Goocheltrucs voor het etend publiek
Russen Estland vechten tegen autonomie
Nieuwe trends centraal op kampioenschappen in Breda
IKON en NCRV zien voorlopig af van 5televisievieringen
PAGINA 2
DONDERDAG 17 AUGUSTUS 1989
TALLINN In de Oude Stad van Tallinn staan Estse acti
visten iedere dag rond het middaguur handtekeneningen te
verzamelen voor een referendum dat zij willen houden over
de afscheiding van Estland van de Sovjetunie, een recht dat
formeel is vastgelegd in de grondwet. Vijfjaar geleden, voor
het aantreden van Gorbatsjov, zou zo'n actie regelrecht
naar de gevangenis hebben gevoerd. En nog maar een jaar
geleden zou het een lachwekkende vertoning zijn geweest.
Maar nu voelen de bijna een half miljoen niet-Esten in de
Baltische republiek zich er door bedreigd, en sommigen
zijn inmiddels in opstand gekomen.
zich te weren tegen het nationalis-
door me.
Bryan Brumley/AP
Eind juli gingen duizenden niet-Es-
ten in staking. Ze hervatten het
werk toen de Estse regering een
commissie in het leven riep om de
vrees weg te nemen dat ze op een
dag wellicht uit Estland verbannen
zouden worden. Maar inmiddels
wordt sinds een week al weer ge
staakt in onder meer zo'n 45 fabrie
ken en het openbaar vervoer.
"Voor veel mensen is dit hun eni
ge thuis. Waar moeten we heen?"
zegt Gennady Korol, lid van een
commissie van Russische inwoners
van Estland, "We willen alleen maar
voor onszelf opkomen. We willen
dat onze kinderen hier opgroeien".
In de Oude Stad is iedere dag weer
te zien hoezeer de Russen zich de
Estse nationalistische beweging
aantrekken. Een gespierde man
beent dan naar de tafel met de peti
tie voor het referendum en schrijft
daar in het Russisch op: "Gooi de
Esten de Sovjetunie uit, dan kun
nen ze ons niet te schande maken".
Daarna loopt hij weer weg, zonder
een handtekening te zetten. Ook in
de twee andere Baltische republie
ken, Letland en Litouwen, zijn Rus
sische organisaties ontstaan om
Ribbentrop
Van de 1.6 miljoen inwoners van
Estland is 65 procent Ests. De rest is
overwegend Russischtalig: 28 pro
cent Russen, 3 procent Oekrainers
en 2 procent Witrussen. Het conflict
dateert van het Von Ribbentrop
Pact van 1939, waarin nazi-Duits,
land en de Sovjetunie overeen kwa
men Polen te verdelen en de Balti
sche republieken bij de Sovjetunie
te trekken. Volgens recente krante
artikelen in de Baltische republie
ken zijn honderdduizenden Balten
onder de bezetting van het Rode Le
ger om het leven gekomen of ver
bannen. In Moskou is inmiddels
een commissie ingesteld die onder
zoekt of de annexatie van de Balti
sche republieken rechtmatig was.
"De gebeurtenissen van de jaren
'40 zijn lang geleden. Wij kunnen er
toch niets aan doen hoe de oorlog is
verlopen", zegt Korol, die in Tallinn
woont sinds zijn moeder, een oor
logsweduwe, met een soldaat van
het Rode Leger trouwde en in 1944
naar Tallinn verhuisde. Sinds de an
nexatie hebben zich honderddui
zenden Russen in Estland geves
tigd. Zij werken voornamelijk in de
zware industrie. Ook al een steen
des aanstoots voor de Esten, die
zeggen dat hun milieu vervuilt zon
der dat zij er materieel profijt van
trekken.
De Baltische activisten boekten
op 27 juli een belangrijke overwin
ning toen de parlementen van de re
publieken met een grote meerder
heid voor een wetsvoorstel stemden
dat de republieken vanaf 1 januari
een economische autonomie toe
kent. De details moeten nog worden
uitgewerkt en er zal nog twee keer
over het wetsvoorstel gestemd moe
ten worden, maar het bepaalt dat
Estland, Letland en Litouwen een
eigen munteenheid mogen invoe
ren en zelf het beheer zullen voeren
over hun industrie en landbouw,
zegt Michail Bronsjtein, die het au-
tonomieplan heeft ontworpen.
Maar de Esten zijn een realistisch
volk en zullen niet naar de volledige
onafhankelijkheid streven, aldus
Bronsjtein, die lid is van de commu
nistische partij en politieke econo
mie doceert aan de Estse universi
teit Tartu.
Status
De Russen zullen niet verbannen
worden, maar hun status zal wel
veranderen, verklaart Rein Veide-
mann, de voorzitter van het Estse
Volksfront, de populistische bewe
ging die nu samen met de Estse
communistische partij aan de uit
breiding van de autonomie werkt.
"Tot nu toe leefden ze als een be
voorrechte klasse. Ze kwamen hier,
kregen sneller een nieuwe woning
dan de Esten en bemachtigden al
gauw een plaatsje in het overheids
apparaat. We willen een even grote
kans hebben om deel te hebben aan
het bestuur van Estland," zegt hij.
"Wij zijn tegen de afscheidingsbe
weging", verkondigt Vasily Anson,
vrachtwagenchauffeur en voorzit
ter van het stakingscomité in Trans
portbedrijf No. 8. Anson vertelt dat
zijn familie voor de bolsjewistische
revolutie van 1917 uit Estland is ver
bannen en dat hij in 1965 terugkeer
de. "Mijn vrouw, een Witrussische,
werkt al 22 jaar in een van de ergste
fabrieken hier en we hebben pas in
1987 een woning gekregen".
De huisvesting is vrijwel geheel
in handen van de overheid en wordt
voor een groot deel beheerd door
staatsfabrieken, zoals die waar An-
sons vrouw werkt. "Nu heeft het
Estse parlement een wet aangeno
men waarin het Ests als de officiële
taal werd aangemerkt. Pas geleden
kregen we een brief in het Ests
waarin stond dat ze over twee maan
den een examen Ests moet doen.
Als ze dat niet haalt, kan ze worden
ontslagen en raken we onze woning
kwijt. Dan hebben we niets om in te
wonen". De Ansons hebben een
zoon van 16 en een dochter van 12
jaar.
Een ander lid van het stakingsco
mité, de dokwerker Michail Zak-
ariadze, is in 1983 uit Georgie naar
Tallinn verhuisd. Twee jaar geleden
trouwde hij met een Georgische en
nu hebben ze twee kinderen. Na vijf
jaar te hebben gewoond op een
slaapzaal, kwam hij vorig jaar in
aanmerking voor een tweekamer
woning. "Maar het gemeentebe
stuur wilde me er niet in laten trek
ken omdat ik nog geen tien jaar in
Estland woonde. Ze zeiden dat de
Esten als eersten in aanmerking
moeten komen voor nieuwe wonin
gen".
Gorbatsjov en de zijnen lijken
vooralsnog geen oplossing te heb
ben gevonden voor het nationalitei-
Esten demonstreren voor onafhankelijkheid. Uit vrees straks als twee
derangsburgers behandeld te worden, zijn de Russen in de Baltische repu
blieken een tegenactie begonnen. (foto ap>
tenprobleem, dat in zuidelijke repu- comité bijeen komen om over het
blieken al tot gewelddadigheden probleem te praten, maar die verga-
heeft geleid. In juli zou het centrale dering is tot nader order uitgesteld.
tenland en lopen dus Dordrecht
voorbij.
Toch moet Linker het hebben van
de beperkte groep van 1200 goo
chelaars uit Nederland en Belgié
waar hij zijn brochures naartoe
stuurt. Een enkele keer komt er
een leek bij hem die nog nooit ge
goocheld heeft. Die is dan tijdens
een show zo nieuwsgierig gewor
den naar de werking van een be
paalde truc dat hij er wel wat geld
voor over heeft om daar achter te
komen. "Het aantal afnemers is in
ieder geval voldoende voor mij
om het hoofd boven water te hou
den. De markt raakt nooit verza
digd. Er worden voortdurend
nieuwe trucs bedacht en er is vol
doende animo onder jongeren
voor het goochelen".
Alleen de gevorderde gooche
laar heeft iets aan de honderden
trucendozen van Linker. Een ab
solute beginner kan zich beter
wenden tot de betere speelgoed
winkel waar hij een goocheldoos
aan kan schaffen. Die zijn er al
voor kinderen vanaf acht jaar. In
houd: een toverstokje, koordjes,
een paar dobbelstenen en geluk
kig ook een boekje met gebruiks
aanwijzing.
Een van de fabrikanten in Ne
derland die de dozen maakt is
Jumbo-spelen in Amsterdam.
Een woordvoerder: "De grootste
doos die wij maken doet profesio-
neel aan en biedt maar liefst 150
trucs. Daarin zitten trucenkaar-
ten, pillendoosjes waarmee een
Éalletje via een dubbele bodem
verdwijnt, kokertjes waarmee je
doekjes kunt laten verdwijnen,
etcetera. De verdwijntruc in aller
lei vormen dus eigenlijk". Voor
zo'n goocheldoos betaalt de con
sument wel bijna zestig gulden.
Hoge hoed
Na jaren zijn deze dozen nog
steeds razend populair, meent
Jumbo. Niet voor niets heeft deze
spellenfabrikant dit jaar drie goo-
cheldozen van een nieuwe uitvoe
ring voorzien. Niet alleen het goo
chelen zelf, maar ook de aloude
doos wordt aangepast aan deze
tijd. Wat er echter niet in zit is een
hoge hoed met een konijn. Die
truc blijft voorlopig voor de leek
onopgehelderd.
BREDA - Waar komt toch het
konijn vandaan dat een gooche
laar opeens uit zijn hoed tovert?
Bijna iedereen heeft zich wei
eens verbaasd over deze of een
andere goocheltruc. Hoewel al
veel trucs prijs gegeven zijn aan
het grote publiek, bewaren goo
chelaars en illusionisten nog al
tijd hun geheimen. "Maar daar
gaat het eigenlijk al lang niet
meer om", zegt E. Warlicht,
voorzitter van de Nederlandse
Magische Unie. "Het gaat nu om
het amusement en veel minder
om de truc".
door
Anje Romein
De ontwikkelingen in het vak
komen uitgebreid aan de orde op
het congres dat de Bredase goo
chelaarsvereniging Gonga (Ge
zonde Ontspanning Na Gedane
Arbeid) en de Nederlandse Magi
sche Unie komende weekeinde
(op 18,19 en 20 augustus) in Breda
organiseren. De nationale kam
pioenschappen staan op deze drie
dagen centraal.
Tijdens het congres wisselen
goochelaars trucs èn hun verkla
ring uit en worden lezingen ge
houden over de basisprincipes
van toneel- en mimekunst. Naast
het kampioenschap, waar 35 goo
chelaars hun kunsten aan ken-
nerspubliek tonen, zullen in de
hele stad voor het publiek optre
dens verzorgd worden.
Hoeveel goochelaars er precies
in Nederland rondlopen is niet
bekend. Warlicht houdt het op
bijna 2000. Opvallend is dat het
bijna altijd mannen zijn. Warlicht
laat een gedecideerd 'nee' horen
op de vraag of hij weet hoe dat
komt. "Hier is al ontzettend veel
over gespeculeerd, maar steek
houdende argumenten zijn er niet
voor te vinden. De vrouw heeft in
de show meestal de passieve rol.
Inderdaad, zij is het die doorge
zaagd wordt".
De meeste goochelaars en illu
sionisten zijn semi-professione-
len. Mensen die naast hun baan in
de avonduren en het weekeinde
optreden voor publiek. Ongeveer
een derde brengt het niet verder
dan goochelactiviteiten voor fa
milie of binnen de plaatselijke
goochelaarsclub.
Restaurants
Slechts een uitzondering kan zich
echt professioneel noemen. In
Nederland zijn dat er nog geen
vijftig. "Deze mensen moeten
zien te leven van het goochelen.
Dat kan alleen als je de goochel-
business heel breed opvat Je
moet het niet beperken tot optre
dens in theaters of nachtclubs.
Eer. professionele illusionist
opent bedrijven, is aanwezig bij
produktpromoties en diners en is
betrokken bij de organisatie van
shows van Amsterdam tot
Monaco", legt Warlicht de nieuwe
trend uit.
Op die manier is er nog wel
ruimte voor meer professionals,
verwacht hij. In dat kader staat de
laatste tijd het 'close-up-gooche-
len' zeer in de belangstelling van
de magiërs. Daarbij worden in
restaurants aan de tafeltjes van
het etende publiek trucs ver
toond. "In de Verenigde Staten is
dit al heel gewoon, maar in Ne
derland nog uniek. Zo waren er
goochelaars aanwezig op het culi
nair festival in Scheveningen. De
kans dat het publiek als het er zo
dicht op zit de truc door heeft, is
niet groter dan wanneer de artiest
op het toneel staat; al zou je dat
niet zeggen".
En ook al heeft het publiek de
truc al tien keer gezien, als de ma
nier waarop het gebracht wordt
origineel is, blijft het boeien. Het
heeft lang geduurd voor men op
andere goochelvormen Over durf
de te gaan, uit angst truc-gehei
men prijs te geven. Daarom heeft
de goochelkunst altijd zeer geïso
leerd gestaan naast andere vor
men van theater.
"Maar het zwaartepunt in de
Mannen goochelen, kinderen ook. De vrouw heeft meestal de passieve
rol. Inderdaad, zij is het die doorgezaagd wordt". (foto gpd)
combinatie van wonder en amu
sement ligt nu op amusement.
Trouwens, sommige trucs kun je
op twintig verschillende manie
ren doen. Zoals de truc met de
kaarten waarvan er opeens een
omhoog rijst. Zelfs collega-goo
chelaars kunnen dan alleen maar
raden naar de ware toedracht".
Ringenspel
Vele klassieke wonderen hebben
de tand des tijds doorstaan. Zoals
het ringenspel, waarbij grote rin
gen op onverklaarbare wijze in en
uit elkaar gehaald worden. Maar
er komen ook telkens nieuwe
trucs. Die worden bedacht door
amateurs. "Professionals hebben
al hun tijd nodig voor de uitvoe
ring, de show eromheen". Zo
heeft magiër Fred Kaps een truc
in zijn repertoire waarbij hij con
tinue zout uit zijn vuist laat stro
men. "Die is door een amateur be
dacht en heeft hij geperfectio
neerd".
De belangstelling voor de goo
chelkunst is groot. Als Hans Ka
zan op de televisie even één op
roep doet, krijgt de NMU een
hoos aanmeldingen. Voor de
meesten blijft het beperkt tot
hobby, mede door het gebrek aan
gestructureerde scholing. Om
daar wat verandering in te bren
gen is de Nederlandse Magische
Unie druk bezig met het opzetten
van cursussen. Sinds twee jaar
loopt er een proefcursus. Verder
komen er in 1991 opleidingen
voor beginners en gevorderden.
„We verliezen veel jongeren in
een vroeg stadium, omdat ze niet
opgevangen worden. Elk verloop
is zonde. Die junioren moeten
verder kunnen komen in het vak.
Natuurlijk moet je er talent voor
hebben, maar dat kun je wel ont
wikkelen".
Een land wat eruit springt als
het gaat om de opleiding tot pro
fessioneel goochelaar, is Japan.
Daar zijn speciale middelbare
scholen met een goochelafdeling.
„Goochelen is daar razend popu
lair", zegt Warlicht. „Het niveau
van de Japanners op internatio
nale kampioenschappen is dan
ook zeer hoog. Daaraan kun je
zien dat een vervolgopleiding wel
degelijk zin heeft".
Handelaren
Op het congres in Breda zijn ook
traditiegetrouw handelaren aan
wezig uit binnen- en buitenland
die hun nieuwste produkten to
nen. In Nederland zijn hooguit
vijf handelaren in professionele
goochelartikelen. Maar volgens
goocheldealer K. Linker uit
Dordrecht is hij - 'naast een enke
le feestartikelenzaak' - al vijftien
jaar lang de enige die op grote
schaal alles wat er op dit gebied te
krijgen is in- en verkoopt.
"Na de sluiting van de goochel-
studio in Amsterdam bleef ik al
leen over. In Nederland is ook
slechts plaats voor één bedrijf',
meent hij. "Concurrentie heb ik
alleen van beunhazen die zelf
trucs maken en deze op congres
sen aan de man proberen te bren
gen".
De Dordrechtse goocheldealer
heeft in zijn assortiment zowel
kaartentrucs van een tientje als
metalen illusies van tweeduizend
gulden. Wat hij niet in huis heeft
zijn dozen met dubbele bodems.
"De mythe van de dubbele bo
dem is al lang achterhaald. Het
gros van de echte goochelaars
werkt daar niet meer mee".
Linker koopt zijn artikelen
overal in de wereld, met name uit
Duitsland, Engeland, de Verenig
de Staten en Japan. "Daar komen
de doekentrucs en het kleinere
materiaal vandaan". Veel gooche
laars kopen ook direct uit het bui:
De 'televisievieringen' die de
IKON en de NCRV gezamenlijk
vanaf 1 oktober zouden uitzen
den, zijn voorlopig uitgesteld. Het
zijn vooral "praktische proble
men in Hilversum" die het sa
menwerkingsproject nog in de
weg staan, aldus de woordvoer
der van de IKON. De uitvoering
van de plannen zijn met ten min
ste een jaar vertraagd. Bovendien
is nog niet duidelijk op welke zen
der de diensten zullen worden
uitgezonden en hoe zij zich zullen
verhouden tot de activiteiten van
de KRO-omroepparochie in
Amersfoort.
IKON-directeur drs. W.J. Koole
kondigde vorig jaar aan dat de
twee omroepen een 'omroepge-
meente' wilden stichten, die eens
in de twee weken kerkdiensten
zou gaan uitzenden. Aan de ge
meente zouden twee of drie predi
kanten worden verbonden. Koole
wees erop dat de interkerkelijke
omroep herhaaldelijk van kerkle
den het verzoek kreeg via de tele
visie meer diensten uit te zenden
dan de vijf die nu jaarlijks te zien
21 Zowel IKON als NCRV heeft
inmiddels de term 'omroepge-
meente' losgelaten, aldus de
woordvoerder. Liever wordt bin
nen de twee omroepen gesproken
van gezamenlijke 'televisievierin
gen': geen traditionele kerkdien
sten, maar vieringen die zijn toe
gesneden op het medium televi
sie. Een goede, ook theologische,
voorbereiding hiervan kostte de
omroepen meer tijd dan ze ge
dacht hadden.
Protest
Medewerkers van het Centrum
voor Informatie en Documentatie
Israel (CIDI) hebben gisteren
voor de woning van de pauselijke
pro-nuntius, mgr. A.J. Backis,
een drie meter hoge Davidster ge
plaatst. Het centrum protesteert
hiermee tegen de weigering het
omstreden klooster in Auschwitz
te verplaatsen.
Het CIDI wil dit "symbolisch
gedenkteken" op het dak van
een auto in de Haagse diploma
tenbuurt laten staan tot het
klooster van het terrein van het
voormalig concentratiekamp is
verwijderd. "Zolang dit niet ge
schiedt, maken het Vaticaan en
de Poolse RK-Kerk zich schuldig
aan woordbreuk en tonen ze een
laakbare minachting voor het
joodse leed in de Tweede Wereld
oorlog".
Vertegenwoordigers van de
RK-Kerk en het Joods Wereld
congres kwamen in 1987 overeen
dat het Karmelietessenklooster
voor 22 februari 1989 uit
Auschwitz zou zijn verdwenen.
Vorige week verklaarde de Pool
se kardinaal F. Macharski, een
van de ondertekenaars van dit ak
koord, dat de verplaatsing voorlo
pig van de baan is.
De Westduitse bisschop Karl
Lehmann heeft alle Duitsers op
geroepen van 1 september 1989
een dag van rouw, omkeer en ge
bed te maken. Precies vijftig jaar
na de inval in Polen moeten Duit
sers goed beseffen dat zij ver
plichtingen hebben tegenover
mensen en volkeren die in de
Tweede Wereldoorlog enorm
hebben geleden, aldus de bis
schop.
De voorzitter van de rooms-ka-
tholieke bisschoppenconferentie
bedankt in een speciale verkla
ring de buurlanden in het Oosten
en het Westen voor de nieuwe
kans die zij de Duitsèrs hebben
gegeven. De kerken nemen zich
voor, aldus Lehmann, hun bijdra
ge aan de toenadering en verzoe
ning te intensiveren.
Hoewel er steeds minder men
sen zullen zijn "die zich moeten
afvragen of zij deze misdaden in
de hand hebben gewerkt of zelf
misdadiger zijn geweest", kan
geen enkele Duitser de "gemeen
schappelijke erfenis" ontlopen.
Ook nieuwe generaties zullen de
ze last moeten dragen, aldus de
bisschop van Mainz.
In een groot aantal bisdommen
bestaan reeds plannen om op 1
september aan het begin van de
Tweede Wereldoorlog te herinne
ren. In heel het bisdom Münster
zullen om 5.45 uur het tijdstip
waarop de aanval op Polen begon
de doodsklokken worden ge
luid. In vele kerken zullen specia
le diensten worden gehouden, zo
mogelijk in oecumenisch ver
band.
De Duitse rooms-katholieke
vredesbeweging Pax Christi
heeft de regering in Bonn ge
vraagd de herdenking van de oor
log aan te grijpen om een aantal
kazernes een andere naam te ge
ven. "Nog altijd dragen gebou
wen van de Bundeswehr aan
stootgevende namen, bijvoor
beeld van generaals die aan de
oorlogsmisdaden hebben deelge
nomen of aanhangers van het na-
tionaal-socialisme waren".
Autoloze zondag
Het voorstel van de hervormde
jeugdraad in Zeeland om af en toe
een autoloze zondag in te stellen
is binnen de Hervormde en Gere
formeerde Kerk enthousiast ont
vangen. Hoewel er in de meeste
kerkelijke gemeenten nog niets
concreets is afgesproken, wordt
verwacht dat na de vakantiepe
riode het idee verder zal worden
uitgewerkt. Het onderwerp komt
in elk geval ter sprake op de lan
delijke kerkedag in Amersfoort
op 16 september.
Het initiatief van de autoloze
zondag, dat eerder navolging
heeft gevonden in De Lier, is af
komstig uit de DDR. Daar wordt
ieder jaar op eerste pinksterdag
een autoloze zondag ingesteld. In
de Westlandse gemeente is het al
enige tijd gebruik dat kerkgan
gers de auto eens per maand op
zondag thuislaten. Leden van de
locale afdeling van de PvdA heb
ben zich solidair met hen ver
klaard. Piet de Ridder, voorzitter
van de plaatselijk wijkkerkeraad:
"Nu maar hopen dat de Lieren
aren dit op langere termijn vol
houden, dus ook in de winter".
•Het Westduitse theologen-
echtpaar Elisabeth en Jurgen
Moltmann heeft de bezoekers van
de algemene vergadering van de
Wereldbond van Hervormde Ker
ken (WARC) in Seoul voorgehou
den vooral vrouw-vriendelijke
Godsbeelden te gebruiken.
"Waarom niet spreken over God
als moederkip die de kuikens on
der haar vleugels neemt?"
Het christendom heeft "als reli
gie van de vrijheid" de vrouwen
nog lang niet bevrijd, aldus de
twee theologen uit Tübingen in
een gezamenlijke toespraak tot
de kerkelijke afgevaardigden in
Seoul. Veel te lang is in de kerken
maar de ene helft van het Evange
lie verkondigd, namelijk de man
nelijke.
De 350 afgevaardigden van 175
hervormde en gereformeerde
kerken uit heel de wereld verga
deren tot 27 augustus in de Zuid-
koreaanse hoofdstad.
•Na twee jaar van onthullingen
over seksuele uitspattingen en
frauduleuze praktijken zal vol
gende week een begin worden ge
maakt met de berechting van tv-
evangelist Jim Bakker. Maandag
wordt de jury gekozen en een
week later zal het proces aanvan
gen. De verwachting is dat het
proces zeker zes weken zal duren
en dat er tientallen getuigen wor
den gehoord.
Bakkers vele miljoenen omvat
tende evangelische consortium
dat bekend stond als PTL (Praise
The Lord), stortte in elkaar nadat
was gebleken dat hij een intieme
relatie had onderhouden met een
secretaresse en dat hij haar zwijg
geld had betaald. Bakker is op 24
punten in staat van beschuldi
ging gesteld en zou vele miljoe
nen dollars hebben verduisterd,
opdat hij zelf en zijn vrouw Tam
my een meer dan luxueuze le
vensstijl zouden kunnen voeren.
De onthullingen over het echt
paar Bakker waren het begin van
een soort heilige oorlog tegen an
dere televisie-evangelisten, zoals
Jerry Falwell en Jimmy Swagg-
art.
Hervormde Kerk.
Beroepen te Heinenoord (toe
zegging): Th.W.H. van der Heij
den te Noordhorn en Niezijl en
Saaksum.
Gereformeerde Gemeenten.
Bedankt voor Utrecht: J.S. van
der Net te Dordrecht.
