Defensie zal moeten kiezen
120.000 sterren meten
Hipparcos gaat
Wat willen de politieke partijen
Vredesbewegingen willen totaal verbod op kernproeven
DINSDAG 8 AUGUSTUS I
door
Bart Jochems
DEN HAAG De wenkbrauwen mogen hier en daar nog
worden gefronst, bij Defensie heeft men zich verzoend met
wat onafwendbaar lijkt: het is afgelopen met de jaarlijkse
groei van het budget. Met een nieuw kabinet in aantocht,
moet zelfs met een daling rekening worden gehouden, zo
huiveren sommige militairen.
ten. De kritiek was niet mals, zelfs
toenmalig minister Van Eekelen
keerde zich van hem af.
Volten vertrekt half augustus
naar New York om er een denktank
te leiden. Op het departement zijn
er die zijn vertrek betreuren, maar
Volten vermoedt dat er ook heel wat
collega's opgelucht ademhalen.
Toch winnen zijn suggesties op
nieuw aan belang, want bezuinigen
is de komende jaren in versterkte
mate het credo voor Defensie. En de
ontspanning tussen Oost en West
zal ook zo zijn gevolgen hebben.
Met het afnemen van de militaire
dreiging wordt de NAVO in een
nieuwe rol gedrongen.
Beleidsmedewerker Volten sugge
reerde in 1987, toen hij was uitge
leend aan het Nederlands instituut
voor internationale betrekkingen
Clingendael, al enkele ingrijpende
maatregelen. Onder de titel 'Voor
hetzelfde geld meer defensie' be
toogde hij dat de Nederlandse mari
ne moest inleveren. Een aantal ta
ken kon volgens hem worden over
gelaten aan andere NAVO-lidsta-
"Als het met Gorbatsjov mis loopt,
dan wordt de internationale situatie
weer keurig overzichtelijk, zijn we
weer terug bij de periode van de
Koude Oorlog met duidelijke, sta
biele verhoudingen. Met of zonder
grote wapenreducties blijft de Sov
jetunie een supermogendheid. Het
veiligheidsprobleem blijft bestaan.
Europa moet dus zo goed en zo
kwaad als het gaat eensgezind op
treden om een machtsvacuüm te
voorkomen".
"Het vacuüm dreigt in de centrale
sector, in West-Duitsland. Daar ligt
het zwaartepunt. Een oorlog - ook
een diplomatieke, niet militaire -
wordt nooit verloren buiten het
zwaartepunt. De defensie-inspan
ning is daarbij een instrument om
machtspolitiek te bedrijven. Om ze
binnen de NAVO te houden moet
daarom op diplomatiek gebied de
solidariteit met de Duitsers blijven
bestaan. Op het militaire vlak is een
robuuste verdediging van de een-
VVD
- 1 procent reële groei defensie
- Nadruk op conventionele bijdrage
- Integratie van de vrouw in de krijgsmacht
- Meer aandacht voor opleiding, motivatie en recht
vaardige beloning van militair personeel
CDA
- Bescheiden groei van het defensiebudget
- Nauwe samenwerking van Westeuropese NAVO-
landen bij aanschaf en produktie van defensiemate
rieel
- Aanschaf van nieuwe wapenssystemen moet pas
sen in concept van stabiliteit en wapenbeheersing
- Meer vrouwen en allochtonen in de krijgsmacht
PvdA
- Daling defensie-uitgaven, afhankelijk van de voort
gang van de internationale onderhandelingen
- Vermindering taken van de Nederlandse krijgs
macht
- 5 procent van defensiebudget EG-landen beschik
baar stellen aan ontwikkelingshulp
- Europese samenwerking bij aanschaf van mate
rieel
- Verscherping van de binnenlandse controle op wa
penexport
- Grotere rol West-Europa bij veiligheidsbeleid
NAVO
D66
- Verlaging van de defensie-uitgaven
- Evenwichtige vertegenwoordiging van vrouwen in
de krijgsmacht
- Nauwe samenwerking Europese NAVO-partners
over veiligheidskwesties en wapenbeheersing
Groen Links
- Forse verlaging van het defensiebudget en drastische
vermindering van conventionele bewapening
- Afstoten van de nucleaire taken van de Nederland
se krijgsmacht
- Wapenproduktie omschakelen naar civiele pro
duktie
- Geen geïntegreerde Westeuropese defensie, geen
deelname aan NAVO- of WEU-oefeningen
- Terugtrekken alle buitenlandse militairen uit Ne
derland Terugtrekken alle Nederlandse militairen uit
de Bondsrepubliek
trale sector van belang, wat de wa
penreducties ook mogen zijn".
"Nederland zit met de Duitsers in
het centrum. Wij hebben de militai
re mannetjes en de Benelux en
Groot-Brittannië zouden dan ook
hun lucht- en landmacht moeten
versterken ten behoeve van de cen
trale sector. Bovendien: als de Ame
rikanen gaan besparen, zullen ze
dat op de landmacht doen. De
landstrijdkrachten zullen dus
zwaarder op de Europese budget
ten gaan drukken".
"Kijkje naar de voorstellen op het
gebied van wapenbeheersing, dan
leidt dat tot dezelfde conclusie.
Wordt het aantal manschappen aan
beide zijden onder een bepaald pla
fond gebracht, dan zullen de Duit
sers niet omlaag gaan. Misschien
willen ze vanwege de besparingen
wel een graantje meepikken, net als
Frankrijk en Groot-Brittannië,
maar het leeuwedeel van zo'n re
ductie wordt opgeëist door de Vere
nigde Staten".
Kiezen
"De NAVO-lidstaten moeten het
beter organiseren. Niet bang zijn
voor het verlies van hun soevereini
teit. Taken durven afstoten, het ver
vullen van alle defensietaken door
elke afzonderlijke lidstaat is niet
meer van deze tijd en kost te veel.
Laat elk land zich specialiseren op
een beperkt aantal taken en erop
vertrouwen dat de bondgenoot an
dere taken opvangt".
"Samenwerking, taakspecialisa-
tie, de noodzaak tot besparen, ver
dere wapenreductie, het leidt alle
maal tot één conclusie voor de Ne
derlandse defensie: er moet een
structurele keuze worden gemaakt.
Besparingen of bezuinigingen, hoe
je het ook noemt, kun je niet verde
len over de krijgsmachtdelen. De
kaasschaaf-methode wordt nu ge
hanteerd, maar ze werkt niet".
„Beter is het een duidelijke,
structurele keuze te maken. Neder
land lean bij de marine geld wegha
len, ook al omdat de NAVO een
overwicht op zee heeft. De bondge
noten kunnen de taken van de Ne
derlandse marine gemakkelijk
overnemen, afgezien misschien van
de onderzeeboten. Onze marine is
nu al te klein om er een volwaardige
industrie aan te koppelen. Indus
triële samenwerking met de bond
genoten is de aangewezen weg,
maar heel ingewikkeld. Op dat ge
bied valt niet te rekenen op geweldi
ge resultaten".
„De instabiliteit neemt toe. De be
langrijkste vraag die de plannen
makers in het westen zich stellen is:
wat gebeurt er als de Sovjetunie of
het Oostblok uit elkaar valt? Wat als
het misgaat in de Sovjetunie? Een
ingrijpende maatregel doorvoeren
is moeilijk, want wie weet precies
wat de ontwapeningsbesprekingen
opleveren? Er blijft een supermo
gendheid waarvan je niet helemaal
zeker bent, de Sovjetunie. De na
druk komt dus te liggen op de lange
afstandswapens. Duitsland blijft
dan van belang als het slagveld van
Europa, niet vanwege de korte
drachtsraketten, maar op conven
tioneel gebied".
"De rol van de NAVO wordt
steeds meer een diplomatieke, min
der een militaire. En de Bondsrepu
bliek heeft het in de NAVO voor het
zeggen. Duitsland wordt meer en
meer de leidende macht in Europa.
Die koers hebben we maar te vol
gen. Met of zonder ontspanning".
"Beklijft die ontspanning, dan is
het niet duidelijk hoe een andere
veiligheidsstructuur er precies uit
gaat zien. Voor de diplomatie is het
probleem: hoe hou je het in de
hand? Daarbij zijn ook politiek-eco-
nomische effecten van belang.
Dring je van westerse kant te sterk
aan op ontwapening, dan kan dat re
sulteren in een economische ont
wrichting van de Sovjetunie. Want
omschakelen van de fabrikage van
tanks naar die van traktors gaan
niet van de ene dag op de andere. Er
komt onrust van, en daarom moet
de NAVO dat proces temporiseren.
steeds in een andere positie. Hier
door is het mogelijk herhaaldelijk
positievergelijkingen te maken die
uiteindelijk resulteren in een meet-
nauwkeurigheid die minstens tien
maal groter is dan vanaf het aardop
pervlak met de allerbeste instru
menten mogelijk is.
Gedurende zijn tweeëneenhalf
jaar durende meetarbeid zendt de
satelliet elke seconde meer dan
30.000 gegevenbits naar de grond
stations op aarde. De vraag rijst
evenwel onmiddellijk hoe de satel
liet nu zo precies 'weet' naar welke
van de 120.000 sterren die hij op zijn
programma heeft staan, hij van se
conde tot seconde kijkt.
Catalogus
De satelliet gaat echter uit van een
basiscatalogus van de waar te ne
men sterren. Deze catalogus, vast
gelegd op een computerband, werd
door aardse sterrenwachten onder
auspiciën van de Meudon-sterren-
wacht nabij Parijs samengesteld.
De computerband werd overi
gens op 11 april 1988 door Dr. Ca
therine Turon, verbonden aan het
Meudon-observatorium, symbo
lisch overhandigd aan de directeur-
generaal van de Europese ruimte
vaartorganisatie ESA, professor
Reimar Lüst; in feite kreeg Hippar-
cos daarmee zijn 'meetbrein' inge
plant.
De ontelbare meetgegevens op de
computerband stellen Hipparcos in
staat te weten naar welke ster hij op
elk gewenst moment kijkt terwijl de
metingen, verkregen over een reeks
van maanden, door de satelliet dun
netjes worden overgedaan maar
dan met een minstens tien keer gro
tere nauwgezetheid.
Omdat Hipparcos met de aarde
mee om de zon beweegt en zo een
enorme (aard)baan beschrijft met
een middellijn van 300 miljoen kilo
meter (tweemaal de afstand van de
aarde tot de zon) zal hij alle sterren
aan de hemel dus meerdere malen
vanuit een verschillende gezichts
hoek
Door de enorme afstanden tot de
sterren is die hoek, de 'parallax' ge
heten, zelfs met een basis van 300
miljoen kilometer en zelfs bij de
dichtstbijzijnde sterren, onogelijk
klein. Hoe groter de afstanden tot
sterren zijn des te kleiner en moeilij
ker te meten hun parallaxen. Alle
metingen van Hipparcos moeten
uiteindelijk leiden tot een zeer groot
aantal nauwkeurig bekende paral
laxen en dus afstanden.
Hipparcos moet met zijn ongeë
venaarde meetnauwkeurigheid de
afstandschaal aan de hand van pa-
rallaxbepaling niet alleen verrui
men maar ook en vooral de daarbij
optredende onzekerheden, als ge
volg van onontkoombare meetfou-
ten en instrumentele onzekerheden
van aardse telescopen, decimeren.
Dampkring
Zo nauwkeurig sterposities meten
als vanuit het luchtledige in de
ruimte mogelijk is, is vanaf het
aardoppervlak een onbegonnen
zaak. Dat komt vooral omdat onze
Hipparcos.
dampkring onafgebroken in bewe
ging is en het beeld van ververwij-
derde objecteh Vertroebelt.
De luchtonrust gooit onafgebro
ken roet in het eten van de naar een
scherp beeld snakkende sterren
kundige en als gevolg van de globa
le opwarming en gigantische lucht
en lichtverontreiniging zal dat in de
komende tijd alleen maar slechter
worden. Dat de sterrenkundige zijn
heil buiten de dampkring moeU
gaan zoeken is dus typisch één van
die onvermijdelijke gevolgen van
de hedendaagse beschaving.
Positiemetingen van objecten in
de ons omringende ruimte (astro-
metrie geheten) hebben ons veel ge
leerd over de banen en bewegingen
van planeten en hun manen, van ko
meten en planetoïden in ons zon
nestelsel, inclusief van die van onze
eigen aarde. Binnen ons zonnestel
sel zijn dat nog betrekkelijk kleine
afstanden, hoogstens zesmiljard ki
lometer; de afstanden tot zelf§ de
meest nabij gelegen sterren zijn mi
nimaal al enkele duizenden malen
groter. Elk klein meetfoutje veroor
zaakt dan al gauw een onzekerheid
van vele miljarden kilometers tot
zelfs vele lichtjaren.
Ook de eigenbeweging van ster
ren, die net als onze zon met zijn
stoet planeten rond het rhelkweg-
centrum bewegen, kan niet dan met
forse onzekerheden worden be
paald. Hier geldt dus dat kleine oor
zaken grote gevolgen hebben.
Hipparchus
Astrometrie is al zo oud als de we
tenschappelijke interesse van de
mens in het hoe, wat en waarom van
de ons omringende ruimte. In het
jaar 120 vóór Christus slaagde de
Griekse wijsgeer, filosoof en astro
noom Hipparchus, naar wie een
knots van een maankrater werd ver
noemd, er voor het eerst in de af
stand tot de maan te bepalen. Hij
ging van hetzelfde principe uit als
dat waarop het precisiewerk van
Hipparcos is gebaseerd: verschil-
metingen vanuit diverse bekende
posities.
Hipparchus leverde meer dan
twintig eeuwen geleden een voor
die tijd ongehoorde prestatie. De
verwachting is dat in 1995 hetzelfde
zal worden gezegd van Hipparcos,
als de stroom van meer dan een bil
joen bits door geavanceerde com
puters in woord en getal zullen zijn
uitgespuwd. We zullen dan een veel
duidelijker beeld hebben van de
sterren in onze omgeving, van de
plaats van ons zonnestelsel daarin
en ook weten of vele van die sterren
door planeten worden vergezeld.
Pax Christi Nederland en het
Interkerkelijk Vredesberaad
(IKV) hebben gisteren bij de
ambassades van het Verenigd
Koninkrijk, de Verenigde Sta
ten, Frankrijk en de Sovjetunie
aangedrongen op een totaal ver
bod van kernproeven. Het was
gisteren 26 jaar geleden dat de
Sovjetunie, de Verenigde Sta
ten en het Verenigd Koninkrijk
een verdrag over een beperkte
stopzetting van kernproeven
sloten.
Dit verdrag verbiedt het hou
den van kernproeven op de
grond, onder water en in de at
mosfeer. Het non-proliferatiever
drag van 1968 eist een verbod van
alle kernproeven. Alle onderteke
naars van dit verdrag hebben zich
verplicht zich voor dit doel in te
spannen.
Het IKV en Pax Christi wijzen
er in een petitie die aan de ambas
sades is aangeboden, op dat meer
dan veertig landen er voorstander
van zijn dat het verdrag van 1963
wordt vervangen door een over
eenkomst waarin alle kernproe
ven worden verboden. De kern-
mogendheden hebben daarbij
een speciale verantwoordelijk
heid, aldus de beide vredesorga
nisaties.
De niet-officiële onafhankelij
ke vredesassociatie in Tsjechos-
lowakije wil vandaag aan de am
bassades van de vier landen in
Praag dezelfde petitie overhandi
gen. Dat was er de reden van dat
de Russische ambassade heeft ge
weigerd de petitie in ontvangst te
De vredesassociatie wordt niet
door de regering van Tsjechoslo-
wakije erkend. Het aannemen
van de petitie zou volgens de am
bassade betekenen dat zij zich
zou inlaten met de interne aange
legenheden van Tsjechoslowa-
kije, zo kregen Faber en Pax
Christi-secretaris Jan ter Laak op
de ambassade te horen.
De Franse ambassade zegde toe
dat de regering in Parijs om een
reactie op het verzoek van de vre
desbewegingen wordt gevraagd.
Als die er is, wil de ambassade sa
men met Pax Christi en het IKV
een symposium over de kern
proeven organiseren, aldus Fa
ber.
De Internationale Liga van
Vrouwen voor Vrede en Vrijheid
(WILPF), waarin onder meer
Vrouwen voor Vrede deelneemt,
hield gisteren in Den Haag een
stille tocht langs de ambassades
van de kernwapenstaten. Aan de
ambassades werd eveneens een
petitie aangeboden waarin wordt
aangedrongen op een stopzetting
van alle kernproeven. Het IKV en
Pax Christi namen niet aan deze
stille tocht deel, omdat de WILPF
samenwerkt met de vredesraad in
Tsjechoslowakije, die het beleid
van de regering van dat land
steunt en de onafhankelijke vre
desassociatie niet erkent.
De Nederlandse bisschoppen
zullen geen nieuwe verklaring
over het karmelietessenklooster
in Auschwitz uitgeven. Kardinaal
Simonis heeft namens de bis
schoppen, dus ook bisschop Bo
mers van Haarlem, al in juni 1986
bij kardinaal Frantisek Ma-
charski aangedrongen op over
brenging van het klooster naar
een plaats buiten het kamp.
Dat laat de ^oordvoerder van
de bisschoppenconferentie des
gevraagd weten. Het rabbinaat
van de joodse gemeente in Am
sterdam heeft naar aanleiding
van een interview met Bomers in
het Nieuw Israelietisch Weekblad
de bisschoppen om een verkla
ring over het klooster gevraagd.
Bomers zei overtuigd te zijn van
de oprechte bedoelingen van de
karmelietessen en vroeg zich af,
of hij 'als ik jood zou zijn geweest'
zich ook zo gegriefd zou hebben
gevoeld door het klooster. Vol
gens de rabbijnen maken Bo
mers' woorden duidelijk dat er
binnen de RK Kerk nog altijd an
tisemitische tendenzen zijn.
De Nederlandse bisschoppen
hebben honderdduizend gulden
ter beschikking gesteld voor de
bouw van een bezinningscen
trum ter vervanging van het kar
melietessenklooster.
Mensenrechten
De Lutherse Wereldfederatie
moet scherper toezien op schen
dingen van de mensenrechten in
Roemenie. Bovendien moet zij er
aan bijdragen dat er tussen de
Hongaarse en Roemeense kerken
'zinvolle gesprekken' worden ge
voerd, aldus het bestuur van de
wereldfederatie in een verkla
ring.
De Wereldraad van Kerken,
waarbij veel lidkerken van de we
reldfederatie zijn aangesloten, be
sloot vorige maand geen uit
spraak te doen over de situatie in
Roemenië.
In de verklaring wordt boven
dien gepleit voor humanitaire
hulp aan de Roemeense vluchte
lingen in Hongarije. De vertegen
woordigers van de kerken in Roe
menië en Hongarije onthielden
zich van stemming.
Het bestuur van de wereldfede
ratie sprak voorts zijn afkeuring
uit over het 'cynische gebruik van
gijzelaars' in het Midden-Oosten.
De gijzelingen brengen niet al
leen het leven en de menselijke
waardigheid van de gijzelaars in
gevaar, maar ook de ontwikke
ling in de richting van vrede en
gerechtigheid' in het Midden-
Oosten. De wereldfederatie riep
verder Israël op zich te houden
aan de conventie van Genève
over het bestuur van bezette ge
bieden en de individuele en socia
le mensenrechten in die gebieden
te garanderen.
Het bestuur besloot voorts de
steun aan de kerken in Namibia
te versterken. De kerken moeten
in dat land, waar 60 procent van
de christenen (ongeveer 55 pro
cent vand e gehele bevolking) lid
van een lutherse kerk is, een ver
zoenende rol bij de opbouw van
het land spelen, zo meent het be
stuur van de Wereldfederatie.
Bij de Wereldfederatie zijn 105
kerken met in totaal 59 miljoen le
den aangesloten.
Drankorgels. 'Er zit weinig
muziek in drankorgels'. Zo luidt
de opvallende tekst op de vierde
en laatste poster in de serie over
alcoholgebruik, uitgegeven door
de Raad van Kerken in Nederland
en verspreid over alle lidkerken
van de raad.
De andere teksten luidden: 'Als
drinken wijs is, is dronken
dwaas', 'Wie 40 dagen zonder kan,
is een heel jaar meester' en 'De
wet van alcohol: Hoe voller, hoe
holler'. Met de blikvangers hoopt
de raad voldoende aandacht te
hebben gevraagd voor de proble
men die een verkeerd gebruik
van alcohol met zich mee kan
brengen. Ook zijn er catechese-
schetsen samengesteld voor ge
bruik onder jongeren. In het na
jaar zal tevens een jongerenkrant
over deze problematiek verschij-
Heroïne. Een anglicaanse
priester uit Nigeria is gisteren
met vier landgenoten in Rome ge
arresteerd wegens handel in hero
ïne. De politie, die de priester
Udoca Debenizer Umelo al tien
maanden in de gaten hield na be
richten over verdachte bewegin
gen rond zijn huis, heeft hem aan
gehouden, toen hij in zijn BMW
terugkeerde van een bezoek aan
de luchthaven van Rome. In zijn
auto en woning werd 1 kilo zuive
re heroïne gevonden.
Beroepen
Hervormde Kerk: aangenomen
naar Den Haag als predikant voor
bijzondere werkzaamheden (pas
toraat rondom de Vredeskerk en
in de huizen Sonnenborgh en Ire
ne) R. L. Algera kand. en vicaris
aldaar, naar Grouw (toezegging)
H. J. Kostors predikant van de
Evangelische Kirche te Wupper-
tal (WLD); bedankt voor Koot
wijk-Kootwijkerbroek C. M.
Buijs Gameren.
Christelijke Geref. Kerken:
aangenomen de benoeming als
tot pastoraal werker te Beverwijk
(part-time) G. M. Bijkerk Apel
doorn, naar Apeldoorn-Oost C. J.
van den Boogert Emmeloord.
Matrozen wachten op inspectie. Als het aan beleidsmedewerker Volten van Defensie ligt, kan de hele marine
dwijnen. (archief
KOUROU - Als alles goed gaat zal
vandaag vanaf de lanceerbasis
Kourou in Frans-Guyana de Eu
ropese astronomische satelliet Hip
parcos worden gelanceerd. Vanuit
zijn geostationaire baan op een
hoogte van 36.000 kilometer boven
het aardoppervlak zal de satelliet de
posities van 120.000 sterren vastleg
gen met een veel grotere meetnauw
keurigheid dan vanaf de aarde mo
gelijk is. Astronomen verwachten
daarom veel van het 'Oog van Hip
parcos'.
Wat in het ene veld te zien is ver
schijnt, als gevolg van de roterende
beweging van de sateliet zelf, ruim
twintig minuten later in het andere
beeldveld. De tijd die een ster nodig
heeft om het hoekverschil tussen
beide beeldvelden te doorlopen kan
met welhaast griezelige precisie
worden vastgesteld.
Omdat de satelliet eens in de twee
uur om zijn as draait en daarbij de
stand van de as een ietsje verandert
schuift de cirkelvormige hemel-
strook die door de telescoop wordt
afgetast met elke aswenteling
steeds een stukje op. Dezelfde ster
ren verschijnen dus meerdere ke
ren achtereen in het beeldveld maar
De drie meter hoge satelliet wordt klaargemaakt voor de lancering, (foto
door
Ben Apeldoorn
Hipparcos (een afkorting van
'high precision parallax collecting
satellite') is een drie meter hoge en
ruim een ton zware satelliet waarin
zich een telescoop bevindt met een
spiegel van 29 centimeter in middel
lijn. Door twee openingen in de zij
kant van de satelliet 'kijkt' het opti
sche systeem gelijktijdig naar twee
verschillende gebiedjes aan de he
mel. Deze sterrenveldjes liggen on
geveer 60 graden uit elkaar.
