De lange, onzekere weg van Lech Walesa en Solidariteit Van een DS voor 90 mille tot een Citroën die niet bestaat 5Evangelische christenen brandmerken te veeV PAGINA 2 MAANDAG 4 SEPTEMBER 1989 WARSCHAU De kleine kamer van de flat in een van War- schaus betonnen leefcentra staat stijf van de sigaretten- walm. De wodkafles gaat rond, de discussies lopen hoog op. De toekomst van Polen staat op het spel als deze actie mis lukt, zegt een van hen. O ja, laten we dat eens aan een echte vertegenwoordiger van de arbeidersklasse vragen, sugge reert een ander. De kleine, gedrongen man die overduide lijk zit te slapen op zijn stoel in een hoek van de kamer wordt ruw uit zijn dromen geschud. Wat denk je Lech, vindt zo'n actie weerklank bij de arbeiders? Walesa wrijft zich de slaap uit de ogen en kijkt verlegen in het rond. "Misschien, misschien, eh, eigenlijk weet ik het niet". sen KIK, de mede door de huidige premier Mazowiecki opgerichte in 1956 opgerichte club van katholieke intellektuelen en de Warschause linkse oppositie. Het KOR werd op gericht, later omgedoopt in Comité voor Zelfverdediging met de oude naam tussen haakjes erachter. De uiteindelijke samensmelting van alle groepen, katholieken en linksen uit de Warschause intelli gentsia, arbeiders in Gdansk en en kele andere steden, kreeg zijn be slag bij het uitbreken van de stakin gen in juli 1980. Tot dat moment kreeg de door de Gdansk-groep op gerichte vrije vakbond nauwelijks steun. door Hans Geleijnse Dat was tien jaar terug, toen Polen, zoals gebruikelijk in crisis, hoog zwanger was van een coalitie tussen oppositionele intellectuelen en re bellerende arbeiders. Walesa was actief in de groep die het in War schau vervaardigde ondergrondse blad Robotnik (arbeider) in Gdansk verspreidde. De activisten in Gdansk ingenieur Andrzej Gwia- zda, kraanmachiniste Anna Walen- towic, Lech Walesa en anderen, kwamen al gauw met een blad voor de eigen regio: Arbeider van het kustgebied. En passant richtten ze ook een eigen 'vrije vakbond' op, meteen de enige leden Tussen de inspirators, de intellec tuelen in Warschau die in 1976 het KOR (Comité ter Verdediging van de Arbeiders) hadden opgezet, en de groepen in Gdansk en andere steden werd regelmatig vergaderd over de te volgen koers. "Walesa had een broertje dood aan die bij eenkomsten. Eigenlijk vonden we hem een domkop, maar ja, hij was in Gdansk al redelijk bekend onder de arbeiders", zegt een KOR-acti- vist van destijds. Negen jaar Solidariteit is de dra matische geschiedenis van een vak bond en volksbeweging die niet al leen naar het leven werd gestaan door het communistische establish ment, maar ook ten onder dreigde te gaan aan onderlinge twisten. Tot op de dag van vandaag woekeren de conflicten tussen arbeiders en intel lektuelen, populisten en democra ten, socialisten en stijf-katholieken onder een door de realiteit afge dwongen eenheid: het 'systeem', de 'vijand', die altijd op de loer ligt. Lech Walesa (de Verlosser èn de Dictator van Gdansk, is de man die de zaak bijeenhoudt. Een sterke, slimme man op een kruitvat: het met een Nobelprijs omhangen sym bool van een oppositiebeweging waarvan de aanhang hem beurte lings bemint en haat. Padvinders Simpele taal Het ontslag van de ongeschoold ar beidster Anna Walentowic van de Lenin-scheepswerf zorgde voor de spreekwoordelijke lont in het kruit vat. De Lenin-werf ging plat. Bij de ze staking ontpopte Walesa zich als de charismatische leider, de man die de arbeiders wist te inspireren, de man ook van de simpele taal en de eenvoudige oplossingen. Maar ook toen al de man die nauwelijks tegenspraak duldde. De NKS werd opgericht, een co mité waarin vertegenwoordigers van alle stakende bedrijven in het land. Het NKS kreeg steun van in-, tellektuele adviseurs als prof. Bronislaw Geremek, de huidige lei der van OKP, de Solidariteitsfrac- ties in Sejm en Senaat en de katho lieke journalist Tadeusz Mazo wiecki. Van die tijd dateert de hech te vriendschap tussen Walesa en de man die nu bezig is gering te formeren. De onderhandelingen met de au toriteiten begonnen op basis van een pakket van 21 eisen. De eerste luidde: legalisering van vrije vak bonden. Een andere: vrijlating van politieke gevangenen, namelijk de ruim 40 KOR-leden die het Gierek- bewind had opgepakt. Walesa en de zijnen wonnen. Op 31 augustus werd, op het terein van de Leninwerf, het akkoord gete kend. Maar breuklijnen in de NKS, toen omgedoopt tot Solidarnosc, werden zichtbaar. De voormalige KOR-leden was het niet ontgaan dat Walesa de staking had willen beëin digen zonder dat de eis tot vrijlating van de gearresteerde intellektuelen was ingewilligd. Vijanden Dat leverde hem de nodige vijanden op, vooral onder de beter geschool den in Gdansk, zoals Gwiazda en de linkse intellektuelen uit Warschau. Nu wordt, met enige ironie, maar ook schaamte en angst voor wat zo'n onthulling anno 1989 nog voor gevolgen kan hebben, door mensen die het weten kunnen aan deze cor respondent verteld dat er destijds een regelrechte coup tegen Walesa in de maak was. Het charisma van Walesa zorgde ervoor dat hij, zij het met de hakken over de sloot, op het Congres tot lei der van Solidarnosc werd gekozen. Maar de beweging werd snel daarna buiten spel gezet. In de nacht van 12 op 13 december 1981, dus zestien maanden na de overeenkomst van de Lenin-werf, bleef het bestuur vergaderen, terwijl uit het hele land berichten binnen kwamen over troepenverplaatsingen en verbro ken telefoon- en telexverbindingen. Bij het verlaten van de vergadering werden de leiders op een paar na, zoals Zbigniew Bujak, allemaal ge arresteerd. Gevangenisstraf De staatsgreep van Jaruzelski en het uitroepen van de staat van beleg betekenden het einde van de vak bond Solidariteit. Walesa werd ge durende elf maanden geinterneerd, de meeste bestuursleden verdwe- Glanzende DS-neuzen op een rij in de Flevohof. Citrofielen leven zich uit in de Flevohof FLEVOHOF - "Mevrouw, hebt u uw man de laatste tijd nog ont moet?" Schijnbaar verbaasd dat iemand tegen haar praat, zit de op-en-top Engelse mrs. Drew ach ter het stuur van een DS. Glunde rend achter glas. En dan toch nog onverwacht komt het antwoord: "Oh ja, soms onder het eten." Echtgenoot Len poetst driftig door. Geen tijd om te glunderen. Zijn Citroën moet glimmen. door Jurriaan Geldermans Is dit een hobby of is dit gekte? In geval van het laatste stond Len Drew afgelopen weekeinde niet alleen, want in de Flevohof pak ten zo'n zesduizend autoliefheb bers samen. Met één ding ge meen: Citrofilie. Het achtste ICC- CR (Internationale Citroën Car Club Rally) vond afgelopen da gen (voor de tweede keer) plaats in Nederland, nadat eerder onder meer Joegoslavië, Oostenrijk en Duitsland de eer was gegund. "We konden het evenement op nieuw hier naar toe halen, omdat we twee feestjes te vieren had den: het zilveren jubileum van Traction Avant Nederland en de tiende veijaardag van de ID/DS Club Nederland", aldus organisa tor Johan Nooy, die voorzitter is van laatstgenoemde club. De be zoekersaantallen gingen zijn stoutste dromen te boven. Welis waar zijn de ID/DS- en de Trac tion Avant-clubs -1600 respectie velijk 1100 leden- de grootste ty pe-clubs van het land, maar een slordige 3500 Citroéns bij elkaar vond zelfs Nooy wel wat veel: "Dit is geweldig, dit is te gek." Vanaf vrijdag bevolkten de technisch revolutionaire Traction Avants, de futuristische ID's en DS-sen, de gegolfde HY's, de snelle en peperdure Maserati's, de aandoenlijke Ami's en natuur lijk de mooie Lelijke Eendjes de Flevohof. Sommige met een uniek uiterlijk, dat de hand van de beroemde ontwerper Chapron verraadt. Andere met een grootse geschiedenis, zoals de DS cabrio let waarin generaal De Gaulle De kiemen van Solidariteit liggen feitelijk in de officiële padvinders beweging. Bekende Solidariteit-po- litici van nu, zoals Adam Michnik, Jan Litynski en vele anderen van de latere studentenoppositie in War schau, werden begin jaren zestig als 'rode padvinders' wegwijs gemaakt in het marxisme door de al even ro de hopman Jacek Kuron. Die padvinders veranderden in 'commando's'. Een titel die de Michnik groep, geinspireerd door leermeester Kuron, kreeg vanwege hun provocerende vragen tijdens universitaire colleges en debat avonden. In 1968 maakte de anti-se- mitische en anti-intellectuele cam pagne van de nationalistische com munist Mieczyslaw Moczar daar een einde aan. Kuron werd uit de partij gegooid, Michnik en zijn com mando's verdwenen in de gevange- Na vijfjaar groeide in deze kring het besef dat de katholieke kerk meer was dan een bolwerk van con servatisme. Er kwamen relaties tus- Evangelische christenen brandmerken te veel, vindt di recteur Niek van Exei van de evangelische jongerenorgani satie Youth for Christ. Zijn ze het ergens niet helemaal mee eens, dan wijzen ze het af, ter wijl ze vaak niet goed op de hoogte zijn. Zo reageert Van Exel op een vraag van de evangelische maandkrant 'Uitdaging' naar zijn betrokkenheid bij de organisatie van de Kerkendag op 16 septem ber. Hij betwijfelt of de Evangeli sche Alliantie (EA) begin dit jaar slechts om 'organisatorische re denen' het conciliair proces voor gerechtigheid, vrede en behoud van de schepping voor gezien hield. "Men vond zich onvoldoen de in staat gesteld het eigen ge luid te kunnen laten horen. Dat spijt mij heel erg", aldus Van Exel. Volgens de YfC-directeur zou er best eens sprake kunnen zijn van 'een zekere druk van de ach terban*. Verbazingwekkend is dat volgens hem niet want in evange lisch Nederland wordt volgens hem nogal eens gestigmatiseerd. "Men moet het ergens op alle punten en komma's mee eens kunnen zijn, anders wijst men het af', meent Van Exel. Hij vindt het kenmerkend voor evangelische christenen dat zij hun identitéit vooral binnen de ei Lech Walesa: moedig, dictatoriaal... gen kring willen beleven. Zij doen geen poging die identiteit te gebruiken binnen het conciliair proces. "Probeer het dan tenmin ste! De Kerkendag is een experi ment; je hoeft er toch niet voor de volle honderd procent gelukkig mee te zijn". De directeur van Youth for Christ, eveneens aangesloten bij de EA, doet mee aan de voorbe reiding van de liturgische vierin gen voor jongeren tijdens de Ker kendag. Hij doet dit op persoon lijke titel. Twee jaar geleden lan ceerde hij de gedachte van een speciale kerkendag voor jonge ren. Dat idee heeft hij nog niet verder uitgewerkt; eerste wilde hij bezien hoeveel er mogelijk was binnen het geheel van de eer ste Nederlandse Kerkendag. Deze bijeenkomst in Utrecht, die naar verwacht 16.000 mensen zal trekken, moet het nationale hoogtepunt worden van het we reldwijde conciliair proces. Feit is dat de jeugd niet bepaald storm loopt voor dit evenement. De or ganisatoren hebben enige weken geleden zo'n duizend kaarten spe ciaal gereserveerd voor de jonge ren en zijn nu met een gerichte werving bezig. 'Brutaliteit' Het karmelietessenklooster in Auschwitz blijft de gemoederen in joodse èn christelijke kring be zighouden. Zo is gisteren in ons land opnieuw door joden gede monstreerd. Zo'n honderdvijftig orthodoxe en liberale joden na men deel aan een demonstratieve gebedsbijeenkomst voor het huis van de pauselijke vertegenwoor diger (nuntius) in ons land. "Er is een direct verband tus sen de actieve rol van de RK Kerk bij de kruistochten en bij de in quisitie, de recente onbeschaam de uitspraken van Poolse en Ne derlandse prelaten en de vólledi- ge onverschilligheid van het Vati- caan ten opzichte van Auschwitz", zo zei L. R. van der Wieken, bestuurslid van de Ne derlandse Zionistenbond (NZB). Ook kwam er een reactie op de woorden van kardinaal Simonis, die vrijdag uithaalde naar de 'zeer fanatieke joden' die volgens hem de gemoederen hebben 'opge hitst'. "De kardinaal weet niet waar hij het over heeft", aldus nen echter in interneringskampen. Veel activisten van het vroegere KOR kregen gevangenisstraf. In 1983 kwamen de meeste lei ders, inclusief Walesa, weer vrij. Toen ook verzoende Adam Michnik zich met de elektromonteur uit Gdansk, die hij in de legale periode van Solidariteit sterk had bekriti seerd vanwege diens autoritaire op treden. Het maatschappelijk verzet bleef in die jaren bestaan. Confrontaties met de politie bleven niet uit. Maar een hernieuwde erkenning van So lidariteit bleef uit. Het Jaruzelski- regime was ervan overtuigd dat So lidariteit nooit en te nimmer meer mocht herleven. In 1986 en '87 leek de beweging op sterven na dood. Boycotacties tegen verkiezingen mislukten, de 'gewone Pool' voelde niets meer voor stakingen of de monstraties, gedesillusioneerd als hij was voor de ervaringen van 1981. Het was de stakingsgolf van mei 1988 die Solidariteit redde. De sta kingen kwamen voor Walesa en de zijnen als een volslagen verrassing, het waren veelal jongeren die ze or ganiseerden. In augustus dat jaar volgde een tweede stakingsgolf. Toen bleek hoeveel charisma Wale sa nog steeds had. Hij wist de sta kingen te beeindigen, met het per spectief van rechtstreekse onder handelingen met het bewind. Moedig De ontmoeting met minister van binnenlandse zaken generaal Kiscz- cak betekende de moeizame inlei ding van de Ronde-Tafelconferen tie. In mei dit jaar volgden de ver kiezingen, die Solidariteit een door niemand in eigen kring voorspelde sensationele overwinning oplever den. Een groot succes voor een dappe re beweging, geleid door een moe dig man. Want over dat laatste is ie dereen het eens. Walesa heeft zich, zo valt in de top van Solidariteit te beluisteren, van een arbeidersleider ontwikkeld tot een politicus van formaat. Maar de negatieve kant is er ook. Hij wordt beschreven als ui terst ambitieus en ervan overtuigd dat alleen Walesa in staat was en is Polen uit het moeras te trekken. Solidariteit de vakbond, in 1980 goed voor 10 miljoen leden, lijdt on der het politieke succes en ziet de aanhang maar langzaam groeien tot nu 2 miljoen. De vakbondsactivis ten zien met lede ogen hoe de politi ci in het parlement compromissen sluiten en vragen zich wanhopig af hoe zij dadelijk hun leden moeten gaan verdedigen tegen de ongetwij feld harde economische maatrege len die een nieuwe regering-Mazo- wiecki gaat nemen. In de politieke arena groeien de tegenstellingen. BoerenSolidari- teit, dat nu veel sterker is dan de vakbond, voelt zich belazerd door Walesa's vrijage met de Verenigde Boerenpartij, veertig jaar lang een paladijn van de communisten. De hele QKP voelt zich gekoeie- neerd door Walesa, ook al moet ach teraf worden toegegeven dat zijn initiatieven en besluiten van groot politiek inzicht getuigen. "Maar het is de methode die ons tegen de ha ren indruist en die hem steeds meer tegenstand gaat bezorgen", aldus een parlementslid van Solidariteit. Kruitvat Nog blijft eenheid geboden om de 'vijand' niet in de kaart te spelen. Maar nieuwe coalities worden zicht baar, tussen hervormingsgezinde communisten en de sociaal-demo craten binnen Solidariteit bijvoor beeld. Walesa is en blijft de man die binnen Solidariteit de lakens uit deelt. Maar hij zit op een kruitvat, dat tot ontploffing kan komen als de oude tweedeling 'wij en de commu nisten' definitief is gewijzigd. NZB-voorzitter drs. Y. Moéd, doelend op dienst opmerking dat een heleboel joden het niet eens zijn met de acties van de Ameri kaanse joden tegen het klooster. Volgens Moéd getuigen de woorden van Simonis van 'een zeldzame brutaliteit'. De NZB- voorzitter: "Ik vraag mij af met hoeveel joden hij erover gespro ken heeft". Simonis zei een paar dagen geledèn: "Wij moeten de gevoelens van joden omtrent Auschwitz heel goed begrijpen. Dat is onze plicht. Maar we moe ten ook proberen de Polen te be grijpen. Auschwitz is het sym bool van afschuwelijk leed van de joden, maar ook van de Polen". Het Overlegorgaan van joden en christenen in Nederland (OJEC) had eind vorige week een gesprek met bisschop Bomers, daar het OJEC 'diep getroffen' was door Bomers' recente uitla tingen over jodenzendingen. "Ik wil niemand bekeren; de mensen moeten zichzelf bekeren", liet de bisschop tijdens de ontmoeting weten. Het OJEC wil een positief singaal van de hoogste leiding van de RK Kerk over het klooster in Auschwitz. "Het klooster hoeft niet vandaag of morgen ver plaatst te worden, maar wij willen de toezeggin dat de RK Kerk zich aan de overeenkomst houdt", al dus H. M. Gelderblom-Lankhout. Simonis is het daarmee eens. "Af spraak is afspraak", zei hij vrij dag. 'Niet bevoegd' Vertegenwoordigers van de RK Kerk beloofden in februari 1987 dat het klooster uiterlijk twee jaar later verplaatst zou zijn. De Pool se kardinalee Jozef Glemp, wiens uitspraken over joodse demon stranten bij het klooster ook veel stof deden opwaaien, wil nieuwe onderhandelingen over het kloos ter. De vier kardinalen die in '87 met het Joods Wereldcongres overeenstemming bereikten over verplaatsing, waren daartoe vol gens hem niet bevoegd. De Poolse primaat zegt dit in een interview dat zaterdag in een aantal Italiaanse kranten is ver schenen. Glemp wil dat de nieu we onderhandelingen worden ge voerd door"bevoegde mensen en niet door kardinalen die de zaak niet begrijpen". Aartsbisschop Macharski van Krakow, een van de vier kardinalen, heeft volgens door Djibouti toerde. En één auto die eigenlijk niet bestaat, en dus het achtste ICCCR-treffen mocht openen: een Citroën TA 22 CV. Een auto die niet bestaat? "Ja,, het was een stunt dat 'La 22' hier heen kon komen", aldus Nooij. "De achtcilinder uit 1934 is onge twijfeld de meest mysterieuze Ci troën. Er zouden drie prototypen van zijn gemaakt, maar het enige dat ooit op een autosloperij werd gevonden, is een koplampgrill. Het exemplaar dat ons evene ment heeft geopend werd nage bouwd op basis van oude werkte keningen en geruchten. Maar wel een achtcilinder...", verklaart de voorzitter. Museum Auto's die (bijna) net zo bijzonder zijn maar wèl bestaan, wachtte de liefhebber in het inderhaast inge richte mobiel-museum. Een Ci troën SM Opera, ontworpen door Chapron. De met rupsbanden uit gevoerde La Croisière Jaune, die in 1931 vanuit Bayrut via de Hi malaya naar China rolde. Het pro totype van de DS La Rally, een pittige tweezitter die goed is voor een top van 225 km per uur. Een wonderschone, open Traction Avant (letterlijk 'vooruit getrok ken', hetgeen verwijst naar de voorwielaandrijving waarmee de Citroën TA als eerste auto was uitgerust). De 'Duizendpoot', koosnaam voor de elfwielige DS van Michelin, ruim zeven meter lang, negen ton zwaar en met vier honderd pk goed voor een snel heid van 170 km per uur. En na tuurlijk het prototype van de Le lijke Eend uit 1937. Schoon aan de haak 370 kilogram.en met al leen links een koplamp. Voeg daarbij drieduizend au to's die op het immense terrein mooi stonden te wezen, honder den boekwerken over de vrucht van de Franse verbeelding, tien tallen verschillende model autootjes, stapels onderdelen, als mede Citroéns in de vorm van broches, kaarsjes en sponzen. Dat alles en meer deed de duizenden bezoekers watertanden. En wie zaterdagavond na de ijstaart (na tuurlijk met Citroën-vignet) Glemp "de situatie niet begrepen. Hij vertegenwoordigt alleen de kerk van Krakow, terwijl het pro bleem veel verder reikt". De andere vertegenwoordigers van de RK Kerk waren de Franse kardinalen Jean-Marie Lustiger en Albert Decourtray en de Belgi sche kardinaal Godfried Dan- neels. Zij hebben zondag laten weten dat het akkoord van Genè- ve, waarin staat dat het klooster voor 22 februari 1989 moet wor den verplaatst, moet worden na geleefd. "Als vier kardinalen, on der wie de aartsbisschop van Krakow, niet bevoegd zijn om de RK Kerk te vertegenwoordigen, wie is dat dan wel", zo vragen de drie zich af. China en paus. Het pauselijk vliegtuig mag in oktober, op weg naar het Verre Oosten, niet over China vliegen. De Chinese rege ring heeft geweigerd daartoe toe stemming te geven. De paus zal op zijn 44e buitenlandse reis van 6 tot 16 oktober Zuid-Korea, Indo nesia en Mauritius bezoeken. De regering in Peking dwong in 1957 de RK Kerk in het land alle ban den met Rome te verbreken. Kerkepad. De cineast Piet dacht even te kunnen ontsnap pen aan een manie, werd verrast door het enige levende exem plaar: jazz-zangeres Soesja Ci troen, die garant stond voor een passende muzikale omlijsting. Twee Belgen legden met een C4 uit 1929 de grootste afstand af om naar de Flevohof te komen: 6000 km. Bij Antwerpen verkeerd ge reden? "Nee, bij Antwerpen inge scheept naar Saudiarabié en van daaruit in één maand hierheen ge reden", legt de Belg Paul Wils ge duldig uit. Samen met vriend en C4-collega Eugene Lauwers on dernam hij dit huzarenstukje, louter en alleen om de Avant Traction-bezitters in België af te troeven. "Die spraken steeds van ons C-vierke. Nu is zij een C-vier", aldus Lauwers, die mee mocht, mede omdat hij bakker is. "Die is aan de warmte gewend", weet Wils. Nieuw En dan Leonard Drew uit het En gelse Derby. Doorlopend staan liefhebbers over de motorkap van zijn crèmekleurige DS gebogen, om even later hoofdschuddend weg te wandelen. Geen wonder: Drews DS is nieuw. Beter dan "Ik heb er bijna elf maanden over gedaan om de auto te restau reren. Soms het klokje rond ge werkt", zegt Drew, terwijl hij voor de zoveelste keer een spons en een bus met was ter hand neemt, zich diep bukt en de wielkasten glimmend poetst. "Dit is de ze vende DS die ik heb gerestau reerd. Alleen dit jaar hebben mijn vrouw en ik er zestien eerste prij zen mee gewonnen op even zove le internationale concoursen. En onze DS-break werd steeds twee de", zegt Drew met onverholen trots, maar zonder te stoppen met soppen. Die 'eeuwige-tweede' staat in middels te glimmen in een muse um in Japan. De Brit wil er zelf niets over kwijt, maar naar ver luidt heeft hij best geboerd met de break. Verkoopprijs: 90.000 gulden. Is dat hobbyisme of is dat gekte? Een omstander weet het antwoord: "Dat is een zonde." Eijer uit Zaandijk heeft van de za terdag gehouden Kerkepad-route in Leiden een film gemaakt voor met name Leidse bejaarden die niet in staat zijn geweest zelf de tocht te ondernemen. Groepen bejaarden die daarvoor belang stelling hebben kunnen zich tot hem wenden. (Tel. 075-162221). Beroepen Hervormde Kerk: beroepen te Suameer J. Ariessen kand. Utrecht; aangenomen naar Hei- nenoord (toezegging) Th. W. H. van der Heijden Noordhorn en Niezijl en Saaksum. Geref. Kerk vrijgemaakt: be roepen te Grijpskerk i.c.m. Niezijl K. van den Geest Alblasserdam en Nieuw-Lekkerland; bedankt voor Giessendam en Neder-Har- dinxveld J. Geersing Hengelo.

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidsch Dagblad | 1989 | | pagina 2