Oud-katholieke Kerk viert dit weekeinde eeuwfeest
Katholieker dan de paus
Nu bij SOS-Wereldhandel: 'Stof tot nadenken'
ZATERDAG 23 SEPTEMBER 1989
PAGINA
LEIDEN Hoewel het Vati-
caan graag anders zou zien,
leiden niet alle katholieke
wegen naar Rome. De Oud-
Katholieke Kerk, die dit
weekeinde in Utrecht feest
viert, is in ons land juist ont
staan uit het verzet tegen het
'centralisme' van Rome. Een
onfeilbare paus, die de eer
ste viool speelt en het laatste
woord heeft? Oud-katholie
ken moeten er niets van heb
ben. "Wij kennen het colle
giale kerkbestuur van de ge
zamenlijke bisschoppen",
vertelt priester in buitenge
wone dienst B. N. Leverland
uit Leiden.
door
Wim Schrijver
'Katholiek' is voor de wereldse leek
synoniem aan 'rooms-katholiek'.
Dat is dus een misvatting en dan
hebben wij het nog niet eens over
de protestanten die vinden dat deze
aanduiding die net zoveel als 'oe
cumenisch' betekent ten onrech
te gereserveerd lijkt voor de katho
lieken. Maar, om het simpel te hou
den, naast de Rooms-Katholieke
Kerk bestaan nog verscheidene
kerkgenootschappen die expliciet
'katholiek' in hun vaandel voeren,
of heel nadrukkelijk in de rijke tra
ditie van de vroeg katholieke kerk
willen staan.
Leverland geeft er dan ook de
voorkeur aan om te spreken over
een 'katholieke familie'. De veel
kleurige oosters-orthodoxe kerken
(sinds een schisma in de vroege
middeleeuwen los van Rome) en de
wereldwijde Anglicaanse kerkge
meenschap (na een conflict tussen"
koning Hendrik VIII en het Vati-
caan ontstaan) rekent hij daar ook
toe. De Oud-Katholieke Kerk zelf
meent rechtstreeks in lijn te staan
met het werk van de apostelen en de
oudste christelijke geloofsbelijde
nissen. Vandaar ook de toevoeging
'oud'.
"Dat kan doen denken aan muf of
duf', beaamt Leverland. "Maar het
is de aanduiding van het feit dat wij
ons verbonden weten met de onge
deelde christelijke kerk". Dat is er
ook de reden van waarom de oud
katholieken al voor de start van de
Wereldraad van Kerken zich volop
betrokken voelden bij de oecume
ne, dat er volledige gemeenschap is
met de Anglicanen en intieme con
tacten zijn met de orthodoxen. In
die zin voelt men zich katholieker
dan de paus, onder wiens leiding
Rome nauwelijks oecumenisch
denkt.
Unie van Utrecht
Het eenkennige centralisme van
Rome was er, begin achttiende
eeuw, de oorzaak van dat de Oud-
Katholieke Kerk ontstond. In ons
land bestond bij een deel van de ge
lovigen grote moeite met het hiërar
chische optreden van de paus. Deze
had van de lage landen stellig de in
druk dat velen tot de beweging van
het extreme 'Jansenisme' gerekend
konden worden. Ook de aartsbis
schop van Utrecht, Petrus Codde,
die daarop door de paus uit zijn
ambt werd ontzet. In 1723 koos het
Utrechtse kapittel een nieuwe bis
schop; Cornelis Steenhoven.
Hiermee was dë breuk een feit.
Volgens het bisdom was Steenho
ven een rechtstreekse opvolger van
de eerste aartsbisschop van
Utrecht, Willibrord. Latere dogma's
van Rome bevestigden bij de oud
katholieken de indruk dat de RK
Kerk de verkeerde weg was ingesla
gen: de onfeilbaarheid van de paus
(1870) of de onbevlekte ontvangenis
van Maria (1854). Met oud-katholie
ken elders in de wereld werden de
Priester Leverland. bij het Witte Kerkje aan de Zoeterwoudse Singel in Leiden. "Wij zijn nooit een grote groep geweest". (foto Holvast)
banden steeds nauwer aangehaald over; "Dat is nu een duidelijk ver- pen Conferentie". En terwijl Rome Dat is niet te vergelijken met de op-
met als resultaat de Unie van schil met Rome, onze kerkstructuur regelmatig omstreden bisschopsbe- stelling van Rome".
Utrecht in 1889, waar men een sa- is anders. Wij kennen niet het sys- noemingen doet (zoals onlangs in De relatie met de RK Kerk is mo
menwerkingsverband aanging. teem dat één bisschop boven de an- Keulen en Oostenrijk), worden oud- menteel niet zo best. Dat is wel an-
En dat feit wordt dit weekeinde deren staat. Het hoogste gezagsor- katholieke bisschoppen democra- ders geweest, weet Steenhoven. Zo
feestelijk herdacht. Leverland daar- gaan is de Internationale Bisschop- tisch gekozen. "Ook 'leken' kiezen, is er ooit eens in Zurich een nota
vastgesteld waarin de weg werd ge
opend voor wederzijdse sacra
mentsbediening bij onbereikbaar
heid van de eigen priester. Maar
sinds de komst van paus Johannes
Paulus II, zo zeggen de oud-katho
lieken, zit de vrieskou weer volop in
de lucht. "Rome laat niets meer van
zich horen. Bij ons wordt er nu ge
zegd: nou motten zij zelf maar 'ns
over de brug komen", aldus Steen
hoven.
Overigens vormen de oud-katho
lieken nominaal maar een heel klein
kerkje naast de geweldige wereld
kerk die de RK Kerk is. Wereldwijd
tellen de eersten niet meer dan een
paar honderdduizend zielen, terwijl
de kerk in ons land zo'n achtdui
zend leden heeft, verdeeld over 27
parochies. "Een jeugdige kerk", ty
peerde de huidige aartsbisschop,
mgr. A. J. Glazemaker, onlangs. Er
zijn volgens hem ruim voldoende
priesters in opleiding. Deels is dat te
danken aan het feit dat het celibaat
niet meer verplicht is.
Toch zijn priesters in buitenge
wone dienst nodig. De parochie in
Leiden moet pastoor R. Vroom bij
voorbeeld delen met Den Haag. Le
verland vervangt hem bij afwezig
heid Vroom is nu op vakantie
en mag dan alle taken verrichten die
'des pastoors' zijn. Overdag is hij als
ambtenaar werkzaam in het ge
meente-archief in Leiden. Hoe hij
het vindt om met twee petten op te
zitten? "Ik denk dat onze diaspora-
groepen (weinig mensen verspreid
over een groot gebied) deze functio
narissen goed kunnen gebruiken.
En ik doe het zelf met plezier".
Afkalving
Een goed voorbeeld van zo'n dia-
spora-parochie is die van Gronin
gen; de kerkleden komen uit de drie
noordelijke provincies. In Leiden
omvat de parochie niet meer dan
dertig gezinnen, die afkomstig zijn
uit een gebied van Voorhout tot Al
phen a/d Rijn. De oud-katholieken
komen samen in het Witte Kerkje
aan de Zoeterwoudse Singel, dat
onlangs op de monumentenlijst is
geplaatst. De wandschilderingen in
het kleine kerkje vormen een mooi
voorbeeld van de kunstvormen die
in de oud-katholieke kerken zijn te
vinden.
Het interieur van het Leidse kerk
gebouw wordt volledig gestempeld
door de schilderingen van de Art-
Decokunstenaar Chris Lebeau, aan
gebracht na de inwijding in 1926. De
'Zetelende Christus' en de uitbeel
ding van Geloof, Hoop en Liefde
vormen indrukwekkende kunst
werken, hoewel Leverland uit erva
ring weet; "Je moet er wel van hou
den". In het kader van de jubileum
viering is er overigens in het Catha-
rijneconvent in Utrecht een ex-
postie te zien (tot eind oktober) over
de kunst in de oud-katholieke ker
ken.
Juist die fraaie kerkgebouwen
vormen een punt van zorg voor de
kleine Oud-Katholieke Kerk. De
krachtsinspanning om alles goed te
onderhouden is eigenlijk te groot.
Ook deze kerk heeft namelijk te ma
ken met afkalving. Volgens bis
schop Glazemaker telden de oud
katholieken een jaar of tien geleden
nog zo'n twaalfduizend kerkleden.
Leverland; "Het is niet zo dat de
volgende generatie automatisch
binnen de kerk blijft. Nu zitten er
mensen in de kerk die dat willen.
Dat is een heel verschil. We hebben
ook mensen die van buienaf komen,
zowel van de Romana als de Refor
matie".
Slechte tijden
De kleinschaligheid van de paro
chie is er ook de oorzaak van dat de
oud-katholieken wel lid zijn van de
Raad van Kerken in Leiden, maar
'niet zo'n grote inbreng' hebben.
"Wij hebben er gewoonweg de man
kracht niet voor om te zeggen: dat
knappen wij wel even op". Lever
land doet daar niet dramatisch over:
"Wij zijn nooit een grote groep ge
weest. We hebben ook wel meer
slechte tijden gekend". Wel signa
leert hij: "Je zult het met kleine
groepen in de huidige samenleving
moeilijk krijgen. Je kunt als het wa
re verdwijnen in de massa".
Maar, vervolgt hij, "wij moeten
gewoon doorgaan met datgene
waar we voor staan, namelijk het
streven naar de christelijke kerk als
geheel". Leverland wijst naar een
foto van de schildering van Christus
in het kerkje: "Met hoeveel mensen
is de grote baas trouwens begon-
CULEMBORG (GPD) - Het
magazijn van SOS-Wereld
handel in Culemborg is te
klein geworden. Binnenkort
wordt er een extra verdie
ping bijgebouwd. Ook een
nabijgelegen pand is inmid
dels overgenomen. De zaken
gaan inderdaad goed, beves
tigt Ton Tukker, hoofd Afde
ling verkoop en voorlich
ting.
door
Robert van de Woestijne
SOS-Wereldhandel importeert nu al
dertig jaar tegen een 'eerlijke prijs'
produkten uit de Derde Wereld die
via Novib-catalogus, wereldwinkels
en kerkelijke groepen aan het Ne
derlandse publiek verkocht wor
den. In die jaren groeide SOS van
hulporganisatie uit tot een profes
sionele alternatieve handelsorgani
satie met ruim veertig medewer
kers en een omzet van meer dan 11
miljoen.
Die in 1988 bereikte omzet bete
kende maar liefst een groei van 22
procent ten opzichte van het jaar
daarvoor. Ton Tukker: "En over
1989 verwachten we ook weer een
veel grotere omzet. Een gevolg van
de enorme vraag naar 'zuivere kof
fie' (koffie, waar kleine boeren en
coöperaties in de Derde Wereld een
betere prijs voor krijgen). Vorig jaar
hebben we 370.000 kilo koffie ver
kocht, nu zitten we al op 500.000 ki
lo".
Het feit dat de zuivere koffie (met
Max Havelaar-keurmerk) ook in de
supermarkt geïntroduceerd werd,
heeft geen invloed gehad op de kof-
fie-omzet van SOS-Wereldhandel.
De handelsorganisatie richt zich na
melijk vooral op de grootverbrui
kers en wereldwinkels, en laat de
consumentenmarkt links liggen. De
SOS-koffie is met name in de over
heidssfeer een groot succes. In 1987
ging de Tweede Kamer na een blin
de smaaktest over op deze grootver-
bruikerskoffie, die sindsdien be
kend staat als 'Residentiekoffie'.
Kwetsbaar
Inmiddels zijn veel bedrijven en
overheidsinstellingen eveneens Re
sidentiekoffie gaan gebruiken. "Mei
vorig jaar dronken 45 gemeenten
deze koffie. Nu zijn dat er al 125. Bo
vendien hebben we nog vier provin
ciehuizen als klant. Dat is allemaal
te danken aan een veel actievere re
clamecampagne onzerzijds. Wij zoe
ken potentiële klanten op en heb
ben onze serviceverlening verbe
terd", zo verklaart Tukker de explo
sieve stijging.
Hoewel SOS-Wereldhandel een
kleine duizend kunstnijverheids-
produkten en levensmiddelen als
wijn, thee, suiker en specerijen uit
Afrika, Zuidoost-Azië en Latijns-
Amerika verkoopt, maakt koffie
nog steeds de helft van de omzet uit.
Daardoor is de organisatie kwets
baar. "Dat merken we nu de koffie
prijzen op de wereldmarkt aan het
dalen zijn", aldus Tukker. Om die
eenzijdigheid enigszins te doorbre
ken lanceert SOS binnenkort een
nieuwe campagne, waarin textiel
producten uit de Derde Wereld cen
traal staan: 'Stof tot nadenken'.
"Een kwestie van strategie. Is je
bedrijf te veel van één produkt af
hankelijk, dan loopje het risico fail
liet te gaan als het eens tegen zit. Bo
vendien, we zijn nu vijftien jaar be
zig met zuivere koffie. Dan is het
ook wel eens leuk een ander pro
dukt te kunnen promoten. Textiel is
een fleurig produkt, dat iedereen
koopt. We hopen dat 'Stof tot na
denken' net zo'n ingeburgerd be
grip wordt als 'zuivere koffie". De
campagne krijgt een Europese di
mensie en wordt in samenwerking
met de European Fair Trade Associ
ation (EFTA) ook in andere landen
gevoerd onder noemers als 'Fabrics
for thinking' en 'Stoff zum nach-
denken".
Akkoord
In eerste instantie gaat SOS-We
reldhandel huishoudtextiel (thee
doeken, washandjes, handdoeken,
enzovoort) uit Zuid-India promoten
via de wereldwinkels, kerkelijke
groeperingen en de Novib-catalo
gus. Slaat het initiatief aan, dan
wordt bekeken of er mogelijkheden
zijn deze produkten in de reguliere
handel te verkopen. Ook bestaan er
plannen om straks iets te gaan doen
met kleding uit de Derde Wereld.
Dat is echter een stuk moeilijker
omdat kleding zeer modegevoelig
is.
De campagne 'Stof tot nadenken'
strekt zich over meerdere jaren uit
en heeft tevens een politieke doel
stelling. SOS-Wereldhandel wil pro
beren een alternatief te formuleren
voor het zogenaamde multivezelak-
koord uit 1973. Dit akkoord belem
mert de export van textielproduk-
ten uit de Derde Wereld.
Ton Tukker: "Het multivezelak-
koord vloeide voort uit de angst dat
producenten uit de Derde Wereld
de westerse markt over zouden ne
men. In principe zou het een tijde
lijk akkoord zijn, maar het bestaat
nog steeds. Concurrerende produk
ten uit de Derde Wereld worden kei
hard aangepakt. Vooral nieuwko
mers op de markt komen nauwe
lijks aan de bak. We hebben niet de
illusie dat we dit akkoord zo maar
even van tafel vegen, maar we wil
len de onderhandelingen rond het
akkoord zo kritisch mogelijk vol
gen. Ook willen we het Nederlandse
publiek hiervan bewust maken".
SOS-Wereldhandel heeft de tijd
mee, beseft ook Tukker. "Het pu
bliek heeft een veel kritischer koop
gedrag en dat is gunstig voor ons.
Denk maar eens aan fosfaatvrije
wasmiddelen, het Max Havelaar
keurmerk en het door de kerken ge-
Na vijftien
jaar zuivere
koffie', gaat
SOS-Wereld
handel nu aan
dacht schenken
aan textiel.
"Een kwestie
van strategie".
(foto GPD)
starte conciliair proces voor vrede,
gerechtigheid en behoud van de
schepping".
De organisatie is zelf ook profes
sioneler geworden. "Marketing is
bij ons geen vies woord meer. Het is
toch niet slecht om te onderzoeken
welke produkten je potentiële klan
ten willen hebben0 Wij proberen
commercie en idealisme met elkaar
te combineren. Al zijn er natuurlijk
wel grenzen. Zo zul je bij ons nooit
een uitverkoop en een prijzenfesti
val aantreffen".
Uitgangspunt van SOS-Wereld
handel blijft de leus 'De Derde We
reld verdient beter als het aan ons
ligt'. Tukker: "De problemen van de
Derde Wereld hebben een politiek-
economische oorzaak. Wij doen niet
aan symptoombestrijding, maar
proberen de wortels van het pro
bleem aan te pakken. Daarom ge
ven wij geen geld, maar bieden pro
ducenten in de Derde Wereld een
goede prijs".
LEIDEN- Herv. Gem. Hoogl. kerk 10ds. Alblas,
11.45 oec. studentendienst, 7 evensong; Ma-
rekerk 10 ds. Boogert Voorburg, 5 dr. Meijers;
Maranathak. (L. Morsweg) 10 ds. Schouten;
Oecumenische geloofsgemeenschap De Re
genboog (Merenwijk) 9.30 ds. Hortensius,
11.15 ds. Hortensius en pastoor Van Well;
Bethlehemkerk (Driflstr.) 10 drs. V.d. Wel; Be-
vrijdingsk. (Montgomerystr.) 10ds. Dronkers, 5
ds. Schouten; Vredesk. (Burggravenl.) 10 ds.
Nauta; Waalse kerk (Breestr.) 10.30 pasteur
Ribs; 'Stevenshof' (rk kerk Haagse Schouw)
11 ds. Koolstra. Aced. Ziekenhuis 9 rk dienst,
10.15 kand. Drost Diakonessenhuis elke zat.
10.30 rk. dienst, morgen 10.30 ds. Gesink
Noordwijk. Endegeest zie Oegstgeest. Geref.
Kerk Vredeskerk zie herv. gem.; Petrak. (Suri-
namestr.) 10.30 hr. Terpstra dovendienst; Ou
de Vest zie Hoogl. Kerk; Maranathak. zie herv.
gem.; Bevrijdingsk. zie herv. gem.; bejaarden
huis Groenhoven 10 hr. V. Leeuwen; Meren
wijk zie herv. gemeente. Geref. K. Vnjg. (He-
rengr.) 10 en 5 ds. Houtman. Chr. Geref. K.
(Steenschuur) 9.30 en 5 ds. Den Hertog Apel
doorn Geref. Gem (zie onder Leiderdorp).
Geref. Gem. in Ned (Bethlehemkerk Driftstr.)
11.30 en 5.30. Evang.-Luth. Gem. (Hoogl.
Kerkgr.) 10.15 ds. V 't Hof. Doopsgez.-Re-
monstr Gem. (Lokhorstk. Pieterskerkstr.) 10
da. Vos. Baptistengemeente (aula 'Nieuwer-
oord', Rijnsburgerweg 124) 10 hr, Quispel.
Evang. Gemeenschap (Middelstegr. 3) 9 en
10.30 ev, V Groningen. Evangehecentrum-
Pinksterbew (Bethlehemskerk Lammermarkt)
10. Pinkstergem. (O. Vest 13) 10 ev. Oostra.
Leger des Heils (hoek Vestestr./Groenesteeg)
10 en 7 (laatste zondag van de maand 5 u.).
Nieuw-Apost. Kerk <H. Rijnd. 24): 9.30 en 4,
wo. 8. Zevendedag-adventisten ('De Ontmoe
ting', Noordhofland V.schoten) elke zat. 10 tot
11 bijbelstudie, 11 tot 12 predikatie. Christelij
ke Wetenschap (Stee,nsch. 6) 10.30. Kerk van
J. Chr v.d Heiligen der L. Dagen (Brahmsl.)
9.30. 10.30 en 11.20. Oud-Kath. K. (Zoeterw-
singel) 10 Rooms-Kath. K. Haagweg zat. 7,
zo 10.30. Herensingel zat. 7. zo. 9 30 en 11.
Rijndijk (Stevenshof) zat. 7. zo. 9.30; Steen-
schuur zat. 7, zo. 8 30, 10, 11 30. 6 en 7 (lof);
Boshuizerkade zat. 7, zo 9.30 en 11; Lam-
menschansweg zat. 7, zo. 9 en 10.30; Haarl-
.straat zat. 7. zo. 10.30 en 12.15; Merenwijk zie
i. Gem. 9.30 ds. Bergsma Lek-
AARLANDERVEEN: Herv. Gem. 10 ds. V.
Driel ha, 7 zangdienst. Geref. Kerk 10 ds. V.
Wijngaarden, 6.30 ds. De Boer Hoofddorp.
ALPHEN AAN DEN RIJN Herv. Gem. Ad-
ventskerk 9.30 ds. Jonkman, 6.30 ds. Omme-
ring; Kruiskerk 9.30 ds. 't Hooft; Opstandings-
kerk 9.30 ds. Ommering, 6.30 ds. 't Hooft; G.
Herderkerk 10 ds. Nieuwenhuis; De Bron 9.15
ds. Baane, 10.30 mw. Rijken, 6.30 ds Nieu
wenhuis open deurd.; Ashram (Marsdiep) 10
ds. Bogers; Oudshoornse kerk 10 ds. Ter Bals;
Sionskerk (Meteoorlaan) 9.30 prof. Graafland
Gouda, 6.30 ds. Ouwendijk. Geref. Kerk Mar-
.kerk 9.30 ds. Keijser Utrecht, 6.30 ds. Boer;
Salv.kerk 9.30 ds. Boer, 6.30 ds. V. Wijngaar
den. Geref. K. Vrijg (school 8ospark, Beatrixl.
4) 9.30 en 5. Ned. Geref. Kerk (school Willem-
str.) 9.30 ds. Janssens, 4 ds. De Lange. Chr.
Geref. Kerk (Grijpensteinstr.) 9.30, 4 ds. V
Zonneveld. Oud-Geref. Gem. (Hooftstr. 240)
9.30 en 4. Bapt.gem. (Molenwerfstr. 1) 10 ds.
Kaekkoek, 6.30 ds. Tamboer, Bapt.gem
Noord (school Kalkovenw. 62) 10 ds. hr. V.d.
Bosch, 6.30 hr. V. Gemeren. Volle-evang gem.
('De Ark', Pr. Hendrikstr. 54) hr. V. Putten.
Pinkstergem, 'Het Licht' (Morgenstersch. Bril-
jantstr. 1) 10. Christengemeente 'De Hoek
steen' (qeb. 'Bethel', hoek Emmalaan) geen
opgave. Leger des H. (Zonneweg 3) 10 en 7
(laatste zondag van de maand 5 u.). Remonstr.
Gem. (Van Mandersloostr. 36) 5 ds. V. Beek
oec. dienst. Rk Kerk: Bonifaciusk. zat. 7, zo.
9.45 en 11.30; Piusk. zat. 7, zo. 9 en 10.30; De
Bron zat. 7, zo. 9 en 11.
Bethl.kerk (Nieuwerbrug) 9.30 ds. V.d. Hoef,
6.30 ds. V.d. Scheur. Geref. Kerk 9.30 ds.
Zoutman, 6.30 ds. Korenhoff Heemstede
ontm. dienst. Geref. K. Vrijg. (Ichthusk.) 9.30
en 5.30. Geref. Gem. (Stationsweg 17) 10 en
6.30. Evang.-Luth. Gem. 9 ds. V. Beek.
BOSKOOP: Herv. Gem. Dorpskerk dr. Haits-
ma, 6.30 ds. Jansen; De Stek 9.30 ds De
Jong. Geref. Kerk 9.30 ds. V. 't Hoff, 6.30 ds.
De Jong. Chr. Geref. Kerk 9.30 en 5 ds. Oos-
ting ha. Geref. Gem. 9.30 en 6. woe. 27 sept,
ds. v. Stuyvenberg. Volle Evang.gemeente
'Bethel' (Burg. Colijnstr. 83) geen opgave.
gedijk. Geref. Kerk 10 ds. Huisman. 5 ds. Cziri
Rijnsburg. Rk Kerk. dorp zat. 7, zo. 10 en
11.30; Anker zat. 7, zo. 11Rijndijk zo. 9.30.
HILLEGOM: Herv. Gem. 10 ds. Verbeek, 7 ds.
Rothfusz. Geref. Kerk ('Hoeksteen') 10 ds.
Hofland. Chr. Geref. Kerk 10 ds. Hogenbrik
Sassenheim, 7 ds. Rothfusz interk. evangeli-
HOOGMADE: Herv. Gem. 10. Rk Kerk z
KATWIJK AAN DEN RIJN: Herv. Gem.
Dorpsk. 10 prof. V.d Beek Valkenburg,, 6 ds.
Kattenberg, Ontm kerk 10 ds. Sloof, 6.30 ds.
De Graaf Herv. Gem. 'De Rank' (P Groen-col-
lege) zie Katwijk aan Zee. Geref. Kerk 9.30 ds.
Groen-college Pr. Frederikdreef 15) 10 da.
Westera. Geref. Kerk Vr.kerk 9.30 en 5 ds. V.d.
Horst; Triumfatork. 9.30 ds. Verbeek Hillegom,
5 ds. V. Breevoort. Geref. K. Vrijg. 9.30 en 4.
Ned. Geref. K. (aula Bestevaer-mavo) 9.30 ds.
Brands. 7 ds. Zwarts. Chr. Geref. K. 10 en 5 ds.
V.d. Ent. Vrije Chr. Geref. Gem. (Unizaal) 10
en 5 ds. V.d. Belt. Geref. Gem. (Remisestr.) 10
en 5, woe. 27 sept. ds. Honkoop. Geref. Gem.
in Ned. (Louwestr.) 10 en 5. Volle-evang.gem.
(Voorstr. 48) 9.45. Onafh. baptistengem. (Am-
bachtsweg 2) 10 hr. Walbers Franeker.
KOUDEKERK AAN DEN RIJN: Herv Gem. 7
ds. V.d. Grijp Voorburg gez. jeugdd. Geref.
Kerk 10 ds. V.d. Lugt, 7 zie herv. kerk.
LEIDERDORP: Hen/. Gem en Geref. Kerk
Dorpsk. 10 en 6.30 ds. Doesburg; Schep-
pmgsk. 9 en 10.30ds. Stegeman. Leythenrode
10. Elis.-ziekenhuis 10 rector Vijftigschild. Ge
ref. Gemeente Leiden eo (kerkgeb. Hoofdstr.
73) 10 en 4.30 ds. Boogaard. Bapt.gem. (wijk-
geb. Zijlkw.) 10. Rk Kerk zat. 7, zo. 10 en
11.30
LEIMUIDEN: Herv. Gem. 9.30 zie geref. kerk,
7 ds. V.d. Kooi gez. dienst. Geref. Kerk 9.30 ds.
Schilt gez. gezinsdienst, 7 zie hen/, kerk. Rk
LISSE Hen/. Gem. Dorpskerk 10 hr. Bakker
Katwijk. 3 ds. De Gelder en ds. Verdijk bev. en
intrede ds. Verdijk; Pauluskerk 10 ds. De Gel
der. Geref. Kerk 10 ds. Boswijk. Geref K. Vrijg.
(Prinsessestr. 1) 9 30 en 4.20 ds. Arnold. Ned.
Geref. Kerk (Salvatori) 10 en 5 ds. Vos. Chr.
Geref. Kerk 10 en 7 ds. V Dijken. Geref. Gem.
10 en 4, Evangeliegemeente (Heereweg 52a)
berg. Endegeest 10ds. Friederich. Volle-evan-
geliegem. (Gem.centrum) 4. Rk Kerk Will.kerk
9.45 hr. Brands. Rk Kerk Agathakerk zat. 7,
zo. 10 en 11.30; Poelpolder zat. 7, zo. 10.30;
Mariakerk zat. 7, zo. 9 en 10.15; Engelbew.
ref. Kerk 9.30 ds. Delhaas Zwammerd
Geref. Kerk 9.30 en 6.30 ds. V. Zonneveld
Driebergen. Remonstr. Gem. 10 hr. Pennings.
i. Chr. Geref. K. 9.30, 2 ds. Boiten Schie
NIEUW-VENNEP- Herv Gem. 9.30 dr. Snij
ders Apeldoorn, 7 ds. Oauck Berkel. Geref.
Kerk 9.30 hr. Brouwer Katwijk. Chr. Geref.
Kerk 9.30 en 4.30. Rk Kerk zat. 7, zo. 10.
NOORDEN: Herv. Gem. 9.30 ds. V.d. Velden
Woerden. 7 ds. Van Campen Woerden. Rk
Kerk zat. 7, zon. 9 en 10.30 gezinsviering.
NOORDWIJK: Herv Gem. Grote of St. Jer-
oensk. (Binnen) 10 ds. V.d. Lee, 7 ds. Ruiten
burg; Hoofdstr. (Zee) 5 ds Kuiper. De Rank
(Golfbaan) 10 ds. V.d Bergh. Geref. Kerk
Buurtkerk (Hoofdstr.) 10 ds. Elgersma; Vin-
kenl. (Binnen) zie grote kerk. Kapel W. v.d.
Bergh-stichting 11 ds. Steenbergen Rijswijk.
nuelkerk 9 en 10 30 ds Cziria. 5 ds. Snel; Ma-
ranathakerk 9.30 ds. Snel. 5 ds. Terpstra. Ge
ref. Kerk Vrijg. 10 en 5.15 ds. Grutter. Chr. Ge
ref. K. 9.30 en 5 ds. V. Sorge. Evang. Christen-
gem. (aula mavo) 10 ev. V. Duin Noordwijk. Rk
Kerk zo. 10.30.
RIJPWETERING: Rk Kerk zo. 9 en 10.30.
SASSENHEIM: Herv. Gem. 9 en 10.30 ds. Vol-
lebregt, 7 Rob Favier gez. jeugdd. Geref. Kerk
9 30 ds. V.d. Haagen Leidschendam, 7 zie
herv. kerk. Chr. Geref. K. 10 en 5 ds. Hogen-
Bond (Jul.laan 17) geen dienst.
i 11
TER AAR Herv Gem. 9.30 en 6.30 ds. Stam
ha. Geref. Kerk 9.30 ds. De Reus, 6 30 ds. Bui-
kema Zwammerdam. Rk Kerk Aardam zat 7,
zo 9 en 12; kerk Langeraar zat. 7, zo. 9.30 en
BENTHUIZEN- Herv Gem. 9.30
./Herv. Gem. (geb. 'De Hoeksteen', Sch\
zerstr.-Bernhardstr.) 10. Geref. Gem. 9.30
I. 7, zo. 9 en 10.30.
6. Geref- KATWIJK AAN ZEE Herv. Gem. N. Kerk 10
ds. Vroegindeweij ha, 6 ds. Sjollema, O. Kerk OUD-ADE Rk Kerk za
Ten Voorde ha, 6 ds. V.d. Berg; Ich-
BODEGRAVEN: Herv. Gem. Dorpskerk 9.30
ds. V.d. Scheur. 6.30 ds. V.d Hoef; Salv.kerk
9.30 ds. Terlouw. 6.30 ds. V.d. Veer Gouda;
thusk. 10 ds. Christ ha. 6 ds. Volk ha; Pnielk.
9.30 ds. V.d. Bergh ha, 6 ds. Boogaard ha; Ma-
ranathakerk (Rijnsoever) 1010 ds. boogaard
6.30 ds. Wolthuis Heemstede. Remonstr.
Gem. geen dienst. Rk Kerk zat. 7, zo. 10 en
11.30.
NOORDWIJKERHOUT: Dorpsk. 10 ds. V.d.
Meij jeugdd., De Zilk geen dienst. Rk Kerk Vic-
tork. zat. 7, zo. 9 en 11Jozefk. zat. 7, zo. 9 en
10.30; De Zilk zat, 7, zo. 10,30.
OEGSTGEEST' Herv. Gem. Groene of Will-
kerk 10 ds. Kooman, Pauluskerk 10 prof. V.d.
Beek; Gemeentecentrum (Lijtw 7 da. Postma
Den Haag Geref. Kerk 10 ds. Plomp en da.
Straus. Geref. Kerk Vrijg. (aula Dr. Schilder
school) 9.30 en 4.30 ds. V. Dijk Hardenberg.
VOORSCHOTEN: Herv. Gem. Dorpskerk 7 ds,
Schaap; De Ontmoeting (Noordhofland) 10 ds.
De Zwart oec. vredesdienst Herv. evang. op
geref grondslag (kerkgeb 'Rehoboth', A. van
Leeuwenhoekkade) 9 30 ds. Groenendijk
Sommelsdijk, 4.30 ds. V. Koorten. Hulp en
Heil-kerk ('Schakenbos', Leidschendam) 10
ds. Verheule ha. Geref. Kerk 10 ds. Ledegang.
Geref. K. Vrijg. (Bachlaan) 10 en 5 ds. Verka-
(British school in The Netherlands, J. v. Hoof-
laan 3) 10.15 anglicaanse dienst Aulabasisge-
meenschap 10 zie De Ontmoeting.
WADDINXVEEN: Herv Gem. Brugk. 9.30 drs.
De Koeijer Wilnis, 5 ds. Kunz; Hoeksteen 9.30
ds. Kunz, 6.30 ds. Schipaanboord; Bethelk.
9.30 drs. Geuze Noorden, 5 ds. Goossen; Re-
hoboth-school 9.30 ds. Goossen; Imm.kerk
9 30 en 7 ds. V. Houwelmgen. Geref. Kerk
Kruisk. 10.15 en 5 ds. Bongers; Ontm,kerk
9.30 en 5 ds. Koekkoek Rotterdam Geref. K.
Vrijg. (Kruiskerk) 8.30 en 2 30. Chr Afgesch.
Gem. 9.30 en 5 ds. V.d. Want Oud-Geref.
Gem (Mercuriusweg 29) 10 en 6.30. Remon
str Gem. 10 da. Thieme Boskoop.
WASSENAAR: Hen/. Gem, Dorpsk. 10 ds.
Steenstra, 4.30 kand. V. Duin, 7 muziekd.; Kie-
vietk. ('Samen op weg') 10 ds. Visser; Mes-
siask. 10 ds Janse de Jonge; Dorpscentrum
9 30 ds V. Dis. Geref Kerk Zijllaan 10 dr. Vlijm
Voorschoten, 7 ds Hanenburg Voorschoten.
Ned. Prot. Bond (Kerkdam) 10.30 ds. Fockema
Andreae.
WOUBRUGGE. Herv. Gem. 6.30 ds. V. 't Hof
gez dienst. Geref. Kerk 9.30 ds. Aalders. 6.30
zie hen/, kerk. Ned. Prot. Bond (De Wijk,
Schoolstr. 20) geen dienst. Rk Kerk zat. 7, zo.
ZEVENHOVEN: Herv. Gem. 9.30 ds De
Haan. 7 zie geref. kerk. Geref Kerk 9 30 hr.
Schreuder. 7 ds. De Haan gez. dienst.
ZOETERWOUDE: Herv. Gem. 10 da. Buijs. Rk
Kerk St. Jan zat 7.30; Chr. Dienaark. zat. 7,
zon. 10 pater Buil en ds. Wolthaus oec. viering
ha. Meerburgkerk H. Rijndijk zat. 7. zo. 9.30 en
Gerei. Kerk 9.30 ds. Buikema, 6 30
Reus Ter Aar. Remonstr. Gem. 10 ds. Knop-
pe4rs Den Haag.
