OE1CEN
Koninklijk werk tussen Haagse schuifdeuren
Niets en niemand deugt in de samenleving volgens Gijsen
De Zin en onzin van de filosofie
Rushdie's Duivelsverzen duizelingwekkend mooi
WOENSDAG 13 SEPTEMBER 1989
NFORMATIEF
Het zal een hele verrassing zijn voor hebben ze niet gehad. Gijsen ziet
de leraar van de katholieke basis- zichzelf als een van die voorvech-
school, die maar net terug is van zijn ters, waar hij in de derde persoon
vloeden van niet-christelijke zijde', schoppen. "Ook de bisschoppen totale binding van heel de persoon
kampeervakantiein de Dordogne sprekend van zichzelf zegt dat hij tegen te houden,
en tot aan de herfstvakantie uitzicht degene is geweest die van leraren ^n
heeft op vele uren vergaderen, le- besturen heeft geëist te laten zien
zen, schrijven, rekenen, wereld- waar zij staan tegenover geloof en
oriëntatie en gymnastiek: hij moet kerk.
martelaar worden voor het geloof. Alom ziet hij figu:
Althans, als hij.het oor wil lenen tere machinaties trachten hem
aan wat bisschop Gijsen van Roer- deruit te halen, zoals de katholieke
mond voor hem of haar in petto schoolraad Limburg. Triomfante-
heeft aan het eind van zijn boek 'Ka- lijk meldt hij dat hij alles in de hand
tholiek onderwijs, illusie of toe- heeft, want uiteindelijk heeft ener-
komstperspectief. De leraren en le- zijds de wet en anderzijds een groep ken van de jeugd
raressen 'mogen zich hiervoor in- kerkelijke rechtsgeleerden die ken- schappij. Bij de
zetten', met een grote dosis civil nelijk ex cathedra onfeilbare uit-
courage (Gijsen bedoelt vermoede- spraken kunnen doen, de pogingen
lijk 'Zivilcourage') en met offerzin
voor het ware katholieke onderwijs.
Zij hoeven de kracht weliswaar niet
in zichzelf te zoeken, noch in colle
ga's, noch in structuren. "Het is
Christus zelf die hen begeleiden en
sturen wil".
En die hulp zullen ze nodig heb
ben, want de tegenstander is formi
dabel, in de ogen van de Roermond-
se bisschop: het onderwijs i
de Raad om onder het regle
ment uit te komen verijdeld.
Mandement
Maar het heeft de 'wereldgerichte constateerden dat het mis ging met
'ernieuwingsdrang^ niet vermogen het eens zo geroemde katholiek on-
kwamen er derwijs in Nederland (dat overi-
twassen als de 'volkstaal in de li- gens, zo blijkt uit eerdere passages.
turgie toenadering tot de pro- op zich dus al nauwelijks had ge- vaarden'
testanten, actief meewerken van ka- deugd, red). Vooralsnog durfden zij
tholieken aan de sociale en politie- dit nog niet glashard te zeggen
diemetduis- ke ontwikkelingen zonder altijd
weer de eigenheid te moeten sauve
ren', aldus de bisschop. wens ook niet, want zij hadden
Gevolg van dat alles was dat ook de
katholieke school zich bijna uitslui- en katechese-onderricht) groten-
tend ging richten op het klaarma- deels
r de maat- ken i
tijd zijn, bij Die bisschoppen zagen,
de wereld horen: het zijn dingen van 1977, als voornaamste doel
waar Gijsen het niet op begrepen het katholiek onderwijs het
heeft. Net zo min als op het pasto- dragen van 'waarden en wel vooral:
raai concilie van de Nederlandse rechtvaardigheid,
kerkprovincie, waarbij trouwens ke verhoudingen
Jezus Christus". Het gaat daar
bij altijd om 'mysteries, die nooit te
doorgronden zijn en alleen maar
vanuit een geloofshouding te aan-
het subtiel gebruik van aanhalings- wat bestaat'. "Maar
Docenten
waagden zij het roer om te Het komt allemaal neer op de
Dit laatste konden zij trou- schouders van de docenten: "Even-
)k niet, want zij hadden im- min als zij op wens van ouders zou-
zelf beide terreinen (onderwijs den kunnen tornen aan de eisen die
lese-onderricht) groten- van staatswege gesteld worden aan
andere verantwoordelij- hun onderwijs, mogen zij de katho-
deskundigen overgelaten, lieke identiteit en de weerspiege-
hun brief ling hiervan in het schoolgebeuren
geweld aandoen of laten verwate
ren, omdat ouders deze niet rele
vant vinden voor hun kinderen,
menselij- Sluiten de typisch-katholieke in-
eerbied voor al zichten en praktijken van hun
Gijsen geeft in zijn. boek blijk de tekens door de bisschop van Roer- algemeen humanitaire waarden?
i dit niet school niet helemaal aan bij die
stukken te kennen, zij het dan dat
hij vrij eenzijdig te rade gaat bij con
servatieve theologen, met een zeke
re voorkeur voor het Duitse taalge
bied en reeds overledenen. Qpmer-
mond opvalt. Het verwerpen van de vraagt Gijsen zich bekommerd af.
katechismus, het aanstellen van ka- Dan volgt een lange omschrijving
techeten die 'zelf zoeken naar the- van het katholiek geloof en van de
mata in het kader van levensnabije kerk, zoals Gijsen die ziet. "Deze
katechese', katecheten nota bene Kerk is uniek. Zij is niet te vergelij-
het christelijk- schop nog e
lijk 'ten
kerkelijk geloven een schier on- met het beruchte bisschoppelijk
neembaar bastion, afgeschermd als mandement uit 1954, dat later voor-
het wordt door de meest doorge- namelijk is geduid als een,poging
fourneerde aanhangers van het het stemmen- c.q. ledenverlies van
nieuwe pseudo-christendom dat vë- de KVP tot stéan te brengen. Gijsen
len zich heden ten dage aanmeten of prijst het nu aan als een dringende
laten aanreiken'. oproep tot het sluiten van de gelede-
Gijsen tilt niet licht aan de taak ren en het'zich verre houden van in-
van degenen die het onderwijs weer
waarlijk katholiek willen maken.
"Het zal offers kosten, vaak bitters-
makende offers van het verdragen
van beschimping, smaad en laster,
van verlies van vrienden en zelfs
van familieleden van afzien van
promoties, eerbetoon en dankbaar
heid", schrijft hij. Het zal ook lang
duren voor het zover is en hij voor
spelt dat er zoiets als hagepreken
aan te pas zullen komen.
Zwartgallig
Het boek bevat vooral een zeer pes
simistische, zwartgallige beschrij
ving van de huidige Nederlandse
samenleving. Heel realistisch beseft
Gijsen dat in die samenleving nog
maar zeer weinig mensen voorhan
den zijn die bereid en van plan zijn
om zijn ideeën gestalte te geven.
Maar scholen die zich katholiek wil
len blijven noemen zonder dat ze
het reglement onderschrijven voor
het katholiek onderwijs dat Gijsen
enige tijd geleden het licht deed
zien, mogen wat hem betreft hun
gang gaan. Ze zullen het Rijk der
Hemelen weliswaar niet deelachtig
worden, maar ontslag zit er ook niet
Vrijwel niemand in de wereld wil
deugen, aldus de teneur van Gij sens
boek. En dat is feitelijk al sinds de
late middeleeuwen het geval. Welis
waar zijn geregeld heldhaftige voor
vechters opgetreden die zagen hoe
het wel moest,
kelijk is dat de Roermondse bis- die niet zelden 'ook persoonlijk in ken met welke organisatie
op de proppen komt conflict leefden met wat de kerk reldlijke aard ook. Haar leden wor-
verwachtte'. Zelfs katecheten die den ook opgeroepen tot een uniek
nog de goedkeuring van de bis- leven, een leven van heiligheid. Dit
schop konden wegdragen 'deins- staat heel wat mensen, ook christe-
den terug voor conflicten'. nen, niet zo aan. Zij worden een
Aorvtral beetje bang als Je hun zegt dat ze
■rxcUlvcU. heiligen moeten worden", schrijft
Gijsen doet ook een onverbloemde hij.
aanval op zijn huidige collega-bis-
Minuscuul
i de ouders, dan zullen dezen of
hun kinderen naar een andere
school moeten sturen of het katho
lieke karakter van de school toch
voor hun zoon of dochter moeten
aanvaarden. Nooit mogen de docen
ten van een katholieke school om de
ouders terwille te zijn en geen con
flict te riskeren of om geen leerlin
gen te verliezen hun principes opge-
Dat alles ontberen de huidige ka
tholieke scholen inmiddels. Grote
schuldigen zijn met name de bon
den van schoolbesturen en vakbon
den van onderwijzend personeel
die het katholiek onderwijs om
vangrijk en machtig willen doen
blijven en daarom om de haverklap
water bij de wijn doen. Gijsen zegt
het niet met zoveel woorden, maar
hij kiest dan maar voor een klein
groepje, als het maar principieel is.
Gijsen heeft zich er 'min of meer bij
neergelegd dat de kerk volgens zijn
normen een minuscuul groepje zal
zijn, dat echter een geweldige taak
heeft, namelijk het brengen van het
christelijk geloof aan de 'humane'
mens. Daarin past niet het bewan
delen van doodlopende wegen als
'aanpassing van de geloofsinhoud',
of 'uitgaan van het eigen denken en
streven van de mens'. Het gaat om
regelrechte missionering, voor alle
leeftijdsgroepen, 'want vrijwel nie
mand is ontkomen aan de seculari
satie'. En met name in het katholiek
onderwijs kan men deze afwijzende
gevoelens aantreffen.
Inspraak, democratie, deskun- Is filosofie zinloos? Ja
digheid, 'interessegemeenschap
pen' (bedoeld worden
SANTÉ BRUN
(J. Gijsen. Katholiek onderwijs, il
lusie of perspectief. Uitgeverij Van
Spijk, 24,50).
"Sluiten de typisch-katholieke inzichten niet aan bij die van de ouders,
dan moeten ze hun kinderen naar een andere school sturen of het katholieke
karakter van de school toch voor hun zoon of dochter aanvaarden
zegt hebben afgelegd, slaat af
de filosoof Leszek Kolakowski in zijpad
;rmoedelijk zijn nieuwste boek 'Horror Metap-
'belangengroepen' of 'pressiegroe- hysicus'. Ja, want de filosofie kan
pen') massabeinvloeding, allemaal de kernproblemen van het mense
lijk bestaan (hoe de werkelijkheid
- uit ziet, het bestaan van God
toe een
uitzicht,
omzeilt vakkundig de valkuil
van het voor leken onbegrijpelijke
filosofische jargon.
De vraag naar het bestaan en de
aard van God is als geen andere
moet allemaal verdwijnen, vindt het vraagstuk van goed en kwaad) bonden met de vraag
de
De Roermond-
se bisschop Gij
sen: het zal of
fers kosten,
vaak bittersma-
kende offers, om
het onderwijs
weer waarlijk
katholiek te ma
ken.
niet oplossen. Nee, want de zoek
tocht naar het antwoord op die
gen raakt de essentie van het n
Gijsen. En dan kan de verkondiging
weer beginnen: in parochie, gezin,
en op school.
Dan schetst de bisschop de ideale selijk bestaan.
katholieke school, waar absolute
waarheden en waarden
gebracht gaan worden,
ook de jongeren hun persoonlijk le- het 'hogere' teweeg brengt) heet Ko-
leren delen met God. "De leer- lakowski
ling zal zich de levensovertuiging dend werk geschri
het menselijk bestaan. Niet
niets hebben theologie en filo
sofie hand in hand gelopen, en Ko
lakowski ruimt daarom een flink
deel van zijn boek voor deze vraag
in. Hij komt, net als de Duitse filo
soof Immanuel Kant aan het begin
Drige eeuw, al snel tot de
dan onderhou- conclusie dat alle in de loop der e
dachtzaam alle wegen die filosofen bestaan
ooit op weg naar de werkelijkheid Geloven
het
aangevoerde bewijzen
God niet houdbaar zijn,
God is en blijft een
kwestie van geloven, niet van lo
gisch redeneren.
Logica
Maar al staat de log:
hetzelfde waarnemen en we nemen
daarom maar aan dat die dingen in
werkelijkheid ook zo in elkaar zit
ten. Maar dat wil niet zeggen dat dat
ook zo is. De Griekse wijsgeer Plato
stelde al duizenden jaar geleden
vast dat er een verschil is tussen wat
er is en wat we zien, en sindsdien
heeft niemand ooit zijn ongelijk
kunnen bewijzen.
Als we leven een werkelijkheid
die we niet wezenlijk kennen, en we
kunnen er al evenmin zeker van zijn
dat er een hogere macht is' wat blijft
er dan nog over van de zin van ons
bestaan? Is dat ook maar een fictie,
een illusie? Kolakowski haalt daar
voor de Duitse filosoof Karl Jaspers
aan, die stelt dat het Alomvattende
onloochenbaar aanwezig is, ook al
kunnen we het niet precies definië
ren. Het is, zö draait hij de hele be
wering om, juist de onkenbaarheid
van God die zin aan ons bestaan
geeft. Zonder onze nooit eindigen-
Het is bijna onmogelijk een recen
sie over 'De duivelsverzen' van Sal
man Rushdie te beginnen zonder te
verwijzen naar alle commotie die er
rond het boek is ontstaan. Maar met
evenveel recht zou je je kunnen be
perken tot het boek zelf, de tekst di<
ongetwijfeld talloze lezers nu in het gereduceerd tot een belediging
die het mogelijk maakt om van Alleen al door met de titel van zijn
hoogtepunt naar hoogtepunt te flit- roman te verwijzen naar de teksten
sen op de video, die onze cultuur die Mohammed kreeg ingefluisterd
evenzeer bedreigt als alle vormqn van de duivel en die hij aanvanke-
van gewetenloos dogmatisme. lijk niet van de echte wist te onder-
De Duivelsverzen wordt ernstig scheiden, stelt hij de onfeilbaarheid
tekort gedaan als de roman, wordt van de gewettigde teksten ter dis-
Nederlands onder ogen zullen krij
gen en waarover in alle polemiek met zijn beide ïnd:
die over het boek is gevoerd eigen
lijk nog zo weinig is gezegd.
Eerst .de commotie. 'Het interna
tionale Rushdie-dossier' is een ver
zameling reacties op het verschij
nen van het boek, dat een goed
'overzicht geeft van de herrie. Aan
de oorspronkelijk Britse uitgave is
in de Nederlandse editie een extra
hoofdstuk toegevoegd, waarin en
kele reacties uit de Nederlandse
pers bijeengebracht zijn. Voor ie
dereen die belangstelt in de ver
schillende achtergronden die uit-
ïindelijk hebben geleid tot de
of de
Dit i
i de ogen i
de islam en zijn profeet. Het boek schriftgeleerden onvergeeflijk.
hoofdfiguren
Djibriel Farisjta en Saladin Cham-
cha is evenzeer een fabel, satire als
een tragi-komedie over de haat-lief
de relatie tussen migranten en de
westerse samenleving. Bovendien
heeft de roman talrijke perspectie
ven, die elk een andere lezing moge
lijk maken.
Aanstootgevend
Natuurlijk kan elke kwaadwillende
lezer, die het islamitisch geloof aan
hangt in Rushdies boek passages
vinden die aanstootgevend zijn,
die lezer vindt dat daar:
l de
Rushdies roman nu in het Neder
lands te kunnen lezen betekent toe
gang hebben tot een onvoorstelbaar
rijke 'ervaringswereld. Marijke
Emeis heeft in het Nederlands een
schitterende vertaling afgeleverd.
Door haar werk is de Duivelsverzen
ook deel geworden van de Neder
landse literatuur, en eerlijk gezegd:
die kon heel goed een hoogtepunt
gebruiken.
RIEKS HOLTKAMP
gelvrijverklaring van Rushdie door zijn geloof onderuitgehaald wordt.
Daar staat echter tegenover dat een
islamitische groepering maar liefst
zesenzestig schrijvers uit de islami-
de vragen die onlosma- tische wereld wegens aanstootge
vende geschriften op de dodenlijst
heeft gezet. Een daad van .barbarij,
wel die veel vraagtekens zet bij de 'heili-
slecht ge' verontwaardiging over liet boèk
van Rushdie.
Een feit is dat elk dogma, of dat
politieke of religieuze
Een
kelijk zijn verbonden met
troverse van deze omvang
roman het sop van de kool
waard is. Heeft Rushdie eei
en onleesbaar boek geschreven,
zoals de Britse schrijver Roald Dahl
beweerde, en hebben islamieten
schromelijk overdreven met hun sprong is, met alle middelen zal v
(Salman Rushdie, De duivelsverzen.
Uit het Engels vertaald door Marijke
Emeis. Uitgeverij Veen, 39,90.
Lisa Appignanesi/Sara Maitland,
Het internationale Rushdie-dossier.
(Met een speciaal hoofdstuk over Ne
derland en het Rushdie-interview van
Adriaan van Dis.) Vertalers: Tinke Da
vids, Irene Eichholtz en Wim van Kla
veren. Uitgeverij Van Gennep, 29,50).
hogere macht niet in de weg de poging om dat Alomvattende te
(het valt ook niet logisch te bewij- kennen, zouden we nooit het gevoel
zen dat God niet bestaat), het klas- te boven kunnen komen dat ons be-
is God almachtig/al- Jaspers. Daarin ligt ook de recht-
wetend? Om een hele oude van stal vaardiging van de filosofie. (Terzij-
te halen: als God almachtig is, kan de: haaks daarop staat de mening
hij dan een steen maken die Hij zelf
vil i
i de
als de
de beroemde pedagoog Jean
vragen als kinderlijk gedrag be-
vrije wil heeft, kan God nooit alm- stempelt. Volwassenen stellen zich
iGod
achtig zijn. Hij heeft dan
niet in de hand wat wij doen.
Een bijkomend probleem
verband tussen de almacht ve
en zijn goedheid. Als God
achtig én goed is,
het kwaad vandaan
Hij dat kwaad toe? Is God niet
goed of is wat wij als kwaad bestem
pelen, helemaal
Werkelijkheid
Een tweede hoofdpunt i
lakowski's boek is de vraag
werkelijkheid. Het enige dat
zekerheid kunnen stellen,
tevreden mee dat je op sommige
vragen nu eenmaal geen antwoord
het krijgt en blijven niet zeuren. Filoso
fen zijn dus eigenlijk gewoon nooit
alm- volwassen geworden),
komt dan Kolakowski zelf beantwoordt de
laat vraag naar de zin van het bestaan
met een vraag. Is het niet aanneme
lijk, zo beëindigt hij zijn boek, dat
kwaad nog niet? als het bestaan zinloos is en als het
heelal zonder betekenis is, dat wij
dan nooit het vermogen zouden
Ko- hebben gekregen om te veronder-
ir de stellen dat het bestaan wél een zin
met heeft, en zeker niet het vermogen
zegt zouden hebben gekregen c
Kolakowski het beroemde 'Ik denk onderstellen dat het bestaan zinloos
met zijn Duivelsver
dus ik besta' van Descartes i
dat we waarnemen. Maar wat we nu
precies waarnemen (het 'Ding Ein
sich') kunnen we nooit met zeker
heid zeggen. Nauurlijk zijn er veel
het heelal zonder betekenis
SJAAK SMAKMAN
(Leszek Kolakowski. Horror Metap-
dingen die we allemaal zo ongeveer hysicus. Uitgeverij Kok, 24,50)
overal uitgedragen afkeer 1
boek en de schrijver?
Om te beginnen met wat meestal
aan het eind van een recensie wordt
opgemerkt: De Duivelsverzen is
een duizelingwekkend mooi boek,
dat in belang niet onderdoet voor de
belangrijkste romans uit de ge
schiedenis van de literatuur. Niet al
leen is het een voortzetting van een
humanistische traditie, die met
Francois Rabelais' 'Gargantua et
Pantagruel' en de 'Don Quichotte'
van Miguel de Cervanteg al vroege
hoogtepunten kende, maar ook is
het een roman die op wezenlijke
manier (door gebruik te maken van
een veelvoud aan literaire technie
ken) een beeld geeft van de com
plexiteit van de moderne westerse
samenleving en haar toenemende
vergroeiing met de diverse culturen
uit andere delen van de wereld.
De Duivelsverzen is juist daarom
een complexe roman, waarvan ze
ker niet gezegd kan worden dat hij
lekker weg leest, maar dat'is in een
tijd waarin alles wordt geprodu
ceerd voor de snelle en makkelijke
consumptie eerder een verdienste
dan een belediging. De gemiddelde
tv-cultuur, die Rushdie iij dit boek
terloops maar daarqm niet minder
indringend aan de kaak stelt, ver
draagt nauwelijks een werk waar
voor aandacht en concentratie ver
eist is. Het is de 'fast-forward' men
taliteit van de afstandsbediening
hinderen dat bij zijn kanonieke
tekst(en) vraagtekens worden gezet.
De Koran is onaantastbaar en te
vens de vervolmaking van de ge
schiedenis, zoals die door de dog
matici wordt gezien. Na De Tekst
hoeft niets meer.
In de passages over 'de imaam',
een mensenverslindend monster,
en ongetwijfeld tot diens grote woe
de een veel op Khomeiny lijkend
personage, wordt dat als volgt ge
formuleerd: "Geschiedenis, de be-
dwelmer, schepping én eigendom
van de duivel, van de machtige sjai-
taan, de grootste van alle leugens -
vooruitgang, wetenschap, rechten
(is) waartegen de imaam zich
keert. Geschiedenis is afdwalen van
het rechtgebaande pad, kennis is
een waanidee want op de dag dat
Allah zijn openbaring aan Mahoen
voltooide, was de som van alle ken
nis bereikt". Tijd (en geschiedenis)
is inherent aan ervaring. De imaam
wil alle klokken vernietigen, want
nu Zijn Rijk is gevestigd, de voltooi
ing is bereikt, is alle ervaring over
bodig.
Onvergeeflijk
Het is het ter discussie stellen van
de Voltooiing, wat dogmatici ver
ontrust. Rushdie verwijst in zijn
boek onder meer naar de vroegste
geschiedenis van de islam en laat
zien dat de geschiedenis ook een an
dere wending had kunnen nemen.
Heeft de kiezer in Nederland eigen
lijk wel iets te zeggen over de rege
ring en de koers - een beetje links of
juist rechts - die zij kiest? Het lijkt er
niet op. De stembusuitslag laat per
traditie drie grote stromingen zien:
de verschuivingen zijn relatief klein
en kunnen zelden verhinderen dat
Informateur Jan de koning.
de partij in het centrum het voor het
zeggen heeft.
Het CDA regeert altijd en hoeft
daarom pas achteraf een keuze te
maken voor WD of PdvA, al dan
niet aangevuld met D66. Dat moge
dezer dagen haarscherp blijken uit
de opstelling van premier Lubbers,
die brutaalweg alle potentiële rege
ringspartners om hun voorkeur
durft te vragen zonder zelfs ook
maar een greintje helderheid te ver
schaffen over die van zijn eigen par-
Zaken worden er pas, na de ver
kiezingen, gedaan tijdens de kabi
netsformatie, een informeel gebeu
ren met veel etentjes en stratego
tussen de schuifdeuren, dat zich
goeddeels aan het zicht van de bui
tenwereld onttrekt. In die politiek
schimmige situatie is veel afhanke
lijk van de figuur die in naam van
Oranje de regie voert.
Vertaald naar de actualiteit: ko
ningin Beatrix, informateur Jan de
Koning en beoogd formateur Ruud
Lubbers hebben meer invloed op
de signatuur van de komende rege
ring dan alle kiezers bij elkaar. Zij
bepalen tenslotte of het CDA eerst
gaat praten met Kok (PvdA), Voor
hoeve (WD) of Van Mierlo (D66).
Alleen de volgorde kan al doorslag
gevend zijn.
Zo bezien is er weinig veranderd
sinds koning Willem I anderhalve
eeuw het voor gezien hield omdat
de Tweede Kamer twee van zijn mi
nisters naar huis stuurde. Vanaf dat
moment verschoof de macht naar,
het parlémeht, maar bij de kabinets
formatie is Oranje een belangrijke
rol blijven spelen. Beatrix formu
leert nog altijd de (informatie-op
dracht.
'De kabinetsformatie', een door
de Stichting Burgerschapskunde
uitgegeven werkje van de Leidse
politicologen Ruud Hessing en Ron
Hillebrand, geeft een helder inzicht
in de ontwikkelingen sinds Wille-
m I en vooral sinds 1849, het jaar
waarin met een nieuwe grondwet
de basis werd gelegd voor het huidi
ge parlementaire stelsel.
Wat opvalt is dat erop het gebied
van de formatie vrijwel geen staat
kundige vernieuwingen zijn ge
weest. Terwijl de democratie in an
dere opzichten voortschreed, bleef
de formatie steken in de sfeer van
de Haagse beslotenheid. Zo deed
het vrouwenkiesrecht zeventig jaar
geleden zijn intrede, maar is er nog
nimmer een vrouwelijke (informa
teur geweest.
Vaste regels voor de formatie ont
breken nog altijd. Pogingen daarin
verandering te brengen en de kiezer
meer inspraak te gever} in het vor
men van een regering, bijvoorbeeld
door rechtstreekse verkiezing van
de minister-president, zijn tot nu
toe altijd gestrand. Schipbreuk leed
ook het meest recente voorstel, van
de commissie-Biesheuvel, o'm de
Tweede Kamer een formateur te la
ten aanwijzen.
Er is natuurlijk wel iets veran
derd, al is het maar door de veel gro
tere druk van de media op alles wat
er in Den Haag gebeurt. Zo is het
nog maar sinds kort dat de forma
teur wordt voorafgegaan door een
informateur of zelfs - nieuwigheidje
van Lubbers - een pre-informateur.
Ook is het de laatste jaren gebruik
dat de coalitiepartners soms verre
gaande afspraken neerleggen in een
regeerakkoord. Daarvan was in
1849 nog geen sprake, toen het kabi-
net-Thorbecke aantrad onder het
motto: 'Wacht op onze daden'.
De vraag blijft natuurlijk of de
kiezer niet meer invloed moet krij
gen op de samenstelling van de re
gering. Sommigen geven de voor
keur aan een districtenstelsel naar
Brits of Amerikaans voorbeeld, dat
dwingt tot brede samenwerking en
uiteindelijk tot de vorming van
twee grote politieke blokken. Daar
aan kleven echter bezwaren: minie
me meerderheden in de districten
kunnen leiden tot grote overmacht
in parlement en regering. Dat verte
kent de verhoudingen en werkt ver
stikkend voor politieke minderhe
den.
Ed van Thijn, die het 'Dagboek
van een onderhandelaar' schreef
over de voor de PvdA traumatisch
verlopen kabinetsformatie van
1977, zocht ooit de oplossing in het
vormen van coalities vóór de ver
kiezingen, de zogenaamde stem
busakkoorden. De schaduw
kabinetten van PvdA, PPR en D66
zijn echter nimmer in het licht ge
treden. Na de verkiezingen in 1972
was er geen progressieve meerder
heid en moest de PvdA toch weer,
achteraf, met de confessionele par
tijen gaan onderhandelen.
Nederland moet zich er maar bij
neerleggen: een regering zonder
CDA, altijd schipperend tussen zui
nig koopmanschap en moralisti
sche preekzucht, is hier nauwelijks
denkbaar. De kiezer wil kennelijk
niet anders.
WIM FORTUYN
(De kabinetsformatie, Ruud Hessing
en Ron Hillebrand. Uitgave van de
Stichting Burgerschapskunde, £8,25)
