Zuid-Veluwe met dagtrip tekort gedaan
Walenburg: parel
van de heuvelrug
Camera paraat bij wandeling door Edam
Biesbosch:
dagje rust tussen de rietstengels
Oudste
gebouw
van Utrecht
PAGINA 8
WOENSDAG 2 AUGUSTUS 1989
UIT IN EIGEN LAND
De Biesbosch is een
verademing voor mensen die
houden van rust en de natuur..
Een dagje Biesbosch betekent
uren varen door metershoge
wilgevloedbossen, afmeren en
wandelen op fraaie
natuurpaden en luieren aan
een knus strandje en de
intense stilte proeven.
door
Anne Veithausz
Het kan op eigen houtje in een roei
bootje of, onder begeleiding van na-
tuurgidsen, in de rondvaartboot De
Avontuur die vertrekt vanaf het
Biesbosch Bezoekerscentrum Mer-
welanden. De natuurgidsen kennen
het gebied op hun duimpje en we
ten de fraaiste vogels en planten te
vinden. En misschien, met een
beetje geluk is er een bever te zien.
Want die leven weer in de Bies
bosch, nadat vorig jaar oktober drie
beverpaartjes met succes door het
Staatsbosbeheer zijn uitgezet.
In het bezoekerscentrum De Hol
landse Biesbosch is de hele zomer
een tentoonstelling te zien over de
terugkeer van de bevers. Een ande
re bijzondere attractie van het uit
hout en riet opgetrokken centrum is
het Panorama Biesbosch. Vooral
met slecht weer een ideale manier
om het Nationaal Park te ontdek
ken. Met gepaste trots zet de be
heerder van het centrum het pano
rama in de achthoekige filmzaal in
werking. Op acht schermen zorgen
24 projectpren, gevuld met 20.000
dia's voor een ruim twintig minuten
durende voorstelling. En in die in
tieme filmzaal zien we de Biesbosch
in al zijn facetten. Het lijkt of we op
het woelige water zitten, middenin
een zwaar onweer. Het wordt hele
maal 'net echt' als het plateau waar
op de stoeltjes voor de bezoekers
staan ook nog begint te draaien en
bewegen. De eenden voel je als het
ware over je heen vliegen.
Vogelvlucht
Het Panorama laat ook in vogel
vlucht de geschiedenis van het ge
bied zien. De alles verwoestende
Elisabethsvloed in 1421, waarbij he
le dorpen van de kaart werden ge
veegd, de beëindiging van het getij
als gevolg van het de afsluiting van
het Haringvliet in 1970, en het recre
atieve gebruik nu. De beelden to-.
nen het ruige, maar nu getemde na
tuurgebied door de seizoenen heen,
met het gekwetter van de vogels en
het relaas van de kooiker die nog
steeds zijn beroep uitoefent in de
Biesbosch. Tussen de filmmuziek
door klinkt uit de luidsprekers de
stem van een oude rietsnijder die
vertelt over zijn zware werk van
weleer. "Om vijf uur 's maandags-
morgens gingen we in een bootje
naar onze keet in het griend. En dan
werkten we tot vrijdagsavonds. We
begonnen als het licht werd en hiel
den op als het donker was".
Vanuit het bezoekerscentrum
loopt nog zo'n oude route naar een
griend. Dit griend-pad is bereikbaar
met een heus vlot en onderweg zien
de bezoekers de griendketen en
produkten, klepduikers en verschil
lende overlaten. De griendwerker
verzamelde wilgehout dat bijeen
stond in een 'griend'. Samen met de
rietwerker voorzag hij de hoepel
makers, mattenvlechters, manden
makers, kuipers en rietdekkers van
materialen. De arbeiders in de Bies
bosch moesten keihard ploeteren
en zwoegen in de modder, en zelfs
midden in de winter sliepen ze in
zeer primitieve keetjes.
Museum
In het Biesbosch Museum is goed te
zien hoe hun leven er, zo rond de ja
ren dertig, uitzag. Het museum ligt
midden in de Brabantse Biesbosch,
aan de andere kant van de rivier de
Merwede. Alleen het overtochtje
met het pontje is al de moeite waard
van een bezoekje. Ook over de
bloeiende visvangst in de Bies
bosch is in dit museum van alles te
zien. Het water stond in vroeger tij
den zo stijf van zalm en steur dat
"de Dienstbooden in haar Huyer
plachten te bedinghe datse niemeer
dan tweemael per weeck salm wil
den eeten".
Een gigantische landkaart met
daarop met lampjes aangegeven
vluchtroutes herinnert aan de be
langrijke rol die dit gebied in de oor
log heeft vervuld. De Duitsers
waagden zich niet graag in het ver
raderlijke natte oord waar ze de weg
niet kenden. Verzetslieden zagen
kans menig verdwaald Amerikaans
of Engels piloot uit het riet te red
den en naar veilige plaatsen te bren
gen.
De Zuidhollanders verhalen nog
steeds trots over deze oorlogsavon-
turen. Ze zijn trots op hun Bies
bosch en zijn geschiedenis. En te
recht, zo concluderen we al na één
dagje vertoeven tussen de rietsten
gels.
Om te genieten hoeft je niet naar het buitenland,
Nederland is ook heel mooi.
Elke provincie heeft wel iets aantrekkelijks.
Of je nu een liefhebber bent van lekker eten, of dat je op
zoek bent naar oude liedjes en verhalen er is altijd wel
iets van je gading.
Op deze pagina wat suggesties voor mensen die graag
ronddwalen in oude pandjes.
Op zoek naar het oudste gebouw in Gelderland, Utrecht,
Noord-Holland en Zuid-Holland.
Het ligt er zo idyllisch bij, verscho
len in de lommerrijke bossen langs
de Langbroekerwetering: kasteel
Walenburg. Een gammel bruggetje
over de gracht, waarin een moeder
eend haar zes piepende kuikentjes
de weg wijst, houdt bezoekers op eer
biedwaardige afstand van Utrechts
oudste pand. uit het begin van de
13de eeuw. Even dwalen de gedach
ten bij die fraaie aanblik af naar de
tijd van ridders en kasteelheren.
Maar het lawaai van een plotseling
overscherende straaljager van de
vliegbasis Soesterberg doet je in één
klap beseffen dat ook in deze mooie,
historie-rijke provincie de tijd niet
stil heeft gestaan.
Dat de zware, vierkante woonto
ren - de Donjon - met later aange
bouwde stijlvolle woning er na ruim
700 jaar nog staat is te danken aan
E.A. Canneman. Deze architect van
de Rijksdienst voor de Monumen
tenzorg lapte het vervallen pand
rond '65 op en mocht er na zijn pen
sionering - als dank - gaan wonen.
Bovendien is het aan diens vrouw te
danken, zo vertelt de huidige bewo
ner Van Lynden van Sandenburg,
dat er achter het kasteel zo'n schitte-
Een prachtig gezicht op de ronde
toren van kasteel Walenburg.
(Foto GPD)
rende tuin met vooral veel rozen en
keurig gesnoeide heggen ligt.
Een tuin die, in tegenstelling tot
het kasteel zelf, door de Nederlandse
Tuinenstichting voor het publiek
wordt opengesteld op 8 en 26 augus
tus en 12 september kunnen liefheb
bers zich nog tussen 10 en 17 uur
voor vijf gulden (kinderen tot -12
jaar de helft) van die schoonheid
overtuigen.
Walenburg is maars een van
de vele kastelen en
buitenhuizen, waaraan het
gebied tussen de bosrijke
Utrechtse Heuvelrug en de
(Kromme) Rijn en Lek rijk is.
De WV in het aan de rand van
die 'rug' gelegen mooie Doorn,
waarin ook Simon Vestdijk
een tijd heeft gewoond én
geschreven, verstrekt graag
een kastelenroute van 50 of 20
km. De kortste route langs de
kastelen van o.a. de
Langbroekerwetering, met
fraaie namen als Sterkenburg,
Hinderstein, Leeuwenburgh.
Lunenburg, Sandenburg en
IVlolenstein. leent zich ook
prima als fietstocht. Helaas
zijn deze kastelen niet te
bezichtigen en in de zomer
door de begroeiing vanaf de
weg soms moeilijk te zien,
maar met de fiets of te voet
kan men er toch aardig dicht
in de buurt komen.
door
Peter ten Cate
door
Hans Janssen
Op de zonnige dag waarqp wij de
Zuid-Veluwe bezochten waren ze er
ook, de Amerikanen en de Duitsers,
van wie sommigen terugkomen
naar de plek waar ze 45 jaar geleden
zoveel hebben meegemaakt. Na
hun bezoek aan Airborn, de be
graafplaatsen en de andere monu
menten hebben ze echter ook oog
voor andere bezienswaardigheden
en die biedt de Zuid-Veluwe volop.
Dit deel van de Veluwe is bij het
grote publiek niet zo befaamd als
'vakantie-oord' als het noorden, met
al zijn bungalowparken en cam
pings, meldt de WV in Arnhem.
"De streek hier is ook eigenlijk be
ter geschikt voor een bezoek van
paar da.gen, een lang weekeinde
de Tweede Wereloorlog
De kerk van oosterbeek die
in de eerste plaats de bekende na
men van het Arnhemse Openlucht
museum, Burgers Dierenpark en
het Kroller Müller-museum, maar je
kunt ook denken aan een dagje Arn
hem, de natuur van de zuidrand van
de Veluwe, met prachtige fiets- en
wandelroutes door bos en hei, wat
Wie z'n maag zo langzamerhand
voelt knorren kan in Doorn ook alle
kanten op, variërend van het panne
koeken- en poffertjesrestaurant De
Wensput (richting Driebergen) tot
Chalet St. Helenaheuvel op het
hoogste punt van de prachtige
Kaapse bossen (richting Maarn).
Een mooie afsluiting van een be
zoek aan Doorn en rondgang langs
de kastelen in het zuidoosten van
Utrecht is een uitstapje naar Wijk
bij Duurstede. Deze nog gedeelte
lijk ommuurde, in de zevende eeuw
onder de naam Dorestad ontstane
plaats heeft een zeer bewogen ge
schiedenis achter de rug. Beziens
waardig is vooral de aan de rand van
de stad gelegen ruine van het kas
teel Duurstede. Je kunt er omheen
lopen, maar er is ook een terrasje
aan de voet van de markante toren.
Kasteel Doorwerth, hier kan ook wat gedronken en gegeten worden
Wijnmuseum
Eén van Arnhem's leukste, maar
ook meest verborgen attracties is
het Nationaal Wijnmuseum, in de
kelders van het wijnkopershuis
Robbers en Van den Hoogen, een
bedrijf dat al bijna 150 jaar bestaat.
In de enorme gewelven liggen om
en nabij twee miljoen flessen te .rus
ten'. Daarnaast zijn er enorme fus
ten en tanks te zien, met daarin nog
eens 200.000 liter rood, wit of rosé.
De bezoekers (individuele lief
hebbers kunnen op zaterdag te
recht, groepen ook door de week)
krijgen een kijkje in de .keuken' van
de wijnbereiding, worden rondge
leid door de enorme onderaardse
buiten de stad gelegen, zeker 100
jaar oude speeltuin Westerbouwing,
inmiddels uitgebreid tot een avon-
turenpark in het klein. Ooit begon
nen als twee tafels onder een oude
linde, waar ,fris' werd geschonken,
heeft ook hier het 'massatoerisme'
toegeslagen. Westerbouwing heeft
nu een enorm terras met uizicht op
de Nederrijn, waar je heerlijk in de
zon kunt zitten om naar het voorbij
trekkende scheepsverkeer kunt kij
ken.
Misschien nog wel leuker voor de
jonge toerist is de nog niet zo lang
geleden in Dieren (even boven Arn
hem) geopende speeltuin De Spe-
gangen en mogen - en dat is natuur
lijk het leukste onderdeel - ook
proeven.
Leuk voor kinderen is de vlak
lerij. Eigenlijk zou je het beter een
.speelbos' kunnen noemen, want
De Spelerij ligt midden in de na
tuur. Daar is bijvoorbeeld een mon-
key-rail aangelegd, die het mogelijk
maakt om, in navolging van Tarzan,
door het bos te slingeren. Rare trap
fietsen, veel eigengemaakte klim-
en speelwerktuigen, zelf brood bak
ken, schminken en geschminkt
worden; het zijn maar enkele van de
andere attracties in de .alternatieve'
speeltuin.
Kastelen
De Zuid-Veluwe kent een aantal
aardige kastelen. In Arnhem zelf
ligt het in 1762 voltooide Huis Zy-
pendaal, in een prachtig ingericht
park. De inrichting van het land
huis, dat werd bewoond door de re
genten van Arnhem en omgeving, is
voor een groot deel authentiek.
Kasteel Doorwerth in Renkum
ademt de sfeer van ridderfilms en
series als Floris en Sindala. Het op
een prachtige manier gerestaureer
de kasteel, dat oorspronkelijk stamt
uit de dertiende eeuw, is sinds enke
le maanden weer volledig toeganke
lijk voor het publiek. In de nrachti-
Oudste gebouw
van Gelderland
Het oudste kerkje van Nederland,
staat er op de borden die de bezoe
kers naar de Nederlands hervormde
kerk in Oosterbeek leiden. Het ge
bouwtje is te vinden in het zoge
noemde Benedendorp van Ooster
beek, prachtig gelegen achter een
paar wat minder oude, maar even
eens imposante bomen.
Gedurende de rondleiding wordt
de opmerking op de bordjes wat ge
relativeerd. "Er zijn nog andere heel
oude kerken, maar bij de oudste vijf
van het land hoort 'onze' kerk in elk
geval", weet vrijwilliger Schimmel.
De kerk die er nu staat is wat gro
ter dan het oorspronkelijke gebouw,
waarvan de stenen na de oorlog zijn
gebruikt voor de wederopbouw. Zo
werd de toren pas in de 14de toege
voegd aan het bijzondere zaalkerkje
- twintig bij acht meter - dat er al se
dert ongeveer 900 stond. De locatie
was ideaal, pal aan de Rijn (die la
ter wat verderop ging stromen), wat
de aanvoer van het tufsteen voor de
bouw makkelijk maakte. Ook lag
Oosterbeek op de bekende en veelge
bruikte handelsweg van Arnhem
naar Utrecht. De kerk deed dan ook
jarenlang dienst als reizigerskerk.
In 1599 werd de Sint Bemulphus-
kerk .protestant. Na 1900 werd er
exact midden in het gebouw een uit
de tiende eeuw stammende kogelpot
ontdekt, waarschijnlijk in vroeger
jaren èen bron onder de kerk. Ver
der is ook de plek waar de klok werd
gegoten gevonden. In de oorlog
raakte de inmiddels uitgebreide
kerk zwaar beschadigd. In de jaren
erna is hij in zijn oude glorie her-
ge gebouwen zijn drie musea ge
huisvest, waaronder het eigenlijke
Kasteelmuseum en het Nederlands
Jachtmuseum.
Voor een hapje of een drankje kan
men ook in Doorwerth terecht. Er is
een prachtig restaurant ingericht, in
de stijl van vervlogen tijden. Verder
is er een knusse theeschenkerij met
een groot terras - vooral op rustige,
zonnige dagen een heuse aanrader.
Wie van Arnhem naar Doorwerth
rijdt, over Oosterbeek, lijkt uit de
moderne tijd te ontsnappen. Na de
sluizen van Driel, een stukje super
techniek', volgt al snel de weg naar
het kasteel. En die route op zich is al
meer dan de moeite van het bezoek
waard. Prachtige oude bomen om
geven kleine waterpartijen. Samen
ademen ze de rust van eeuwen.
De .laatste' gemeente in het Zuid-
Veluwe-gebied is Rhenen, op de
helling van de Grebbeberg, .pootje-
badend' in de Rijn. Het is misschien
wel het meest heuvelachtige stadje
in het midden van Nederland, met
als markant middelpunt de toren
van de Cunerakerk. In Rhenen is
ook museum Het Rondeel te vin
den, met een aardige expositie over
de tabakscultuur in ons land.
Eenmaal in Doorn is een bezoek aan
Huis Doorn aan de Langbroeker-
weg een verplicht nummer. Dit sta
tige buitenverblijf, gelegen in een
prachtig park, was van 1920 tot 1941
de laatste woonplaats van de ver
bannen Duitse keizer Wilhelm de
Tweede, tevens koning van Prui
sen. Huis Doorn is nu een museum,
ingericht met allerlei kunstschatten
uit de vroegere Duitse paleizen,
zoals meubelen, schilderijen, gobe
lins, Saksisch porselein en een unie
ke zilvercollectie. Ook is er de we
reldberoemde collectie snuifdozen
van vorst Frederik de Grote (1712-
1786) te zien.
Wie Edam hoort denkt aan
kaas. Kaascentrum is Edam al
eeuwen. De Waterlandse
boeren uit de hele omtrek
brachten hun kaas naar het
stadje dat in de twaalfde
eeuw ontstond als
nederzetting van boeren en
vissers bij de uitmonding van
het stroompje de Ye.
door
Jan Kees van der Paauw
Het centrum van de kaasmarkt, dat
na de drooglegging van de Beem-
ster en de Purmer verder opbloeide,
is nog steeds af te zien aan de Waag
van Edam. Daar wordt het (fa
brieksmatige) produkt, met dank
aan de toerist, nog steeds even gre
tig te gelde gemaakt.
Het oudste
gebouw
van Noord-Holland
Wie in hartje Edam voor het pand
aan de Voorhaven 105 (hoek Bree-
straat) staat, heeft niet het besef
voor een écht oud woonhuis te staan.
Toch is het grijs-groen geverfde hou
ten huis het oudste van Edam in
haar soort. In het begin van deze
eeuw was het nog als schilderswerk
plaats in gebruik. Uit die tijd stam
men ook de oudste afbeelding van
het huis, dat grotendeels is opge
bouwd uit eikenhout.
Door $e eeuwen heen is het pand'
regelmatig - al dan niet ingrijpend -
verbouwd. Onderzoekers gaan er
van uit dat het voor 1550 is gebouwd
als winkel of bedrijfspand en dat
ondermeer de deurpartij nog geheel
oorsponkelijk is. De beide vensters
aan weerszijden van de deur stam
men vermoedelijk uit de zeventien
de eeuw en zijn pas aangebracht bij
een verbouwing in die periode.
De meeste buitenlui, die vanuit
Amsterdam over de oude E-10 via
Waterland richting Edam toeren en
elkaar vervolgens voor de kleine
toonbank verdringen, beschikken
niet over een Nederlands paspoort
maar wel over een camera. Die mag
bij een wandeling door Edam niet
ontbreken.
Edam is een typisch IJsselmeer-
stadje. Met grachten, fraai gerestau
reerde koopmanswoningen en bij
behorende theekoepels, met even
zorgvuldig bewaarde kleinere huis
jes, kaaspakhuizen, ophaalbrugge
tjes en rustieke plekjes. In de haven
ontbreekt zelfs een afgemeerde bot
ter van blank gelakt eiken niet. Met
zo'n boot kunnen in juli en augustus
via de stichting VW 4 tochten over
het IJsselmeer gemaakt worden.
rScheepsbouw was belangrijk
voor de stad. Maar liefst 33 werven
telde Edam in de 16de eeuw. De hel
ling bij de Kwakelbrug stamt uit de
tijd van de Oostinische Compagnie.
Voor het hout werd menige boom in
Noord-Holland gekapt en dat is de
reden dat bos in deze provincie
schaars is geworden.
Een wandeling door de oude kern
maakt duidelijk dat het er, toen het
IJsselmeer nog Zuiderzee was, aan
rijkdom niet ontbrak.
Middelpunt van Edam is het
Damplein uit 1624 met het statige
stadhuis uit 1737. Wie daar binnen
stapt en meteen de eerste deur
rechts neemt staat in het kantoor
van de VW. Die heeft een handig
(gratis) plattegrondje in de aanbie
ding, voorzien van de nodige bijzon
derheden over bezienswaardighe
den, zoals de Grote of St. Nicolaas-
kerk met veel gebrandschilderde
ramen uit de zeventiende eeuw, de
Speeltoren met het oudste carillon
van Noord Nederland (1561) en de
Waag uit 1778 aan de Kaasmarkt.
Aan het Damplein is in een Laatgo
tisch woonhuis een museum inge
richt.
Wie de benen wil strekken komt
vanzelf uit bij het Damhotel bij het
stadhuis: een oud pand met een
bruin café en een restaurant. Daar
kun je voor tien gulden vijftig een
knapperige schol met sla en frites
naar binnen werken. Broodjesza- elkaar aan, hetgeen bewijst dat de
ken en snackbars gaan verder de handelsgeest in Edam na vele eeu-
concurrentieslag probleemloos met wen nog niet verdwenen is.
Op een steenworp afstand van
Huis Doorn ligt recreatiepark Het
Rosarium, dat als slogan „Waar ook
een keizer zijn ontspanning vond"
voert. Het fraaie smeedijzeren toe
gangshek met de grote gekroonde
W is destijds door de inwoners van
Doorn aan de keizer geschonken.
Nu kunnen bezoekers, vooral ou
ders met kinderen en groepen, er
zich vermaken met meer eigentijd
se attracties als trampolines, mid
getgolf, trapskelters, jeu de boules
en barbecue's.
Maar Doorn heeft veel meer te
bieden, zoals de bowlerie in sport
hal Steinheim, zuivelboerderij Gee-
restein (vlakbij Het Rosarium),
huifkarbedrijf De Graaf en niet te
vergeten het Von Gimborn Arbore
tum aan de Vossensteinseweg. In
deze in 1924 in landschappelijke
stijl aangelegde (27 ha grote) bo-
menluin is een grote verscheiden
heid aan naald- en loofhout, wilde
boomsoorten en typische kweek-
produkten te zien. Ook zijn er ge
deelten met een geheel eigen sfeer,
zoals de Heidetuin, het Rhododen
dron- en Tsugabos. Er zijn drie wan
delroutes en om de toegangsprijs (1
gulden, wandelgids 4 gulden) hoeft
de liefhebber een bezoek aan dit do
rado beslist niet te laten.
Oudste gebouw van Zuid-Holland
Kunstenaar Ron Gennisse woont in het oudste huis van Zuid-Holland.
Huis Henegouwen in Dordrecht. Echt fraai oogt het huis niet. Tussen de sta
tige monumenten in de Wijnstraat valt het enigzins haveloos ogende pand
zelfs een beetje uit de toon. Maar dat het echt oud is, meer dan 700 jaar zelfs,
kun je wel zien. Alleen al aan de 60 centimeter dikke muren. En binnen, aan
de hoge plafonds en de oude houten sponningen waarop vroeger het leren
behang gespannen werd.
Het pand herbergt nu een handjevol kunstenaars, dat er z'n atelier heeft.
In de twee kamers, waarin de schildersezel en drukpers staan van Ron Gen
nisse, speelden zich zo'n zeshonderd jaar geleden de schranspartijen af van
de graven van Holland. Sinds 1389 was Huis Henegouwen een herberg en
stond het zelfs bekend als huis van lichte zeden.
Hoe oud het oudste huis van Zuid-Holland precies is, is niet bekend. Vast
staat dat het al voor 1293 in bezit was van ene Rikout van Noordeloos.
Bijzonder in het nog tot en met 31
oktober geopende museum is de
speciale expositie van keizerlijk zil
ver en keizerlijke menu's, die het
Wilhelm en de zijnen mogelijk
maakten ook in ballingschap een
vorstelijk leven te leiden.
