'Een teen in de oceaan' Ik ben een juwelier in meubels' 'Dit boek vloeide niet uit de pen van een nihilist' Twist tussen musea Freek de Jonge verkent theaterldimaat Groot Brittannië Multatuliprijs laar Armando DINSDAG 5 SEPTEMBER 1989 AMSTERDAM - "Liefde, het was liefde op het eerste ge zicht". Dat is de reactie van Ma rijke Emeis op de vraag hoe zij reageerde toen zij het boek 'De Duivelsverzen' voor het eerst onder ogen kreeg. Emeis heeft bijna een jaar gewerkt aan de Nederlandse vertaling van de omstreden roman van de Britse schrijver Salman Rushdie. "Maar in die tijd ben ik steeds meer van dit boek gaan houden. Het kan beslist worden gere kend tot één van de beste boe ken van de moderne westerse li teratuur". door Jos Verlaan Vertaalster Marijke Emeis over 'De Duivelsverzen': Emeis kreeg van uitgeverij Veen de opdracht om het boek te vertalen toen er nog geen commotie was om de inhoud ervan. "Ik kon vorig jaar juni kiezen uit vier scripts om te vertalen. En toen ik geconfronteerd werd met het script van 'De Dui velsverzen' was de keus snel ge maakt. Het was liefde op het eerste gezicht. Ik heb er sindsdien bij el kaar ruim tien maanden lang onaf gebroken aan gewerkt." Inmiddels lijkt de uitgave van de Nederlandse versie een groot succes. Het boek vloog de winkels uit sinds het afge lopen vrijdag op de markt ver scheen en de uitgever heeft een tweede druk reeds in voorberei ding. Na het aanvaarden van de vertaal opdracht was het zaak voor Emeis om zich te verdiepen in de Islam. "Ik ben als een razende gaan lezen en volgde sindsdien alle films, tele- visieprogamma's en krantenartike len over de Islam. Dat was mijn eer ste prioriteit gezien de rol van de Is lam in het boek. Verder heb ik mijn kennis over de politieke en maat schappelijke situatie in India en het Hindoeïsme verder uitgediept. In principe zou je die research vooraf moeten doen maar dat kan hele maal niet. Je kunt je dat niet veroor loven gezien de beloning die verta lers voor hun werk ontvangen". Terwijl de schrijfster zich met de vertaling van het boek bezig hield, begon het rumoer in de Islamitische wereld tegen de vermeende gods lastering srin steeds duidelijker te nemen. Op 5 oktober, vlak na het verschij nen van het boek in Groot Brittan nië, liet de Indiase regering uitgeve rij Penguin in Londen weten dat het boek verboden was. Kort daarna volgde een verbod in ondermeer Pakistan. Saudiarabië, Egypte, Indonesië en Zuidafrika. In februa ri van dit jaar volgde de Fatwa, het beruchte doodvonnis dat Ayatollah Khomeini over de schrijver afkon digde. Via de radio klonk in Tehe ran de boodschap dat "de schrijver van het boek, getiteld 'De Duivels verzen' - dat is gewrocht, gedrukt en uitgegeven in strijd met de Islam, de profeet en de Koran - en ook de uitgevers, die op de hoogte waren van de inhoud, ter dood zijn veroor deeld". "Ik kwam terug van vakantie toen ik met die commotie werd ge confronteerd", aldus de vertaalster. "Iedereen hing aan de telefoon, vooral journalisten want niemand had het boek toen nog gelezen. Ik had een uiterst surrealistisch ge voel, alsof je meedoet met een ver keerde film, een twintiger-jaren maffiafilm. Ik kon eerst niet echt ge loven wat er allemaal gebeurde met bijvoorbeeld die boekverbrandin gen". De vertaalster schrok echt goed toen zij via de radio hoorde dat er een prijs was uitgeloofd voor dege ne die Rushdie zou doden. "Dan hoor je dat er een miljoen dollar wordt uitgeloofd op het hoofd van iemand met wie je een paar maan den daarvoor nog heel gezellig hebt zitten eten. Daar krijg je kippevel van. Het gaat bovendien om iemand die je zo langzamerhand als een deel van je eigen persoonlijkheid bent gaan beschouwen omdat je je zo in zijn persoon en werk verdiept hebt". Stradivarius Emeis vergelijkt het vertalen van 'De Duivelsverzen' met het spelen van een Stradivariusviool die je na een jaar weer moet teruggeven. "Vertalen is eigenlijk hetzelfde als het spelen van muziek, dan inter preteer je ook de noten die de c ponist heeft opgeschreven. En dat het boek van Rushdie één de besten is in de hedendaagse reldliteratuur, vergelijk ik mijn be zigheid van het afgelopen jaar met het spelen van een Stradivarius. Het is bijzonder jammer die na afloop weer te moeten afstaan". Emeis wijst de kritiek af dat het boek is geschreven vanuit een nega tieve, nihilistische instelling. "Het is wel geschreven met een ironi sche, afstandelijke instelling. En als je niet gevoelig bent voor ironie, dan vind je die ook niet meer terug in de tekst. Met een nihilistische in stelling kun je de relaties en de ero tiek in het boek niet op een dergelij ke manier opschrijven. In die passa ges laat de schrijver duidelijk be trokkenheid zien. De romantische verliefdheid van Rosa Diamond is daar een goed voorbeeld van. Die episodes kunnen niet uit de pen van een nihilist vloeien". Op het felrode plakkaat in Rose Street afficheert Freek de Jonge zichzelf als 'Neerlands internationaal beroemde avant-garde acteur'. Een stevig statement dat in het kader van het Edinburgh Festival alleen nog even waar gemaakt moest worden. Freek treedt op in twee van de tientallen fringe- theaters: kleine zalen in de marge, waar jonge Britse acteurs hun eerste sprongen wagen, en waar nogal wat gerenommeerde buitenlandse artiesten het wisselvallige theaterklimaat van Groot- Brittanië verkennen. door Henk J. Meier EDINBURGH - De Bntse recen- senten zijn ingetogen mild-positief over Freeks talent. The Times waar deert hem als 'de Nederlandse gek die het Mayfest in Glasgow stor menderhand verovert'. The Obser ver noemt hem 'a complete origi nal'. En The Scotsman noemt hem een 'avant-garde komiek' en schrijft over hem: "De grimmigheid zit niet alleen in de teksten, maar ook in de heer De Jonge's vreemde vertol king en excentrieke persoonlijk heid. De heer De Jonge wil ons niet alleen onderhouden, maar ook aan het denken zetten; in beide is hij ge slaagd'. Maandagavond. De meesten van de honderd bezoekers zijn Britten. Als Freek zijn spastische energie op hen loslaat, blijkt het geruime tijd wennen. Zij reageren aarzelend op zijn eerste fouten in het Engels: is dat een bedoelde komische woord speling of een gewone verspreking? Een paar keer beeldt hij een boom uit. De armen krampachtig gehe ven, het hoofd onder een onmogelij ke hoek: lente, zomer, herfst en win ter. 'What am I?' roept hij. Juist: Summer! Maar bij herfst roept ie mand 'Dutch elm disease'!" Freek kijkt vragend en zoekend rond. Hij kent de Britse naam voor iepenziek te niet, maar geeft de "heckler" alle eer. Eindelijk heeft hij ook dit pu bliek voor zich gewbnnen. De volgende dag zitten we bree duit in de zachte fauteuils van het riante en veel te dure appartement. Op de affiche staat dat hij al eerder in Schotland heeft opgetreden. "Een jaar of drie geleden heb ik gefaald in Duitsland. Per ongeluk. Dat is een heel verhaal. Ik zou daar iets voor de radio doen. De dag tevo ren kreeg ik mijn vertaalde tekst in handen. Ik zat toen met een paar collega's in zaal en de stemming was goed. Dus na afloop van die voorstelling dacht ik: laat ik die tekst maar even voorlezen. Dat pak te verkeerd uit. Het publiek haakte af en ik werd een beetje kribbig en bits en struikelde een paar keer over die woorden. Dus ik zei: God, het lijkt me echt geen taal om een oor log mee te winnen. En nog een paar van die dingen. Toen liepen heel wat mensen weg en de sfeer was in ieder geval flink verpest. De volgen de dag kreeg ik te horen dat ik die avond ook niet voor de radio hoefde op të treden. Want wat ik zei, strook te toch niet helemaal met hun idee ën. Het was een beetje die Herman- van-Veen-maffia. Ach, ik was daar wel blij om, want Duits is voor mij onverdragelijk. Ik heb niks tegen de mensen maar die taal daar breek ik mijn nek over". Over de telefoon zei je: Herman van Veen. Toon Hermans en Paul van Vliet zijn op Broadway onder uit gegaan. Ik wil voorkomen dat er meteen gezegd wordt: Freek Gaat Naar Het Buitenland!' "Mijn bedoeling is, zien wat hier gebeurt. Het is een teen in een zwembad of in de zee..." En hoe is het water? "Ik vind het water wel lekker, maar ik ben er nog niet door. Ik neem daar de tijd voor. Wat een aan tal van mijn collega's gedaan heeft, is: meteen in het diepe duiken. Die zijn dus bibberend meteen weer aan de kant geklommen. Ik wil dus pro beren om niet diezelfde fout te ma ken. Wat ik nu ervaar is een enorme leerschool. Ik heb nu zeventien voorstellingen gedaan. Zaterdag is de laatste". "Mijn talent in Nederland bestaat eruit te registreren wat er bij het pu bliek leeft. Dat gaat automatisch. Dat heb je hier veel minder. Maar ik heb in de loop der jaren in Neder land een aantal verhalen en acts op gebouwd die naar mijn indruk best geschikt zijn voor een groter pu bliek". Hoe oud ben je nu? "Ik word morgen 45. Ieder jaar zeg ik: ik ben nou precies op de helft..." En waarom nou naar het buiten land? Gaat het in Nederland niet goed meer of ben je uitgekeken? "Nee, het gaat goed en ik ben ook niet uitgekeken. Begin van dit jaar hebben we een reis gemaakt naar Djakarta, Singapore, Hong Kong en Tokio. Daar heb ik opgetreden voor Nederlandse kolonies. Nederlan ders die daar werken. Dat is iets wat ons buitengewoon goed bevallen is. Toen dacht ik: als je nou de komen de jaren iets ontwikkelt in het En gels, dan kun je daar op het moment dat we vrij zijn (en met vrij-zijn be doel ik: als de kinderen zichzelf kunnen onderhouden) dan kunnen wij de wereld over reizen. Want er zitten overal ter wereld Nederlan ders. Maar er zitten natuurlijk veel meer Engelstaligen. Dat is eigenlijk in het kort geschetst de bedoeling. Maar dat is iets dat moet plaatsvin den in vijfjaar". Wasje bang toen je hier heen ging, zag je er tegen op? Ben je eigenlijk ooit bang? Want je staat daar vol slagen in het niets te praten... "Nee, nee. Over die angst stond een mooi artikel in The. Indepen dent van gisteren. Over die plezier boot die op de Thames is overvaren door die baggerboot. Een mevrouw vertelde dat toen ze overboord sloeg, ze geen enkele doodsangst had. Ze voelde zich buitengewoon ontspannen. Ze verdween onder water en voelde zich prima. Na heel lang onder water kwam ze boven en op dat moment zag ze dat een bootje bezig was mensen te redden. Toen werd ze pas bang. Dat zou je kun nen vergelijken met op het toneel zijn. Op het moment dat ik daar sta, ken ik geen angst. Maar op het mo ment dat je geconfronteerd wordt met Het Moment van 'zal dit wel goed gaan' dan heb je een soort angst". In Nederland heb je je ook nog een tijd beziggehouden met boven-na- tuurlijke zaken. Waar was je toen mee bezig? "Ik was toen bezig met het afha ken van het dogmatische linkse denken en ben me gaan verdiepen in andere zaken, zoals mystiek. Het boeit mij maar mystici zijn in onze maatschappij niet zo populair. Het is feite hetzelfde gevaarlijke terrein als het gebruik van drugs. Het is al leen iets gezonder voor je lichaam. Maar of het ook gezond voor je geest '"Ik lees nu in het dagboek van Wim Kan. Het is leuk om te zien hoe driftig hij altijd bezig is geweest met het analyseren, elke avond weer, na iedere voorstelling en met het uitba lanceren van zijn act. Dat zijn din gen waar ik eigenlijk in Nederland nooit zo vreselijk mee bezig ben ge weest. Dat ging altijd van hats-klats en harken en binnen een paar we ken het toneel weer op. Met wat ik nu doe, zit ik veel meer in zijn stile. Mijn houding ten opzichte van mijn materiaal is nooit zo precies ge weest als bij Kan. Dat verandert nu, nu ik hier ben. Nu merk ik dat ik de dingen veel zorgvuldiger moet be naderen en veel zorgvuldiger moet spelen. In Nederland neem ik een ongelooflijke hoop en-passant Freek de Jonge'de Nederlandse gek die Engeland stormenderhand verovert'. Bekroonde Leidse ontwerper Mareo Terlouw (27): door Emiel Fangmann De Leidse meubelontwerper Marco Terlouw balanceert tussen ambacht en kunstenaarsschap. Een bezoek vorige zomer aan New York inspireerde hem tot het ontwerpen van zijn kastje 'Scraper'. Het ontwerp, waarmee hij in juni aan de meubelvakschool in Amsterdam afstudeerde, behaalde op de Internationale Meubelbeurs in Utrecht een eervolle vermelding in de categorie stijl. Terlouw krijgt morgenavond van de jury de eerbewijzen uitgereikt. Een gesprek aan een uitvouwbare tafel op een Rietveld-achtige, maar kaarsrechte stoel. LEIDEN "Je hebt een idee in je hoofd, dat je uiteindelijk driedi mensionaal ziet staan. Dat proces bevredigt en is heerlijk om door te lopen", reageert Marco Terlouw (27) als hem naar zijn drijfveren wordt gevraagd. Terlouw schreef zich pas op latere leeftijd aan de meubelvak school in. "Vroeger ben ik een tijd lang werkplaatstimmerman ge weest. Dat werk vond ik iets te geestdodend, al leer je wel een hoop vaardigheden. Hierdoor kwam ik met een zekere voorsprong op de meubelvakschool". Hoewel op een meubelvakschool ook wel gewerkt wordt met door derden gemaakte ontwerptekeningen, kreeg tijdens de opleiding van Terlouw het vakte kenen steeds meer aandacht. "Ik maakte zodoende kennis met alle aspecten, die komen kijken bij het maken van meubels". Terlouw zag gedurende zijn drie jaar durende opleiding zo'n tien ideëen gerealiseerd. In zijn huiska mer valt het zelf ontworpen meubi lair dan ook onmiddellijk op. De eettafel heeft een extra blad, dat be staat uit vier uitklapbare drie-hoe- ken. Zodoende kan de oppervlakte verdubbeld worden. De vorm van de dunne tafelpoten vindt men ook terug in de smalle, harde en rechte, maar evengoed niet onaangenaam zittende stoelen. "Mijn ontwerpen moeten iets functioneels hebben. Maar de vorm blijft toch het belang rijkste. Deze stoelen zitten goed voor wie stil zit. Maar bij te sterke beweging raakt een stoel met dit ontwerp eerder uit zijn evenwicht", licht Terlouw toe. Wolkenkrabber Het prijswinnende ontwerp heeft op het eerste gezicht niets van mo derne kunst. Men ziet een ouder wets aandoend kastje, met Jugends- tilinvloeden en verwijzingen naar een tabernakel zoals het jury-oor deel luidde. Maar het is opgehangen tussen vier lange en zeer dunne sta len poten, die naar onderen lichte lijk krommen, maar vlak boven het kastje ongelijk zijn afgesneden. De jury dacht hierbij aan sculpturen van Salvador Dali. Terlouw voelt zich er wel enigszins door gevleid. Hij heeft nooit aan Dali gedacht, maar werd geïnspireerd door een bezoek aan New York, vorig jaar zo mer. "Ik was er trouwens niet spe ciaal voor mijn opleiding naar toe gegaan. Als je bewust gëinspireerd wilt worden, loop je veel te gefor ceerd door zo'n metropool. Je moet gewoon, om ee'n cliché te gebrui ken, alles op'je af laten komen. Ik raakte onder de indruk van met na me de oudere wolkenkrabbers en de enorme liftschachten" verhel dert Terlouw. En de Leidse ontwer per sloeg een en ander in zijn onder bewustzijn op, zo blijkt als hij op de wordingsgeschiedenis van het kast je terugkijkt. "Toen ik in Nederland terugkwam, ben ik gewoon aan mijn tekentafel gaan schetsen, zon der vast te zitten aan een idee voor een bepaald meubel. Als een soort constante kwamen er lange lijnen in mijn schetsen. Ik moest ook denken aan een lift tussen zijn kabels. En fin, het kastje scharniert om de po ten heen" vervolgt hij zijn uitleg. En de naam: scyscraper betekent wol kenkrabber. "De poten zijn boven aan ongelijk, omdat ik hiermee wil suggereren, dat ze eigenijk doorlo pen maar abrupt zijn afgesneden". En toch is ook bij dit ontwerp de functionaliteit niet in het gedrang gekomen. "Echt veel ruimte biedt het kastje niet, het is een pronkmeu- bel, maar je kunt er drank en wat glazen in zetten". Het kastje hoeft van Terlouw, koopman en kunste naar tegelijk, geen unicum te blij ven. Daarom staat het ontwerp op de Utrechtse beurs te koop aange boden. Op grond van de tekeningen kunnen anderen er replica's van maken, want Marco Terlouw gaat door met ontwerpen. Het ontwerp is gemaakt van staal en messing, de gebruikte hardhoutsoorten zijn het Indonesische teak en het Afrikaan se patoek. Ongevraagd wil Terlouw over het gebruik van hout nog iets opmer ken. "Op school hebben we discus sies gehad over het gebruik van hardhout in verband met het ver dwijnen van de tropische regen wouden. Ik heb patoek gebruikt, vanwege de zeldzame kleur. Het bruin verandert na bewerking in een soort oranje. Ik vind een grenen meubel te saai. En chroom en leer missen een bepaalde mystiek. Maar ik kan het gebruik van deze hard houtsoorten voor mijzelf verant woorden omdat ik geen massapro ductie van mijn ontwerp voorsta. Ik zie me wat dat betreft eerder als een juwelier, maar dan een in meubels. Ik wil op deze manier tonen welke schatten de aarde te bieden heeft. Als je dan bedenkt dat bij het aan brengen van damwanden in grach ten ten onrechte tropisch hardhout wordt gebruikt...want daar zijn al ternatieven voor". Terlouw vindt dat wat hij ontwerpt aan alle kanten gezien moet kunnen worden. Een opdracht die hij pas 1 kreeg om een slaapmeubel te ont werpen wees hij niet af, maar heeft ook niet zijn voorkeur. "Een bed wordt bedekt en slechts door wei- i gezien". Aan toekomstplannen ontbreekt het hem niet. "Graag zou ik nog eens een ontwerp voor het totale in terieur van een huis maken. Interi eurkunst trekt me meer dan ge bruiksvoorwerpen. Maar ik heb niet de pretentie een eigen stijl te ont-, wikkelen. Je wordt altijd beïnvloed en je kunt niet vanuit het niets iets ontwerpen. Als ik geen opdrachten heb, ga ik voor een galerie werken". In februari is hij lid geworden van de Leidse Coöperatieve Vereniging De Klos, ooit opgezet door werkloze jongeren om op een minder com merciële maar meer creatieve wijze op het artistieke vlak samen te wer ken. "In de werkplaatsen aan de Zandstraat leven een hoop ideeën. De omgeving biedt veel hoop moge lijkheden. Voor mij is dit alles zo vlak na het afronden van mijn oplei-' ding zeer stimulerend". GRONINGEN (GPD) - "Ik ken Crouwel als heer en diplomaat, zowel uiter lijk als in de omgang met mensen. Als hij zich zo fel over ons verzamelbe leid uitlaat, betekent dat dat hü daar flink ondersteboven van is. Een be wijs dat het wel degelijk iets is wat wij hebben staan. Zo beschouwd is die kritiek eerder de hoogste lof die je kunt krijgen". Frans Haks, de directeur van het Groninger Museum, reageert tamelijk laconiek op de beschuldiging die directeur prof. Wim Crouwel van het Rot terdamse museum Boymans-Van Beuningen afgelopen week lanceerde op Haks' aankoopbeleid. Als Haks uit Groningen vertrekt, aldus de kritiek van Crouwel, kan voor de deur van het museum het beste een container worden neergezet, 'want tegen die tijd is de gemaakte keuze vrijwel zeker achterhaald als een verza meling uiterst tijdelijke, vooral modieus bepaalde voorwerpen'. Volgens Frans Haks is er sprake van een verschil in mentaliteit tussen hem en Crouwel. Die van Crouwel wortelt in de jaren '60 en '70, aldus Haks. "Crouwel is gefascineerd door kunstenaars met een concept die dat jaren lang uitdiepen. Ik vind het oninteressant om concepten uit de jaren '60 te kopen die tot de jaren '80 worden uitgevoerd". Inmiddels heeft Crouwel aan Haks telefonisch een 'genuanceerder' standpunt overgebracht. Volgens hem was zijn aanval bedoeld als een 'uit nodiging' voor een rondetafelgesprek over het onderwerp. Operazangeres Marijke v.d. Lugt overleden DEN HAAG (ANP) - De zangeres Marijke van der Lugt is in het afge lopen weekeinde in haar woning in Den Haag op 70-jarige leeftijd over leden. De woensdag tevoren was zij het middelpunt van een feest dat het Kroonstadkoor in Den Haag haar had bereid. Zij heeft het koor acht tien jaar gedirigeerd. De begrafenis heeft donderdag plaats in Netter- den, waar zij haar jeugd doorbracht. Mevrouw Van der Lugt genoot als dramatisch sopraan vooral interna tionale bekendheid als zangeres in opera's en na 1965 vooral als ver tolkster van de muziek van Wagner. Zij had sedert 1975 in Den Haag een privé-zangschool met twintig leer lingen. Marijke van Lugt debuteerde on der haar meisjesnaam Maria Grin na een zangopleiding in Den Haag bij mevrouw Zegers-De Beyl. Na de oorlog stond ze in veel operettes, gaf ze concerten en trad ze ook op voor de radio. Ze had hoofdrollen bij de Nederlandse Opera en bij Opera Fo rum voor zij in 1963 de eerste Neder landse zangeres was die in de arena in Verona optrad. Zij had de titelrol van La Gioconda van Ponchielli met als tegenspelers de tenor Carlo Bergonzi en Teresa Berganza. Haar internationale carrière bracht haar op de podia van de gro te steden van West-Europa, waaron der Covent Garden in Londen en de Marco Terlouw: "Ik heb niet de pretentie een eigen stijl te ontwikkelen Staatsopera in Wenen. <*°to Henk Bouwma AMSTERDAM (ANP) - Het bestuur van de stichting Amsterdams Fonds voor de Kunst heeft besloten de Multatuliprijs 1989 toe te kennen aan Armando voor zijn boek 'De straat en het struikgewas'. De prijs Jazz in Burcht LEIDEN - De Houdini's treden morgenavond in de Burcht-socië teit op. Ze vormen een muzikale rythme-' groep en gaan door voor even wichtskunstenaars op hun (jazz)in- strument. Met de al befaamde jonge blazers Boris van der Lek (tenorsax) en Robert Delfos (alt/tenorsax) brengen ze op de bob-traditie inha kende muziek, die niet alleen voor ingewijden toegankelijk heet te zijn. In de muzikale presentatie ont breekt het showelelement niet. bedraagt 10.000 gulden. Het Fonds heeft dit gisteren bekendgemaakt. Armando keert in het bekroonde boek terug naar het landschap van zijn jeugd. Hij herinnert zich wat daar in de oorlogjaren en vlak daar na voorviel. De adviescommissie van het be stuur, waarin zitting hadden Harry Bekkering, Anton Haakman en Ja- net Luis, noemt de schrijver en schilder "een meester in de nuan ce". "Een alomvattende visie op de voorbije tijd geeft hij niet. Hij geeft enkele van zijn indrukken, niet zel den erbij aantekenend dat hij het fij ne van de zaak niet weet. Op deze manier schept hij ruimte, niet alleen voor zichzelf, maar ook voor zijn le zers", aldus het juryrapport. Hij kiest daarbij toch partij, "voor gewone mensen die het niet voor het zeggen hebben, voor de machte loze natuur, voor alles wat geen stem heeft, of dreigt weg te raken". Schrijver en schilder Armando.

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidsch Dagblad | 1989 | | pagina 20