met
de
duivel
Het pact
Èaltische staten lijken na vi jftig jaar alsnog genoegdoening te krijgen
ZATERDAG 19 AUGUSTUS 1989
PAGINA 19
BIJLAGE VAN HET LEIDSCH/ALPHENS DAGBLAD
De Sovjetunie staat op het punt toe
te geven dat het niet-
aanvalsverdrag, dat op 23
augustus 1939 met nazi-Duitsland
werd gesloten, een geheim
protocol als aanhangsel kende. In
dat protocol verdeelden Stalin en
Hitier Oost-Europa in
invloedssferen. De gevolgen waren
wereldschokkend: Hitier trok Polen
binnen, de Sovjetunie annexeerde
grote gebieden van Polen en
Roemenië en - niet in de laatste
plaats - de drie Baltische staten
Estland, Letland en Litouwen.
Vijftig jaar na de ondertekening van
hetz.g. Molotov-Ribbentrop Pact
lijkt Moskou de Balten alsnog
historische genoegdoening te
willen schenken.
door Aly Knol
Samen bekokstoven zij het 'Pact
met de Duivel', zoals een toenter
tijd voor de nazi's naar Moskou
gevluchte Duitse communist het
betitelt. Hitiers stafchef Franz
Halder noemt het in zijn dagboek
met vooruitziende(r) blik het
'Pact met Satan om de Duivel uit
te drijven'.
Tijdens demonstraties in de afgelo
pen jaren in de Baltische Sovjetrepu
blieken Estland, Letland en Litouwen
heet het op spandoeken kortweg
'MRP 23-8-1939' met een hakenkruis
aan de ene, een hamer en sikkel aan
de andere kant.
De hoofdrolspelers zijn aan elkaar
gewaagd. Enerzijds is er 'Tante Mol
ly', zoals de Britten hem noemen:
Vjatsjeslav Michailovitsj Skrjiabin,
neef van de Russische componist.
Sinds hij in 1912 in de Pravda begon
te schrijven werd hij beter bekend als
Molotov, ontleend aan het Russische
woord 'molot' (hamer). Volgens Lenin
'Ruslands beste archiefklerk', Trotski
noemt hem 'de vleesgeworden mid
delmatigheid'. Hij is getrouwd met
Paulina ('De Parel') Zjemtsjuzjina,
hoofd van het Commissariaat voor
Parfumerie en Cosmetica.
Anderzijds is er 'De Wandelende
Ariër', zoals een Engels spotblad hem
eens karakteriseerde: Joachim Rib-
bentrop. In 1925 zorgt een oude, onge
huwde adellijke nicht ervoor dat hij
zich voortaan von mag noemen. Van
reiziger in wijnen en likeuren, onder
andere voor de Franse champagnefa-
brieken van Pommery en het Engelse
whisky-merk Johnny Walker, klimt
hij op tot minister van buitenlandse
zaken. De (ook een bijnaam uit die
tijd) 'Draufganger' is getrouwd met
de dochter van de grootste champag
nefabrikant van Duitsland: Henkell.
Geheim protocol
Vijftig jaar Molotov-Ribbentrop Pact.
Het zou normaal gesproken een zo
veelste herdenking van een histori
sche gebeurtenis zijn. Ware het niet
dat er juist nu dingen gebeuren in de
Sovjetunie die het in de zomer van
1939 gesloten niet-aan vals verdrag
tussen Hitler-Duitsland en Stalin-
Rusland weer in het centrum van de
belangstelling plaatsen.
Juni 1989 geeft Moskou voor het
eerst in al die vijf decennia van het be
staan van het MRP toe dat er behalve
het pact ook een geheim protocol is
ondertekend. De vroegere Sovjet-am
bassadeur in Westduitsland, Valentin
Falin, thans hoofd van de afdeling In
ternationale Zaken van het Centraal
Comité: "Het bestaan van het gehei
me aanhangsel staat buiten kijf'. Met
dat 'aanhangsel' is een wezenlijk deel
van de Oosteuropese geschiedenis ge
moeid.
Aan Russische kant heeft men zich
tot dan streng gehouden aan het 'ge
heime' van het protocol. Zelfs 'de best
geïnformeerde man van de 'Sovjetu
nie', de onlangs overleden ex-minis
ter van buitenlandse zaken Andrej
Gromyko, schreef in zijn dit voorjaar
verschenen memoires nog: "Wanneer
Westerse bronnen het niet-aanvals-
verdrag ter sprake brengen, komen ze
gewoonlijk op de proppen met een zo
genaamd geheim protocol dat veron
dersteld wordt te zijn ondertekend
door Molotov en Von Ribbentrop. In
dat protocol zou een overeenkomst
tussen de twee partijen zijn neerge
legd met betrekking tot de noodzaak
om bepaalde territoriale wijzigingen
aan te brengen in de landen tussen
Duitsland en de Sovjetunie. Dat ver
haal is niet nieuw. Het werd al ver
spreid voordat de nazi-misdadigers
hun gerechte straf ondergingen. De
hoofdaanklager van de Sovjetunie in
Neurenberg kwalificeerde het terecht
als een verzinsel: een dergelijk 'proto
col' is nooit gevonden, noch in de Sov
jetunie, noch in enig ander land en
kon ook nooit gevonden worden".
Voet bij stuk
Als een verslaggever van het West-
duitse weekblad Der Spiegel hem in
het laatste interview voor zijn dood
kopieën van het protocol toont, houdt
Gromyko nog steeds voet bij stuk.
Het zijn "vervalsingen". Gromyko:
"Dat is een sterk woord, maar ik be
dien me er geheel bewust en met volle
verantwoordelijkheid van".
Toch lijkt 'Grim Grom' aansluitend
een centimetertje terug te nemen:
"Direct na de oorlog zei Molotov eens
tegen mij op een bijeenkomst van mi
nisters van buitenlandse zaken in Ge-
nève dat er geen 'documenten' over
zijn onderhandelingen met Ribben
trop uit 1939 erkend mochten wor
der haast de hakenkruisen verkeerd
op de vlaggen genaaid naar de Sov
jetunie reist. "Als het waar is", schrijft
de socialistische Daily Herald die dag,
"is het een groter verraad aan de vre
de en de Europese vrijheid dan zelfs
München".
Valentin Falin, 50 jaar later: het on
mogelijke "nog minder voorstel
baar dan dat de Golfstroom van rich
ting verandert" gebeurde.
Klap
Het MRP is een klap in het gezicht
van alle linkse krachten, die Hitiers
fascisme nog trachten te keren. Het
Volk, de vooroorlogse voorganger
van Het Vrije Volk, schrijft emotio
neel: "Staatslieden geven thans hun
oordeel over de nieuwe vriendschap
tussen Hitler en Stalin. Journalisten
schrijven in hun kranten. Eén slechts
heeft men vergeten zijn oordeel te vra
gen, één... den onbekenden soldaat
van de Internationale Brigade te
Spanje. Hij streed met Russische wa
penen (contant betaald). Hij sneuvel
de en zijn dood werd luisterrijk her
dacht. Zijn kameraden dolen thans
over de wereld, blind geschoten, ver
minkt voor het leven. In hun harten
gloeit de haat tegen het fascisme, die
hen naar Spanje dreef om hun li
chaam te offeren op het altaar der
vrijheid. Hun oordeel wordt niet ge
vraagd. Als, ja, als zij hun oordeel
konden geven, dan zou trouwens geen
krant het durven afdrukken: want
men zet geen bittere soldatenvloek in
een krant".
Als het Molotov-Ribbentrop Pact
wordt ondertekend is de zenuwenoor
log om 'de Duitse stad Danzig' al
maanden aan de gang. Het pact ruimt
voor Hitier het laatste obstakel uit de
weg om Polen binnen te vallen, de
Sovjetunie immers zal geen poot uit
steken. Negen dagen, op 1 september,
houdt Hitler in de Rijksdag zijn roem
ruchte rede waarmee het sein voor de
Tweede Wereldoorlog is gegeven:
"Polen heeft vannacht voor de eerste
maal op ons eigen gebied ook met ge
regelde soldaten geschoten. Sinds
5.45 uur wordt teruggeschoten. Van
nu af wordt bom met bom vergolden.
Wie met gifgas strijdt, zal met gifgas
worden bestreden... Ik heb weer de
soldatenrok aangetrokken, die mij
eens het heiligste en kostbaarste was
en ik zal hem slechts uittrekken na de
overwinning of ik zal het einde niet
beleven".
Nederland mobiliseert met de rest
van Europa mee. Een beetje naïef
nog, lijkt het, afgaande op de krante-
berichten uit die eerste dagen: veld
post voor de zojuist opgeroepen sol
daten ("Geen plaatsnaam vermelden!
raakt hinderlijk zoek, aan het
cricketseizoen komt door de gebeur
tenissen "ook een ontijdig einde" en
in dichtvorm wordt gewaarschuwd:
"Mensen, houdt ze in de gaten, al die
gore onverlaten, die met schijn van
goed fatsoen met zo'n oorlog zaken
doen. Zij verschaffen U de zaken waar
wij spoedig zonder raken; kijk toch
zelf goed in de krant, ruimschoots is
daarvan in 't land".
Met Sir Walter Citrine, algemeen se
cretaris van het Britse vakverbond
die het jaarlijkse congres leidt in Brid
lington, gelooft men: "Achter onze
rug om heeft Rusland een verdrag
met den vijand gesloten. Deze daad
van Rusland heeft de oorlog ver
haast".
Maar daar blijft het niet bij. Terwijl
Duitsland Polen onder de voet loopt,
begint steeds meer de vraag zich op te
dringen: welke bedoelingen heeft de
Sovjetunie?
In de 'Petit Parisien' schrijft op 16
september al columnist Bourgues:
"De Sovjet-regering werpt zich op als
kampioen voor de Oekraïense en Wit-
russische bevolkingsgroepen die in de
Poolse staat zijn opgenomen. Volgens
het voorbeeld van Hitier staat Stalin
op het punt de houding aan te nemen
van beschermer der "onderdrukte
broeders". Men weet nog niet hoe hij
deze bescherming, waarvan het begin
sel zeer zeker werd vastgelegd bij het
bezoek van Von Ribbentrop aan Mo-
scou, zal uitvoeren".
Twee dagen later weet iedereen het:
de Russen bezetten Oost-Polen. Het
Volk: "Grote opwinding onder diplo
maten te Moscou. Niemand twijfelt er
aan dat de Russische inval plaats
grijpt krachtens een voorafgaand ak
koord met Duitsland en men vraagt
zich af of dit akkoord beperkt blijft tot
de beroving van Polen. De Russen, die
ongetwijfeld verrast zijn door de
sneldheid van de Duitse opmars, heb
ben zich gehaast de hun beloofde ge
bieden te bezetten voor het te laat is".
Zie verder volgende pagina
De Sovjet-minister van buiten
landse zaken Molotov (zittend)
tekent het niet-aanvalsverdrag
met nazi-Duitsland op 23 au
gustus 1939. Links achter hem
zijn Duitse ambtgenoot Von
Ribbentrop, daarnaast Joseph
Stalin en de afgevaardigden
Pavlov en Gaus. Het 'Pact met
Satan om de Duivel uit te drij
ven', waarmee Stalin tijd wilde
'kopen' om zich op de oorlog
voor te bereiden, verloor al
gauw zijn bestaansrecht.
den, behalve die welke officieel zijn
gepubliceerd".
Het niet-aanvalsverdrag tussen
Duitsland en de Sovjetunie komt in
1939 als een donderslag bij heldere
hemel. Later zullen de Britten verkla
ren dat zij al enkele maanden wisten
dat Stalin parallel aan de bespre
kingen met Engeland en Frankrijk
over een 'Afweerfront' tegen Duits
land met Hitier de mogelijkheden
aftastte van een akkoord.
Maar de kranten kunnen hun ver
rassing niet verbergen als Von Rib
bentrop op dinsdag 22 augustus 1939
hals over kop in Moskou worden in
