'We móeten volhouden en
wachten op betere tijden'
Acht Mei tot bisschoppen: kom uit het isolement
Reportage
Oostduitse vluchtelingen tussen hoop en wanhoop
Bedrijven in
Beieren in
de rij voor
DDR-valdui
PAGINA 2
WOENSDAG 6 SEPTEMBER 19*
PASSAU Voor de ingang van
de grote Nibelungenhal in
Passau hangt een bord met de
tekst: '10 september grote
grammofoonplatenmarkt'.
Maar die zal wel niet doorgaan.
De hal (6000 plaatsen) is
herschapen in een gigantische
slaapzaal voor duizend
Oostduitse vluchtelingen.
door
Hans Hoogendijk
Veel actueler dan de platen
beurs is het grote zwarte bord met
vacatures. Menig Beiers onderne
mer zoekt goedopgeleide en erva
ren medewerkers. Als de Oost
duitsers komen, hopen zij de eer
ste keus te hebben. 'Kok ge
vraagd, voor woning wordt ge
zorgd', 'Parket- en tapijtleggers
gezocht. Ook omscholing. Huis
beschikbaar', 'Timmerlieden (4
keer). Hoog loon plus woning'.
Werkgevers en het arbeidsbu
reau hebben informatiestands in
gericht. "We weten dat veel
vluchtelingen goede vaklui zijn
en daar is een groot gebrek aan.
We weten ook dat ze hier willen
slagen", zegt een werkgever. Bur
gemeester Hans Hösl: "De Oost
duitse vluchtelingen zijn hier har
telijk welkom. We overwegen nog
een groot spandoek op te han
gen".
De Duitse Automobiel Club
(ADAC) heeft pomphouders aan
de grens opgeroepen extra hoe
veelheden tweetakt-benzine
klaar te zetten voor het geval de
vluchtelingen hun Trabants en
Wartburgs mee mogen nemen.
De ADAC heeft tien wegenwacht
auto's aan de grens geposteerd
om de Oostduitse wagens aan de
praat te houden.
Maar er zijn ook minder goed
willende lieden onderweg. Lou
che handelaars proberen de
vluchtelingen, die niet gewend
zijn aan de kleine lettertjes, pe
perdure autoverzekeringen aan te
smeren, verkopen luxe goederen
op afbetaling en beloven huizen
als er maar een handgeld wordt
betaald. In Passau krijgen deze
oplichters geen schijn van kans,
verzekeren de autoriteiten. "Ook
al blijven ze maar een paar dagen,
wij zullen ze alle informatie geven
opdat ze snel gewend zijn".
Uit een gisteren gepubliceerd
onderzoek blijkt dat veel Oost
duitsers er economisch snel bo
venop zijn in hun nieuwe vader
land. "De meesten hebben er spijt
van dat ze niet veel eerder zijn ge
komen", zegt professor Volker
Ronge, die onderzocht heeft wat
er van een aantal Oostduitsers te
recht is gekomen nadat ze vijfjaar
geleden bij de vorige emigratie-
golf in het Westen aankwamen.
Overuren
Veel vluchtelingen, vooral acade-
mici en sociale werkers, hebben
maatschappelijk een flinke stap
terug moeten doen, maar ze wa
ren daar volgens de onderzoeker
toe bereid. "Met overuren komen
ze toch aan een prima salaris".
Buitengewoon trots zijn veel
vroegere Oostduitsers op het feit
dat hun levensstandaard vaak ho
ger is dan die van de vroeger zo
bewonderde familieleden in het
Westen. Ronge: "Op het werk
worden ze vaak juist vanwege
hun ijver en snel bereikte wel
stand met de nek aangekeken.
Ook de sociale integratie levert
problemen op".
De naar schatting 120.000 Oost
duitsers die per jaar legaal of ille
gaal naar het Westen komen, la
ten steeds moeilijker te verber
gen gaten achter in de DDR-eco-
nomie. Overal maken bedrijven,
instelingen en scholen de balans
op: hoeveel zijn er weggebleven?
In Leipzig moest een tandart
senkliniek worden gesloten om
dat alle tandartsen naar het Wes
ten waren gevlucht. Chirurgen
worden verplicht in te vallen in
ziekenhuizen elders in het land,
waar de hele staf is weggebleven
na een vakantie in Hongarije.
Dienstverlenende bedrijven heb
ben bordjes aan de deur: 'Wegens
personeelsgebrek nemen we
geen opdrachten aan'.
Ook in het horecawezen, tradi
tioneel toch al buitengewoon
slecht in de DDR, zijn de gaten
niet meer te overzien. Het week
blad Der Spiegel schrijft over een
medewerker van het Oostberlijn-
se hotel Stadt Berlin, die op zijn
laatste vakantiedag zijn directeur
opbelde met de mededeling dat
hij zijn carrière aan de andere
kant van de muur voortzet. Taxi
chauffeurs hebben een nieuwe
standaardbegroeting: "Ben jij
nog niet in Hongarije?".
Een jonge.lerares uit Oost-Ber-
lijn kreeg op haar eerste werkdag
van de rector te horen: "U terug?
Dat had ik niet verwacht. U had
toch een visum voor Hongarije?".
Uitwerking
Nog veel ernstiger dan het zicht
bare ontbreken van de tiendui
zenden, is de geestelijke uitwer
king op de grote meerderheid die
(nog) niet weg wil. Velen van hen
vragen zich af of ze niet gek zijn,
omdat ze willen blijven. Bittere
humor overal: "Weten jullie dat
het DDR-reisbureau drie stads
reizen in de speciale aanbieding
heeft? Boedapest-Wenen-Pas-
£au".
Een andere anecdote is die over
de familie die net als 98 procent
van de vakantiegangers wel te
rugkeerde en klaagde over de lak
se afhandeling bij de douane. De
douaneman antwoordde: "Hebt
geduld, alles komt voor elkaar".
De boze DDR-burger: "Wat ge
duld? Jullie zouden ons een bos
bloemen moeten geven omdat we
teruggekomen zijn".
Bedreigender voor het regime
-is-nög dat de honderdduizenden
die in Hongarije de Westduitse
kranten lazen en de Westduitse
televisie zagen gefrustreerd zijn
door de berichtgeving in de eigen
media. "Eerst dacht ik dat is alle
maal sensatiezucht van de West
duitse journalisten, die totaal
geen rekening houden met de uit
werking in ons land. Maar nu ik
weer terug ben, komt de hele be
richtgeving in onze media me
spookachtig voor. Geen woord
over de vluchtelingengolf, alleen
maar zelfverheerlijking", vertel
de een Oostduitser aan een West
duits persbureau.
Vooral het zwijgen van de par
tijtop maakt veel Oostduitsers on
gerust. Leerkrachten klagen dat
er niet eens richtlijnen zijn hoe ze
hun leerlingen moeten uitleggen
waarom zoveel klasgenoten ont
breken. Anderen zijn stomver
baasd dat ze zonder enig pro
bleem binnen de kortste keren
een visum voor Hongarije krij
gen. En daar wachten zeker vijf
duizend mensen nog steeds op
het moment dat ze weg mogen.
De spanning groeit met het uur
na de alarmerende melding dat
Boedapest ze niet wil laten gaan
voordat de DDR en de Bondsre
publiek een akkoord hebben be
reikt. De Hongaren wijzen op het
verdrag met de andere Oost-
europese staten, waarin staat dat
de doorreis naar niet-communis-
tische landen verhinderd moet
worden. "Het is niet ons pro
bleem, maar dat van de beide
Duitse staten", stelt Boedapest.
De Oostduitse partijtop weet
nog van geen wijken en gaat er
vanuit dat de duizenden die nog
steeds onder uiterst primitieve
omstandigheden in en rond
Boedapest kamperen uiteindelijk
terug zullen keren. In een adver
tentie in een Hongaarse krant
wordt de spijtoptanten strafvrij
heid beloofd. Maar de meesten
willen niet terug: "We hebben al
les achtergelaten en nu zetten we
zetten door" en "we zijn dat eeu
wige gelieg zat. We willen nu de
vrijheid".
Aan de Oostenrijks-Hongaarse
grens staan de treinwagons klaar
om ze naar die felbegeerde vrij
heid te brengen, maar hoe lang
zullen de Beierse werkgevers nog
op hun vlijtige nieuwe vakmen
sen moeten wachten?
Geruchten
Gerucht, waarheid? Dat is niet na te
gaan, maar hei doet er ook niet toe.
De kampbewoners leven van ge
ruchten. De kou en regen die Boed
apest in hun greep houden, zijn dra
gelijk zolang het roddelcircuit
meldt dat er morgen, of volgende
week, of over twee weken een op
lossing komt. De stemming zakt tot
ver onder het nulpunt als weer eens
duidelijk wordt dat een bepaald ge
rucht op niets was gebaseerd. Of als
het verhaal de ronde doet dat een
baby door de Oostduitse geheime
dienst is gekidnapt.
Frank en Sabine nemen tegen
woordig het zekere voor het onzeke
re en lopen in ieder geval niet meer
alleen door de straten van Boeda
pest. En hun dochtertje mag bij zon
nig weer alleen nog onder toezicht
spelen in het minimieme speeltuin-
tje naast het kamp.
De Hongaarse minister van bin
nenlandse zaken, Istvan Horvath,
liet maandag weten dat het nog wel
een maand kan duren eer de Oost
duitsers vanuit Hongarije naar de
Bondrepubliek kunnen. Dat komt
omdat de Oostduitse leiding nogal
ontstemd is over de massale uit
tocht van zijn burgers en weigert
met Bonn tot een akkoord te ko
men. Daar komt bij dat Boedapest
geen afkoeling wil in de diplomatie
ke betrekkingen met Oost-Berlijn.
De situatie in de vluchtelingen
Een Oostduit
se neemt alvast
afscheid van
haar geboorte
land. Eenmaal
in Boedapest is
een terugkeer
naar de DDR
niet meer denk
baar.
(foto ANP)
De twee toiletten en twee dou
ches die alleen via modderige pa
den bereikbaar zijn, zijn volslagen
onvoldoende voor de meer dan 800
bewoners van het kamp. "Maar het
ergste is dat we geen warm water
hebben om te wassen en geen ruim
te om kleren te drogen", meent Sa
bine. Alles in de tent voelt na een
aantal dagen regen klam en vochtig
aan. Zelfs onder de dekens heeft
haar dochtertje het nog koud.
Eten, een keer per dag warm en
twee maal brood, worden door de
Maltezer Hulpdienst in samenwer
king met het Hongaarse Rode Kruis
verstrekt. Volgens Imre von Ugron,
plaatsvervangend hoofd van de
Hongaarse Maltezer Hulpdienst, be
toont de Hongaarse overheid zich
aan alle kanten zeer behulpzaam:
een van de twee kampen in Boeda
pest krijgt zijn voedsel bijvoorbeeld
aangeleverd van een plaatselijk zie
kenhuis. En de Hongaarse douane
verleent alle medewerking als de
Maltezers achtergelaten auto's en
andere bezittingen naar Duitsland
willen brengen om aan de rechtma
tige gevluchte eigenaren terug te
geven.
Paspoorten
Maar de allerbelangrijkste hulp zou
de toestemming tot vrij vertrek uit
Hongarije zijn. En de Hongaren,
toch ook wel beducht voor de rela
ties met de DDR, willen die niet zo
maar geven. Frank en Sabine heb
ben weliswaar kersverse Westduit
se paspoorten, want iedere vluchte
ling die zich aanmeldt, wordt
meteen van de begeerde groene
reispapieren voorzien.
Maar ze kunnen het land niet uit,
want in die gloednieuwe paspoor
ten staat geen uitreisstempel. En
zonder dat kun je Hongarije niet uit.
Regels zijn regels, ook in het meest
open Oosteuropese land.
Ook Von Ugron heeft geen idee
hoe het verder moet met de vluchte
lingen. Het enige dat hij zeker weet,
is dat zijn organisatie het niet aan
kan als er, zoals de verwachting is,
20.000 DDR-burgers via Hongarije
naar het westen willen. "Dan moet
de Hongaarse regering wel iets
doen want zoveel mensen kunnen
wij nooit opvangen".
Frank en Sabine wachten af. "Te
rugsturen kunnen ze ons niet",
meent Frank. "Dan komen we we
gens in de gevangenis vanwege on
ze vluchtpoging". "We komen er ze
ker uit", zegt Sabine optimistisch,
"We moeten dit gewoon volhouden,
dan komen er wel betere tijden".
BOEDAPEST "Het is ons allemaal veel te makkelijk
voorgeschilderd. De westelijke media deden het voorko
men alsof we zo de grens over zouden kunnen. En daar
klopt helemaal niets van. Ik weet echt niet meer waar we
aan toe zijn. Ik heb nog maar vertrouwen in één ding: dat we
over een paar weken in ieder geval in West-Duitsland zullen
zijn en niet worden teruggestuurd. Dat hebben ze ons wel
beloofd".
door
Runa Hellinga
Een fles bier staat op het minus
cule klaptafeltje voor hem. Zijn
vrouw Sabine zit gebogen naast
hem op het onderste deel van een
stapelbed. Hun dochtertje van zes
hangt vanwege het slechte weer al
dagen lang rond in de tent. Een
buurman luistert en praat onge
vraagd mee. Overal hangen kleren
en liggen tassen.
Met 14 mensen in de regen in een
tent van nog geen vier bij vier me
ter. Frank, een computerprogram
meur uit het zuiden van de DDR,
had het zich anders voorgesteld
toen hij en Sabine vijf weken gele
den besloten thuis alles achter te la
ten om via Hongarije naar West-
Duitsland te gaan. Zo makkelijk als
het thuis had geleken, ging het niet.
De eerste paar weken was het ge
dwongen verblijf in Hongarije nog
wel uit te houden omdat ze onder
dak hadden bij een paar kennissen.
Maar daar konden ze niet eeuwig
blijven, en twee weken geleden
waagden ze de tocht over de 'groene
grens', het prikkeldraad-vrije ge
bied tussen Oostenrijk en Honga
rije. "Vijf uur hebben we gelopen.
Maar toen we dachten dat we er nu
moesten zijn, liepen we een paar
Hongaarse soldaten tegen het lijf'.
Sindsdien zit de familie in het op
vangkamp in Boedapest. Een nieu
we poging zelfstandig weg te ko
men, willen Frank en Sabine niet
doen. Sommige waaghalzen heb
ben al vier, vijf vluchtpogingen op
hun naam staan. Maar er gaan ver
halen dat er bij de grens met scherp
is geschoten en er zou zelfs een ba
by gewond in het ziekenhuis zijn
opgenomen.
kampen in Boedapest en bij het Ba-
latonmeer is weinig rooskleurig. De
Maltese Hulpdienst, een kerkelijke
instelling die in Hongarije ook be
trokken is bij de opvang van vluch
telingen uit Roemenië, beschikt
over veel te weinig materieel om de
naar schatting 4000 Oostduitsers op
te vangen die zich inmiddels heb
ben aangemeld.
Kruiptentjes
Een deel is ondergebracht in een
soort legertenten, waarin aanvanke
lijk zeven en inmiddels 14 mensen
wonen. Sommige bevoorrechten bi
vakkeren in hun caravan van Oost
europese makelij. Maar het grootste
deel van de Oostduitsers leeft in ei
gen piepkleine enkeldaks kruip
tentjes en beschikt over kampeer
uitrusting die absoluut niet bere
kend is op het weer.
De Acht Mei Beweging heeft
een dringend beroep op de bis
schoppen gedaan uit hun 'zelf
gekozen. maar niet noodzake
lijk' isolement te komen. Die
wens leeft bij veel participan
ten en bij velen die in de Acht
Mei Beweging een geestelijk
thuis hebben gevonden. Overleg
tussen de bisschoppen en de be
weging is in het belang van de
RK Kerk, zo vindt 'Acht Mei'.
De beweging, die vijf jaar gele
den spontaan begon als kritisch
antwoord op het bezoek van de
paus, schrijft dit aan de bisschop
pen naar aanleiding van de reac
ties van de deelnemende organi
saties op het besluit van de bis
schoppenconferentie de gesprek
ken met 'Acht Mei' op te schorten
omdat ze onvruchtbaar zouden
zijn. Daarop heeft de beweging
haar achterban geraadpleegd.
De deelnemende organisaties
zien de Acht Mei Beweging als
'een hoopvolle gestalte van kerk-
zijn'. Zij willen de band daarmee
niet kwijt raken. De impliciete
vraag van de bisschoppen aan de
AMB-participanten te kiezen
voor de hiërarchische Kerk of de
Acht Mei Beweging, noemen ze
'een vals dilemma'.
Verscheidene participanten
hebben het bestuur van 'Acht
Mei' gevraagd zich te bezinnen op
.mogelijkheden om het contact
met de bisschoppen te herstellen.
De hoop bestaat dat tezijnertijd er
een betere verstandhouding tus
sen de bisschoppen en de Acht
Mei Beweging zal ontstaat.
Tenslotte schrijft het bestuur
van de Acht Mei Beweging dat
het de zorg van de bisschoppen
voor de eenheid van de RK Kerk
in Nederland deelt. "Wij verschil
len echter van mening over de
reikwijdte van die eenheid en
over de manier waarop die door
Christus beoogde eenheid het
beste kan worden bereikt".
'Acht Mei' bundelt ruim hon
derd rooms-katholieke organisa
ties die zich inspannen voor ver
nieuwing in kerk en samenleving.
De manifestaties worden door-
gaanse door tien- a twaalfduizend
mensen bezocht.
De beweging ontstond uit het
Platform Initiatieven Pausbe
zoek, die een eerste manifestatie
organiseerde aan de vooravond
van het pausbezoek rond het the
ma 'Het andere gezicht van de
Kerk'. Bisschop Ter Schure van
Den Bosch merkte toen op: "Het
leek meer het gezicht van een an
dere kerk". De bisschoppen heb
ben zich altijd kritisch tegenover
'Acht Mei' opgesteld.
Natuurlijk zou het klooster uit
Auschwitz verdwijnen, als de
paus dit zou willen. Dit heeft kar
dinaal Danneels, aartsbisschop
van Mechelen en Brussel voor de
Belgische radio verklaard.
Hij was een van de vier rk verte
genwoordigers, die in februari
1987 de overeenkomst met het
Joods Wereldcongres onderte
kenden, waarin werd afgespro
ken dat het omstreden klooster
binnen twee jaar zou worden ver
plaatst.
Macharski, aartsbisschop van
Kraków in welk bisdom
Auschwitz ligt, en de Poolse pri
maat kardinaal Glemp proberen
de laatste tijd onder de afspraak
uit te komen. Danneels en twee
andere ondertekenaars, de Fran
se bisschoppen Decourtray en
Lustiger lieten zondag in een ge
zamenlijke verklaring weten dat
hiervan geen sprake kan zijn.
Met zijn uitlating over de paus
weerlegde Danneels ook opmer
kingen van bisschop Bomers van
Haarlem, die vorige week eerst te
gen twee orthodoxe rabbijnen en
vervolgens tegen het OJEC
(Overlegorgaan van joden en
christenen in Nederland) volhield
dat de paus niets aan de verplaat
sing van het klooster kan doen
omdat hij als bisschop van Rome
zich niet met de zaken van het bis
dom Kraków mag bemoeien.
Radio Vaticaan heeft eerder de
ze week bijna integraal de ge
meenschappelijke verklaring van
Danneels, Decourtray en Lusti
ger voorgelezen, waarin zij de uit
voering van de overeenkomst
met het Joods Wereldcongres ei
sen. Waarnemers zien in deze
daad van Radio Vaticaan, die
nooit tegen de wil van de Heilige
Stoel zal handelen, een aanwij
zing dat paus Johannes Paulus II
zich impliciet achter Danneels en
de zijnen schaart.
Rk onderwijs
De uitspraak van het Vaticaan
dat bisschop Gijsen van Roer
mond het recht heeft in zijn bis
dom een eigen reglement voor het
rooms-katholiek onderwijs in te
voeren, zal de situatie in Limburg
'nauwelijks doen veranderen'.
Dat meent voorzitter K. van
Overbeek van de Katholieke On
derwijs Vereniging (KOV), een
van de bij de Nederlandse Katho
lieke School Raad (NKSR) aange
sloten bonden.
De scholen in Limburg die het
reglement van de bisschop van
Roermond niet wensen te aan
vaarden, kunnen immers bij de
NKSR een zogenoemde constate
rende verklaring krijgen. Zij zijn
daarmee geen door de bisschop
van hun bisdom erkende rk on
derwijsinstelling, maar wel
rooms-katholiek, aldus Van Over
beek. Formeel vallen zij immers
onder de NKSR en volgen zij het
reglement van de zes overige bis
schoppen van Nederland.
De bestaande scheiding tussen
het reglement van bisschop Gijs-
sen en dat van de overige zes bis
schoppen is door de pauselijke
raad in Rome nu geformaliseerd,
aldus Van Overbeek. Niet alleen
bisschop Gijsen heeft het recht
voor zijn bisdom een eigen regle
ment voor het rooms-katholiek
onderwijs in te voeren, maar dat
recht hebben de overige bis
schoppen ook. De continuering
van deze scheiding valt, naar zijn
mening, wel zeer te betreuren. Zij
schaadt immers de eensgezind
heid van de Nederlandse bis
schoppenconferentie alsook van
het rooms-katholiek onderwijs.
Bijbels
Terwijl internationaal de vraag
naar bijbels enorm blijft stijgen,
heeft de vraag naar de bijbel zich
in ons land gestabiliseerd. Uit het
jaarverslag van het Nederlands
Bijbelgenootschap (NBG) blijkt
dat er vorig jaar zo'n 280.000 bij
bels en bijbelgedeelten zijn ver
spreid.
Overigens was in 1987 het totaal
met ruim 220.000 beduidend la
ger, maar het verschil is te verkla
ren door een grote bestelling van
de Nederlandse Gideons, de orga
nisatie die voor gratis Nieuwe-
testamentjes in ziekenhuizen, ho
tels en gevangenissen zorgt. Vo
rig jaar heeft deze organisatie alle
stukgelezen en verdwenen exem
plaren vervangen.
De belangstelling voor de in po
pulair Nederlands geschreven
Groot Nieuws Bijbel neemt
steeds meer toe, zo blijkt verder
uit het verslag, terwijl de alom ge
bruikte vertaling uit 1951 steeds
meer terrein verliest. In 1988
werd ook een serie computerdis
kettes met bijbeltekst ontwik
keld.
Internationaal blijft de vraag
naar bijbels stijgen. Een grote uit
daging voor de bijbelgenoot
schappen vormt de nieuwe situa
tie in de Sovjetunie en Oost-Euro
pa waar door de nieuwe invoer
vergunningen gewoon bijbels ge
ïmporteerd mogen worden. In het
jaarverslag van het NBG wordt in
dit verband gesproken van een
zware taak, niet in de laatste
plaats door het feit dat de geld
wervingsacties van de diverse bij
belgenootschappen in de wereld
(in totaal zijn er 110) steeds moei
zamer verlopen.
Dit jaar is voor het NBG een ju
bileumjaar: het genootschap be
staat 175 jaar. Dat wordt zaterdag
30 september gevierd in 'De Flint'
in Amersfoort tijdens een verga
dering, waarop onder andere het
woord gevoerd zal worden door
dr. G. J. van Butselaar, algemeen
secretaris van de Nederlandse
Zendingsraad en ds. Ype Schaaf
uit Dokkum. De bijeenkomst be
gint om tien uur.
