Ruud Lubbers: een alleskunner zonder idealen
m m
Kerkelijk bezoek aan Israël heeft
Achtergrond
DINSDAG 5 SEPTEMBER 1989
DEN HAAG Zijn tweede kabinet kraakte in alle voegen, en premier Lubbers deed
duchtig mee aan het gekrakeel. De teloorgang van de coalitie liet zijn faam echter on
aangetast: Rudolphus Franciscus Marie Lubbers (50) is nog bij zijn politieke leven tot
een legende uitgegroeid. De minister-president is staatsman geworden, een imago
waarmee hij het CDA voor de tweede keer aan een verkiezingsoverwinning moet hel
pen. Portret van een politicus die is bewierookt als allesweter, taalvirtuoos en brug
genbouwer, en verafschuwd als bemoeial, warrige prater en koopman. De Lubbers-
legende: CD A-leider zonder idealen.
Naast liefde, maakt ook macht de toeschouwer blind. Op
een zonnige zaterdag in mei vorig jaar springt Lubbers op
een partijraad Van het CDA uit zijn vel', en verwijt hij de li
berale coalitiepartner 'politiek vandalisme'. De actie wordt
alom uitgelegd als een brute poging het VVD-verzet tegen
de hervormingen in de gezondheidszorg te breken. Eén
dagblad ziet er echter 'de humorloze meesterzet' in, be
doeld om met een groots gebaar alle machtsverhoudingen
aan het Binnenhof naar de hand van de premier te zetten. Er
wordt Lubbers, zucht iemand uit zijn directe omgeving,
soms wel erg veel opzet en raffinement toegedicht.
door
Peter de Vries
Dat hij zal uitgroeien tot de mach
tigste premier in de vaderlandse ge
schiedenis, durft niemand te voor
spellen wanneer Ruud Lubbers in
1973 als jonge, moderne onderne
mer minister van economische za
ken wordt onder Den Uyl. Lubbers
weet zich gesteund door zowel het
KVP-establishment, als door de so
cialisten en de PPR. De Radicalen
herinneren zich de directiesecreta
ris en latere directeur van het me
taalbedrijf Hollandia als deelnemer
aan de politieke debatten die zou
den leiden tot hun afsplitsing van
de KVP. Op het moment van de fi
nale keuze blijft Lubbers overigens
in de KVP.
Drie jaar zit hij voor de Katholie
ke Volks Partij in de Rijnmondraad.
Daarnaast laat hij van zich horen als
de onderhandelaar voor de metaal-
werkgevers. Het vormt al zijn baga
ge in een kabinet van politieke
straatvechters. Binnen de minister
raad onderscheidt hij zich al snel
door verscheidene keren zijn biezen
te pakken, om vervolgens net niet te
breken en toch een compromis te
sluiten. Zijn radicale sentimenten
slijten snel: "Ik denk dat ik in vier
jaar regeren met de socialisten in
wezen rechtser ben geworden",
zegt hij later.
De Haagse carrière van Lubbers
lijkt ten einde te lopen, wanneer
Dries van Agt in 1977 weigert een
fatsoenlijke plek voor hem in te rui
men in de coalitie van CDA en
WD. Hij komt in de Tweede Ka
mer, overleeft ternauwernood een
belastingschandaal, en volgt Aan-
tjes op wanneer die wegens een ver
zwegen oorlogsverleden als fractie
voorzitter moet aftreden.
Lubbers moet de tot het bot ver
deelde CDA-fractie langs gevaarlij
ke klippen laveren als de kruisraket
en de bezuinigingen (Bestek '81).
De wederzijdse vijandigheid tussen
hem en Van Agt vormt daarbij een
extra obstakel. Alleen door zich
overal zelf diepgaand mee te be
moeien, zich te ontpoppen als 'ze
ventiende minister', en door alle te
genstellingen met veel omhaal van
woorden te camouflereren, slaagt
Lubbers daarin.
Het is, maar dit terzijde, opmerke
lijk hoe datzelfde taalgebruik later
wordt beoordeeld. Eenmaal in de
machtspositie van het premier
schap gaat er van Lubbers' manier
van praten 'de suggestie van helder
heid, van nauwkeurigheid, en van
het gelijk' uit, heet het in de bundel
'het succes van Lubbers'. "Het
Klinkt zo duidelijk, maar wat zou
hij bedoelen?"
Imago
Terug naar 1982, wanneer Dries van
Agt de politiek verlaat en Den Haag
in verbazing achterlaat. De 'Opvol
gingskwestie dient zich aan. Van
Agt zelf heeft een sterke voorkeur
voor Jan de Koning, de doorgewin
terde AR-politicus die van alle
markten thuis is, maar die bedankt
voor de eer. Het wordt Ruud Lub
bers, en wanneer hij op 4 november
1982 als jongste premier van Europa
zijn coalitie van CDA en WD pre
senteert, houdt menigeen zijn hart
vast.
Zijn imago is bedroevend: hij is
de vage compromissenmaker ter
wijl, nu het economisch slecht gaat,
heldere besluiten over harde ingre
pen nodig zijn. Vier jaar later, bij de
verkiezingen van 1986, is die slechte
naam omgeslagen in het tegendeel.
Het CDA dankt de onverwachte
verkiezingswinst geheel aan de
enorme persoonlijke populariteit
van Lubbers. Hij mag zijn 'karwei
afmaken'. Het tweede kabinet is
echter geen schim van het eerste.
Het wordt geteisterd door affaires
(huizen, vis, paspoort, studiebeur
zen), ruzies (gezondheidszorg en be
zuinigingen), en heeft de grootste
moeite met de belangrijkste pro
grammatische hervormingen (be
lastingen, gezondheidszorg). Zeven
keer dreigt Lubbers binnens- .en
buitenskamers met crisis, voor de
zaak toch nog onverwacht klapt.
Waar elke bewindsman wel een
knauw heeft opgelopen, lijkt alleen
Ruud Lubbers niet in de misère te
delen.
Idealen
Is hij dan echt een politicus zonder
achilleshiel: is de mythe van een on
feilbaar politiek instinct werkelijk
heid geworden? Dat staat te bezien.
Drie zwakke plekken heeft Ruud
Lubbers in elk geval: zijn zaken,
zijn integriteit en zijn idealen.
De persoonlijke financiële belan
gen bij Hollandia zijn Lubbers al die
jaren in de politiek blijven achter
volgen. Het liberale kamerlid en la
tere vice-premier Van Aardenne
eist in 1976 het aftreden van Lub
bers omdat de minister van econo
mische zaken lijkt mee te beslissen
over financiële steun aan zijn fami
liebedrijf. Er volgen affaires rond de
maatschap met zijn broers, een on
volledige opgave van zijn privé-ka-
pitaal, zijn belastingaangifte. Van
recenter datum is de Koeweit-affai-
re, waarbij hij zich mengde in het di
plomatiek gevecht tussen Neder
land en Koeweit over de afhande
ling van een order aan Hollandia.
Elke keer weer ontspringt Lub
bers de dans. Gewone politici wor
den tot aftreden gedwongen, wan
neer ze enkel de schijn van oneer
lijkheid tegen hebben. Maar Ruud
Lubbers is geen gewoon politicus:
waar werkelijk belastend materiaal
ontbreekt, slaagt hij er telkens in de
schijn van belangenverstrengeling
tegen te spreken. Het legt echter
we) een andere zwakke plek van
hem bloot: hij is uiterst gevoelig
voor persoonlijke aanvallen.
Bij zijn aantreden in 1982 als eer
ste minister heeft Lubbers naar ei
gen zeggen getwijfeld of hij er als
miljonair wel goed aan zou doen de
premier te worden die op de mini
ma bezuinigt. Dat hij die twijfel
overwint, typeert hoe strak hij de
grens trekt tussen zijn persoonlijke
levenssfeer en de publieke zaak.
Lubbers vindt dat vraagstukken
van persoonlijke integriteit, sympa
thie en antipathie buiten het zake-
lijk-politieke debat moeten blijven.
Het grapje van de PvdA dat hij de
minima 'belubbert', kan hij in 1982
absoluut niet waarderen. En Lub
bers is ronduit gekwetst, wanneer
in 1988 her en der gesuggereerd
wordt dat hij zelf aan de wieg heeft
gestaan van het uitlekken van het.
Mei 1989: vermoeid
feit. De teloorgang va
n teleurgesteld slaat Lubbers na een lang debat over het reiskostenforfait de boeken dicht. De val i
i het kabinet liet zijn faam als staatsman echter onaangetast.
zijn tweede kabinet l
met elkaar overweg.
geheime kabinetsbesluit de investe
ringspremie wir af te. schaffen.
Botsingen
Het is de opmaat tot de botsingen
tussen de geraakte Lubbers en de
koele WD-leider Voorhoeve, die
meent dat de eerste minister een
'hersenschim' najaagt. Wanneer
partijgenoot René van der Linden
in de paspoortzaak aftreedt, verzet
Lubbers zich openlijk grommend
tegen de 'geur van oneerlijkheid'
die rond de staatssecretaris is ko
men te hangen.
Lubbers' strikt zakelijke houding
is in de Binnenhofse wereld be
paald geen gemeengoed. Een ander
element ervan is bescheidenheid,
die volgens intimi voortvloeit uit
verlegenheid. Lubbers is de tegen
pool van zijn flamboyante voorgan
ger Van Agt, die met graagte de toe
juichingen in ontvangst nam. Aan
de op zijn persoon gerichte verkie
zingscampagnes ('Verder met Lub
bers'), beleeft hij geen vreugde. Het
is een vorm van ingetogenheid die
rechtstreeks wortelt in het jezuï-
.tisch internaat.
Het beeld van de eenzame leider
aan de top is echter niet af. Van zijn
collega's eist hij onvoorwaardelijke
loyaliteit. Onderwijsminister Deet-
man legt die bij alle bezuinigingen
aan de dag, en wordt in ruil daar
voor door Lubbers door dik en dun
beschermd. WD-minister De Kor
te spreekt één keer voor zijn beurt,
en wordt genadeloos afgestraft. De
premier is niet te beroerd voorzich
tig om een ijsberg heen te roeien.
Maar wanneer een partijgenoot of
minister een mijn in zijn vaarroute
gooit, weigert hij te wijken.
Hij schuwt de verstikkende
omarming van politieke vriend
schappen. In een interview (1982)
keert hij zich tegen het feit dat bij
veel politici 'gedragingen mede be
ïnvloed worden door persoonlijke
vriéndschappen'. "Dat is iets wat
mij absoluut niet aanspreekt, en dat
versmalt de zaak inderdaad tot een
stuk functionaliteit". Dat heeft een
keerzijde: hij wordt gerespecteerd
en bewonderd, hij is razend popu
lair, maar niet echt geliefd.
Feitenkennis
De koele kikker, manager van dè bv
Nederland? Het zijn kwalificaties
die tot op zekere hoogte van toepas
sing zijn. Lubbers calculeert politie
ke risico's en mogelijkheden, hij is
een koopman in beslissingen. Maar
wie een regeringscoalitie als groen-
tenmarkt wil beschouwen, moet
ook kijken naar de concurrentie.
Op een aantal punten onder
scheidt Ruud Lubbers zich. Zijn be
langrijkste voorsprong ligt in een
fenomenale feitenkennis, die hij op
doet door zich in alle dossiers te ver
diepen, en bij tal van ambtenaren
informatie op te vragen. Bij zijn aan
treden in 1982 ontvangen de depar
tementen de missieve dat alle publi-
katies in afschrift naar Lubbers
moesten. Zo ontpopt hij zich tot een
allesweter, en breidt hij de macht
van het premierschap tot voor Ne
derland ongekende begrippen uit.
Daarnaast is Jiij, ook in de poli
tiek, het knapste jongetje van de
klas. De cum laude afgestudeerde
econoom is niet alleen een geducht
tegenstander voor de vakministers
in de sociaal-economische hoek.
Ook op andere tereinen, en bij voor
keur op dat van de buitenlandse po
litiek en de EG, steekt hij zijn be
windslieden naar de kroon. En zoals
meer wonderkinderen kan hij
slecht tegen zijn verlies.
Een derde eigenschap waarvoor
hij alom lof oogst, is zijn vermogen
compromissen te sluiten. Zelf zegt
Lubbers daarover: "Mensen knok
ken vaak primair voor hun gelijk, ik
knok primair voor het vinden van
oplossingen waarmee meer mensen
kunnen instemmen". Vooral bij het
opstellen van de begroting heeft
Lubbers een aantal meesterwerkjes
van compromissen op zijn naam
staan.
Langzaam maar zeker heeft de
minister-president de centrale rol
van de minister van financiën in het
begrotingsproces overgenomen.
Niet.alleen de compromissen, maar
ook de inhoudelijke bezuinigings
voorstellen komen de laatste jaren
minder van Ruding, en vaker van
Lubbers. Het leidde dit voorjaar tot
een acute crisisdreiging, toen Ru-
ding voor het oog van de camera's
weigerde zich erbij neer te leggen
dat Lubbers geheel eigen begro
tingsvoorstellen indient.
Gemeenschappelijk eleriient in al
die Lubberiaanse compromissen is
niet dat ze een maatschappelijk pro
bleem oplossen, maar een politiek
probleem. Dat gaat vaak samen,
maar niet altijd. In de kruisraket
tenkwestie komt hij, tot woede van
Van den Broek, met de vondst dat
Nederland niet plaatst als ook de
Russen ontwapenen. Het is een geo
politieke absurditeit, die enkel bin
nen de muren van het Binnenhof
blijkt te werken. Maar wanneer
Lubbers ook nog persoonlijk met
Gorbatsjov wil onderhandelen, is
voor Van den Broek de maat vol: hij
dreigt met aftreden, wanneer deze
gekte doorgaat.
Pragmatisme
Boven alles geldt Lubbers als de
kampioen van het pragmatisme. Hij
wordt niet gehinderd door ideologi
sche motieven, hij laat zich niet lei
den door hooggestemde idealen.
Het maakt hem ongrijpbaar, klagen
zijn tegenstanders. Hij is, zegt ie
mand uit zijn nabije omgeving, het
prototype van de moderne katho
liek die open wil staan voor andere
meningen. "Ik ben er eerder op ge
spitst het met mensen eens te wor
den dan het van hen te winnen. En
dat heeft regelrecht te maken met
mijn godsdienstige overtuiging",
verklaart hij zelf.
Het ex-Kamerlid Faber toonde
ooit de keerzijde van die redene
ring: "Lubbers is een man die geen
enkele affectie heeft met die wat
fundamentalistische ethiek en met
rechts in de CDA". Het verklaart
waarom de premier op gebiëden als
euthanasie en commerciële TV re
gelmatig verder gaat dan zijn eigen
CDA lief is, overigens zonder er in
te slagen een doorbraak te forceren.
Paradoxaal genoeg heeft het hem
een enorme populariteit onder de
niet-confessionële kiezers opgele
verd.
Aan het Binnenhof is langzaam
maar zeker het vliegwiel van zijn
macht op volle toeren gaan draaien.
Nu Ruud Lubbers omgeven wordt
door een aureool van allesweter en
alleskunner, versterkt dat op zich al
zijn positie. Hier is een woord van
Cromwell van toepassing: "De man
die niet weet waar hij gaat, komt het
verst".
Het bezoek van een delegatie
van de Raad van Kerken aan Is
raël en de bezette gebieden
heeft 'een nare bijsmaak', vindt
directeur drs. R. M. Naftaniël
van het Centrum voor Informa
tie en Documentatie Israël (CI-
DI). De vijf afgevaardigden die
vandaag voor een tiendaags be
zoek vertrokken, kijken wel
'door een vergrootglas' naar Is
raël. maar hebben geen oog voor
de 'heel ernstige zaak van de Li
banese christenen'.
"Als ze toch in het Midden-Oos
ten zijn, laten ze dan ook ruimte
maken voor een verkenning in Li
banon", aldus Naftaniël. Het CI-
DI heeft destijds aangedrongen
op een "evenwichtig program
ma", maar is op het verzenden
van een informatiepakket na niet
betrokken bij de voorbereiding
van de reis.
Over het definitieve program
ma van de reis kon voorzitter
prof. dr. D. C. Mulder van de Raad
van Kerken een dag voor zijn ver
trek nog weinig zeggen. De Raad
van Kerken in het Midden-Oos
ten, die de delegatie heeft uitge
nodigd, zal dat pas bij aankomst
bekendmaken. Wel weet Mulder
dat er gesprekken worden ge
voerd met leiders van kerken,
met Palestijnse christenen en
moslims, Israëlische regeringsau
toriteiten en het Opperrabbinaat,
de joodse vredesbeweging en de
dialooggroepen.
programma", geeft Naftaniël toe.
"Maar het hangt er maar vanaf
hoeveel tijd je besteedt aan de di
verse bezoeken".
De delegatie van de Raad van
Kerken bestaat uit Mulder, dr. K.
Blei, secretaris-generaal van de
Hervormde Kerk, de rk bisschop
H. J. A. Bomers van Haarlem, ds.
E. Overeem, voorzitter van de sy
node van de Gereformeerde Ker
ken in Nederland, en mw. ir. M.
Zeelen van het hervormde We-
relddiakonaat.
Vijf jaar toonde de Raad van
Kerken, na een bezoek aan het Is
raël, Libanon, Syrië en Egypte,
zich geschokt over de situatie van
de mensenrechten in Israël. De
Raad drong toen tevergeefs bij de
Tweede Kamer aan op een hoor
zitting over dit vraagstuk. Van
joodse zijde werd toen zware kri
tiek op de Raad van Kerken geuit
omdat aan de schending van de
mensenrechten in de Arabische,
landen veel minder aandacht
werd besteed.
Ledenadministratie
Nadat al eerder bekend was gé
worden dat de Rooms-Katholieke
Kerk niet zal deelnemen aan de
gezamenlijke ledenregistratie
van de interkerkelijke stichting
Sila, dreigen de zeven bisdom
men nu ook af te haken bij de een
malige uitdraai uit de gemeente
lijke bevolkingsadministratie.
Aanleiding is een verschil van
mening over de kosten van het
eerste onderdeel van het project,
maar volgens Sila-voorzitter drs.
Cor Hamelink is de RK Kerk al
twee jaar bezig zich "los te we
ken" van het hele project.
De officiële start van de Stich
ting Interkerkelijke Ledenadmi
nistratie, gisteren in Den Haag,
had een feestelijke gebeurtenis
moeten worden. Het nieuws dat
de rooms-katholieken 'ernstig
overwegen' om zich helemaal van
de Sila af te wenden, zorgde ech
ter voor een flinke domper. In de
gang van zaken rond de ledenre
gistratie zal er weinig door veran
deren, maar het draagvlak van de
Sila wordt wel erg klein, te meer
daar de gereformeerden hun deel
neming afhankelijk hebben ge
steld van wat de registratie uitein
delijk gaat kosten. Uitsluitsel
daarover krijgt de Sila pas over
enkele maanden. Voorlopig
wordt gegokt op 55 tot 65 cent per
lid per jaar.
Haken zowel de rooms-katho
lieken (5 miljoen leden) als de ge
reformeerden (800.000 leden) af,
dan houdt de Sila van de grote
kerken alleen de Hervormde
Kerk (2,7 miljoen leden) over, en
verder de veel kleinere Evange-
lisch-Lutherse Kerk, de Doopsge
zinde Broederschap, de Remon
strantse Broederschap, de Oud-
Katholieke Kerk en de Broeder
schap van pinkstergemeenten.
Laatstgenoemde doet bovendien
alleen mee in de opbouwfase.
Aanleiding tot het conflict tus
sen de bisdommen en de Sila zijn
de kosten van het zogenaamde
'kerkgrenzenproject', waarbij van
alle deelnemende kerken de
plaatselijke grenzen in kaart wer
den gebracht op basis van postco
des. De RK Kerk heeft dat in ei
gen beheer gedaan en bracht de
Sila daarvoor een half miljoen in
rekening. Het Silabestuur wil
echter slechts 150.000 gulden ver
goeden, omdat dat het bedrag is
dat de Sila zelf nodig zou hebben
gehad om de rk kerkgrenzen in
kaart te brengen. Drs. Hamelink:
"Wij moeten onze uitgaven tegen
over de overheid verantwoorden
en op basis van wat de RK Kerk
ons tot nu toe voorschotelde kun
nen we dat onvoldoende doen".
Deze week nog wordt een bemid
delingspoging ondernomen om
uit de patstelling te komen.
Humanistiek
De Universiteit voor Humanis
tiek wil in alle rede aandacht vra
gen voor het morele vacuüm in
een grotendeels gewetenloze sa
menleving. Voor een collectieve
moraal is nauwelijks ruimte
meer, in de maatschappij waarin
het zoeken naar de zin van het be
staan een achterhaald idee lijkt is
'de mens de mens een rotzorg' ge
worden.
Dit zei prof. dr. D. J. van Hou
ten, rector van de Universiteit
voor Humanistiek (UvH) in
Utrecht, tijdens de opening van
het eerste academisch jaar. De
UvH is de eerste op het humanis
me gebaseerde universiteit in de
wereld. Hoewel het humanistisch
erfgoed binnen veel bestaande
universiteiten is terug te vinden,
is dit volgens Van Houten 'niet
onbedreigd'.
Volgens de rector heeft op de
universiteiten de bezinning op
zingevingsvragen plaatsgemaakt
voor de aandacht voor het prak
tisch nut en de snelle resultaten.
Nu in de huidige wetenschap de
waarden-vrijheid ingeruild is
voor onverschilligheid, relativis
me en zelfs nihilisme, is de eerste
opdracht voor de UvH volgens
Van Houten 'om voor rede vat
baar te zijn'.
De huidige morele crisis in de
maatschappij is volgens hem niet
in de laatste plaats te danken aan
'stuurloze groei van menselijke
kennis'. De wetenschap is 'grillig'
en wordt gekenmerkt door 'een
blinde redeloosheid'. Van Hou
tens typering: "Een oncontroleer
bare wetenschap die als een soort
blindganger opduikt waar we
haar niet gevraagd hadden en
wegblijft waar ze nodig is".
De universiteit zal evenals de
bestaande hoger beroepsoplei
ding, die nu wordt afgebouwd,
raadslieden afleveren. Maar, al
dus de rector: "Het beroep van
humanistisch geestelijk werken
de kan nooit louter een afgeleide
zijn van wetenschappelijke ken
nis en kan dan ook niet be
schouwd worden als toegepaste
wetenschap".
Schoolreglement. Het Vati-
caan heeft bisschop Gijsen van
Roermond gelijk gegeven inzake
het recht van een bisschop in zijn
bisdom een eigen schoolregle
ment uit te vaardigen. Gijsen ging
twee jaar geleden niet akkoord
met het reglement dat de overige
zes bisschoppen hadden uitge
vaardigd. Volgens kerkrechtdes
kundigen die deze zaak in op
dracht van de NKSR hadden on
derzocht, was het reglement van
bisschop Gijsen in strijd met het
wetboek van de RK Kerk.
Beroepen
Gereformeerde Kerken: beroe
pen te Bruinisse en Nieuwerkerk
(Zeeland)-Oosterland Drs. A.
Gootjes kand. Utrecht.
Gereformeerde Gemeenten:
beroepen te Kapelle aan den IJs-
sel (Wijk West) in combinatie met
dovenzorg G. J. van Aalst Bent
huizen, te Westkapelle M. Mon-
dria Waardenburg.
