'De drie Mondriaans zijn niet vals'
Uitmarkt dreigt ten onder
te gaan aan eigen succes
Brit Mark Wigglesworth wint Kondrashin-concours
Biograaf en kunstenaar Michel Seuphor (89) verbitterd
Schrijver
Irving Stone
overleden
Nationaal Ballet en NDT
dansen voor goede doel
'985 MAANDAG 28 AUGUSTUS 1989
KUNST^^
PAGINA 21
Grote drukte leidt tot filevorming en irritatie
AMSTERDAM Ondanks de veel
vuldige regen en het ronduit kille
weer hebben honderdduizenden,
ijjjk onder wie koningin Beatrix, dit
1 weekeinde in Amsterdam de Uit-
markt bezocht, de traditionele ope-
j ning van het Nederlandse thea-
i terseizoen. De Uitmarkt werd voor
de twaalfde keer gehouden en had
dit jaar plaats op dertien binnen- en
buitenpodia op en rondom de Dam.
I Volgens de organisatoren waren er
in totaal ongeveer vijfhonderddui
zend bezoekers. Vele honderden ar
tiesten én muzikanten gaven alvast
een voorproefje van wat zij het ko
mende seizoen te bieden hebben.
Het niveau liep zoals altijd sterk uit-
Ondanks de opnieuw massale be
ll langstelling van het publiek, lijkt na
dit jaar de vraag meer dan ooit ge-
rechtvaardigd of de Uitmarkt niet
ten onder dreigt te gaan aan haar ei-
gen succes. Er waren zoveel men
sen op de been dat het vooral in de
Nes, voor de ingang van Frascati en
s| De Engelenbak, aan de lopende
band tot een irritante filevorming
leidde. De ergernis was begrijpelijk,
II maar zorgde bepaald niet voor een
verhoging van de feestvreugde. En
ook bij de meeste informatiestands
en voor de buitenpodia was er geen
doorkomen aan.
Het belangrijkste bezwaar tegen
de huidige gang van zaken, is echter
dat de formule zo langzamerhand
slijtageplekken begint te vertonen.
Boudewijn Büch als veilingmeester
op de boekenmarkt is een keer leuk,
maar niet tien keer achter elkaar.
door
Gerlof Leistra
Waarom vaart Simon Vinkenoog
met zijn literaire rondvaarttocht
niet eens een andere route? En het
is natuurlijk leuk om 'bekende ra
dio-, tv- en theaterpersoonlijkhe
den' tussen de diverse onderdelen
door interviews te laten afnemen,
.maar dan moeten de gesprekjes wel
enig niveau hebben. Bij 'persoon
lijkheden' als AVRO's Hans van der
Togt is dat blijkbaar toch wat teveel
gevraagd. Veel van het vertoonde is
bovendien te fragmentarisch om
een goede indruk te krijgen.
Toch was het begin veelbelovend.
Vrijdagavond zorgde het Neder
lands Blazers Ensemble op een uit
puilende Dam met een uitvoering
van Gershwins 'Rhapsody in blue'
voor een spetterende opening. En
ook de honderdvijftig mu:
het Muziekpakhuis zorgden i
hun swingende muziek vi
prima ouverture. Zaterdagmiddag
zou de Amerikaanse rockband Red
Hot Chili Peppers met zijn opzien
barende 'sokkenact' voor een nieuw
hoogtepunt moeten zorgen, maar
dat bleef tot grote teleurstelling van
het publiek uit. Normaal gesproken
spelen de heren nagenoeg naakt,
slechts hun edele delen zijn gehuld
in een oude sok, maar nu bleven de
kleren aan.
Zaterdagavond stond 'Het Spek
takel' op het programma, waaraan
werd meegewerkt door onder ande
ren leden van Het Nationale Ballet,
Paul van Vliet, jazzpianist Rob van
Bavel en de musical 'Cabaret'.
Vooral het technisch razend knap
pe optreden van het Amsterdam
Loeki Stardust Kwartet werd ont
haald op een ovationeel applaus.
Zondagmiddag kreeg de winnaar
van het zojuist afgesloten Kondras-
hin Concours voor Jonge Dirigen
ten, Mark Wigglesworth, tot twee
keer toe de kans zijn kunsten te ver
tonen. Zondagvond werd de Uit
markt afgesloten met een open-
PARIJS (GPD) De drie
'valse' Mondriaans die het
Stedelijk Museum in
Amsterdam niet terug wenst
te geven aan de Franse
Madame Simone Verde zijn
echt en ze zullen dat altijd
blijven. Aldus de Vlaams-
Franse Mondriaan-kenner
Michel Seuphor in Parijs,
wiens standaardwerk over
Mondriaan uit '56 nog
onovertroffen is en die als
schilder en kunstkenner een
van de belangrijkste experts
is op het gebied van de
Abstracten
door
Rudolph Bakker
De in 1901 in Antwerpen als Fer-
nand Louis Berckelaers geboren
kunstenaar en kunst-theoreticus
leerde Piet Mondriaan in 1923 in Pa
rijs kennen. De twee mannen sloten
meteen vriendschap. Seuphor was
Mondriaans eerste biograaf. De drie
omstreden doeken, die rond 1915
tot stand kwamen, had Seuphor ge
ruime tijd in zijn werkkamer in de
periode dat ze naar het Centre Pom
pidou zouden gaan. Hij kon er de
hele dag rustig naar kijken en heeft
er nooit een moment aan getwijfeld
dat ze echt zijn.
De vitale Seuphor hèeft het te
druk met zijn studies van het Chi
nees en het Sanskriet om zich nog
langer echt over de tragikomedie
van de 'kunstexperts' op te winden,
die eerst wel en dan weer niet meen
den dat de drie Mondriaans echt
zijn. Want tenslotte had een speciale
keuringscommissie de drie doeken
voor geheel zuiver op de graat ver
klaard, toen het Centre-Pompidou,
die ze van Madame Verde zou ko
pen, om een oordeel had gevraagd.
Pas op het moment dat de toen
malige Pompidou-conservator Ger
main Viatte naar het Amsterdamse
'Stedelijk' was gereisd om daarvoor
alle zekerheid nog even zijn licht op
te steken bij zijn vriend en collega
Joostens, viel de grote klap. Joosten
verklaarde de drie doeken vals.
Het is vreemd dat Viatte zich niet
heeft willen verlaten op de mening
van Seuphor en niet bij hem is te
ruggekomen om samen te overleg
gen. Ook Seuphor zelf begrijpt niet
waarom Viatte hem op dat ipoment
zo bruusk de rug heeft toe gekeerd.
"Was hij bang voor zijn baantje?"
En hij begrijpt nog minder waarom
hij en Madame Verde in een proces
gewikkeld werden, zoals zelfs Kaf
ka dat niet had kunnen bedenken.
"Ik heb veel Duitse vrienden ge
had", aldus Seuphor, "en geen van
hen was ook maar iets wat op een
fascist leek. De eerste echte fascist
die ik in mijn leven ben tegen geko
men was de Franse rechter van in
structie, die me regelrecht onder de
tafel probeerde te schelden. Dat wa
ren vreselijke tijden. Ik was hele
maal in de war en heb wel eens ge
dacht: hoe maak ik er een eind aan.
Ik keek dan over het hekje van mijn
balkon (op de zesde etage)".
Moord
In het vier jaar durende proces pro
beerden de Franse rechters - die tra
ditioneel van kunst en zeker van
moderne kunst niets afweten - te be
wijzen dat Seuphor van de 'vals
heid' op de hoogte was geweest.
Ook werd gesuggereerd dat hij zelf
beter had willen worden van de
transactie tussen Madame Verde als
verkoper en het Centre Pompidou
als koper.
De Amsterdamse kunstenaar en
Art-Director Ritz van Kooten kan
Seuphor zich niet duidelijk voor de
geest halen en hij moet er om lachen
als hij hoort dat Van Kooten van
mening is dat Piet Mondriaan in
1944 in New York door zijn schil
ders-vriend Harry Holtzman zou
zijn 'vermoord'.
Van Kooten beweert zelfs dat
Seuphor daarover nu een boek aan
het schrijven zou zijn. Seuphor
noemt dat onzin, maar verwijst naar
het in '88 bij de Parijse 'Editions de
la Difference' verschenen 'Michel
Seuphor, Une Vie a l'Angle Droit'.
Dat is een deel in een serie leven-be
schrijvende interviews met kunste
naars, die in dit geval Christiane
Germain en Paul Haim met Seup
hor hadden.
In dit onderhoudende en leerza
me werkje legt Seuphor wel uit dat
Harry Holtzman kans zag Mondri
aans handtekening te verwerven
onder een document, waarin deze
Holtzman tot zijn enige erfgenaam
benoemde. Dat gebeurde inderdaad
niet lang voordat Mondriaan over
leed. Holtzman had de bootreis van
Londen naar New York in septem
ber 1940 voor Mondriaan betaald.
Mondriaan haatte het om schulden
te hebben en Holtzman had verzon
nen dat zijn vriend dan met die
handtekening onder het testament
van alles af zou zijn. Waarop Mon
driaan later opmerkte: "Mijn hand
tekening onder dat stuk betekent
het eind van Holtzmans kunste
naarsperiode". Hij had gelijk.
Stedelijk
Holtzman wierp zich als een leeuw
op de nalatenschap en verkocht al
les, tot aan de theekopjes toe. Het
was Holtzman aan wie de drie Mon-
Piet Mondriaan op e
zou kunnen brengen i'\
zijn of niet.
(foto gpd) grijp niet goed
AMSTERDAM Het tweede
internationale Kirill Kondras
hin-concours voor jonge diri
genten is gewonnen door Mark
Wigglesworth uit Groot-Britta-
nië. De Japanner A. Mihara
werd tweede, de Rus A. Borey-
ko derde. Afgelopen vrijdag- en
zaterdagavond liep de tempe-
raruur in de grote zaal van het
Concertgebouw in Amsterdam
zowel letterlijk als Figuurlijk op
tot een kookpunt, voordat de
Brit Wigglesworth als onvolpre
zen winnaar uit de bus kwam.
Het concours had een ektra
feestelijk tintje, omdat Prins
Claus de certificaten aan de
winnaars uitreikte.
door
Maarten Brandt
Wigglesworth zal de komende tijd
een aanzienlijk aantal gastdirecties
bij vooraanstaande symfonie-orkes
ten gaan vervullen. Daaronder het
Koninklijk Concertgebouworkest,
het Rotterdams Philharmonisch
Orkest, het Moskau's Staatsorkest
en het Tsjechisch Filharmonisch
Orkest.
Hieruit zal dan moeten blijken of
de belofte, die hij is, ook op langere
termijn standhoudt. Het éne orkest
is immers het andere niet. Daar
komt nog bij, dat elk ensemble zo
z'n stokpaardjes heeft om aanko
mende dirigenten mee te testen.
Dat een confrontatie met een or
kest ook negatief kan uitpakken,
leerde de eerste - en wellicht laatste
- gastdirectie van Simon Rattle bij
het Koninklijk Concertgebouwor
kest, waarbij het uiteindelijk niet
bleek te klikken. En dan hebben we
het wél over iemand, die tot de wei
nige groten van zijn generatie be
Prins Claus klapt voor de winnaar van het Kondrashin-concours Mark Wigglesworth (geheel rechts). Naast hem
de Japanner Akihito Mihara (midden), die de tweede prijs behaalde. Geheel links de Rus Andreij Boteijko, de der
de prijs-wimiaar. (foto anp>
van het Kondrashin Concours is de.
best denkbare, omdat een jonge di
rigent zich alleen door veel praktijk
ervaring zal kunnen bewijzen.
De uit Edo de Waart (voorzitter),
Hein van Royen (vice-voorzitter),
Humprey Burton, Kurt Sanderling,
Viktor Liberman en Hans Kerkhoff
samengestelde jury was betrekke
lijk snel klaar met haar oordeel. De
punten, die in de afweging het
zwaarst hebben geteld zijn charis
ma, muzikaliteit, verbeeldings
kracht en vooral het vermogen om
door middel van een adequate li-
te maken wat er dient te gebeuren.
Met nadruk werd er op gewezen, dat
men niets zag in een spiegel- of
pick-up dirigent.
Gemopper
In dat licht is het op z'n zachtst ge
zegd uiterst bevreemdend om te
moeten vaststellen, dat de jury niet
Andrey Boreyko, maar Akihito Mi
hara de tweede plaats toewees. Ook
het publiek was het hier, getuige het
duidelijk waarneembare gemopper,
allerminst mee eens. Want, als er
wel één iemand was, die ijdeltuite-
was het wel deze Japanner. Mihara
was* in Tsjaikovski's 'Pathetique'
slechts in het laatste deel enigszins
op dreef kwam en overtuigde pas
min of meer in Mahlers Adagietto.
Toch was er op de keeper be
schouwd ook hier niet bijster veel
meer dan geveinsde emotie aan de
orde en waren de schoolslaggeba-
ren van Mihara weinig relevant ten
aanzien van de muziek zelf. Otto
Ketting - de componist van het ver
plichte stuk, getiteld 'Adagio for Or
chestra' - signaleerde overigens ten
overstaan van de Belgische TV-pre-
digheid, dat vele dirigenten schitte
rend bewogen: "Jammer alleen, dat
er muziek bij was".
Nee, dan Wigglesworth, die
meteen al in Kettings 'Adagio', dat
helaas uitsluitend op vrijdagavond
werd gespeeld, met een minimum
aan gebaren een maximale spam-
ning wist op te roepen. Ook in de
tweede ronde trouwens, frappeerde
Wigglesworth reeds door zijn greep
op dit stuk, dat door alle andere diri
genten veel te langzaam en te ver
brokkeld werd gebracht.
Dit werk is, dit terzijde, met zijn
vooral tegen het slot amper mis te
verstane toespelingen op Mahlers
9de en 10de symfonie, een prima
aanwinst voor het repertoire. Men
kan alleen maar vurig hopen dat de
orkesten in den lande dit stuk regel
matig tot klinken zullen brengen en
zulks bij voorkeur ook in normale
programma's.
Topzwaar
In het bijzonder het zaterdagavond
gedeelte was topzwaar. Boreyko
koos voor Schumanns 4de symfo
nie en dat betekende een hele 'tour
de force', want er zijn, ook onder ge
renommeerde dirigenten, slechts
weinigen, die Schumanns symfo
nieën werkelijk aan kunnen. Toch
scoorde Boreyko op punten vrij.
hoog.
Zo verliep de overgang van het
derde deel naar de finale heel span
nend en wist hij aan de andere kant
aan de weliswaar wat erg traag ge
nomen Romance veel charme mee
te geven. Het eerste deel klonk ech
ter veel te wollig. Een contourrijke
aanpak is bij Schumanns orkestra
tie nu eenmaal een absolute vereis
te.
Maar, dat Schumann Boreyko
meer ligt dan Ravel, wiens 'Rhapso-
die Espagnole' hij de avond tevoor
deed, is overduidelijk. Van laatstge
noemd opus gaf Boreyko namelijk
Een duizendkoppig publiek volgde gisteren tijdens de Uitmarkt op de Dam het optreden i
One', die een demonstratie gaf van jazz- en tapdans. (foto anp>
luchtconcert door het Nederland s streeks uit op Nederland 3. Daar- manier meer van de Uitmarkt ge-
Philharmonisch Orkest en het Koor naast verzorgde men een tweetal zien en genoten, dan diegenen die
van de Nederlandse Opera. kortere impressies en werd er via de het barre weer trotseerden om zich
De NOS-televisie zond zowel de radio verslag gedaan. Waarschijn- urenlang vrijwillig in de massa te
opening als Het Spektakel recht- lijk hebben de thuisblijvers op die begeven.
LOS ANGELES (AFP) - De Ameri
kaan Irving Stone, die 27 boeken op
zijn naam heeft staan die in 54 talen
vertaald werden, is zaterdag op 86-
jarige leeftijd overleden. Dit heeft
woordvoerder van een zieken
huis in Los Angeles meegedeeld. -
Stone is vooral bekend geworden
om zijn 'bio-geschiedenissen' van
Vincent van Gogh, Michelangelo en
anderen. Hij heeft eens gezegd dat
hij bij voorkeur biografische ro
mans schreef omdat hij serieuze
boeken wilde schrijven over inte
ressante mensen die heel wat te zeg
gen hadden.
Zijn 'Lust for Life' over Vincent
van Gogh is verfilmd met Kirk
Douglas in de rol van de Nederland
se schilder. Charlton Heston speel
de Michelangelo in de verfilming
van 'The Agony and the Ecstacy'.
Stone, die op 14 juli 1903 in San
Francisco geboren is als Irving Ten-
nenbaum, studeerde in 1923 af aan
de Universiteit van California te
Berkeley. Deze universiteit verleen
de hem een eredoctoraat in de lite
ratuur bij haar honderdjarig be
staan in 1968. De eerste boeken die
hij schreef, waren detectives.
Later schakelde hij over op het
schrijven van 'bio-geschiedenissen'
waarbij hij evenveel tijd besteedde
aan onderzoek als aan schrijven.
Zijn vrouw Jean gaf zijn boeken uit
en reisde met hem mee als hij zich
ter plaatse inleefde in het leven van
de personen over wie hij wilde
schrijven. Zijn laatste boek, over
impressionistische schilders, zag
het licht in 1985.
driaans door zijn vriend Viatte wer
den toegespeeld, nadat ze door de
Franse rechter voor vals waren ver
klaard. Het 'Stedelijk' in Amster
dam verwierf ze weer uit de nalaten
schap van Holtzman, die in '87 over
leed. Hoofdconservator Beeren be
weert op deze gronden dat men niet
verplicht is de drie aan madame
Verde terug te geven.
De mislukte conservator Viatte
verdween na de vrijspraak van
Seuphor tenslotte van het toneel,
nadat hij zijn oude vriend tijdens de
rechtzitting aanhoudend verloo
chend had. Hij woont nu in Marseil
le. Madame Verde, die tot twee jaar
voorwaardelijk werd veroordeeld,
is springlevender dan ooit. Haar
(bescheiden) fortuin is ze kwijt. Een
schilderijenverzameling heeft ze
ook nooit in die zin gehad. Seuphor
is van mening dat ze weliswaar geen
echte kunstkenner is, maar dat ze
niettemin lofwaardig geleid wordt
door een niet aflatend enthousias-
Michel Seuphor heeft het druk.
Iedere dag studeert hij talen en ie
dere dag bijna maakt hij een pente
kening. Samen met zijn vrouw Su
zanne, die tevens zijn schutsengel
en secretaresse is, heeft hij op zijn
89ste een leven dat naar de toe
komst wijst, tezamen met zijn zoon
en de kleinkinderen. De Mondri-
aan-rel ligt achter hem. Blijft de bit
tere nasmaak. En de verbazing. "Bij
het Stedelijk mogen ze me niet zo,
geloof ik", zegt Seuphor dromerig,
die al kind aan huis bij het Stedelijk
was toen de huidige generatie van
geboren
En hij voegt er aan toe: "Ik be-
V SCD-directeur
Jan Knopper:
'Toneel heeft
krachtige
zakelijke
directeuren
nodig'
den duur haast slaapverwekkend
overkwam, ook al kan men deze
Rus een zeker gevoel voor kleur-
werking ook in dit stuk bepaald niet
ontzeggen.
Wigglesworth bereikte in de 5de
van Beethoven precies het omge
keerde. Hier schitterde het Radio
Filharmonisch Orkest in al z'n gele
dingen. Juist ook, omdat de ritmi
sche articulatie tot zelfs in het rag
fijnste pianissimo haarscherp was.
Bovendien trakteerde Wiggles
worth de toehoorders op een 'bo
nus' door nu eens de voorgeschre
ven herhaling in het scherzo te res
pecteren, iets wat voor hem alleen
Boulez en Norrington deden.
BALLETSOLISTEN - - Esther
Protzman en Pierre Paradis, beiden
dansers bij Het Nationale Ballet,
worden per 1 september bevorderd
tot tweede solist. De Nederlandse
danseres Protzman (28) is sinds
1980 aan het gezelschap verbonden.
Paradis werd in 1963 in het Canade
se Montréal geboren. Hij danst
sinds 1983 bij Het Nationale Ballet.
ROTTERDAM (GPD) - De zake
lijk directeuren van de gesubsidi
eerde toneelgezelschappen hebben
de artistieke leiders veel te veel de
vrije hand gegeven. Een belangrijke
reden waarom muziek en dans het
beter bij het publiek zijn gaan doen
in vergelijking tot het gesubsidieer
de toneel, is dat de zakelijk direc
teuren in die disciplines zich wél
met de repertoirekeuze bemoeien.
Dat zei Jan Knopper, directeur
van de Vereniging van Schouw
burg- en Concertgebouwdirecties
(VSCD) afgelopen zaterdag op het
Theaterfestival in Rotterdam. De af
genomen belangstelling voor het
gesubsidieerde toneel was daarbij
het centrale onderwerp.
",Het is volstrekt aanvaard dat ie
mand als Carel Birnie van het Ne
derlands Dans Theater of Hans
Beers van het Rotterdams Philhar
monisch Orkest in overleg met hun
artistieke leiders tot een repertoire
komt, dat zowel rekening houdt
met eigen ambities als de vraag van
het brede publiek. Bij het toneel
hebben de artistieke leiders daaren
tegen een grote mate van autono
mie kunnen bedingen, en dat heeft
er zeker toe bijgedragen dat de be
langstelling voor het gesubsidieer
de toneel is afgenomen", aldus
Knopper.
Bij een eerdere gelegenheid had
Knopper al gepleit voor een grotere
artistieke invloed van de schouw
burgdirecteuren. Hij wil vijftien
procent van het totale toneelbudget
onder het beheer van de schouw
burgdirecteuren stellen. Een be
drag dat de gezelschappen 'terug
kunnen verdienen' als zij met een
aanbod komen dat de schouwburg
directies voldoende welgevallig is.
AMSTERDAM (ANP) - Het Natio
nale Ballet en het Nederlands Dans
theater verzorgen op 5 november in
het Amsterdamse Muziektheater
een benefiet-voorstelling voor Art
sen zonder Grenzen. Op het pro
gramma staan Silent Cries en Sechs
Tanze, beide van Jiri Kylian, en
Midzomernachtsdroom van Frede
rick Ashton.
Muzikaal wordt de voorstelling
begeleid door het Noordhollands
Philharmonisch Orkest, het Neder-
Koor van Studio Amsterdam.
Alle betrokkenen leveren belan
geloos hun bijdrage aan deze voor
stelling. Dit geldt zowel het optre
den van beide balletgezelschappen,
beide orkesten en het koor, als het
muziektheater dat zijn theater en
personeel voor deze bijzondere ge
beurtenis gratis ter beschikking
stelt.
Artsen zonder Grenzen is een in
ternationaal werkzame organisatie,
waarin artsen en andere gezond-
