'Oerknal' brengt
Polen nog lang
niet het paradijs
Peking maakt zich op voor 40ste verjaardag Volksrepubliek
Achtergrond
Westen wikt over hulp zieltogende economie van jonge democratie
PAGINA 2
ZATERDAG 23 SEPTEMBER 198
Afgelopen dinsdag adopteerde de
Europese Gemeenschap troetel
kind Polen, waarvan de jonge niet-
communistische regering van pre
mier Mazowiecki vorige week zei te
streven naar een markt-economie.
Iets wat de buurlanden Oostduits-
land. waar de propaganda de econo
mische bloei in het Westen afdoet
als "het herleven van een kapitalis
tisch lijk" en Tsjechoslowakije,
waar elke demonstratie nog altijd
"een kapitalistische provocatie van
cia-agenten" wordt genoemd, als
een vloek in de oren moet hebben
geklonken. Nadat de EG al eerder
had beloofd om Polen voor 110 mil
joen ecu (ruim 250 miljoen gulden)
voedsel te sturen dat de EG toch als
overschot heeft liggen, onderteken
den in Warschau EG-commissaris
voor buitenlandse zaken en handel
F. Andriessen en de Poolse premier
T. Mazowiecki een verdrag voor
handel en economische samenwer
king.
door
Karei Berkhout
Het meest concreet is de toezeg
ging van de EG vóór 1995 de invoer
rechten voor landbouwprodukten
te verlagen en de beperkingen van
de invoer van industriële produk-
ten af te schaffen. Voor het overige
lijkt het verdrag vooral symbolisch
voor de sympathie van West-Euro
pa voor het land, waar voormalige
politieke gevangenen nu in de rege
ring zitten. Of zoals J. Kool, Oost-
Europa-specialist van de NM3-
bank het noemt: "Het is een gevoel
van solidariteit omgezet in een con
creet gebaar".
Dat is overigens al heel wat, vindt
J. Zielonka, docent politicologie
aan de universiteit van Leiden, on
derzoeker bij het Wassenaarse insti
tuut voor sociale wetenschappen
NIAS en expert in Poolse aangele
genheden: "Het is een eerste stap en
meteen een enorme sprong vooruit.
Frans Andriessen heeft steeds ge
zegd dat het Westen zijn steun aan
Polen niet tot woorden moet beper
ken, maar echt iets moet doen. Ook
ik ben bang dat er vooral lippen
dienst wordt bewezen en gelukkig
is er nu dan voor het eerst iets on
dernomen".
Oerknal
De woorden waar Zielonka op doelt
rolden de afgelopen weken en
maanden uit de mond van politici
en wetenschappers, die soms niet
wisten hoe snel ze ideeën moesten
aandragen om Polen uit de econo
mische malaise te halen. In juli bij
voorbeeld probeerde oud-president
Giscard d'Estaing de Franse gran
deur wat meer cachet te geVen door
voor te stellen een ontwikkelings
fonds op te bouwen uit gelden die
Polen anders had moeten afbetalen
aan banken.
Afgelopen maandag sprak de
Duitse minister H. Genscher (bui
tenlandse zaken), één van de grond
leggers van de Duitse politiek van
openheid naar Oosteuropa (Ost-po-
litik), nog van een 'soort Marshall
plan' voor Polen. Eenzelfde plan
dus voor Polen als waarmee de Ver
enigde Staten de na de Tweede We
reldoorlog ineengestorte economie
van Westeuropa hielp opbouwen,
samengevat: honderden miljoenen
dollars hulp om de economie weer
op gang te brengen onder de para
plu van de VS. Een aardig histo
risch detail is overigens dat dit plan
indertijd niet alleen werd ingege
ven door het aanlokkelijke vooruit
zicht van een nieuwe afzetmarkt,
maar ook door de gedachte dat al
leen welvaart Europa uit commu
nistische handen zou houden (de
zogeheten 'containment-politiek').
Het zijn ideeën die volstrekt voor
bij gaan aan de realiteit, dat de plan
economie van Polen niet alleen
sterk is verarmd, maar ook vol
strekt ongeschikt is voor dit soort
wilde plannen. Desondanks geven
ze wel aan op welke schaal en op
wat voor manier velen in het Westen
inmiddels denken. Het meest illu
stratief hiervoor is wel de gang van
PEKING - Het Tiananmen-plein in
de Chinese hoofdstad Peking
stroomt weer dagelijks vol met jon
ge Chinezen. Maar waren het drie
maanden geleden studenten die be
toogden voor meer democratie, nu
zijn het jongeren die zorgvuldig op
hun trouw aan de regering en de
partij zijn geselecteerd. Zij komen
ook niet om te demonstreren, maar
om dansen in te studeren voor 1 ok
tober, de dag waarop de Volksrepu
bliek China haar 40ste verjaardag
viert.
door
Jim Abrams/AP)
De repetities op het Tiananmen-
plein vinden plaats onder het wa
kend oog van soldaten van het
Volksbevrijdingsleger. In de hoofd
stad is nog altijd de staat van beleg
van kracht. Troepen zorgen ervoor
dat het plein, het middelpunt van de
festiviteiten van 1 oktober, wordt
gevrijwaard van onwelgevallige ele
menten.
De hoofdstedelijke autoriteiten
hebben de veiligheidsmaatregelen
verder aangescherpt. Zij lijken hoe
dan ook te willen voorkomen dat de
40ste verjaardag van de Volksrepu
bliek zal worden aangegrepen voor
nieuwe betogingen tegen de rege-
rings- en partijtop.
De jonge dansers maken deel uit
van in totaal 100.000 mensen die op
1 oktober op het Tiananmen-plein
aan allerlei zorgvuldig georgani
seerde manifestaties zullen mee
doen. De politie zal die dag kanon
salvo's over het uitgestrekte plein
laten klinken, er zal vuurwerk wor
den afgestoken en er zullen militai
re kapels spelen. In tegenstelling tot
vijfjaar geleden, toen de Volksrepu
bliek haar 35ste verjaardag vierde,
zal er echter geen militaire parade
worden gehouden.
Standbeeld
Aan de noordzijde van het 40 hecta
re metende plein, tegenover het
enorme portret van wijlen roergan
ger Mao Zedong, leggen studenten
van kunstacademies de laatste
hand aan een standbeeld. De uit
kunststof opgetrokken acht meter
hoge beeldengroep - voorstellende
een arbeider, een boer, een soldaat
en een intellectueel - zal in opdracht
van de regering verrijzen op onge
veer dezelfde plek waar betogende
studenten drie maanden geleden
hun "Godin van de Democratie",
hun eigen versie van het Ameri
kaanse vrijheidsbeeld hadden neer
gezet. Dit beeld werd neergehaald
toen het Volksbevrijdingsleger op 4
juni een bloedig einde aan de demo
cratiseringsbeweging maakte.
De hoofdstedelijke autoriteiten
hebben extra voorraden varkens
vlees en groenten naar Peking laten
aanrukken. Om de bevolking te la
ten meedelen in de feestvreugde
zullen de winkels 30 procent meer
aan goederen in voorraad hebben
dan op andere officiële feestdagen,
zo is aangekondigd. Winkeliers zeg
gen echter dat op de vrije markten
de prijzen van groenten en eieren
enorm zijn gestegen en dat de ge
middelde Chinees ze niet kan beta
len. Oorzaak van deze prijsstijgin
gen zijn de maatregelen van de au
toriteiten, die de politie opdracht
hebben gegeven streng op te treden
tegen straatventers en anderen die
zonder officiële toestemming in de
hoofdstad vertoeven.
Kaart
Op 1 september, ruim twee weken
eerder dan in de rest van het land,
werd in Peking een nieuwe identi
teitsplicht van kracht. Alle inwo
ners zijn verplicht een identiteits
kaart bij zich te dragen. De maatre
gel is onderdeel van de strengere
veiligheidsmaatregelen en beoogt
zo veel mogelijk mensen van buiten
de stad te weren, zo berichtte de En
gelstalige China Daily dinsdag. In
de krant stond een verslag van een
politie-inval in een pension in het
westen van Peking. Net als in de an
dere gastenverblijven van de rege
ring in de hoofdstad moeten de gas
ten of een identiteitskaart bij zich
hebben of een brief van hun werk
eenheid, waaruit blijkt dat zij toe
stemming hebben om in Peking te
verblijven.
Paraat
De afgelopen weken hebben leger
en politie zich zo onopvallend mo
gelijk door de stad begeven. Dat zij
echter volledig paraat zijn bleek vo
rige week, toen bekend was gewor
den dat studenten van de hoofdste
delijke Volksuniversiteit van plan
waren de 100ste dag na het bloed
bad op het Tiananmen-plein te ge
denken. Troepen waren vrijwel on
middellijk ter plaatse op het univer
siteitsterrein; de studenten beslo
ten de herdenking af te gelasten.
Zeker is dat de politie op 1 okto
ber op volle sterkte paraat zal zijn.
Volgens de Far Eastern Economie
Review, in Hong Kong, zullen on
der de 100.000 deelnemers aan de
manifestaties op het plein zeker
25.000 veiligheidsagenten in burger
zijn.
bereikt, dan redt hij het en anderj
rest de chaos. Dus nu moet het wes
ten heel snel met geld komen"
Straffen
Voor die veranderingen is buiten
lands kapitaal dus onontbeerlijk
De politicoloog Zielonka vindt dar.
ook dat het Westen de jonge Poolst
regering nieuwe kredieten moet
verschaffen. Het bezwaar dat dan'
hetzelfde gebeurt als in de jaren ze!
ventig toen de gigantische schuld
werd opgebouwd, vindt hij onzin
"Toen was de internationale geldj
markt overspoeld met oliedollars;
die zonder enige voorwaarden werj
den geleend en die vervolgens dooi
de communisten werden gebruikt
om de bevolking tevreden te stel.
len. Het is niet eerlijk om deze rege
ring voor die fouten te straffen".
Zielonka hoopt ook op Westerse be
drijven: "Ze kunnen nu investeren
en de winsten mee naar huis nemen
Laat ze dat ook doen en zo Polen det
benodigde kennis op het gebied van)
management en geven".
Kool ziet als een echte bankier
ook wel wat in investeringen. De
NMB is bezig een bureau op te zet-i
ten in Warschau, dat buitenlandse}
ondernemers van advies moet gaan
dienen. "Bedrijven die hier komen1,
hebben een gebrek aan durf en ken
nis; die gaan wij ze geven. Want er!
zijn hier mogelijkheden: de welwil
lendheid is groot, de technische
ke?inis van de werknemers is heel
behoorlijk en de lonen zijn laag". In
middels hebben zich bij de regering!
zo'n 400 bedrijven aangemeld,!
waaronder 13 Nederlandse bedrij-l
ven. Kool: "Het zal niet makkelijk'
zijn voor ze. De dingen gaan hier an
ders dan bij ons. De bureaucratie isl
groot en daardoor werkt de ambte-j
lijke molen hier traag".
Het is natuurlijk de vraag wat Po
len kan produceren en uiteindelijk
exporteren. De vraag naar steen
kool, veruit het belangrijkste ex-
portprodukt, wordt steeds kleiner
en levert niet veel valuta op. Kool:
"Het land kan voedsel produceren
en exporteren, wat tot voordeel
heeft dat die produktie ook goed is
voor de eigen bevolking".
Duimschroeven
Export moet de valuta opleveren,
die ook nodig zijn om de schulden;
af te lossen. De schuldenlast van 80!
miljard gulden hangt het land als
een molensteen om de nek en een
regeling daarvoor is dan ook bittere
noodzaak. Polen lost allang niet
meer af en betaalt de particuliere!
banken (22 miljard gulden schuld)
alleen nog maar de rente. De Wes
terse overheden (58 miljard gulden)
krijgen zelfs geen rente meer.
Op die laatste schulden heeft J
Kool een opmerkelijke visie: "La
ten we daar maar geen regeling voor
treffen, want de Polen zijn daar toch
geen geld aan kwijt. Waarom zou
den wij cru gezegd een pro
bleem oplossen dat niet bestaat?! I
Voor die schulden aan particuliere
banken zie ik wel wat in het plan
Brady. Om dat plan te financieren
hoop ik op een bijdrage van de Eu
ropese Gemeenschap van enkele
honderden miljoenen guldens. Die
zijn weliswaar een druppel op de
gloeiende plaat, maar er valt wel
wat mee te doen".
Het Brady-plan afkomstig van
de Amerikaanse minister Brady (fi
nanciën) is eerder dit jaar toege
past in Mexico, dat een aanzienlijke
schuldvermindering kreeg. Zo'n re
geling moet betaalt worden door
overheden (bijvoorbeeld met ex
portkredieten) en banken, die een
deel van de hoofdsom moeten
kwijtschelden. Voorwaarde is
meestal wel dat een land zich houdt
aan de voorschriften van het Inter
nationaal Monetair Fonds en de We
reldbank en dat betekent meestal:
inflatiebestrijding, bezuinigen en
als een gek exporteren.
Zielonka heeft dan ook zijn be
denkingen: "Het Brady-plan is niet
slecht, maar het IMF moet wel be
seffen dat Polen met zijn planeco
nomie niet hetzelfde is als Mexico
met zijn vrij-markt economie. Roe
menië bijvoorbeeld heeft altijd die
maatregelen genomen die het IMF
oplegde en die hetzelfde waren als
voor kapitalistische landen. Dat is
misgegaan en ging ten koste van de
levensstandaard. Ik hoop dat het
IMF daarvan heeft geleerd".
LEIDEN De uitdrukking 'Poolse landdag' staat voor bestuur dat wordt verscheurd door
twisten, anarchie en chaos. De Poolse economie kan ook een begrip gaan worden: voor een
economie die niet functioneert. Polen zucht onder een buitenlandse schuld van 80 miljard
gulden, een voedseltekort en een gigantische inflatie. De Poolse filosoof Kolakowski vatte het
imago van zijn landgenoten onlangs in een interview samen met: "Wij worden gezien als een
stel dweepzieke dronkelappen, die te lui zijn om te werken". Nu het land zich na nagenoeg vrije
verkiezingen lijkt te onwikkelen tot een democratie, vraagt het Westen zich zonder zich door
dit imago te laten afschrikken af wat het aan deze grote economische problemen kan doen.
Jan Zielonka: "Polen wordt nooit meer zoals het was, de communisten
zullen niet meer aan de macht komen". (foto iienu Bouwman)
Voordat de economie is hervormd en de landbouw weer voldoende voedsel levert, zullen de winkels eerst nog veel
leger worden. (archieffoto)
de jonge briljante Amerikaanse
econoom Sachs naar Polen. Deze
verwierf zich in 1986 grote faam
door als adviseur van de regering in
Bolivia een inflatie van 14.000 pro
cent per jaar terug te brengen tot 15
procent. Sachs hoopt ook in Polen
op een toepassing van zijn uiterst
radicale methode, die neerkomt op
een abrupte overgang naar een vrij-
emarkt economie in een paar maan
den tijd. Het gerenommeerde week
blad The Economist spreekt over
een 'big bang' (de oerknal) voor Po
len, waarna 'zes maanden van cha
os' zullen volgen voor het herstel
begint. Het lijkt bijna een bijbelse
vertelling.
Stormachtig
Al deze visioenen duiden erop dat
het Westen erg verrast is door de
stormachtige ontwikkelingen in
Polen, die het beeld van het land
voortdurend en in een razend tem
po doen verkleuren. Zielonka is zo
juist is teruggekeerd na een kort be
zoek aan Polen, waar hij met ver
schillende mensen van de Poolse
vakbond en regeringspartij Solida
riteit sprak: "Ik ken Polen goed, ik
volg alle veranderingen op de voet,
maar ik was stomverbaasd over hoe
ver ze al zijn daar. Het land is al zeer
ingrijpend veranderd en blijft maar
veranderen. Het zal ook nooit meer
worden zoals het was. Zelfs als deze
regering faalt, dan nog zie ik de
communisten niet meer aan de
macht komen".
Dat besef heeft in het Westen be
halve tot grootse plannen ook tot
enkele daden geleid. In het Ameri
kaanse congres hebben de Demo
craten gisteren een hulpplan voor
Polen en Hongarije doorgedrukt
van 1,2 miljard dollar (2,4 miljard
gulden). Westduitsland heeft Polen
in juli al een lening van 1,4 miljard
gulden kwijtgescholden en heeft
Polen toegestaan een lening van 2,7
miljard gulden in de nationale munt
zloty af te lossen, die Duitsland niet
kan gebruiken op de internationale
markt en uitsluitend kan besteden
in Polen. Bovendien zijn de Duit
sers bezig een financieel hulppro
gramma op poten te zetten.
Bij al deze plannen en acties over
heerst de gedachte dat alle hulp
moet zijn gekoppeld aan wezenlijke
hervormingen in het land. Wie her
vormt, krijgt steun, zoals An
driessen het onlangs noemde. Het
lijkt een voor de hand liggende ge
dachte, maar Zielonka voelt zich
een beetje een profeet die laat, zij
het niet te laat wordt gehoord. "Ja
ren geleden heb ik al geschreven
dat politieke hervormingen kunnen
worden afgedwongen, door aan
economische steun voorwaarden te
stellen. Ik was een roepende in de
woestijn, mij werd verweten dat ik
in een utopie geloofde. Nu zijn dan
die onverwachte veranderingen ge
komen en wij moeten helpen die uit
te bouwen. De Poolse samenleving
moet ingrijpend worden hervormd,
politiek en economisch, zaken die
natuurlijk sterk met elkaar zijn ver
bonden. Bij alle Polen die ik gespro
ken heb is de wil om te veranderen
sterk aanwezig".
Grap
Kool van de NMB was vorige week
in Polen bij een congres van Euro-
money, een bundeling van Westerse
financiers die zich bogen over de
economische toekomst van Polen,
en hoorde dezelfde geluiden: "De
toespraken van de regeringsfunc
tionarissen waren nog niet zo con
creet, maar toonden wel heel duide
lijk de wil om de economie ingrij
pend te wijzigen. Uit informele ge
sprekken met economen van Soli
dariteit en met onder anderen de di
recteur van de centrale bank heb ik
opgemaakt dat die hervormingen
ook brede steun onder de bevolking
hebben".
Vraag: wat moet er worden veran
derd in de economie? Antwoord: al
les. Want wijzigingen in de econo
mie betekenen ook veranderingen
in de politiek. De planeconomie,
waarbij een centraal bureau de pro
duktie regelt, moet worden afge
schaft en vervangen door een eco
nomie van vraag en aanbod. Subsi
dies op voedsel en andere produk-
ten moeten worden afgeschaft,
noodlijdende bedrijven moeten
worden gesloten of geprivatiseerd
en de inflatie van 200 procent per
maand moet worden beteugeld.
Daarbij moeten Westerse onderne
mingen gaan investeren in het land
en zal er een regeling moeten ko
men voor de afbetaling van schul
den aan het Westen, die in de jaren
zeventig werden opgebouwd.
Al die noodzakelijke veranderin
gen moeten helaas ook allemaal te
gelijkertijd gebeuren. Zielonka: "In
Polen circuleert nu de grap, dat de
vorige regering het autoverkeer
links wilde laten rijden in plaats
rechts en als experiment alvast de
bussen links liet rijden". In econo
mische termen: als een Westers be
drijf wil investeren in een boerderij
in Polen (zeer theoretisch voor
beeld), dan moet ook de markt zoda
nig zijn veranderd, dat het bedrijf
zijn produkten vrij kan verkopen en
winst maken.
Wonderen
De laatste veertig jaar is de econo
mie onder communistisch bewind
volkomen scheef gegroeid. Het
sterkste voorbeeld is de landbouw,
die enkele eeuwen geleden nog half
Europa van voedsel voorzag, voor
de oorlog een Poolse bevolking van
40 miljoen zielen voedde en nu vol
komen noodlijdend is. Bankier
Kool: "Ik heb een boer gesproken
die onlangs al zijn koeien verkocht
en is overgegaan op de teelt van bes
sen, die op de zwarte markt goed
geld opbrengen. En dat in een land
waar behoefte is aan melk en vlees".
Om die situatie te veranderen zal
de regering de boeren moeten toe
staan om hun voedsel direct aan de
klant te verkopen voor een reële
prijs. Dat betekent een forse verho
ging van de prijs, die niet iedereen
zal kunnen opbrengen. Kool: "De
voedselhulp van de EG kan de pijn
verlichten als een doekje voor het
bloeden".
De bevolking zal wel meer van dit
soort offers moeten brengen, want
de eerste tijd zal het de bevolking al
leen maar slechter gaan. De prijzen
zullen stijgen en er zullen misschien
ontslagen vallen. Zièlonka: "De Po
len zullen moeten lijden, maar ze lij
den al jaren. Het is natuurlijk de
vraag wanneer de bodem zal zijn be
reikt. Maar niemand die ik sprak
verwacht wonderen van de nieuwe
regering, ze zien het allemaal heel
reeel en zeggen dat het noodzake
lijk is om te snijden, dat iets anders
niet mogelijk is".
De hamvraag is natuurlijk of de
druk van de lijdende bevolking op
de regering niet toch een keer te
groot wordt. Zal Solidariteit, die
niet alleen de regering grotendeels
vormt maar ook een vakbond is, het
bijvoorbeeld over zijn hart kunnen
verkrijgen een fabriek te sluiten?
"Ja", zegt Zielonka, "als het moet
zeker. Ik heb Gemerek (vooraan
staande figuur binnen Solidariteit,
die nog is genoemd als kandidaat
premier) gevraagd of hij niet het
zelfde conflict verwacht als inder
tijd in Groot-Britannië tussen de
linkse Labourregering en de vak
bonden. Hij zei dat de situatie in Po
len echter meer leek op die in
Frankrijk, waar de charismatische
leider De Gaulle over de hoofden
van het parlement heen de bevol
king regeerde. Wij hebben in Wale
sa een De Gaulle".
"Ik ben hoopvol, maar maak mij
ongerust over het tijdgebrek. Het
voorjaar en vooral de maand mei is
de tijd van de grote stakingen. Als
Mazowiecki voor die tijd iets heeft
De veiligheidsmaatregelen op het Tiananmen-plein in Peking zijn verder aangescherpt nu de voorbereidingen
voor de feestelijkheden op 1 oktober in volle gang zijn. Bij de poorten houden soldaten nieuwsgierige burgers op
afstand. (foto ap>
