De laatste krachtsinspanning
Illegaal kopiëren moeilijk uit te bannen
Onze taal
Voyager-2 sluit twaalf jaar lange reis af met bezoek aan Neptunus
eu.
ui.
Herziene Auteurswet beoogt muziekpiraterij zwaarder te bestraffen
ZATERDAG 19 AUGUSTUS 1989
DOOR JOOP VAN DER HORST
Vier vrouwen gaan elke week samen ten
nissen. Na afloop wordt er altijd bij een
van hen gegeten. Omdat je niet altijd over
tennis praten kan, komt het gesprek ook
wel eens op iets anders. Bijvoorbeeld op
geboortenbeperking. Hoe doen jullie dat?
De vriendinnen hebben geen geheimen
voor elkaar. De eerste gebruikt de pil; de
tweede vertelt altijd condooms bij zich te
hebben; bij de derde moet de man vóór
het zingen de kerk uit. De vierde is nogal
fors geschapen en toevallig gezegend
met een tamelijk klein mannetje. "Wij ge
bruiken een emmer". Verbaasde blikken
van de anderen. "Ja, kijk. Kees staat dan
op een emmertje, en als hij bijna zo ver is,
schop ik gewoon de emmer onder hem
vandaan".
Het gesprek komt bijna vanzelf op een
ander onderwerp. Een van hen zegt dat
we zo aan ons woord emmeren komen,
want emmeren is niet alleen 'zaniken',
'zeuren' maar ook 'sodomie met dieren'.
Een ander valt haar bij, maar de overigen
(onder wie de grote dikke) willen dit niet
geloven. De discussie laait hoog op. Tot
dat iemand voorstelt een weddenschap
af te sluiten over wie er gelijk heeft, en de
kwestie aan iemand anders voor te leg
gen. Men besluit een brief te schrijven
aan de stukjesschrijver van het Leidsch
en Alphens Dagblad. Gaarne hierover uw
mening.
Die brief ligt nu voor mij en of ik maar
een antwoord wil geven. De kwestie
wordt in de brief weliswaar iets anders
verteld, maar in essentie komt ze toch
hierop neer.
Het woord emmeren is pas betrekkelijk
kort geleden in de bekende woordenboe
ken opgedoken. In de Koenen van 1974
is het nog met te vinden; wel in die van
1986 en 1987. Van Dale heeft het in
1950, maar dan alleen nog in de beteke
nis van 'zaniken'. Later wordt ook de
tweede betekenis, 'sodomie plegen met
merries; coïre in het algemeen' genoemd.
Toch mogen we daaruit niet afleiden
dat het een jong woord is. Vroeger waren
de woordenboeken nu eenmaal terug
houdender in het opnemen van 'gemeen
zame taal'. De briefschrijfster vertelt het
woord zeker al vijftig jaar geleden van
haar moeder te hebben gehoord.
Wat is de oudste betekenis? Coïre met
dieren, of zaniken? En is er verband tus
sen die twee? Zeker weten is er niet bij.
Wel heb ik iets gevonden in het Bargoens
Woordenboek van E. Endt (1972). Vol
gens Endt is gemeenschap hebben met
dieren waarschijnlijk de oudste beteke
nis. En men moet daarbij niet denken aan
de overeenkomst tussen een emmer en
de royale afmetingen van het vrouwelijk
geslacht van koe of paard, maar inder
daad aan op een emmer staan om er bij te
kunnen.
De overgang van 'coïre' naar 'zaniken'
maakt Endt aannemelijk door te wijzen op
iets overeenkomstigs bij lullen, waar ook
een woord uit de seksuele sfeer de bete
kenis van langdradig en vervelend heeft
gekregen.
Wat ik wonderlijk vind, is dat we emme
ren meestal gebruiken in combinatie met
liggen: 'Lig niet te emmeren'. Als E. Endt
en twee van de vier dames gelijk hebben,
zou je staan verwachten. Of is het staan
op de emmer al zo ver terug, en de nieu
were betekenis van 'coïre in het alge
meen' zo gewoon geworden, dat men
emmeren veelal liggend in plaats van
staand doet? Het zou zo kunnen zijn,
maar ik voel me nog niet voor honderd
procent overtuigd.
In ieder geval heb ik dit dan maar aan
het tennisclubje geschreven. Weliswaar
heb ik het in mijn brief iets anders verteld,
maar in essentie kwam het toch hierop
neer.
Op 24 augustus passeert de Voyager-2na een reis van 12 jaar en 7 miljard
kilometerde buitenste planeet van ons zonnestelsel: Neptunus.
(infografiek ANP)
door Ben Apeldoorn
Op 20 augustus van dit jaar is het precies twaalf jaar geleden dat vanaf de
Amerikaanse lanceerbasis Cape Canaveral een ruimtesonde vertrok voor een
reis dwars door het zonnestelsel. Doel was twee van de grootste planeten,
Jupiter en Saturnus, en hun manenstelsels van nabij te onderzoeken en te
fotograferen. Het werden er vier. De Voyager-2 blijkt namelijk buiten
verwachting goed te werken en daarom werd besloten om hem, na zijn zwaai
om Saturnus, ook naar de planeten Uranus en Neptunus te sturen. Op 25
augustus zal de sonde langs Neptunus scheren. Honderden geleerden en
technici maken zich op voor de laatste en moeilijkste krachtsinspanning van
wat de grootste ruimte-expeditie tot nu toe mag worden genoemd. In haar soort
zal het voorlopig ook wel de laatste zijn.
Toen het ruimtevaartuigje Voyager-2 op
20 augustus 1977 in de neuskegel van een
Titan-Centaur-raketsysteem de interpla
netaire ruimte in werd gestuurd en koers
zette naar zijn eerste bestemming, de
reuzenplaneet Jupiter, verwachtte nie
mand dat de apparatuur twaalf jaar later
nog feilloos zou werken.
Zeker niet toen de zestien dagen later
gelanceerde Voyager-1, die langs een
snellere weg naar Jupiter vloog en de
planeet ruim vier maanden vóór Voya-
ger-2 bereikte, al spoedig allerlei instru
mentele mankementen begon te verto-
Beide voertuigen vlogen in 1979 langs
Jupiter en in 1980 en 1981 langs de pla
neet Saturnus. Voyager-1 werd door de
aantrekkingskracht van Saturnus uit het
Eclipticavlak (het vlak waarin alle plane
ten, behalve Pluto overigens, om de zon
draaien) geslingerd. Voyager-2 maakte
juist gebruik van die aantrekkingskracht
en boog af in de richting van Uranus
waar hij op 24 januari 1986 arriveerde.
Van de werelden van deze reuzen met
hun vele manen werden adembenemen
de beelden naar de aarde gezonden.
Beelden, die grotendeels bevestigden
dat onze kennis daaromtrent nog maar
heel gebrekkig is.
Dichtbij
Na zijn tocht dwars door het Uranus-sys-
teem, nu meer dan drieëneenhalf jaar ge
leden, vervolgde het voertuigje onver
droten zijn weg naar de laatste bestem
ming: de reus Neptunus, Dit is dus de
vierde en tevens laatste ontmoeting van
Voyager-2 met een-planeet, en boven
dien zal het ook de dichtste nadering van
alle zijn: het voertuig zal op amper 5000
kilometer hoogte boven de wolkentop-
pen van de planeet scheren.
Dit mag, gezien Neptunus' geschatte
diameter van 48.500 kilometer, .gerust
een schampschot worden genoemd. Net
als bij de voorgaande planeten verwacht
men ook bij Neptunus een ringenstelsel
aan te treffen. Sommige onderzoekers
menen het bestaan daarvan al vanaf de
aarde te hebben aangetoond aan de hand
van waargenomen lichtveranderingen
op momenten dat Neptunus (met ring?)
voor een achtergrond-ster langstrok,
maar meer zekerheid dan dat er zich wat
materiaal in een baan rond Neptunus be
vindt is er niet.
Op foto's die door de naderbij stor
mende Voyager-2 op 10 augustus van de
planeet werden genomen heeft men in
derdaad sporen gevonden die er op wij
zen dat er zich weliswaar een ringenstel
sel rond de planeetbol bevindt, maar dat
dit zeer onvolledig is en in feite niet meer
dan een onregelmatige verzameling ring-
delen.
Op de foto's zijn, naast de al bekende
Neptunusmanen Triton (die vrijwel ze
ker een heel mysterieuze atmosfeer
heeft) en Nereïde, sedert juli van dit jaar
vijf nieuwe manen ontdekt, nauwelijks
groter dan uit de kluiten gewassen rots
blokken.
De vluchtleiders op aarde nemen in ie
der geval het zekere voor het onzekere:
de Voyager-2 zal de planeet naderen
langs een baan die hem zo ver mogelijk
uit de buurt houdt van ringmateriaal.
Zwakker
Zelfs een ontmoeting met een frag
mentje ter grootte van een zandkorrel
zou namelijk een abrupt einde van de
succesvolle expeditie betekenen. De
snelheid van de Voyager-2 ten opzichte
van de planeet bedraagt op het moment
van de dichtste nadering maar liefst 27
kilometer per seconde (bijna 100.000 ki
lometer per uur) en bij zo'n snelheid ont
wikkelt zelfs een stofdeeltje meer ener
gie dan een afgevuurde geweerkogel.
Deze snelheid betekent een probleem
bij het maken van opnamen met behulp
Piraterij van beeld en geluid in Nederland
wordt moeilijker gemaakt en zwaarder
bestraft. De nieuwe artikelen van de
Auteurswet, die de 'bestrijding van
piraterij van auteursrechtelijk
beschermde werken.' regelen, treden
binnenkort in werking. Alleen op
opzettelijke, grootscheepse overtreding
van de wet stond tot dusver een
maximale gevangenisstraf van zes
maanden of een boete van 25.000
gulden.
door Marcel Potters
Volgens mevrouw mr. S.C. Brandsteder,
medewerkster van de afdeling juridische
en algemene zaken van Buma/Stemra,
kan iedereen die zich bezig houdt met
'het produceren en verspreiden van ille
gale kopieën van beeld- en geluidsdra
gers' met straffen te maken krijgen. En
wie deze misdrijven 'beroepsmatig of bij
uitoefening van een bedrijf pleegt, kan
straks worden geconfronteerd met een
gevangenisstraf van ten hoogste vier jaar
of een boete van honderdduizend gul
den.
In een nieuw artikel in de Auteurswet
kan ook degene die 'redelijkerwijs kan
vermoeden' inbreuk te maken op ie
mands auteursrecht worden aangepakt.
Als de betrokkene dergelijke werken
'openlijk ter verspreiding aanbiedt' of
'bewaart uit winstbejag' kan hem een
straf van 10.000 gulden boven het hoofd
hangen.
"Het beleid is", zegt mr Brandsteder.
"dat als bijvoorbeeld een partij illegaal
gekopieerde videobanden in beslag
wordt genomen, er eerst proces-verbaal
wordt opgemaakt. Dat zenden we naar
justitie, die zich over de strafrechtelijke
kant van de zaak buigt. Wij leggen de be
trokkene vervolgens een anti-piraterij-
verklaring voor, een soort civielrechtelij
ke overeenkomst tussen Buma/Stemra
en de handelaar".
Die overeenkomst houdt in dat er bij
een volgende overtreding van de wet een
boete van duizend gulden per in beslag
genomen exemplaar moet worden be
taald. Weigert de handelaar de anti-pira-
terijverklaring echter te ondertekenen,
dan is het mogelijk dat het bedrag via
een kort geding wordt vastgesteld op
10.000 gulden per exemolaar.
In Nederland is volgens de Buma/
Stemra vooral sprake van handel in geko
pieerde videobanden en zogenaamde
'bootlegs', illegale opnamen van concer
ten van popgroepen. Volgens G. Wel-
bers. hoofd piraterijbestrijding bij
Buma/Stemra, is de meest kwalijke
vorm van piraterij momenteel de ver
spreiding van de zogenaamde top 40-mu-
ziekcassettes die onder meer bij sommi
ge pompstations, snackbars en tabaks
winkels zijn te verkrijgen.
Eenvoud
De vroegere 'bootlegs' (illegale opnamen
van popconcerten) blonken uit door een
voud. Een maagdelijk witte hoes, gesto
ken in een gekreukt beschermhoesje,
voorzien van een stuk gekleurd papier
met minimale informatie: Going to Cali
fornia, with Led Zeppelin (two records).
Een lollig tekeningetje geeft de vier
groepsleden weer. zwevend door de
lucht op een vliegend varken. Op de lp's
staan dertien live-nummers van heel ac
ceptabele kwaliteit.
De techniek schrijdt voort. Waren het
vroeger de 'echte groten', zoals The Beat
les en The Rolling Stones, die voor illega
le geluidsopnamen in aanmerking kwa
men, tegenwoordig wordt vrijwel elk be
langrijk concert op de een of andere ma
nier vastgelegd. Op tape zoals het con
cert dat Eric Clapton onlangs in de Haag
se Statenhal gaf of op lp, en sinds kort
cd. En wie er ook nog beeld bij wil wordt
eveneens op z'n wenken bediend. Het
concert van Pink Floyd in Nijmegen is
nu al op video te krijgen.
Kortom, zeggen de handelaren, de
markt voor allerhande illegale beeld- en
geluidsdragers is geenszins ingestort.
Men is wel wat voorzichtiger geworden,
sinds de grote slag die de opsporings
dienst van de Buma/Stemra vorig jaar in
Delft sloeg. De inval bij het bedrijf World
Sound, waarbij niet alleen duizenden
grammofoonplaten maar ook produktie-
materiaal en mastertapes in beslag wer
den genomen, heeft bij sommigen de
schrik erin gebracht.
Behalve met invallen bij bedrijven of
platenwinkels, altijd in samenwerking
met de politie, houden de opsporings
ambtenaren van de Buma/Stemra zich
intensief bezig met controle tijdens con
certen. Niet alle apparatuur wordt im
mers 'bij het hek' eruit gevist. De trucs
zijn legio: recordertjes in pakken fris
drank, een microfoontje handig verstopt
in het hart van een bloem die in een
knoopsgat is gestoken. Of twee leuke
speldjes bovenop een hoed. Oók micro
foontjes.
Moeilijker wordt het als er gebruik wordt
gemaakt van kleine zenders. Of als een
van de mensen, die zelf voor de beveili
ging moeten zorgen, zich te buiten gaat
aan bootlegging. Zo kon het gebeuren
dat in 1983, tijdens het eerste concert van
Bruce Springsteen in de Kuip, iemand
van de bewakingsdienst van de organisa
tie achter het podium een bandje liet
meedraaien. Zijn tas vol apparatuur viel
pas na verloop van tijd op. De man werd
zonder pardon uit het stadion verwij
derd.
Overigens is het opnemen van een con
cert 'voor eigen gebruik' niet strafbaar.
De Buma/Stemra treedt uit voorzorg op.
Want voor de klant wordt het steeds
moeilijker om een bootleg van een 'ech
te' elpee of cd te onderscheiden. De hoe
zen zijn namelijk al lang niet meer wit,
maar vaak voorzien van een mooie kleu
renfoto en begeleidende tekst, waardoor
de indruk wordt gewekt dat het om offi
ciële live-opnamen gaat. Bij cd's, die ook
hier een steeds groter marktaandeel krij
gen, is het verschil nog lastiger aan te to
nen. Zo kon het voorkomen dat de op
sporingsdienst van de Buma/Stemra bij
een inval maar een deel van de voorraad
in beslag nam; de rest werd domweg niet
als bootleg herkend.
De rubriek 'Denkwijzer' verschijnt
deze weck niet.
Een aantal handelaren vraagt zich af
hoe de Buma/Stemra 'de handel' denkt
te kunnen aanpakken "als men niet eens
weet wat bootlegs zijn". Bovendien, zo
wordt gezegd, worden de handelaren
meer dan eens buiten hun schuld aange
pakt. Eén van hen: "Soms krijg je een
voorraad van vijfhonderd lp's aangebo
den waar best een paar witte platen tus
sen kunnen zitten. Je spreekt een prijs af
en je koopt de hele handel. Nou, dan valt
de Buma/Stemra binnen en pikt die
bootlegs eruit. Dat soort dingen gebeu
ren".
Snel te koop
Tijdens het concert van de Simple Minds
in de Kuip struinden de ambtenaren van
Buma/Stemra ook weer in het stadion
rond. Toch valt het niet uit te sluiten dat
opnamen van dit concert alweer te koop
zijn. "We merken vaak," zegt Welbers,
"dat als een artiest meer concerten ach
ter elkaar geeft, de tapes van het eerste
optreden reeds de dag erna buiten het
hek worden verkocht. Dat hebben we
bijvoorbeeld met Michael Jackson mee
gemaakt".
De grote inval in een perserij in Milaan,
waar jaarlijks vele honderdduizenden il
legale lp's werden geproduceerd, is vol
gens de Buma/Stemra een grote klap
voor de internationale handel in boot
legs. De handelaren zitten echter nog
niet met de handen in het haar, omdat
het aanbod uit andere Europese landen
én de Verenigde Staten volgens hen nog
toereikend is.
van de televisiecamera's die de ruimte
sonde aan het uiteinde van een lange arm
met zich mee voert. Neptunus bevindt
zich gemiddeld 30 maal verder van de
zon dan de aarde, wat betekent dat het
zonlicht er bijna duizend maal zwakker
is dan bij ons (de lichtsterkte neemt na
melijk af met het kwadraat van de af
stand).
Voor het maken van duidelijke opna
men zal er dus veel langer dan gebruike
lijk moeten worden belicht, men schat
vijftien seconden, en bij een dergelijke
lange belichtingstijd zou de snelheid de
opnamen Versmeren'.
Om dat probleem te ondervangen is de
boordcomputer van de Voyager vanaf de
aarde zodanig geprogrammeerd dat de
objecten gedurende de tijdopnamen zul
len worden 'gevolgd'. Daartoe kan zowel
het gehele ruimtescheepje manoeuvre
ren om voor de eigen snelheid te corrige
ren als alleen de batterij televisiecame
ra's.
De laatste mogelijkheid "heeft als bij
komend voordeel dat de schotel-antenne
van de Voyager op de aarde gericht blijft;
dat is namelijk van cruciaal belang voor
de communicatie over en weer. Gezien
de afstand tussen Neptunus en de aarde
heeft een z.g. telemetrie-signaal maar
liefst vier uur en zes minuten nodig voor
een 'enkele reis'. Als vanaf de aarde een
signaal wordt uitgezonden moeten we
dus ruim acht uur wachten voordat de
sonde zoiets terugseint als 'O.K.'.
Ontoereikend
Het signaal dat we van dat verre ruimte
scheepje ontvangen is in de loop van de
afgelopen twaalf jaar zó afgezwakt dat
we inmiddels een gigantisch 'oor' nodig
hebben om nog wat verstaanbaars te
De Voyager-2niemand verwachtte dat de apparatuur twaalf jaar na de lancering nog feilloos zou werken.
(archieffoto)
kunnen horen. De grote aardse radiotele
scopen die werden gebruikt om van de
telemetrie van de Voyager-2 tijdens
diens vluchten langs de drie planeten
'verstaanbare' signalen (o.a. foto's) te ma
ken, zijn nu ontoereikend geworden.
Daarom zijn de radio-antennes van
NASA's Deep Space Network (DSN)
vergroot van 64 tot 70 meter, en werd bij
Madrid een nieuwe volg-antenne ge
bouwd met een middellijn van 34 meter.
Net als bij de vlucht langs Uranus zal het
DSN weer samenwerken met de grote
64-meter radiotelescoop in het Australi
sche Parkes.
En nu, gezien de enorme afstand tot Nep
tunus, voor het eerst ook met radio
sterrenwachten in Japan (Usuda), in het
Californische Goldstone, en de reusach
tige synthese-radiotelescoop nabij So
corro, Nieuw Mexico: de Very Large Ar
ray (VLA).
Al deze antennes zullen als het ware tot
één grote worden samengevoegd om
maar zo veel mogelijk signaal binnen te
krijgen. En dat zal hard nodig zijn, want
het signaaltje dat binnenkomt is zó zwak
dat we het bijna 30 miljard jaar moeten
opsparen om er een fietslampje geduren
de één seconde op te kunnen laten bran
den.
Behalve op de Neptunusbol zelf, in
welker atmosfeer de Voyager al wind
snelheden heeft gemeten van een slordi
ge 2500 kilometer per uur, zullen de ca
mera's ook worden gericht op de al ge
noemde manen Triton en Nereïde en
kunnen er misschien ook detailopnamen
worden gemaakt van de ringdelen en de
nieuw gevonden manen.
Ringdelen
Op 24 augustus om 10 uur Nederlandse
tijd komt de Voyager-2 binnen de mag-
netosfeer van Neptunus; bijna acht uur
later begint het 'ontmoetingsprogram
ma'. Weer een uur later verwacht men de
beste opnamen van de maan Nereïde te
kunnen maken (afstand 4,7 miljoen kilo
meter).
Gedurende de eerste uren van de 25ste
augustus doet zich de beste gelegenheid
voor om de ringdelen in het vizier te krij
gen, en om zes uur 's morgens scheert de
Voyager-2 op een hoogte van 29.180 kilo
meter langs de reuzenplaneet.
Ruim twee uur later begint een foto
sessie, gericht op de langstrekkende
maan Triton; omstreeks kwart over ne
gen diezelfde ochtend trekt de ruimte
sonde deze maan op 40.000 kilometer af
stand voorbij.
Daarna zal Voyager zijn spectaculaire
tocht voortzetten en de verten 'achter'
Neptunus induiken. Wetenschappers
verwachten dat het nog wel 25 jaar kan
duren alvorens het telemetrische gefluis
ter van het voertuigje onhoorbaar wordt.
