'In vrijwillige euthanasie
schuilt geen enkel kwaad'
'We moeten alles weer
van de grond af opbouwen'
Reportage
Wat willen de politieke partijen?
Bisschoppen zeggen niets meer over verplaatsing klooster
PAGINA 2
DINSDAG 15 AUGUSTUS 1989
Arts Daniel den Hoed-ldiniek doet beroep op tolerantie wetgever
CAPELLE AAN DEN IJSSEL "Je zou kunnen zeggen," zegt
filosofeert huisarts Herbert Cohen, "dat het voor of tegen vrij
willige euthanasie zijn een kwestie is van het beantwoorden
van de vraag of euthanasie ethisch wel of niet verantwoord is.
Maar dat is niet zo. Het maken van regels over ethiek is een
kwestie van tolerantie".
tijd het resultaat is van onderhande-
ligen en compromissen: "Een wet,
dat is tenminste de bedoeling, ligt
toch gauw voor zo'n vijftig tot zestig
jaar vast. Je kunt er niet na tien jaar
weer eens over gaan zeuren. Juris
prudentie gaat telkens over een af
zonderlijk geval en is dus per defini
tie veel flexibeler.
door
Piet Koster
Cohen is lid van de medisch-ethi-
sche commissie van de Rotterdam
se Daniel den Hoed Kliniek. Hij was
mede-opsteller van de euthanasie-
richtlijn van deze in de behandeling
van kankerpatiënten gespeciali
seerde instelling. Als zodanig is hij
ook nauw betrokken bij de euthana
siediscussie in Nederland. Vooruit
kijkend op het euthanasiedebat dat
Intolerantie
Een ander punt bij het tot stand ko
men van een wet is dat er in de op
vattingen van mensen van politi
ci een groot moreel, levensbe-
tijdens de volgende kabinetsperio- schouwelijk element zit. "Maar het
de ongetwijfeld weer gaat spelen
spreekt hij overigens op strikt per
soonlijke titel.
De verschillende politieke partij
en noemen euthanasiewetgeving in
hun programma's een noodzaak.
beantwoorden van de vraag of le
vensbeëindiging ethisch verant
woord is, is een kwestie van toleran
tie".
"Kijk, het gaat mij niet aan of po
litici zoals bijvoorbeeld de heer
Maar Cohen stelt met nadruk het Schutte of de "neer Leerling tegen
vatting te vinden dat met
een wet alles is geregeld. "Die wet,"
zegt hij, "zal ongetwijfeld vage ter
men bevatten, die pas in de juris
prudentie aangescherpt worden.
Begrippen als concrete doodsver-
/rijwillige euthanasie zijn. Het inte
resseert mij niet of zij voor of tegen
hun eigen vrijwillige euthanasie,
maar des te meer of zij voor of tegen
mijn vrijwilige euthanasie zijn.
Maar in de hele politiek heerst de
-
wachting of uitzichtloos lijden, wat kortsluiting: ik ben er tegen, düs
zijn dat precies? Iedere open term moet het worden verboden. Het te-
zal pas in de jurisprudentie verfijnd gen euthanasie zijn komt niet door-
kunnen en moeten worden".
"In het algemeen filosoferend is
de eerste vraag die zich aandient:
moeten we, met de huidige juris
prudentie als alternatief, wel een
wettelijke regeling hebben? Wij
hebben de neiging overal wetten
voor te maken. Het voordeel van
een wet is dat ze duidelijker is dan
jurisprudentie en een wet is alge
meen geldend, heeft meer status en
komt altijd democratisch tot stand.
Dat zie ik als voordelen".
Een nadeel van wetgeving vindt
hij dat die veel minder flexibel is, al-
dat iemand simpelweg tegen eutha
nasie is, maar doordat-ie zijn me
ning aan anderen wil opleggen. En
dat is een kwestie van intolerantie".
"Ik vindt dat een eventuele wet
uitsluitend moet uitgaan van keuze
vrijheid, van een toetsbaar in alle
vrijheid genomen beslissing. Maar
ik moet de eerste politicus nog te
genkomen die zegt: ik ben er fel te
gen, n
ken".
Is, nu de Dr. Daniel den Hoed Kli
niek en andere ziekenhuizen in
voorkomende gevallen volgens de
'richlijnen euthanasie' te werk
gaan. een wet eigenlijk (nog) wel no
dig? Herbert Cohen: "Ja, tenmin
ste, in die z
Cohen: "Patiënten hebben al het recht om verdere behandeling te weige
ren. Daar hebben we het halleluja van het CDA niet bij nodig". (foto gpd>
thanasie een officier van justitie of
een politie-inspecteur informeert of
er richtlijnen bestaan en of de be
trokkene zich daaraan heeft gehou
den kan ik best leven. Maar het
blijft een onzekere situatie. Want er
kan een nieuwe minister van justi
tie komen, die zijn officieren op
dracht geeft alle gevallen te vervol
gen".
"Wanneer men de vrijwilige eu
thanasie nu wettelijk wil regelen
als het wet zou zijn die moet met die wet in de hand voor i<
ongeveer de zelfde inhoud zou heb
ben als de richtlijnen van de Dr. Da
niel den Hoed Kliniek ben ik heel
tevreden. Maar het zijn richtlijnen
die uitsluitend binnen een instel
ling gelden zijn, in vergelijking met
een wet hebben ze nauwelijks een
status".
"Met de huidige situatie
bij melding van een geval
dere rechter duidelijk zijn wat straf
baar is. Er moet ook een duidelijke
waarborg in komen dat patiënten
zowel als medewerkers niet tegen
hun wil bij een euthanasie betrok
ken kunnen worden. We spreken
niet voor niets van vrijwillige eutha
nasie. En daarnaast moet er voor de
verzoekers en de uitvoerders, die
bereid zijn zorgvuldig te handelen,
VVD
- Euthanasie op basis van zorgvuldig geformuleerde
uitgangspunten regelen. Rekening houden met het
respect voor het leven, het zelfbeschikkingsrecht
van de patiënt en de vereisten van zorgvuldig me
disch handelen.
CDA
- Bewust toedienen van een behandeling om de dood
te laten intreden blijft strafbaar.
- Patiënt krijgt recht verdere behandeling te wei
geren.
- Behandeling kan gestaakt worden als de patiënt
onomkeerbaar het bewustzijn verloren heeft.
- Controle op het waarheidsgetrouw invullen van
overlijdensacte intensiveren.
PvdA
- Recht op euthanasie, onder strikte voorwaarden en
uitsluitend als de betrokkene dat uit eigen wil en bij
herhaling heeft gevraagd, wettelijk regelen.
- Zinloze medische behandeling kan worden ge
staakt zonder dat van euthanasie sprake is.
- Geen euthanasie bij comatueuze patiënten die
zonder behandeling blijven leven maar geen eutha
nasieverklaring hebben.
D66
- Niet strafbaar is de arts die zorgvuldig handelt en
patiënten helpt die zich in een uitzichtloze situatie
bevinden en uitdrukkelijk om euthanasie hebben
gevraagd.
- Controle op euthanasie en hulp bij zelfdoding
moet blijven berusten bij het Openbaar Ministerie en
de rechter.
Groen Links
- Een wettelijke regeling voor euthanasie, waarin
persoonlijke keuzevrijheid bepalend is en gegaran
deerd wordt, en het levensbeëindigend handelen on
der nadere bepalingen van zorgvuldig medisch han
delen niet strafbaar wordt gesteld.
Achterhaald
De CDA-suggestie dat "het recht
van patiënt een verdere behande
ling te weigeren dient te worden er
kend vindt hij achterhaald en over
bodig. "Dat recht is er al lang, wan
neer je iemand tegen zijn wil behan
delt is dat mishandeling, wanneer
ik bij iemand zonder zijn toestem
ming een operatie zou verrichten is
dat strafbaar, daar hebben we hele
maal geen hallelujah van het CDA
voor nodig".
Met betrekking tot het niet straf
baar stellen van 'zorgvuldig hande
lende' artsen, eventueel betrokken
verpleegkundigen en apothekers,
die 'aan verzoek tot euthanasie van
een patiënt tegemoet komen', heeft
hij merkbaar sympathie voor het
standpuntvan D'66.
Cohen: "Je kunt de straffen op
niet-aangeven wel verzwaren, maar
ik weet niet of je daarmee veel op
schiet. Ik denk datje artsen wel aan
zet tot het doen van aangifte door
een soepele politionele procedure.
Het feit dat de politie na een aangif
te nooit geüniformeerd bij naar het
sterfhuis komt, is in dit verband
heel belangrijk. Iedere arts die ik
heb achterafheb gesproken, zei: het
is prettig aangifte te hebben ge
daan, ik kan er nu vrijelijk over
spreken, ik hoef het niet verborgen
te houden, ik voel me veel minder
misdadiger dan wanneer ik niets
zou hebben gezegd".
En na een korte pauze: "Vrijwilli
ge euthanasie, wat voor kwaad doe
je ermee? Vrijwillige euthanasie is
een uitermate discrete aangelegen
heid tussen mensen die het, om het
zo te zeggen, allebei willen. Je be
last er de maatschappij niet mee.
Het dringt zich niet op aan mensen
die er niet mee geconfronteerd wil
len worden".
Vanuit de DDR naar opvangkamp Giessen
GIESSEN Aan de uitlopers van
het Rothaargebergte ligt Giessen,
een middelgrote stad in de
Westduitse deelstaat Hessen. Het
is de plaats waar sinds de
oprichting van de Bondsrepubliek
en de DDR van Duitsers Duitsers
worden gemaakt. Ingeklemd
tussen een vies
spoorwegemplacement, een
kolenopslag en de misschien wel
de even smerige rivier de Lahn,
ligt het 'Notaufnahmelager
Giessen'. Honderdduizenden
Duitsers uit de arbeiders- en
boerenstaat van Erich Honecker
hebben hun weg naar Giessen al
gevonden. Legaal of illegaal over
de grens gekomen, moeten ze hier
de papieren halen waarmee de
genossen van gisteren worden
omgedoopt in de nieuwe
ingezetenen van de
Bondsrepubliek. En dat zijn er
nog al wat de laatste weken,
door
Hans Hoogendijk
Het kamp maakt op deze zwoele
dag een chaotische indruk.
Vuilniszakken, half uitgepakte
Trabants en Wartburgs, jengelende
kinderen. Het Westduitse
staatsburgerschap begint voor de
doodvermoeide Ubersiedler
uiteraard bij een slagboom.
Nieuwkomers krijgen een nummer.
"Toegangsbewijs voor het circus",
noemt een van de portiers het.
Geen bloemen, geen rode loper.
Alleen een papier waarop met
viltstift staat geschreven: "Melden
rechts om de hoek". Een constant
zoemende megafoon op het gebouw
er tegenover komt tot leven
"Achtung, de nummers 128 tot 153
klaar maken voor vertrek". Het
klinkt bijna beangstigend.
De nieuwkomers moeten zich
melden in de kantine, waar de
zware lucht van een gaarkeuken
hangt. Ook daar geen feestelijk
welkom. Wel veel papieren. Een
korte ondervraging naar de
personalia en dan volgt het eerste
stempel. Het zullen er zes worden.
Op de bank tegenover de kantine zit
een meisje van hooguit 14 jaar, ogen
dicht, flesje prik in de hand, gitaar
en viool naast zich. 'Dag, mag ik je
wat vragen?' Een schrikreactie.
Veel vluchtelingen vrezen de verre
hand van de Stasi, de
staatsveiligheidsdienst van
Honecker. Ze weten dat er ook
spionnen het kamp worden
binnengesluisd en de meesten
hebben nog familie 'drüben'. Het
meisje is net aangekomen. "Ja,
vanmorgen. Eerst waren we naar
Hamburg gegaan, waar een broer
van mijn moeder woont. Maar je
moet hier papieren halen en dus
moesten we weer in de trein".
Apathie
Het meisje maakt een lege,
ontheemde indruk. En zij niet
alleen. Het hele kamp, dat 2000
mensen herbergt in plaats van de
500 waar het op is berekend, straalt
apathie uit. Overal mensen die
doelloos heen en weer lopen. Bijna
vier uur per dag staan ze in de rij.
Voor het ontbijt, voor de lunch, het
avondeten en natuurlijk voor de
formulieren. Zonder morren:
"Thuis stonden we wel langer. En je
moet er doorheen. We nemen alles
zoals het op ons af komt".
Buiten en in de kantine zitten
honderden mensen papieren in te
vullen. Alleen de kinderen lijken
zich te vermaken in de smerige,
zandbak en met een voetbalspel en
een gokautomaat. Koekjes en
chocolaatjes worden naar binnen
gepropt. De megafoon laat zich
weer horen: "Zijn er nog
nieuwkomers die geen onderdak
hebben? Bitte, melden".
Buiten schroeft een man de
Oostduitse kentekenplaten van zijn
Skoda. Hij heeft net nieuwe
Westduitse gekregen. Drie dagen
geleden mocht hij vertrekken uit de
DDR. "Zes en een half jaar nadat we
een aanvraag hadden ingediend,
kregen we ineens te horen dat we
binnen 48 uur weg moesten".
Vanuit een van de gebouwen komt
een vrouw naderbij. Ze zegt: "Het
was beslist niet makkelijk. Alles
wat we hadden opgebouwd hebben
we achtergelaten. Hier moeten we
helemaal opnieuw beginnen". Het
gezin, man, vrouw en twee kinderen
(tien en 17 jaar) maakt een verslagen
indruk. Geen spoor van blijheid dat
ze nu in het vrije Westen zijn.
Ontheemd, dat zijn ze.
Ongeluk
Triest is het verhaal van de 48-jarige
transportondernemer uit het zuiden
van de DDR, die een
bezoekersvisum voor
Westduitsland had en besloot te
blijven. "Ik had drie eigen
vrachtwagens, een kast van een
huis, een prima inkomen en echt
plezier in mijn werk. Het begon
allemaal toen mijn dochter een
ongeluk had in Budapest. W'e
kregen een telefoontje dat ze
opgegeven was. Ik er hals-over-kop
met het vliegtuig naar toe. Ze was
niet bij kennis. Omdat ik geen cent
had meegenomen, ging ik naar onze
ambassade. Daar zeiden ze: Ga
maar naar huis, je kunt hier toch
niets doen en als ze overlijdt krijg je
wel bericht".
De man is er nog steeds kapot van.
"Dat is dan je vaderland, waar je
bent opgegroeid, waar je hebt
geholpen aan de opbouw". Zijn
dochter overleefde en is intussen
behoorlijk opgeknapt. Maar de
bitterheid is er niet minder om. En
intussen kreeg zijn beste vriend
problemen met de Oostduitse
autoriteiten. Hij kreeg geen
bezoekersvisum voor het Westen,
waar hij zijn jarige vader wilde
bezoeken, probeerde te vluchten en
zit nu in voorarrest.
"Vreselijk voor hem en zijn vrouw,
maar het betekent ook problemen
voor ons, als we terug zouden
gaan", zucht de man, die eigenlijk
tegen zijn eigen wens in de wijk
heeft genomen naar het Westen. De
doorslag voor zijn besluit in de
Bondsrepubliek te blijven, gaf het
bericht dat zijn tweede dochter via
Joegoslavië naar het Westen was
gevlucht. "Toen kon ik niet meer
terug". Peinzend staart hij naar de
foto van zijn fraaie huis 'drüben'.
Daar had hij alles, hier niets.
In de kantine zit een man van een
jaar of 25 achter een bord boontjes,
aardappels en stuk vlees. Hij komt
uit Halle, studeerde, kreeg
problemen, werd van de
universiteit gestuurd en kreeg geen
baan, omdat hij een uitreisverzoek
had ingediend. Nu wil hij in de
Bondsrepubliek zijn studie
hervatten. En daarna? "Natuurlijk
vind ik wel een baan. Ik stel geen
hoge eisen. Maar kijk eens om je
heen. Hier komen veel mensen die
het helemaal niet slecht hadden in
de DDR. Ze komen met Fiat
Polski's of Wartburgs, een
aanhanger vol spullen er achter. Dat
zijn geen mensen die het moeilijk
hadden. Dat zijn mensen die hier
een BMW of Mercedes willen
hebben".
De student wacht nog steeds op zijn
eerste 150 marken, die iedereen als
beginnetje krijgt. Een ander kreeg
zijn geld wel snel. Zijn eerste
uitgaven: een pakje Pall Mall en een
grondwet. "Want ik wil in elk geval
de wet kennen van het land waar ik
nu ingezetene beh". Maar of dat
land nu zo blij is met al die
nieuwkomers is de vraag. Velen
zien de komst van de tienduizenden
Duitsers van 'drüben' als een
aanslag op hun welvaart.
Mop
Intussen vraagt iedereen zich wel af
hoe lang Honecker deze exodus zal
laten voortduren. In het kamp
circuleert daar een mop over: Voor
een officieel bureau in Oost-Berlijn
staat een eindeloze rij mensen. Een
man sluit aan. De man voor hem
kijkt om, krabt zich achter het oor
en verdwijnt/Zo verlaat de een na
de ander de rij. Uiteindelijk staat er
nog maar één man voor de
nieuwkomer. Hij kijkt om en zegt:
"Nou, Erich, als jij nu ook een
Ausreiseantrag indient, kan ik wel
blijven".
Er wordt nauwelijks om gelachen.
De zorgen over de ongewisse
toekomst en het verdriet om het
verlies van hun 'Heimat' houden
nieuwe Westduitsers te zeer bezig.
De Nederlandse bisschoppen
vinden dat het "buiten hun
macht" ligt om iets zinnigs te zeg
gen over de verplaatsing van het
omstreden Karmelietessenkloos
ter in Auschwitz. Wel kunnen zij
aansporen tot rust, aldus secreta
ris-generaal dr. H.A. van Munster
van de Nederlandse bisschop
penconferentie. Dat zal deze
week in een verklaring van de bis
schoppen dan ook gebeuren.
De bisschoppen zullen dus niet
oproepen tot verplaatsing van het
klooster op het terrein van het
voormalige concentratiekamp.
Ook kardinaal A. Simonis heeft
dat, aldus Van Munster, nooit ex
pliciet gedaan. Bisschop H.J.A.
Bomers van Haarlem, die daar dit
weekeinde naar verwees, heeft
daarin gelijk.
De Nederlandse bisschoppen
hebben destijds wel een ton ter
beschikking gesteld van de Pool
se kardinaal Macharski in de stel
lige verwachting dat het daarbij
ging om een verplaatsing van het
klooster naar een speciaal nog te
bouwen bezinningscentrum.
Maar Macharski blijkt daar in de
correspondentie helemaal niet zo
duidelijk over te zijn geweest. Hij
schreef wat wordt genoemd een
zeer diplomatieke brief.
"Hoogst ongelukkig" en "heel
sinister" noemt Van Munster het
"dat deze duivelse plaats inzet is
geworden van een conflict". Met
de Katholieke Raad voor Israel
zijn de bisschoppen van mening
dat er geen "concurrentie in het
leed" mag plaatshebben. De
waardigheid' van alle, joodse en
met-joodse, slachtoffers van
Auschwitz moet gerespecteerd
worden. "Veel meer kunnen we
niet zeggen", aldus Van Munster.
"Als je vierkant schrijft dat het
klooster weg moet, krijg je alle
Polen over je heen".
Kardinaal Simonis heeft vol
gens Van Munster zijn collega F.
Macharski, aartsbisschop van
Kraków, per brief (20 juni 1986)
de bezwaren van het Overlegor
gaan van Joden en Christenen in
Nederland (OJEC) tegen het
klooster overgebracht. Daarin
schreef hij niet met zoveel woor
den dat het klooster verplaatst
moet worden. "Maar", zegt Van
Munster, "je geeft de gevoelens
van anderen natuurlijk niet weer
als je ze onzinnig vindt". Simonis
heeft nooit de mening van het
OJEC tegengesproken dat zijn
brief een oproep is om het kloos
ter te verplaatsen.
Opschudding
Een invloedrijke rabbijn heeft in
Israël voor opschudding gezorgd
met zijn opmerking dat de joodse
wet toestaat heilig land terug te
geven als daarmee de vrede is ge
diend.
Voormalig opperrabbijn Ova-
dia Yosef heeft zondag gezegd dat
Israël de plicht heeft de bezette
gebieden op te geven om zo jood
se levens te redden. De leider van
de ultra-orthodoxe Shas-partij,
met zes zetels in het parlement Is-
raéls grootste religieuze partij,
had dit eerder gedaan tijdens een
bezoek aan de Egyptische presi
dent Mubarak.
Zijn opmerking is slecht geval
len bij andere godsdienstige par
tijen. Een vertegenwoordiger van
de ultra-nationalistische Tehiya-
partij zei dat Yosef met zijn woor
den de Arabieren heeft uitgeno
digd een aanval op Israël te doen.
De politieke partijen zijn zeer ver
deeld over de vraag of Israël de
Westelijke Jordaanoever en de
Gazastrook, in 1967 veroverd op
respectievelijk Jordanië en Egyp
te, moet teruggeven in ruil voor
vrede.
Het opperrabbinaat, de hoogste
religieuze instantie in Israël heeft
enkele weken geleden teruggave
van de bezette gebieden in het ka
der van een vredesregeling van de
hand gewezen. Het opperrabbi
naat heeft in 1948 bepaald dat het
een goddelijk gebod is 'Erets Jis-
ra'eel' (het land Israël) te verove
ren en te behouden.
Een baptistengemeente in het
zuidwesten van Engeland doopt
voorlopig niemand meer, omdat
er gebrek aan water is in de
streek. Voor elke doop, die in
baptistenkringen door onder
dompeling geschiedt, is pakweg
2.000 liter water nodig.
Na de plechtigheid verdwijnt
deze enorme hoeveelheid water
in het riool. "En dat is onfatsoen
lijk in een periode van schaarste",
aldus ds. John Quinn van de ge
meente in Paignton.
Een woordvoerder van het wa
terbedrijf in Devon, dat heeft op
geroepen de consumptie van wa
ter tot bijna de helft te beperken,
sprak lovende woorden over het
"gezonde verstand" van de voor
ganger.
Verzoening
Redelijk hoopvol gestemd en
"diep onder de indruk" van de rol
van de kerken zijn drie Neder
landse kerkelijke waarnemers te
ruggekeerd van een veertien
daags bezoek aan Namibia. "In
een land vol diepe tegenstellin
gen verwacht je niet dat de ker
ken zoveel nadruk leggen op de
verzoening", aldus delegatielid
prof. dr. B. Goudzwaard.
De voorzitter van de protes
tantse medefinancieringsorgani
satie ICCO heeft samen met mw.
E. Aben-Kramer, bestuurslid van
de rooms-katholieke evenknie
Cebemo, en drs. C.M. Boerma,
hoofd van NCRV-radio, namens
de Raad van Kerken gesproken
met vertegenwoordigers van ker
ken, politieke partijen en vakbe
weging. Ook spraken zij met ad
ministrateur-generaal mr. L. Pie-
naar, de vertegenwoordiger van
Zuidafrika, die "als een Farao zelf
het volk uit ballingschap moet lei
den". "Wij hebben hem voor deze
merkwaardige positie beklaagd",
aldus Boerma.
De delegatie neemt haar "petje
af' voor de kerken in Namibia,
die samen met buitenlandse part
ners programma's hebben opge
zet voor de terugkeer van vluchte
lingen en voor de wederopbouw
van het land. De kerken zijn
hoopvol, maar houden tegelijk
hun hart vast voor de vele risico's
m de overgangsfase, aldus Goud
zwaard. In navolging van een Na-
mibische voorganger wees hij er
op dat Namibia nu hetzelfde
doormaakt als een vrouw die een
kind gaat baren.
De Namibia-delegatie zal ver
slag uitbrengen aan de Raad van
Kerken in Nederland, die op zijn
beurt aanbevelingen aan de ker
ken en aan 'Den Haag' zal doen.
Ook kerken uit andere landen
sturen vertegenwoordigers naar
Namibia. "Hoe meer buitenland
se ogen, hoe beter", aldus Boer
ma. De aanwezigheid van kerke
lijke waarnemers voorkomt vol
gens hem intimidatie en manipu
latie.
opend. De 166 lidkerken van deze
oudste oecumenische 'internatio
nale' hebben ongeveer 400 afge
vaardigden naar de Zuidkoreaan-
se hoofdstad gestuurd.
Tot 27 augustus wordt onder
meer gecongresseerd over zen
ding, oecumene en de drie the
ma's van het conciliaire proces:
gerechtigheid, vrede en behoud
van de schepping. Daarnaast is
ook de apartheid een agenda
punt. Zeven jaar geleden in Ot
tawa werd apartheid ketterij ge
noemd. Op grond van dit besluit
werden twee blanke Zuidafri-
kaanse kerken geschorst.
Hervormde Kerk. Aangeno
men naar Kloosterhaar: H.J.C.M.
Schouten te Ee en Oostrum-Jous-
Zuidkorea heeft een Zuidafri-
kaanse afgevaardigde naar de al
gemene vergadering van de We
reldbond van Hervormde Kerken
(WARC) in Seoul de toegang tot
het land ontzegd. Ds. Bongani
Finca kreeg aan de grens geen vi
sum, omdat hij alleen beschikt
over een paspoort van het niet-er-
kende zwarte thuisland Transkei.
Volgens de Zuidkoreaanse au
toriteiten kan het verstrekken
van een visum aan iemand met
een paspoort uit Transkei worden
uitgelegd als steun aan apartheid.
'Pretoria' weigert overigens Fin
ca een Zuidafrikaans paspoort te
verstrekken, vanwege zijn uitge
sproken verzet tegen apartheid.
De 22ste algemene vergadering
van de Wereldbond is gisteren ge
in de rij voor zes stempels, die van de Oostduitser een Westduitser maken.
