'Wie heeft culturele wortels?
Een mens is toch geen boom!'
Kinderboeken door de eeuwen heen te kijk
Redding verzuurde boeken is in zicht
Russisch-Amerikaans dichter Joseph Brodsky:
Concertserie
Jeugdorkest
ZATERDAG 5 AUGUSTUS 1989
PAGINA 29
Joseph Brodsky: 'Ik
mijn werk hoort. Daarom zal mijn
declamatie ook niet veel verschillen
van mijn geschreven gedichten,
want geen gedicht heeft twee di
mensies. De klank is nu eenmaal
een van de basis-elementen vgn
poëzie, in het Russisch nog sterker
dan bijvoorbeeld in het Nederlands,
omdat uw taal minder klinkend is,
en niet zulke vanzelfsprekend rij
mende achtervoegsels en verbui
gingen heeft".
Waagschaal
Voor Brodsky is zijn leven een afge
leide van de poëzie, waarvoor hij let
terlijk alles in de waagschaal heeft
gezet. De zuiverheid van de lyriek,
niet dienstig aan welke ideologi
sche gedachte dan ook, is hem daar
om heilig:
"Lyriek is de ethiek van poëzie,
en poezie is de laatste echt ethische
onderneming, omdat ze geheel op
zichzelf staat. Dat maakt me vrij en
geeft me een stimulans die niets an
ders me kan geven. Ik denk niet dat
wie dan ook kan of mag postuleren
wat poëzie zou moeten inhouden:
schoonheid, vrede, noem maar op.
Allemaal nutteloze vaagheid. Een
dichter kan nu eenmaal niet serieus
zeggen: nu ga ik eens over de abso
lute waarheid schrijven" Brodski
giechelt: "Een dichter moet nederig
zijn, al klinkt dat misschien wat
vreemd uit mijn mond".
Een enkel gedicht uit De herfst-
kreet van de havik, in een vertaling
van Peter Zeeman:
'Barbizon Terrace'
Een middelgroot goedkoop hotel
in Washington.
De gasten snurken, houden 's
nachts
hun zonnebrillen op, om dromen
niet te zien.
Een portier met schouders als een
kogelstoter
bladert in het gastenboek, vol be
wondering voor
de ingewanden van het tweede
hands paard van Troje.
Het ritselen van de kornoeljes
truik
verdooft een op de veranda zitten
de
man in het bruin. Het bloed in zijn
slapen
hamert, als een door niemand ont
vangen
en huiswaarts gekeerd morsebe-
richt.
De hemel lijkt op een oploop van
generaals.
Als je ooit de som der hoeken van
Is het mogelijk om als Rus in
de Verenigde Staten te wo
nen en geen politiek symbool
te zijn? 'Ik denk van wel". -
Is het moeilijk? "Nee". Poli
tieke vragen gaat Joseph
Brodsky. voorheen Iosif
Brodski, zoveel mogelijk uit
de weg: hij heeft geen be
hoefte aan wrijving met au
toriteiten uit zijn vroegere of
huidige vaderland, en weet
dat er veel gewicht wordt ge
hecht aan zijn woorden.
Een terloopse, vinnige opmerking
van Brodsky tegen een Amerikaan
se journalist over de op te richten
Russische FEN-club werd vorige
maand bijvoorbeeld direct een
brandende kwestie op het interna
tionale PEN-congres in Maastricht.
Nobelprijs-laureaten moeten zich
gedragen als diplomaten.
door
Ed van Eeden
'Onconventioneel' en 'principieel
tegendraads' zijn de termen die bij
Joseph Brodsky passen. Hij werd in
1940 geboren in Leningrad, en zijn
vroege jeugd stond in het teken van
honger en oorlog. Ook de jaren
daarna waren zwaar, want Stalins
regime had niet veel op met joden.
Al op zijn vijftiende, direct na de ne
gen jaren leerplicht, verliet Iosif
Brodski zijn school, omdat hij ervan
overtuigd was dat hij daar niets
meer kon leren. Hij bestudeerde
zelfstandig enkele West-Europese
talen, maakte vertalingen, en begon
ook zelf poëzie te schrijven. De op
dat moment al bejaarde dichteres
Anna Achmatova merkte zijn talent
op, en stimuleerde hem.
Omdat hij geen vaste werkkring
had, werd Brodski in 1964 op straat
gearresteerd en op een aanklacht
van 'parasitisme' tot vijf jaar
EXPOSITIE - De Hazerswoudse
kunstenares Lidy van der Spek stelt
haar textiele werkvormen deze
maand ten toon in de expositie
ruimte van Radio West in Rijswijk.
De expositie is dagelijks van 9.00 tot
18.00 uur te bezictigen.
Op zaterdagochtend a.s. (tussen
9.00 en 11.00 zal Lidy van der Spek
een uitleg over haar werk geven.
Met K&O naar
dansfestival
LEIDEN/DEN HAAQ - Het Hol
land Dance Festival heeft dit jaar
plaats van 6 september tot en met 1
oktober. Vijf dansgezelschappen
uit de Ver. Staten. Canada, Zweden
en Nederland zullen in totaal 22
voorstellingen verzorgen in het
Danstheater in Den Haag. Tot de
buitenlandse groepen behoort het
New York City Ballet. K&O biedt
dansliefhebbers uit Leiden en naas
te omgeving de gelegenheid om te
gen gereduceerde prijs in te schrij
ven op een abonnement. Bovendien
zorgt K&O voor (gratis) busvervoer
van Leiden naar het Danstheater in
Den Haag. Het volledige festival-
programma is bij K&O (Oude Vest
45) verkrijgbaar. e
Het Nationaal Jeugd Orkest geeft
op zaterdagavond 5 augustus een
concert in het Circusheater in Sche-
veningen. Onder leiding van Adam
Gatehouse zullen composities wor
den uitgevoerd van Richard Strauss
(Don Juan), Claude Debussy (La
Mer) en Gustav Mahler (Eerste
Symfonie). Het jeugdorkest treedt
met hetzelfde programma op zon
dag op in het Amsterdamse Con
certgebouw.
T entoonstelling
van foto's in
Huis ter Duin
NOORDWIJK - In Grand Hotel
Huis ter Duin in Noordwijk is op
het moment een tentoonstelling te
zien van foto's van Richard Wolden-
dorp. Woldendorp (62) is een Neder
lander, maar emigreerde in 1949
naar Australië waar hij in zijn vrije
tijd begon te fotograferen. In 1961
werd hij beroepsfotograaf en inmid
dels geniet zijn werk in Australië
flinke bekendheid. Zo werden zijn
foto's in 1982 bekroond door het in
stituut voor Australische Fotogra
fie.
De expositie van Woldendrop is
nog tot en met 26 augustus te zien in
Huis ter Duin, Koningin Astrid
Boulevard 5 in Noordwijk. De ten
toonstelling is dagelijks geopend
van 10.00 tot 17.00 uur.
dwangarbeid veroordeeld. Door lui
de protesten van binnen en buiten
Rusland kwam hij al na achttien
maanden vrij. Enkele jaren later, in
1972, werd hij gedwongen om het
land te verlaten. Na korte verblijven
in Wenen en Londen vestigde hij
zich in de Verenigde Staten. Daar
geeft hij lezingen, vertaalt hij, do
ceert hij aan verschillende universi
teiten, schrijft hij essays (in het En
gels) en gedichten (in het Russisch).
Nobelprijs
Voor zijn werk, dat in tientallen ta
len vertaald is, kreeg Joseph Brods
ky - zoals hij in zijn nieuwe vader
land is gaan heten - in 1987 de No
belprijs voor Literatuur. In ons
land, bij uitgeverij De Bezige Bij,
verschenen de afgelopen jaren de
dichtbundel Torso en de essay-ver-
zameling Tussen iemand en nie
mand, en recentelijk De herfstkreet
van de havik, Een keuze uit de ge
dichten 1961-1986, vertaald door
een keur van slavisten. Tijdens de
jongste editie van Poetry Interna
tional deed de tegenwoordig zeer
druk bezette Brodsky voor enkele
dagen ons land aan. Tussen de door
veel pers bezochte bedrijven vond
hij tijd om op de hem typerende,
stekelige wijze enkele vragen te be
antwoorden.
- Meneer Brodsky, u bent een Ame
rikaans staatsburger en een Rus
sisch schrijver, u schrijft uw proza
in het Engels en uw poëzie in het
Russisch. Waar hoort u nu eigenlijk
thuis?
"Ik zou niet willen kiezen, want ik
ben een deel van beide landen. Ik
hoor niet tot de Amerikaanse of de
Russische literatuur, maar ik ben
mijzelf. Niet meer en niet minder. Ik
erken alleen mijn fysieke grenzen:
'I end where my elbows end'. Ook
mijn taal is alleen goed voor aspec
ten van mijzelf: het Engels helpt me
aan helderheid, en het Russisch
leent zich voor mijn temperament.
Vooral op evenementen als Poetry
vind ik het een schizofreen idee om
te merken dat ik me meer verbon-
ARNHEM De kinderboe
kenschrijver Guus Kuijer
heeft donderdag de tentoon
stelling 'Met rooie oortjes en
vochtige ogen', over het Ne
derlandse kinderboek door
de eeuwen heen, geopend.
De tentoonstelling, waar
voor meer dan vierhonderd
kinderboeken bijeen zijn ge
bracht, is tot en met 22 okto
ber te zien in de aula van het
Nederlands Openluchtmu
seum in Arnhem.
doör
Maayke van Uum
Meer dan de helft van de tentoonge
stelde kinderboeken komt uit de ei
gen bibliotheek van het Openlucht
museum. „De meeste bezoekers
weten niet eens dat het Openlucht
museum een bibliotheek heeft.
Toch bestaat deze bibliotheek al
ruim dertig jaar. We bezitten een bij
zondere collectie boeken en tijd
schriften, zo'n veertigduizend over
de alledaagse geschiedenis van Ne
derland. Vrijblijvend kan iedereen
de boeken inkijken", zegt H.
Lunenborg, medewerker van de bi
bliotheek in het museum.
In de vitrines bij de tentoonstel
ling zijn o.m. andere werken te zien
uit de 18de en 19de eeuw die, voor
zover bij de organisatoren bekend,
elders niet bewaard zijn gebleven.
„We hebben voor een vrienden
prijsje in de jaren twintig een kleine
achthonderd kinderboeken uit de
zeventiende en achtiende eeuw op
de kop kunnen tikken. Het veiling
huis Van Stockum in Den Haag zat
destijds met die collectie 'Boeken-
oogen' in de maag. Bijna niemand
verzamelde toendertijd oude kin
derboeken", legt Lunenborg uit.
Dit was het begin van de tiendui
zend kinderboeken van het Open
luchtmuseum, die in het hulpdepot
van het Algemeen Rijksarchief in
Schaarsbergen staan. Lunenborg:
„Ook deze kinderboeken kunnen
belangstellenden inzien. Het zijn
boeken op allerlei gebied. Reken
den voel met de Engelssprekenden
dan met de Russische dichters,
maar ik merk ook hoeveel het me
doet om na al die jaren bekenden en
landgenoten terug te zien.
Intellect
Ik behoor nu eenmaal tot twee we
relden, en ik laat me niet tot een van
die twee beperken. Daarom ga ik er
ook niet mee akkoord als men stelt
dat ik de Russische verskunst com
bineer met Amerikaans intellect. Er
is geen Russisch of Amerikaans in
tellect: er is alleen een menselijk in
tellect. Er zijn alleen individuen, en
een mens wordt minder beïnvloed
door zijn omgeving dan door zijn ei
genaardigheden en voorkeuren.
Wie gelooft er nog in culturele wor
tels? Een mens is toch geen boom!"
- Staat u als schrijver dan niet in
een traditie?
"Ik vermijd dergelijke versimpe
lende steekwoorden altijd zoveel
mogelijk, omdat het individu de
neiging heeft daarachter te verdwij
nen. Wanneer ik iets over mijn eigen
achtergrond zeg, is dat alsof een kat
achter zijn eigen staart aanrent.
Maar goed. Ik heb geweldige scha
duwen achter mij. Het zijn degenen
die ik bewonder en die ik zou willen
imiteren. Maar die schaduwen zijn
niet alleen Russisch, maar ook En
gels, Duits, Grieks, Frans. Het totaal
van al die literaturen kan ik niet als
een traditie zien: ik behoor alleen
bij de beschaving. Dat is alles, en
niemand moet proberen dat kader
Marx zegt dat iemands bewust
zijn wordt bepaald door zijn om
standigheden, een beroemd dogma.
Maar het is fout! Natuurlijk, aan
vankelijk wordt iemand bepaald
door zijn omstandigheden, maar
dan rijpt hij, en begint zijn bewust
zijn de omstandigheden in zich op
te nemen. Ik geloof niet dat de mens
het produkt van zijn milieu is. De
mens is meer een produkt van ande
re dingen: van wat hij weet, en ook
van wat hij haat. Ideeën en gedach
ten hoeven niet noodzakelijkerwijs
boekjes, ABC-boekjes, prenten
boekjes en voorleesboeken zoals
verhalen van Moeder Gans en Ro-
bison Crusoë. Bij de oude kinder
boeken moeten de geïnteresseer
den wel weten wat ze willen zien.
De vervallen staat van de meeste
boeken laat het niet toe dat iedereen
ze voor de lol mag inneuzen."
Aan de hand van een deel van de
ze verzameling wordt de geschiede
nis van de kinderliteratuur ge-
afgeleid te zijn van de onmiddellij
ke omgeving, de gebouwen, het po
litieke systeem of de klasse, maar
van veel verder verwijderde dingen.
Ik zeg dit niet om politieke rede-
Favorieten
In New York is Brodsky zich bezig
blijven houden met de literatuur
van zijn vaderland. Hij leest Russi
sche tijdschriften, en krijgt per dag
enkele kilo's boeken en manuscrip
ten toegezonden. Buitendien leest
hij veel vertaalde poezie. Een van de
dichters die hij vaak noemt in zijn
persoonlijke rijtje favorieten is Nij-
hoff, wiens Awater hij in Engelse en
Poolse vertaling heeft leren ken
nen. Wat hij in Nijhoff zegt te waar
deren - de produktieve vermenging
van bespiegelende, moderne ele
menten in klankrijke, klassiek op
gebouwde gedichten - wordt ook
vaak als kenmerk van zijn eigen
werk genoemd.
Soms werkt hij mèt, soms zonder
rijm en metrum, maar altijd is er die
karakteristieke gedachtenlyriek, de
peinzende toon, met verrassende
beelden: "Zoals een nacht een lamp
beziet, zo beschouwt een mens zijn
leven" (uit: Wiegelied van Cape
Cod). Zeker als Brodsky zijn verzen
declameert, valt op dat zijn vernieu
wende, filosofische poëzie van het
verlangen - naar zijn ouders, zijn
land, en zijn achtergelaten geliefde -
verwoord is in een sonoor ritme dat
doet denken aan een kerk-hymne.
Brodsky beaamt dat hij op die ma
nier wél verbonden is met een tradi
tie:
"Die observatie is in zoverre cor
rect dat ieder gedicht dat in de
christelijke wereld geschreven
wordt op een of andere manier een
eindresultaat is van kerkdiensten,
psalmen en litanieën. Je kunt dat
zien als folklore, en dat is een uitste
kende voedingsbodem voor litera
tuur, zelfs voor moderne literatuur.
Hoe dichter je bij de folklore komt,
hoe beter het is. Ik probeer ieder ge
dicht zijn eigen muziek mee te ge
ven, maar aan de andere kant ook
een grondtoon te scheppen die bij
schetst. Ondanks het feit dat kinde
ren in de middeleeuwen nog niet
konden lezen en schrijven versche
nen er toendertijd ook al jeugdboe
ken. Na verloop van tijd leerden
steeds meer mensen lezen en schrij
ven en kregen boeken, dus ook kin
derboeken, een groter bereik.
Bij de selectie van de boeken voor
de expositie zijn de opstellers uitge
gaan van het boek 'De Hele Bibele-
ten en Frankrijk zijn onderzoekers
daarom al een jaar of tien op zoek
naar een goedkope en niet te ar
beidsintensieve methode om boe
ken te 'ontzuren'.
In een proeffabriek in Texas
wordt intussen gewerkt aan een
doeltreffende methode. Een aange
tast boek gaat in zijn geheel in een
afgesloten buis met onderdruk. De
zuurstof en het vocht worden met
stikstof en warmte uit het papier
verwijderd, waarna een zinkverbin-
ding (DEZ) door het papier wordt
geblazen die het zwavelzuur neutra
(foto GPD)
bonse Berg', uitgegeven door Quer-
ido. In beginsel zijn er bij de ten
toonstelling alleen boeken van Ne
derlandse afkomst te zien, maar het
verhaal van Robison Crusoë is zo
bekend en veelvuldig veranderd
dat verschillende versies in een
aparte vitrine liggen.
Budget
Met het beperkte budget van 25.000
gulden moet de bibliotheek zowel
nieuwe titels aanschaffen, als oude
boeken laten restaureren. „De helft
van het bedrag gaat op aan tijd
schriftabonnementen. Voor de aan
schaf van boeken blijft dus weinig
over. Dankzij schenkingen van par
ticulieren en via ruil met andere bi
bliotheken en musea komen er toch
elk jaar achthonderd nieuwe titels
binnen. De aanwas van kinderboe
ken staat de laatste jaren echter op
een laag pitje. De prijzen zijn de
laatste jaren als paddestoelen de
lucht ingeschoten", zegt Lunen
borg uit. „Bovendien richt het
Openluchtmuseum zich met na
druk op de geschiedenis van ons
land, het kinderboek is daarvan een
onderdeel."
Een groot deel van de boeken van
de bibliotheek moet nodig worden
gerestaureerd. Volgens Lunenborg
zijn vooral de boeken gedrukt op
papier uit 1850 tot het begin van de
twintigste eeuw kwalitatief slecht.
Het materiaal lijdt aan verzuring.
„Een tijdje terug hebben we recla
mefolders van uitgeverij J.C. Mas-
see uit 1900 moeten laten restaure
ren. Het papier en de inkt waarmee
de letters waren gedrukt waren zo
zuur dat het papier helemaal aange
vreten was. Folderpapier is het al
lergoedkoopste papier en slecht te
bewaren. Het is een enorm kostbaar
proces om het papier weer in een
goede staat te brengen."
Dik Trom
De nadruk van de tentoonstelling
'Met rooie oortjes en vochtige oog
jes' ligt op de uiteenlopende kinder
boeken uit de periode 1890 tot en
met 1940. Veel oudere bezoekers
zullen de helden zoals de Scheeps
jongens van de Bontekoe, Pietje
Bel, Arendsoog en Bulletje en Bo-
nestaak uit de boeken herinneren.
Maar ook de jongere generatie her
kent de diverse hoofdpersonen in
de boeken, zoals 'Madelief en 'Pluk
van de Petteflet'. Aan enkele klas
siekers wordt op de tentoonstelling
extra aandacht besteed. Zo wordt
bijvoorbeeld de tijd van Dik Trom
tot leven gebracht.
In een leeshoek kunnen kinderen
lezen en luisteren. Er liggen ver
scheidene kinderboeken, zowel en
kele nieuwe drukken van klassie
kers zoals 'Afkes tiental', als de hui
dige kinderboeken van Annie M.G.
Schmit en Guus Kuijer.
een driehoek of de
oppervlakte van een vicieuze cir
kel
mocht vergeten, keer dan naar dit
hotel terug:
het amalgaam van de spiegel in
de badkamer
zal het met dierbaar cyrillisch
veredelde Volapük
en het heim'lijk denken aan de
dood verbergen.
(uit: De herfstkreet van de ha
vik, vertaling Peter Zeeman)
Nieuw boek
W.F. Hermans
in september
in de winkel
DEN HAAG (GPD) - Pauline uit
Vlissingen is 19 jaar en meet 1 meter
92. Zij wil kunstgeschiedenis en
Frans gaan studeren, maar niet in
Amsterdam. Daar woont haar nicht
je Klara in een angstaanjagend
kraakpand, samen met een 40-jarige
drummende taalwetenschapper.
Nee, Pauline gaat naar Parijs. Als au
pair, want haar ouders kunnen de
studie niet bekostigen. Bij haar
tweede kostgezin, een steenrijke
kunstminnende familie, krijgt zij
een eigen luxueus ingericht appar
tement. Waarom, waarom ik, denkt
Pauline van 1 meter 92. Zij is uitver
kozen een missie te vervullen.
Dat zijn de ingrediënten voor het
nieuwe boek van Willem Frederik
Hermans, dat Au pair gaat heten en
400 bladzijden dik is. Het verschijnt
in september en wordt door de al ja
ren in Parijs wonende auteur ge
kenschetst als 'een spannend boek,
maar geen thriller'.
De VPRO zendt in oktober een
documentaire van een uur uit over
de zowel geprezen als verguisde
schrijver. De film is op verschillen
de lokaties in Hermans laatste bron
van inspiratie, Parijs, opgenomen.
Expositie
Rob Schouten
over de Neva
LEIDEN - De Leidse schilder-
graficus Rob Schouten expo
seert in galerie 'Time is Art' aan
de Nieuwstraat met werken die
hij maakte na een verbijf vorig
jaar in Leningrad. Schouten
raakte daar diep onder de in
druk van de bittere koude, het
noordelijke, heldere licht en
vooral de verscheidenheid aan
structuren, die aan het opper
vlak van de bijna bevroren rivier
Neva waarneembaar waren.
Gelijktijdig met de tentoon-
stebng verschijnt de grafiek-
cassette 'NEVA', een samenwer
kingsproject tussen Rob Schou
ten en de Russisch-Amerikaan-
se dichter en essayist Joseph
Brodski. De twee ontmoetten el
kaar vorig jaar en ontdekten
hun wederzijdse belangstelling
voor de rivier de Neva. Dit resul
teerde in de uitgave van een cas
sette waarin vijf litho's van
Schouten en drie tekstbladen
waarop een passage over de Ne
va uit Brodsky's essay 'Guide to
a renamed city'.
De expositie van Rob Schou
ten is nog deze hele maand te
zien op woensdag, donderdag,
vrijdag en zaterdag van 14.00 tot
18.00 uur.
om een eigen behandeling."
Het rapport maakt ook duidelijk
hoe groot het probleem is. In de Ko
ninklijke Bibliotheek in Den Haag
bijvoorbeeld, goed voor zo'n 2 mil
joen boeken, zou circa 25 procent
zijn verzuurd. Porck: "Het enige
wat je in dit geval nog kunt doen is
van elk Nederlands boek dat sinds
zeg 1830 is verschenen één exem
plaar te conserveren. De kosten
daarvan worden geraamd op 275
miljoen gulden, te betalen door de
overheid. Maar daarnaast zijn er
nog tenminste 10 miljoen boeken
die op kosten van de bibliotheken
moeten worden gereinigd en geres
taureerd. De kosten daarvan schat
ik grofweg op ruim een miljard gul
den. Waar dat geld vandaan moet
komen, ik heb geen flauw idee."
GRONINGEN (GPD) - Ernst Bra-
ches luidde als lid van de Stuur
groep Conserveringsbeleid Biblio
theken en Archieven een klein jaar
geleden de noodklok. Als we niet
uitkijken dan duurt het nog even en
de eerste drukken van bijvoorbeeld
Multatuli's 'Max Havelaar', Dar-
wins 'The origin of Species', Tolsto-
js 'Oorlog en Vrede' en Freuds
'Traumdeutung' zijn tot stof ver
gaan. Hetzelfde lot wacht archie
ven, oorlogsdocumenten en alles
wat sinds het midden van de negen
tiende eeuw op papier werd vastge
legd.
"Want boeken zijn net lijken," zei
Braches, hoogleraar en oud-hoofd
van de Amsterdamse Universiteits
bibliotheek, toen onder meer. "Je
moet ze ontzuren en een buffer aan-
brengen tegen volgende aanslagen.
Anders sterven ze als bladeren.
Doen we niets dan staat onze kinde
ren nog wat te wachten." De red
ding lijkt in zicht: DEZ.
Papier bestaat sinds het midden
van de vorige eeuw uit hout en ver
schillende chemicaliën, waaronder
een sulfaatverbinding. Dat sulfaat
reageert met water en verandert
mettertijd in zwavelzuur, een stin
kend en bijtend goedje dat het pa
pier van binnenuit kapotvreet. Na
50 tot 100 jaar vallen de pagina's als
stof uit elkaar. In de Verenigde Sta-
liseert. DEZ zorgt daarnaast voor
een beschermend laagje.
Dat ook DEZ niet geheel onge
vaarlijk is, zelfs uiterst brandbaar
en explosief, bleek na de ontplof
fing van het eerste Amerikaanse
teststation. "Maar dat hebben we in
tussen onder controle." Duur van
de behandeling: circa 48 uur. Kos
ten per boek: tussen de twaalf en
twintig gulden. "En de levensduur
van een boek wordt met twintig ge
neraties verlengd." AKZO. dat vori
ge week een wereldwijde licentie
kreeg voor de toepassing van de me
thode, is van plan een complex te
bouwen waar zo'n miljoen boeken
per jaar kunnen worden behandeld.
DEZ is overigens, aldus dr. H. J.
Porck, chemicus bij de afdeling res
tauratie van de Koninklijke Biblio
theek in Den Haag, niet zaligma
kend. "Uit die ontploffing in Was
hington bleek al dat we met gevaar
lijk spul te maken hebben. Boven
dien, doordat DEZ zuren neutrali
seert krijg je ook problemen met
gellustreerde boeken. Als je daar
zinkcarbonaat doorheen jaagt ver
lopen de kleuren. Elk boek vraagt
