Voyager-2 vergast aarde
op mysterieuze werelden
Toilet schrobben, aardappels schillen en praten
Reportage
Eeuwige wervelstormen en ijsvulkanen
Zeilen met De Eendracht
Bisschop Bomers en rabbijnen nauwelijks nader tot elkaar
PAGINA 2
DINSDAG 29 AUGUSTUS 1989
volgens plan, op amper 5000 kilometer hoogte over de
azuurblauwe wolkentoppen van de reus Neptunus.
Vier uur later passeerde de Voyager-2, na een uitgekiende
boog om de reuzenplaneet heen, de Neptunus-maan Triton
op een afstand van 22.000 kilometer. Wat de honderden
nieuwsgierige geleerden in met name het Jet Propulsion
Laboratory JPL) in het Californische Pasadena toen te zien
kregen overtrof werkelijk hun stoutste verwachtingen.
twaalf jaar achter ons en al die tijd
ijlt ergens in het verre, zwarte en
ijzige luchtledige een van de aarde
afkomstig ruimtetuigje voort met
een precisie die inmiddels is uitge
groeid tot griezelig aandoende pro
porties.
Want om op ruim 4,5 miljard kilo
meter exact volgens plan te opere
ren, met een gelijkmatigheid vele
malen beter dan die van de uurwij
zer van een duur horloge, corrige
rend voor de eigen snelheid bij het
maken van de lang belichte opna
men en deze vervolgens feilloos
richting aarde door te seinen - dat
alles dan nog onder zeer vijandige
omstandigheden zoals luchtledig
heid en extreme kou (zo'n 260 gra
den onder nul) - vereist een uitzon-
derlijk hoogwaardige en duurzame
technologie die in ieder geval al
(ver) vóór 20 augustus 1977 moet
zijn ontwikkeld.
Verstandiger
De constructeurs van de Voyager
mogen hun idee om de sonde uit te
rusten met een vanaf de aarde her-
programmeerbare boordcomputer
gerust een gouden greep noemen.
Daarmee was het mogelijk het
ruimtevaartuigje gedurende de ja
ren van 'niets-doen', ijlend van de
ene reuzenbol naar de andere, vanaf
de aarde regelmatig te voorzien van
de nieuwste technieken op het ge
bied van programmatuur en van
zwaartekrachtdynamica.
In feite is de sonde er gedurende
de laatste twaalf jaar als het ware
een heel stuk verstandiger en vol-
wassener op geworden. Wat bijna
niemand aan het eind van de zeven
tiger jaren had verwacht, gebeurde
eind vorige week dan tóch: de Voya
ger-2 bereikte Neptunus en zónd
adembenemende beelden naar de
aarde.
Al bijna een jaar eerder was de
Voyager begonnen met het maken
van opnamen van de naderende pla
neet voornamelijk om de beeldsys
temen van de aan een lange arm
'hangende' televisiecamera's te tes
ten. Ongeveer een halfjaar geleden
werden op de bol van de planeet de
eerste duidelijke details zichtbaar,
onder anderen een mysterieuze
vlek.
Toen de eerste 'close-up' opna
men daarvan vorige week vrijdag
op de beeldschermen van de grote
telemetrie-bewerkingscomputers
van het JPL werden opgebouwd
werd iets zichtbaar dat al honder
den jaren lang in de atmosfeer van
de reus Jupiter rondhangt: een
enorme cycloon, minstens zo groot
als de aarde, waar windsnelheden
heersen van rond 600 kilometer per
Mysterie
De beelden van de planeetbol zelf
laten meerdere, kleinere van derge
lijke onvoorstelbare wervelstormen
zien. Het bestaan daarvan is op zich
al een mysterie. Neptunus ontvangt
zo weinig energie van de zon (onge
veer één promille van datgene dat
wij op aarde van de zon aan licht en
warmte ontvangen) dat dergelijke
heftige luchtbewegingen er ge
woonweg niet zouden kunnen be
staan.
De eerste gedachte van de geleer
den is dat Neptunus een soort inner
lijke warmtebron heeft, die vanuit
grote diepten wervelende bewegin
gen omhoog genereert die aan de
buitenzijde van de ijzige atmosfeer
uitmonden in de waargenomen cy
cloon-spiralen.
Duidelijk kon men talloze licht-
getinte wolken in de Neptunus-at-
mosfeer zien en zelfs de schaduwen
daarvan op veel dieper gelegen de
len. Uit de metingen bleek dat de
wolken en de omliggende delen be
staan uit de lichte gassen waterstof
en helium en dat zwaardere gassen
als stikstof en methaan er bevroren
zijn. Niet verwonderlijk als we be
denken dat gebieden in de atmos
feer waar het 240 graden Celsius
PASADENA Als het ruimtevaartuigje Voyager-2 zou
hebben kunnen zuchten dan hadden de onderzoekers op
aarde ruim vier uur later misschien zoiets opgevangen als:
"Eindelijk, het is volbracht". Na een ruim twaalf jaar duren
de ruimtemissie, die de sonde langs de reuzenplaneten Ju
piter, Saturnus en Uranus voerde, scheerde de schotelvod
mige robot vorige week vrijdag om enkele minuten vóór zes
(Nederlandse tijd), en minder dan een seconde later dan
In de twaalf jaar dat de Voyager-2
nu in de ruimte vertoeft, legde de al
op 20 augustus 1977 gelanceerde
ruimtesonde een afstand af van
ruim zeven miljard kilometer. Dat is
meer dan 18.000 maal zo groot als de
afstand van de aarde tot de maan.
door
Ben Apeldoorn
De lancering van de ruimtesonde
vond plaats in de week waarin Elvis
Presley overleed (16 augustus),
twee dagen voordat in Eindhoven
de rioolbuizen barstten na een on
geëvenaarde plensbui, een dag na
dat ex-CIA agent Philip Agee
Frankrijk werd uitgewezen als on
gewenst vreemdeling. Kortom, in
het jaar waarin (in juni) Wernher
von Braun, de nestor van de V-2 van
nazi-Duitsland en na de oorlog van
de Amerikaanse ruimtevaart, over
leed en de Egyptische president,
wijlen Anwar Sadat, zijn histori
sche vredesinitiatief richting Israël
(november) bekend maakte.
Dat alles ligt inmiddels al zo'n
De verwachtingen over de maan Triton waren hooggespannen. Toen de
eerste Voyagerfoto's binnenkwamen zagen de wetenschappers een geheel
rode bol. De andere dag was het beeld ingrijpend veranderd. Het is een
raadsel hoe dergelijke kleurenschakeringen op deze verre, diepgekoelde
wereld zijn ontstaan. (foto afp)
Eén ding staat vast: de Voyager-2 heeft onze kijk op de wereld van Neptunus met zijn manen, armzalige ringen
27i zijn kolossale atmosferische wervelstormen geweldig veranderd. (foto ai»)
vriest bepaald 'warm' mogen wor
den genoemd.
Enkele uren vóór de dichtste na
dering deed zich de beste gelegen
heid voor om de ringen of ringdelen
in beeld te krijgen. Het bleek dat
Neptunus toch een min of meer
compleet (gesloten) ringenstelsel
bezit, alleen is dat nog kleiner dan
de toch al povere verzameling rin
gen van de planeet Uranus.
De Voyagercamera's fotografeer
den er zeker drie en waarschijnlijk
vier. De ringen zijn buitengewoon
dun, hoogstens enkele kilometers,
en de buitenste blijkt een onregel
matige, rafelige structuur te heb
ben. De telemetriesignalen gaven
overigens aan dat de Voyager-2 tij
dens diens dichtste nadering van
Neptunus, op een hoogte van 4905
kilometer, werd getroffen door
zwermen meteoroïden, heel kleine
deeltjes ter grootte van stofjes.
Blijkbaar heeft de sonde, die Neptu
nus passeerde met een snelheid van
27 kilometer per seconde, daarvan
niet al te veel geleden.
Triton
Gebruik makend van Neptunus'
zwaartekracht boog de Voyager-2 af
naar de enige grote maan van Nep
tunus, Triton. Deze werd al vlak na
de ontdekking van Neptunus (in
1846) gevonden terwijl het tot na de
Tweede Wereldoorlog duurde alvo
rens de tweede bekende maan van
Neptunus, de veel kleinere Nereïde,
werd ontdekt.
De verwachtingen voor de ont
moeting met Triton waren hoogge
spannen. Men wist al dat hij een
heel merkwaardige atmosfeer had
alleen, hoe zou die atmosfeer zich
onder de heersende extreme kou
manifesteren? Het kon haast niet
anders of een groot deel van die at
mosfeer zou als een vloeibare deken
over de maanbol moeten liggen.
Maar Triton zou al dagen vóór de
dichtste nadering voor de nodige
verrassingen gaan zorgen. Op 20 au
gustus genomen beelden zag Triton
er uit als 'een geheel rode bol. Eén
dag later was het beeld ingrijpend
veranderd en waren zones met dui
delijk bruine, roze en blauwe tinten
te herkennen.
Het is een raadsel hoe dergelijke
kleurschakeringen op deze verre,
diepgekoelde wereld zijn ontstaan
maar aan raadsels heeft Triton er ge
noeg. De Voyagerbeelden tonen
enorme gletsjers van bevroren met
haan (bij ons bekend als aardgas),
meren van bevroren gassen (met
haan en misschien ammoniak), die
pe ravijnen, kloven en breuken van
honderden kilometers lengte.
Een bepaald deel van het Triton-
oppervlak laat zelfs een groot aantal
kris-kras door elkaar heenlopende
'kanalen' zien, de enige zinnige ver
klaring die voor het bestaan daar
van kan worden gegeven is dat die
moeten zijn uitgeslepen door de
schurende werking van vloeibaar
materiaal.
Merkwaardig
Terimidden van dit alles blijkt nog
iets heel merkwaardigs: Triton be
zit bijna geen inslagkraters en zeker
geen grote. Dit kan betekenen dat;
Triton óf nog heel jong is, veel jon
ger dan onze eigen pokdalige maan
óf dat zijn oppervlak niet lang gele-,
den is overspoeld met materiaal.
Sommige geleerden menen uit deze
eerste beelden op te mogen maken
dat Triton pas sinds 'kort' tot het
Neptunussysteem behoort en hoog
stens enkele tientallen miljoenen ja
ren geleden door deze werd 'inge
vangen'.
Tijdens de betrekkelijk korte ont
moeting van de sonde met de reu
zenplaneet aan de grens van ons
zonnestelsel is een hoeveelheid ge
gevens naar de aarde doorgeseind,
die vele geleerden van velerlei
pluimage nog jaren werk zal geven.
Eén ding staat nu al vast: de
Voyager-2 heeft onze kijk op de we
reld van Neptunus met zijn (inmid
dels) acht manen, zijn armzalige rin
gen en zijn kolossale atmosferische
wervelstormen geweldig ingrijpend
veranderd.
Voyager-2, nu al weer vele miljoe
nen kilometers voorbij Neptunus,
heeft de grens met de interstellaire
ruimte overschreden. Wij zullen
hem nooit, absoluut nooit meer te
rugzien.
DEN HAAG Een stukje Neder
lands vernuft. Zo omschrijft de ver
eniging 'het Zeilend Zeeschip' haar
nieuwe driemastschoener 'Een
dracht'. Het schip, dat bijna tien
miljoen gulden heeft gekost, is be
taald door een groot aantal spon
sors. De Eendracht wordt vanmid
dag door Koningin Beatrix ten
doop gehouden. Een dag later ver
trekt de Eendracht voor haar eerste
reisje over de Nederlandse wateren.
door
Monique Brandt
Het vorige (en eerste) schip van de
vereniging, een tweemastschoener,
is inmiddels verkocht aan een Duits
bedrijf. "Dat doet pijn", vertelt een
medewerkster van de vereniging.
"We hadden het schip al vijftien
jaar. De bemanning was echt ver
knocht aan het schip. Maar het is
net als met een oude auto. Op een
gegeven moment moet je kiezen
tussen opknappen of verkopen".
Het vaarprogramma van de nieu
we Eendracht voor de komende
maanden ligt al vast. Er zijn reizen
te boeken naar onder meer Lissa
bon en Las Palmas. De bootsman,
de kok en de machinist zijn in vaste
dienst. Voor de rest van de beman
ning kan de vereniging putten uit
haar bestand van zo'n 450 vrijwilli
gers.
Zin
Iedereen die zin heeft in een actieve
vakantie, kan boeken, aldus coördi
nator J. Hartogh. Voor de 'echte zee
zeilers' staat er een twee-weekse
reis naar de golf van Biskaje op het
programma. Hartogh: "Die mensen
zijn diep teleurgesteld als ze in die
twee weken geen flinke storm heb
ben meegemaakt".
Bij aanmelding is zeilervaring
niet vereist, maar tijdens de tochten
moet wel worden gewerkt. Elke rei
ziger krijgt zijn eigen taak. De een
maakt de toiletten schoon, de ander
wordt ingezet om de zware werk
zaamheden aan boord te doen.
Werk naar 'draagkracht'.
"We hadden ooit iemand van 92
jaar aan boord. Verder prima ge
zond, maar die laatje natuurlijk niet
het grootzeil hijsen. Aardappels
schillen gaat wel", legt Hartogh uit.
"Je hoeft bij ons dus niet te ver
wachten dat je een dekstoel krijgt,
en dan een biertje kunt bestellen.
Die pak je zelf maar".
De vereniging 'Het Zeilend Zee
schip' werd vijftig jaar geleden op
gericht. Nederland, zee-natie bij uit
stek, moest een nationaal zeilschip
hebben om de Nederlandse jeugd
het 'Piet Hein-gevoel' aan te kwe
ken, vonden de leden. Door het ver
dwijnen van de professionele zeil
vaart wilde men de mogelijkheid tot
opleiding op de grote zeilschepen
voor de jeugd behouden. Om de
kosten laag te houden, is het ook
voor oudere jongeren en ouderen
mogelijk geworden om met de Een
dracht te varen. Maar de nadruk ligt
nog steeds op die oorspronkelijke
doelstelling..
Jeugd
In de schoolvakanties is het schip
dan ook exclusief gereserveerd
voor de jeugd van 16 tot en met 25
jaar. Volgens Hartogh is er bij de
jongeren een duidelijk toenemende
belangstelling voor zo'n actieve va
kantie te bespeuren.
"Vroeger brachten jongeren hun
vakanties het liefst door op het
strand of in de disco. Nu gaan ze ka
novaren, bergen beklimmen of zee-
zeilen". Jongeren die niet in staat
zijn om de zeiltocht zelf te bekosti
gen, kunnen een beroep doen op het
C.J. Jaski-fonds. "Zo krijgt echt ie
dereen de mogelijkheid om mee te
varen", aldus Hartogh.
Naast de gewone jongerenreizen
organiseert de Eendracht ook toch
ten voor 'probleemjongeren', jonge
ren die onder toezicht staan van de
Kinderbescherming, of in gezins
vervangende tehuizen verblijven.
"Een aparte en mooie ervaring",
vindt Hartogh, die zelf een paar van
die reisjes heeft meegemaakt. "Je
ziet die jongeren veranderen. Aan
boord neem je de tijd voor elkaar, er
wordt naar elkaar geluisterd en veel
gepraat, dat is vaak nieuw voor ze".
"Er komen soms opeens veel pro
blemen los, maar dat wordt altijd
goed opgevangen, door elkaar èn
door de vaste begeleiders. Maar het
blijft keihard werken op zo'n schip,
24 uur lang. Wacht lopen, zeilen hij
sen, koken, schrobben. Als je een
week zo intensief met elkaar werkt,
leer je elkaar goed kennen. Je
kweekt belangstelling voor andere
dingen aan. Ze krijgen aandacht
voor het weer, voor de natuur, voor
elkaar. Iedereen kijkt opeens ver
der dan die ene meter om zichzelf
heen".
Terwijl bisschop Bomers heel
blij was over het gesprek met de
rabbijnen Van de Kamp en Vorst
(„waardoor we elkaar voortaan
beter verstaan"), toonden zijn ge
sprekspartners zich aanzienlijk
voorzichtiger. „Op essentiële
punten zijn er nog fundamentele
meningsverschillen," aldus de
(orthodoxe) rabbijn L.B. van de
Kamp uit Amsterdam.
Aanleiding voor het gesprek
waren uitlatingen van mgr. Bo
mers over jodenzending en het
klooster in Auschwitz, waarvan
de rabbijnen „met ontsteltenis"
kennis hadden genomen. Bomers
had in het NIW onder meer ge
zegd dat het voor het joodse volk
„een zegen" zal zijn als het Jezus
als de Christus erkent. Verder
vroeg hij begrip voor de oprechte
bedoelingen van de Karmelietes
sen in het omstreden klooster in
Auschwitz.
In het „eerlijke en openhartige"
gesprek, gisteravond m het bis
schopshuis in Haarlem, zei Bo
mers dat getuigenis ten opzichte
van de joden altijd binnen de con-
.text van de vrijheid van gods
dienst moet geschieden. „Het
mag nooit opleggen worden."
Rabbijn Van de Kamp blijft van
mening dat de Kerk het recht
heeft verloren zich met het evan
gelie tot de joden te wenden.
„Daarvan heeft het jodendom al
leen maar wrange vruchten ge
plukt." Het is „emotioneel onver
teerbaar" dat de Kerk nog durft te
spreken over bekering van het
joodse volk.
Wel had Van de Kamp de in
druk dat mgr. Bomers hierin wat
voorzichtiger is geworden. De
bisschop van Haarlem onder
schreef tijdens het gesprek de op
vatting van kardinaal Wille-
brands dat ten opzichte van de jo
den er wel sprake van dialoog
maar niet van zending kan zijn.
Rabbijn Van de Kamp zei wei
nig geloof te hechten aan bewe
ringen als zou de huidige paus.
voorganger van Macharski als
aartsbisschop van Krakow, geen
enkele invloed op de verplaatsing
van het klooster kan uitoefenen.
„Zou er één rooms-katholiek in
Polen zijn die een dringend ver
zoek van de paus naast zich neer
leegt?"
De Amsterdamse rabbijn zei
niet teleurgesteld te zijn omdat
hij van het gesprek niets meer
had verwacht. „Maar het was
geen baanbrekend gesprek."
„Zeer content" daarentegen
was de Amsterdamse oud-deken
J. Keet, tot vorig jaar voorzitter
van de Katholieke Raad voor Is
raël. Naar zijn mening was het ge
sprek nuttig voor bisschop Bo
mers. „Bomers heeft een beter in
zicht in de situatie van de joodse
gemeenschap gekregen. Boven
dien heeft hij bepaalde uitspra
ken grotendeels geredresseerd en
dat is winst."
De Hervormde theoloog dr. S.
Gerssen is op 66-jarige leeftijd in
Utrecht overleden. Hij was van
1965 tot 1982 secretaris van de
Hervormde Raad voor de verhou
ding van Kerk en Israël. Vervol
gens was hij tot zijn emeritaat in
1986 rector van het seminarium
van de Nederlandse Hervormde
Kerk te Doorn.
Samuel Gerssen was jarenlang
eindredacteur van 'Ter Herken
ning', tijdschrift voor christenen
en joden, en redacteur van
'Woord en Dienst', orgaan voor
het Hervormde kerkewerk.
Samenwerking
Sovjetleider Gorbatsjov heeft
paus Johannes Paulus II laten
weten dat de Sovjetunie graag be
reid is de wederzijdse betrekkin
gen met het Vaticaan te verstevi
gen. In een brief aan de paus pleit
hij voor nauwe samenwerking bij
de oplossing van grote wereld
problemen, meldt persbureau
Tass.
De verhouding tussen het Vati
caan en de Sovjetunie, die offi
cieel geen diplomatieke betrek
kingen onderhouden,
kelijk verbeterd sinds vorig jaar
een belangrijke rooms-katholieke
delegatie de viering van 1000 jaar
christendom in Rusland bijwoon
de.
Opmars»
Rechtse evangelische organisa
ties hebben de afgelopen jaren
veel invloed verworven in de Der
de Wereld. In Costa Rica is vooral
de Pinkstergemeente actief, en
onder theologen, priesters en do
minees is een discussie losgebar
sten over oorzaak en gevolg van
het verschijnsel.
Sommigen beschouwen de op
mars van christelijk rechts vooral
als gevolg van de miljoenensteun
die de zogeheten „born-again
christians" (herboren christenen)
krijgen uit de Verenigde Staten.
Anderen steken de hand in eigen
boezem en zoeken de oorzaken
bij tekortkomingen van de zoge
naamd „historische kerken".
Het Costaricaanse tijdschrift
'Rumbo' singaleert dat de katho
lieke en protestantse kerken „een
complete aderlating" ondergaan.
Sixto Porras, secretaris van het
Costaricaans Evangelisch Ver
bond AEC, schrijft in een artikel
in het blad 'Maranata' dat zijn or
ganisatie „ongeveer 24 procent
van de totale bevolking van Costa
Rica" vertegenwoordigt.
Evenals andere evangelische
kerken neemt de Pinksterge
meente de tekst van de Bijbel let
terlijk. Hun „fundamentalisti
sche" exegese predikt het beke
ren van volwassenen tot „born-
again christians" en het opbou
wen van een persoonlijke relatie
met Jezus Christus.
De Pinkstergemeente wijkt af
van andere „fundamentalisten"
in de nadruk die wordt gelegd op
„de macht van de Heilige Geest",
zoals die in de apostelen voer met
Pinksteren.
Bij de gevestigde kerkautoritei-
ten overheerst tot dusver de over
tuiging dat de groei van de recht
se sektes het gevolg is van een
complot. Roman Arrieta, de aarts
bisschop van Costa Rica, zei te
gen het dagblad La Prensa Libre,
dat bepaalde Amerikaanse en La-
tijnsamerikaanse politici deels
verantwoordelijk zijn voor de
groei van de evangelische kerkge
nootschappen.
Die politici zouden de katholie
ke kerk steeds meer beschouwen
als subversieve organisatie, en
priesters als „communisten", om
dat de kerk actiever is geworden
in de strijd voor sociale rechtvaar
digheid, aldus kardinaal Arrieta.
Priester Armando Alfaro, de di
recteur van het secretariaat van
de Costaricaanse bisschoppen
conferentie, noemt de Pinkster
gemeente „een religieuze invasie
uit de Verenigde Staten" die ge
bruik heeft gemaakt van de diep
gewortelde angst voor sociale on
rust in Latijns-Amerika onder de
heersende elite in de Verenigde
Staten.
Meer nog dan een kruistocht te
gen het communisme is de Pink
stergemeente „pleitbezorger van
al het onrecht dat op ons conti
nent bestaat. Waar zij naar stre
ven is het handhaven van de sta
tus quo op aarde,- terwijl wij
wachten op het Koninkrijk
Gods," aldus Alfaro.
De antropoloog Luis Samandu,
directeur van het „Sociaal-reli
gieus Studieproject Midden-
Amerika" (Procades), vindt dat
de kerk tekortschiet wanneer zij
de Pinkstergemeente uitsluitend
ziet als „imperialistische agressie
met een religieus tintje". De sekte
werkt weliswaar nauw samen
met extreem rechtse elementen,
maar blijkt ook te voorzien in een
directe religieuze behoefte bij het
volk.
Hij stelt dat het vooral de inten
siteit van de godsdienstbeleving
bij de Pinkstergemeente is, waar
mee wordt voorzien in een be
hoefte. De Pinkstergemeente
profileert zich met agressieve
zending, de totale overgave aan
het geloof en het benadrukken
van de persoonlijke godsdienst
beleving.
Ook pastoor Jose Morales van
de AEC schrijft de groei van de
sektes toe aan veranderingen in
de katholieke kerk. De kerk van
Rome, zo stelt hij, is zo vastgelo
pen in „sacramentalisme", het
vaste geloof in de werkzaamheid
van de sacramenten, dat de gelo
vige „nauwelijks nog directe toe
gang heeft tot God door Jezus
Christus".
AEC-secretaris Porras onthul
de in 'Rumbo' dat het AEC be
schikt over twee radiostations,
een maandblad en twee televisie
kanalen die op korte termijn de
lucht in gaan.
De theoloog Arturo Molina zegt
dat vrijwel alle evangelische ker
ken die in Costa Rica actief zijn
hun hoofdkwartier hebben in de
Verenigde Staten.
BEROEPINGEN
EDERLANDSE HERVORM
DE KERK
Benoemd te Heerde tot bij
stand in het pastoraat: H. Gerrit
sen wonende te Wierden die deze
benoeming heeft aangenomen.
GEREFORMEERDE KER
KEN
Bedankt voor Rotterdam-Feij-
enoord tevens voor de arbeid on
der de varenden (AGKOOB): J. P.
Dondorp te IJmuiden
GEREFORMEERDE KER
KEN VRIJGEMAAKT
Bedankt voor Pretoria (Zuid-
afrika), die Vrije Gereformeerde
Kerke: P. Niemeijer te Dordrecht.
