Hervormde Kerk: bedankt voor
Ter Aar (toezegging) J. L. Rave-
sloot Westerhaar.
Gereformeerde Kerken: beroe
pen te Harmeien drs. L. van Wijk
kand. Haarlem; aangenomen
naar Hasselt drs. W.J. Zaagsma
kand. aldaar, naar Loenen a/d
Vecht drs. B.C. van Wieren
Nieuw-Buinen; beroepbaarstel
ling mw. drs. M.V.A.L. Lie Am
sterdam, drs. W.J. Zaagsma kand.
Hasselt.
VROOM^DREESMANN
Aanbieding geldig t/m
za. 30 sept. 1989 of zolang
de voorraad strekt.
Kuitlengte. Met
modieuze plooitjes
in de mouw en
sierstiksels in de
staande kolkraag.
In rood, kobalt
en zwart.
38-48
Select mantel
