OEKEN
De bouw van de 'walmende vetpot'
Op weg naar het einde van de hartstocht?
Wielertaal rukt op in Nederland
Tips van Attila de Hun
Homoseksualiteit was normale zaak in het oude Griekenland
INFORMATIEF
WOENSDAG 16 AUGUSTUS 1
"Denk erom, veel pisbakken". Het
was bijna vaste prik, zo kan teke
naar F. Swaneveld van het toen ge
renommeerde architectenbureau
Brinkman Van der Vlugt zich nog
uit die verre tijd herinneren. Nage
noeg elke keer als de legendarische
Fe.venoord-voorzitter Van Zand
vliet belangstellend kwam kijken
hoe het met het tekenwerk voor de
bouw van De Kuip stond, klonk die
vermakelijk bedoelde aansporing.
Harry van Wijnen heeft zijn boek
'De Kuip' doorspekt met dit soort
anekdotes. Zo noemde Van Zand
vliet het door hem bedachte voet
balstadion aanvankelijk ter verdui
delijking een walmende vetpot.
Maar omdat dat onaangename asso
ciaties opriep werd het woord kuip
gebruikt. Wie evenwel de eerste ge
bruiker is van dat woord in relatie
tot het stadion heeft ook Van Wij
nen niet kunnen achterhalen.
Bij veel andere zaken is dat wel
gelukt. Bijvoorbeeld de uiterst be
langrijke, maar onbekende rol op de
achtergrond, die de ondernemer
Van Beuningen heeft gespeeld bij
de financiering van De Kuip. Een
man, zonder wie het stadion er
waarschijnlijk niet zou zijn geko-
Maar bovenal is de realisering van
Rotterdams voetbalwalhalla te dan
ken aan de toenmalige Feyenoord-
voorzitter Van Zandvliet. "In zijn
slaapkamer is het Feyenoord-sta-
dion geboren, niet op de tekentafel
van zijn schepper, de architect Van
der Vlugt", schrijft Van Wijnen.
"Het staat in ieder geval vast dat
Van Zandvliet onmiddellijk na het
ontwaken een blocnote ter hand
nam en noteerde: stadion met twee
hangende tribunes".
Zandweg
De Kuip begint eigenlijk al bij de te brengen
Kromme Zandweg, de plek waar
Feyenoord aanvankelijk voetbalde
en die, met een capaciteit van eerst
12.000 en later 22.000 plaatsen, re
gelmatig uitverkocht was. Voor be-
Europa naar andere stadions geke
ken ter oriëntatie. Het Dagblad van
Rotterdam meldde op 1 juni 1934:
kennis is verloren, zo moest hij con
stateren, doordat Feyenoord, 'vol
gens diep ingesleten Rotterdamse
'De heeren van Zandvliet en Van gewoonte, haar geschiedenis nogal
der Slik, respectievelijk voorzitter onverschillig heeft beheerd'. Zijn
secretaris van Feyenoord,
ken momenteel een reis door ver
schillende landen om in de voor
naamste steden daarvan een bezoek
groote sportterrei-
zulks in verband met de plan
nen van Feyenoord om aan den
Kreekweg in de allernaaste toe
komst een groot stadion te doen
verrijzen, dat plaats zal bieden
langrijke wedstrijden moest zelfs ongeveer 60.000 toeschouwers'. In
worden uitgeweken naar het Kas
teel van Sparta.
Van Zandvliet kwam op het idee
voor een stadion met twee ringen, Boeiend beschrijft de auteur hoe
een dubbeldeks stadion, zoals Van £>e Kuip er is gekomen, welke ge-
Wijnen dat noemt. Maar de Feye- vechten er, onder meer met het ge-
noord-voorzitter wilde het dusda- meentebestuur, op de achtergrond
mg geconstrueerd hebben dat ie- zjjn gevoerd. Hij beschrijft ook de
dereen goed uitzicht had op het legendarische trainer Richard
veld, zonder obstakels, waar dan
ook. En hij durfde te denken aan
een capaciteit van 60.000, 70.000
plaatsen.
Zijn mede-bestuursleden ston
den niet meteen te juichen, even
min als andere gezaghebbende Rot
terdammers. Sterker nog, de archi
tect Van der Vlugt was aanvanke
lijk zelfs zeer sceptisch. Volgens
hem was het onmogelijk een derge
lijk stadion te construeren.
Dombi, de bewonderde voetballers
Puck van Heel, Jan Linssen ('Mijn
heer Linssen, wilt u zelf deze
nemen?', vroeg
hem eens) en meer
den. Ondertussen leert de lezer(es),
motivatie haalde de auteur uit de
behoefte de geschiedschrijver van
het stadion te worden. Ook de be
hoefte om 'na vijf boeken over de
staatkundige geschiedenis nu eens
iets leuks te doen', speelde mee.
Van Wijnen (52) komt uit de buurt
van de Beijerlandselaan. Hij voet
balde zelfs nog even bij de junioren
van Feyenoord, maar aan hem is
geen al te groot voetbaltalent verlo
ren gegaan, zo mag gevoeglijk wor
den aangenomen. Als overal 'wa
ren' de voetballertjes uit die buurt
Jan Linssen, Puck van Heel of an
dere grootheden tijdens de partij
tjes. Van Wijnen 'was' Henkie Bijl.
De toekomst van de Kuip, zo
meent Van Wijnen, is niet zonder
zorgen. Hij schrijft: "...de ongewisse
toekomst van het stadion, dat bij
een langer uitblijven van succes
voor Feyenoord waarschijnlijk
medespeler geen al te lang leven meer bescho-
die groothe- ren is..".
Maar ach, de Rotterdamse firma
regelmatig een glimlach onder- Rijsdijk wilde het stadion tijdens de
oorlog ook al maar wat graag slopen
in opdracht van de Duitsers. En dat
is ook tegengehouden.
JAN BOOISTER
drukkend, zeer veel over Feye
noord en De Kuip.
Onverschillig
Maar steeds meer mensen liepen Van Wijnen heeft veel werk gehad (H.A. van Wijnen. De Kuip. Uitgeve-
voor het idee. Er werd ook in
gemaakt van het boek. Veel rij Veen. 39,90)
Sla een willekeurig damesblad op
en zie: er staat weer wat in over het
raadsel dat de mensheid al sinds
haar oorsprong in zijn ban houdt.
De begeerte, de hartstocht, de
(seksuele) aantrekkingskracht tus
sen twee mensen.
De Griekse blijspeldichter
Aristofanes had een mythe ter ver
klaring. In de oertijd, zo wil die, wa
ren er nog geen mannen en vrou
wen, maar androgynen. Vreemde
wezens die nog het meest leken op
twee mensen die met hun rug aan
elkaar waren geplakt.
Deze 'mensen' werden echter
nogal arrogant en haalden het in
hun hoofd om de goden te beledi-
doen. Zeus, de Griekse oppergod,
bedacht een subtiele straf. Hij hakte
ze in tweëen, naaide bij de navel de
zaak netjes dicht en verplaatste de
geslachtsdelen naar de onderbuik.
Sindsdien zijn de mensen, de hal
ve androgynen, altijd op zoek naar
hun wederhelft. En passant hadden
de oude Grieken daarmee gelijk de
homoseksualiteit verklaard, want
androgynen waren er in drie
wat geloofwaardiger op te lichten gevoel, vanuit het gemis dat je t
dan Aristofanes.
Gonzalez-Crussi slaagt er als zo-
velen voor hem niet in de erotiek en
de begeerte hun geheimen geheim
te ontfutselen, maar laten we eerlijk
Huwelijk
Als de ander niet meer ontbreekt,
vaste relatie, is dat het einde tjjd heeft nu ook het Wielerwoor-
de geheimzinnigheid vormt een vaste relatie, is dat het einde "J"
een deel van de aantrekkings- van die heftige hartstocht. Huwelijk
kracht. Gonzalez-Crussi citeert
hartstocht zijn als water e
r de begeerte de Fran- wordt daarom
se filosoof Sartre, die er dichtbij
ten: met mannelijke, vrouwelijke of komt als hij zegt dat de minnaar
mannelijke én vrouwelijk
slachtsdelen.
De in Chicago werkzame hoogle
raar pathologie Frank Gonzalez-
Crussi probeert in zijn essaybundel
'Het raadsel van de begeerte
wenst dat 'de vrijheid van de ander dat
eenmaal behalve span
gen. Dat hadden ze niet moeten dere erotica' het tipje van de sluier
zelf besluit liefde te worden
dat deze vrijheid haar eigen gevan- welijk of
gene wordt en dat ze zich tegen biedt - in tegenstelling tot de
zichzelf keert, als in waanzin of in
dromen, om haar eigen gevangen
schap te verlangen'.
Spanning en verwarring zijn
ning ook zekerheid willen. Het hu- b°el?en eife" behoort te zijn. Net als
ambitieus plan da pas na het overwinnen van veel hindernissen werd gerealiseerd.
In fietsland Nederland blijkt het zijn is onvermijdelijk, maar hindert zonder Wielerwoordenboek.
wielerjargon zowaar een taal te zijn mij in het geheel niet. Datzelfde Wie echter benieuwd is naar het
geworden. Veelgebruikte wielerter- geldt voor het feit dat er nog wel eni- naadje van de wielerkous moet het
men als afzien en moraal raken ge wielertermen te bedenken zijn Wielerwoordenboek binnen hand-
meer en meer ingeburgerd. Tijdens die in deze editie niet zijn opgeno- bereik op zijn boekenplank zetten,
de Tour de France legde profwiel- men. Behalve nuttige informatie geeft
renner Gerrie Knetemann in een ra- Toch rijst de vraag voor wie al die het namelijk ook een aardige dwars-
diorubriek dagelijks 'De kreet van kosten noch moeite gespaard zijn. doorsnee uit de snel groeiende wie-
de Kneet' uit. Ongeveer tegelijker- Toegegeven, iedereen kan met het lerlectuur en -literatuur. En als wiel-
niet al te dure werkje zijn voordeel rennen nog meer een cultuur wordt
doen. Termen als de pijp kloppen, dan het nu al is, loopt iedereen die
stoempen en vliegjes eten zijn zelfs het woordenboek nog riiet in huis
voor wielerliefhebbers geen gesne- heeft achter de feiten aan.
den koek. Gangbaarder woorden TIM BROUWER DE KONING
als afzien, afloper en lossen worden
ook overtuigend uit de doeken ge- (Wielerwoordenboek, Mare de Cos-
daan. Maar voor een leek is een ter en Gijs Zandbergen. Uitgeverij
De Paperback van de in het Belgi
sche Tienen woonachtige Mare de
Coster en oud-wielrenner Gijs
Zandbergen uit Oegstgeest streeft
volledigheid die woorden-
andere vaste relatie a^e levende talen verandert ook het Touretappe toch wel te volgen, ook Thomas Rap, 24,50).
wielerjargon doorlopend, i
wielerliefhebbers altijd han
ig houvast te hebben. Dat zul
len de samenstellers, die er een
handzaam werk van hebben ge
maakt, in elk geval hebben gedacht.
Het is hun gelukt in 200 pagina's
o ^an niet êangbare wielertermen
vrouwelijke kerheid hebben dat het op moeder overzichtelijk, bondig en toch ook
drogynie - van alle twee wat. En dat vo
is, denkt Kuiper, wat we in essentie e
willen: "Je ziet dat al bij een kind.
Zodra het bewustzijn krijgt, gaat
zenskenmerken van erotiek. En je het zich bewegen op de
kunt de vraag stellen of die span- spanning en ontspanning. Het wil
ning niet voortkomt uit de poging de spanning wel, maar moet de
om het mannelijke ei
te verenigen. Zo gek
de androgynen dus ook i
niet.
Androgynie
Het idee van de androgynie heeft
die mythe terug kan vallen. En zo is het met smeüig te rangschikken. Met Fran-
willen alleen op reis als
thuis kunnen komen".
SJAAK SMAKMAN
(Frank Gonzalez-Crussi. Het raad-
volgens de theoloog Boudewijn se' van de begeerte en andere erotica.
Koole zelfs altijd doorgesluimerd Uitgeverij Meulenhoff, 39,50)
Engelse vertalingen, nooit
weg in verband met Europa 1992, en
allerlei citaten die het gebruik van
de term illustreren en bovendien
het Wielerwoordenboek verleven
digen. De willekeur waarmee met
name de citaten bij elkaar geraapt
op de grensgebieden
terse denken, en komt tegenwoor
dig weer meer voor het voetlicht via
het holisme en het New-Age den
ken. Mannen moeten hun vrouwe
lijke, en vrouwen hun mannelijke Iwan de Verschrikkelijke en Attila
eigenschappen ontwikkelen,
luidt de ideologie. Koole stelt zelfs wreedheid betreft
dat androgynie de 'kerneigenschap ming
is van de mens, God en de Kosmos'
Iwan de Verschrikkelijke en Attila overtuigd dat deze nooit zoveel had
de Hun strijden wat niets ontziende kunnen bereiken, als hij geen grote
de waarne-
de meesten van ons om de
voorrang. Als het aan de Amerikaan
stelt dat de absolute gelijkheid
de seksen een kwestie
ziet daarvoor al tal v;
gen in de manier waarop
der, een geniaal verspreider van een
tijd is. Ze cultuur en een zorgzame en kundi-
aanwijzin- ge koning.
Hoewel op de omslag van zijn
heden ten dage met elkaar boekje 'Leiderschapsprincipes
i gaan: het essentiële punt Attila de Hun' zijn onderwerp
veeleer om te komen de pagina's daarachter zijn uiterste
tot volmaakt begrip, maximale
menwerking, opperste solidariteit.
Hoe kan het ook anders
best om de idee van een boosaardi
ge Attila te ontzenuwen. De beken
de Hun wordt in zijn werkje geintro-
elke begeerte onmid- duceerd als een goed leermeester,
dellijk kan worden bevredigd? Wat
wijze lessen aan zijn staf na
betekent iemand bezitten nog als 1500 jaar nog steeds actueel zijn.
deze zich spontaan geeft?".
Maar is de androgyne mer
ideaalbeeld? Gonzalez-Crussi ge- vrijwel direct toe, dat hij de princi-
Een schaars geklede serveerster bij de cricketwedstrijd Eng eland-Austra
lië afgelopen juni. Om de fans een beetje op te peppen, aldus de organisatie.
looft er niets van, zegt hij. De Am
sterdamse psychiater Kuiper even
min. Ieder mens wil hartstocht
het leven, en, zo zei hij onlangs
een vraaggesprek: "Feitelijk ont-
pes die het boekje bevat niet uit
iets als de lang zoekgeraakte me
moires van Attila, of diens schrijver,
heeft opgediept. Attila wordt al de-
vijsheden wel in de mond ge
talenten op dit gebied had bezeten.
Om eens wat hoogst actuele Atti-
la-adviezen te noemen: (over leider
schap) 'Een stamhoofd kan nooit de
leiding hebben als hij in de achter
hoede rijdt', (over verdraagzaam
heid) 'Heb veel geduld met trouwe
maar middelmatige Hunnen. Heb
geen geduld met ontrouwe maar
uitstekende Hunnen', (over poli
tiek) 'Hunnen maken alleen maar
vijanden als dat zin heeft' en (over
karakter) 'Grote stamhoofden ne
men zichzelf nooit al te serieus'.
Het is met veel wijsheden zo:
wanneer het keurig op een rijtje op
papier staat, lijken het waarheden
als koeien. De praktijk wijst echter
vaak uit dat het rundvee dan wel het
nodige inzicht mag hebben, voor
veel directieleden, chefs en wat
voor leidinggevenden al niet meer
is het toch goed om zo'n lijst eens
goed te bestuderen. En in het uiter
ste geval nemen ze Attila's tip ter
harte: 'Het is beter een goede Hun te
zijn dan een slecht stamhoofd'.
WIM SCHRIJVER
ad staat hartstoch vanuit een negatief legd, want Roberts is er wel
Afzien, hier in beeld gebracht door Gert-Jan Theunisse i
Het is een ingeburgerde term geworden.
In heel het oude Griekenland was
mannelijke homoseksualiteit een
geaccepteerd verschijnsel. Hoe dit
ontstaan, gegroeid is, ligt in het
duister, maar op een gegeven mo
ment was het gewoon zo. Dover ver
gelijkt dit een beetje huiselijk met
zaken als: wie was de eerste die
vlees niet meer rauw opat, maar het
braadde of kookte. Of heel dichtbij
omdat de gewoonte pas de laatste
jaren ontstaan is welke Japanse
makaak waste het eerst zijn knollen
in zeewater?
Het lijkt me overigens geen goede
vergelijking, het gaat hier niet om
een ontwikkeling, een vondst die
eventueel navolging kreeg, maar
om de vraag: zoekt de mens (en het
dier) allereerst genot of wil hij zich
enkel voortplanten. Ik ben ervan
overtuigd dat hij in de eerste plaats
op genot uit is en 'dus' zoekt hij het
mooiste om zijn lust mee te bevredi
gen. De klassieke Griek vond een
mooie jongeman begeerlijker dan
een mooie jonge vrouw. Dat althans
is een vaststaand feit, talloze malen
in geschrifte bevestigd.
In andere tijden mag anders ge
oordeeld worden en over smaak
valt niet te twisten, maar nog steeds
is toch ook ten onzent de opvatting
algemeen dat mannelijke dieren
veel mooier zijn dan de vrouwtjes.
De voorkeur van de Griek ging dan
speciaal uit naar de adolescent, van
de puberteit tot het volledig man
zijn. De beperkingen die men daar
bij maken moet zijn talrijk, ook wat
tijd en plaats betreft. In de klassieke
periode en in Athene was het zo dat
vrije burgers er naar streefden de
aantrekkelijke zonen van andere
vrije burgers, de heersende klasse
dus, tot hun geliefden te maken. Ie
dereen, minnaars, jongens, de ou
ders, wist dat en niemand nam er
aanstoot aan.
Regels
Toch golden er allerlei strikte regels
en als die niet in acht genomen wer
den stond de eer van alle partijen op
het spel. Het werd als ideaal gezien
dat de oudere minnaar (de erastes)
in alle opzichten een leidsman en
een voorbeeld voor zijn geliefde (de
eroomenos) was, dat hij hem alle
wijsheid en deugden bijbracht, hem
een zo volmaakt en nobel mogelijk
mens maakte. Wist de e-ras-tes de
jongen in te palmen, dan gaf de jon
gen als tegenprestatie zichzelf.
Maar hij moest daarbij terughou
dend blijven, hij mocht niet laten
merken dat hij het prettig vond of
gevleid was. Hij mocht geschenken
aanvaarden, gebruikelijk was zelfs
dat de erastes zijn eroomenos een
volledige wapenrusting schonk,
maar... waar zullen in werkelijkheid
de grenzen gelegen hebben? Dat
een vrije jongen geld aanvaardde,
zich dus verkocht, prostitueerde,
maakte hem voorgoed tot een uitge
stotene. Maar was een kostbaar
paard, een stel jachthonden geen
betaling?
Prostitutie
Jongens- en mannenprostitutie
kwam zeer veel voor, maar de
zo vreemd als we bedenken dat ook
thans in westerse landen een politi
cus maar beter op kan stappen als
blijkt dat hij zich bij voorbeeld met
een call-girl heeft afgegeven. De re
deneringen zijn vrijwel eender ge
bleven.
Iets anders wat weinig werd ge
waardeerd was een enigszins vrou
welijk gedrag van de eroomenos.
Hij moest immers in alles ook zelf
weer een voorbeeldig mens wor
den: de voortschrijdende leeftijd
maakte hem vanzelf eenmaal tot
erastes, tot man die op jongens ging
jagen. Het was zelfs mogelijk dat
een en dezelfde persoon enige tijd
de eroomenos van een oudere man
en de erastes van een knaap was.
Ook hier veranderden de opvattin
gen en het schoonheidsideaal in de
loop der tijden. Als men althans de
vazenschilderingen mag geloven
vereerde men in de vroegste eeu
wen sportlieden en soldaten en later
wat verfijnder types als lierspelers
en dansers.
Haasje
Voor het lagere volk, slaven, vreem
delingen, bestonden nauwelijks ge
dragsregels wat de erotiek betreft.
Hoe over hun homoseksuele hande
lingen geoordeeld werd kan men in
de grofste termen lezen bij de kome-
diedichters.
Dan heeft Dover ook nog uit tallo
ze vaastekeningen proberen af te
leiden hoe het homoseksuele lief
desspel in zijn werk ging, vanaf de
schuchterste pogingen als het aan
bieden van een haan of haasje als
geschenk, het uitstrekken van de
hand naar kin of geslachtsdeel, tot
de copulatie toe. Of hij daarbij altijd
even correct interpreteert betwijfel
ik. Zo lijkt mij het door hem be
schreven staande paren, hoe vaak
ook op vazen afgebeeld, nogal on
waarschijnlijk, maar het noopt in
elk geval tot zelf scherp observeren,
afleiden en nadenken.
Een apart hoofdstuk werd gewijd
aan de vrouwelijke homoseksuali
teit in Griekenland, waarover zeer
weinig bekend is. De Griekse
vrouw bleef nu eenmaal in huis,
haar leven was verborgen.
Het fascinerende van dit boek is
dat het zoveel verbanden legt, dat
men al lezend allerlei zijwegen in
kan slaan, er rondom heen gaat le
zen en dan nieuwe mogelijkheden
ziet. Want welk een voortreffelijke
gids Dover ook is, hoe uitputtend
veel materiaal hij ook aandraagt, er
blijven vele onzekerheden.
Vrijende homoseksuele paren
werden vaak afgebeeld met één
mantel om zich heengeslagen.
Daaronder is veel gebeurd waar ook
Dover maar naar moest raden.
HANS WARREN
(K.J. Dover. Homoseksualiteit in het
klassieke Griekenland. Uitgeverij
Bert Bakker, 45,00)
Atheense burger die zich eraan be
zondigde werd automatisch uitge
sloten van deelneming aan het poli
tieke leven. Het is interessant dat de
'Aanklacht tegen Timarchus' juist
daarop gebaseerd is. Timarchus
was politicus, maar in 346 kwam
aan het licht dat hij in zijn jonge ja
ren zijn lichaam verkocht had, en zo
iemand viel volgens Atheense be
grippen uit die tijd niet te vertrou-
Niet de homoseksuele daden wer
den veroordeeld zelfs de aankla
ger komt er duidelijk voor uit kna-
penminnaar te zijn geweest maar
het veil-zijn werd als onvergeeflijk
beschouwd in die positie. Dit is niet
Homoseksua
liteit is in onze
maatschappij
nog altijd niet
volledig erkend.
Vorig jaar pro
testeerden ho
moseksuelen op
het Binnenhof
nog tegen Engel
se wetgeving
waarin homo
seksuelen sterk
worden gedis
crimineerd.
(foto ANP)
