Grappige expositie
van boeken die
geen boeken zijn
Een al te duidelijk verhaal
Candy Dulfer werkt samen met Piince
Indrukwekkend spel van Jean Guillou
Luis Bunuel en Dali
in koekjestrommel
Overzicht fotograaf Duane Michals in Breda
ZATERDAG 29 JULI 1989
PAGINA 29
De saxofoniste Candy Dulfer - bereidt Prince een plaat voor en in dat'bij Prince morgen alles ook nog
j dochter van saxofonist Hans Dulfer Los Angeles zou een videoclip wor- heel anders zou kunnen zijn'.
- is op dit moment in Amerika om den opgenomen. Candy's rol daar- Als de clip er komt zou dat gaan
daar allerlei plannen uit te werken bij is nog onduidelijk, en haar ou- om een van tfe nummers die Prince
met popster Prince. In Minneapolis ders laten heel relativerend weten maakte voo* de film 'Batman'
Concert door Jean Guillou op het Van den
Heuvel-orgel in de Nieuwe Kerk te Katwijk
aan Zee. Gehoord 28 juli in de "Internatio
nale orgelserie 1989".
"Op verzoek van de Kerkvoogdij
vragen wij u beleefd, niet te ap-
plaudiseren". Hoe beleefd dit ver
zoek ook moge zijn, een daverend
applaus kon niet uitblijven na dit
fenomenale orgelconcert, uitge
voerd door de hoofdorganist van
het Van den Heuvel-orgei in de
St. Eustache te Parijs. Ja, u leest
het goed, ook Parijs mag zich
sinds kort verheugen in een Hol
lands bouwwerk. In september
wordt dit Van den Heuvel-orgel
officieel, in gebruik genomen en
bij deze feestelijke muzikale aan
gelegenheid zal (hoe kan het ook
anders) de "Stichting Orgelcomi
té - Nieuwe kerk - Katwijk aan
Zee" op uitnodiging voltallig aan
wezig zijn.
Maar nu terug naar Gouillou.
Het meest indrukwekkende van
zijn spel is zijn onnavolgbare regi
stratie, waarin registers of regis-
tercombinaties naadloos en
steeds totaal verrassend op elkaar
volgen. Zijn eigengereide spel is
zó apart en innemend, dat je je
soms afvraagt of er een werk van
Handel (of Brahms) gespeeld
wordt of een compositie van Guil
lou zelf; irritant zou het zijn, als
het niet zo kleurrijk en virtuoos
ten gehore werd gebracht.
Het Orgelkonzert nr. 10 in d-
moll van Handel begint met een
Adagio, dat meteen door z'n tere
en delicate registratie indruk
wekkend bleek. In de Cadence en
het Largo, de ruimte die Handel
open liet voor eigen bewerking,
kwam op Handeliaanse wijze
tóch helemaal het grillige spel
van Guillou vrolijk, bijna schert
send uit de verf. Ook daar'was de
Hobo voor het Largo prachtig ge
kozen.
Maar zijn echte originele kun
nen kwam pas goed tot uiting in
Guillou's bewerking van de
"Schilderijen van een tentoon
stelling"' van Modest Petrovitsj
Moussorgsky (1839-1881). Als
Ravel dit stuk op meesterlijke
wijze kan orkestreren, moet een
organist-componist als Guillou
dit voor zijn orkestraal-symfo-
nisch instrument kunnen evena
ren. De première van deze tran
scriptie was gisteravond overwel
digend. Balakirev en Rimsky
Korsakof (twee van de vier mu-
ziekvrienden van Moussorgsky,
"het machtige hoopje" genaamd)
harmoniseerden de Russische
volksmuziek volgens de princi
pes van de Westerse muziek.
Moussorgsky was er zich echter
van bewust, dat de Russische
volksmuziek een geheel andere
harmonisatie verlangde. Deze
persoonlijke harmoniek (die door
zijn tijdgenoten voor onbeholpen
werd aangezien) was gisteravond
helder én dramatisch aanwezig,
in alle "promenades" (wandel
gangen van de tentoonstelling) in
steeds wisselende sfeer en in elk
schilderij.
Soms zorgde Guillou voor ex
tra verrassingen: Bydlo (oude
Poolse wagen) was geen trage
krakende kar, die moeizaamheid
of leed uitbeeldde, maar een le
venslustige gesmeerde wagen,
die vrolijk op weg gaat. Het "bal
let van de kuikentjes in hun eier
schalen" werd onder de handen
van Guillou een fijn kantwerk
van kleine schetterende diertjes,
geestig aangegeven door de Pic
colo en de Bourdon. Als slot de
"statige pracht van Kiew's oude
stadpoort", waarin Guillou magi
straal uitpakte, dit monument vol
pracht en praal op z'n grondves
ten deed schudden, waarop bo
vengenoemd applaus terecht
volgde.
LIDY VAN DER SPEK
door
Gerlof Leistra
Maar je kunt nog een stapje verder
gaan. In de Koninklijke Bibliotheek
in Den Haag is op dit moment een
bijzonder aardige expositie te zien
van boeken die geen boeken zijn.
Boeken waar je alles mee kunt
doen, behalve lezen. En al rondwan
delend val je letterlijk van de ene
verbazing in de andere. Allereerst
over de toegepaste materialen:
lood, marmer, hout, karton, kera
miek, noem maar op. Sommige
'boeken' zijn kunstobjecten die een
beeldverhaal vertellen. Maar er zijn
ook allerlei gebruiksartikelen te
zien die alleen maar de vorm van
een boek hebben: spaarpotten bij
voorbeeld, aanstekers, flessenhou-
ders en beddekruiken, een peper
en zoutstelletje en een poederdoos.
Je kunt het zo gek niet verzinnen of
het bestaat.
Een van de mooiste bezienswaar
digheden op de expositie is echter
een houten object uit 1800. In dichte
toestand lijkt het een stapel kloeke
delen van de een of andere encyclo
pedie. Eenmaal geopend blijkt het
echter een ouderwetse poepdoos te
zijn: in het bovenste 'boek' is voor
dat doel keurig een gat uitgespaard.
En van binnen is het zaakje natuur
lijk hol. Een soort chemisch toilet
avant la lettre dus.
Smokkelaars
Grappig is ook de vondst van de
Vlaamse poëet Marcel van Maele:
'Gebottelde gedichten' uit 1977. In
een klein formaat whisky-fles zit
een opgerold stuk papier met daar
op een gedicht. 'Pocket editie', ver
meldt de fles ten overvloede. Ook
leuk zijn de voorbeelden van boe
ken die gebruikt zijn door smokke
laars. Te zien zijn twee uitgesneden
exemplaren waarin respectievelijk
drugs en gestolen diamanten wer
den vervoerd.
net verschenen boek 'De wereld een
reiziger' beschrijft Nooteboom op
de manier die alleen hij lijkt te be
heersen een boek dat geen boek is:
een strand aan" de Californische
kust. 'Naar dit strand ga ik uitslui
tend om te lezen, het is een boek,
het heeft zijn eigen schrift Het boek
wordt geschreven waar ik bij ben,
het schrijft zichzelf voortdurend.
De krab schrijft zijn scheve spoor,
de zee wist het uit. De steltloper
schrijft een zin, ik knik dat ik hem
begrijp, de zee laat de tekens glan
zen, vloeit ze af, even staan ze daar
op de opdrogende bladzij van het
zand, de censuur van de meeuwen
verandert de tekens, nu staat er iets
anders. Dan komt de zee terug en
laat een regel achter van schuim. Ik
lees wat er staat maar de zee is niet
tevreden, hij is een echte schrijver,
zo had hij het niet bedoeld. Door
strepen, wegkrassen, corrigeren. Is
dit het? Nee, ook niet, weg ermee.
Nu bemoeit het zand zich er ook
mee, geulen, kerven, gootjes, rib
bels. De wind heeft een andere me
ning en zijn eigen boek, vijf meter
verder schrijft hij het gedicht van
zand dat voor hem uitloopt.'
Gekuch
Een prachtige beschrijving, maar
mijn hoofd sloeg op hol. Overal be
gon ik boeken -in te zien. Kijk, daar
een boek in de wei! En daar die
wolk, net een boek. Toen hoorde ik
gekuch tegenover mij. "Voelt u zich
niet goed?", vroeg de vrouw tegen
over mij.
"Nee, maar hoe kunt u dat zien?"
„Ach, van sommige mensen is het
gezicht net een open boek!"
Keramisch boek in spijkerschrift.
Boeken gebruikt voor een ouderwetse poepdoos. (foto gpd)
De Koninklijke Bibliotheek ligt
Na zoveel 'fake'.-boeken, kom je huis, zocht ik daarom gezelschap bij pal achter Den Haag CS. De expo-
smachtend naar een echt boek weer Cees Nooteboom. Maar het onder- sitie i
r buiten. In de trein op weg r
werp liet mij niet met rust. In zijn 17.00 uur. Toegang gratis.
BARCELONA (GPD) - Een film
van Luis Bunuel, opgenomen in
1930 in het huis van de eind vorig
jaar overleden Spaanse surrealist
Salvador Dali in Cadaques
(Noord-Spanje) dreigt verloren te
gaan. En daarom hebben een aan
tal Dali-kenners een beroep op de
Spaanse regering gedaan om in te
grijpen.
Het bestaan van de film kwam
vorig jaar bij toeval aan het licht
tijdens een interview van drie Da-
li-kenners met de zuster van de
excentrieke Catalaanse surrea
list. De drie, de Britse historicus
Ian Gibson, kunstcriticus Rafael
Santos Torella en producer Ro
man Gubern, maakten dit inter
view in het kader van een docu
mentaire voor de Spaanse televi
sie over de geschiedenis van sur
realisme op het Iberisch schierei
land.
De hoogbejaarde zuster van
Dali, Anna Maria Dali, die in mei
dit jaar overleed, maakte onge
vraagd een verwijzing naar de
film. Bunuel had die in 1930 in
Cadaques opgenomen, vlak voor
dat de filmer uit Aragon zijn be
roemde L'age d'Or maakte. Op de
vraag van de interviewers waar
die film dan was, haalde zij uit een
andere kamer een koekjestrom
mel tevoorschijn, met daarin de
film, die tussen de vijf en tien mi
nuten moet duren.
Ze weigerde echter de film af te
staan of toestemming te geven
om er epn kopie van te laten ma
ken. Volgens haar ging het
slechts om 'familiekiekjes zonder
enige verdere waarde'. De Dali-
kenners besloten hierop voorlo
pig de kwestie te laten rusten. Na
de dood van Anna Maria Dali be
gonnen zij zich echter ongerust te
maken, vooral toen bleek dat er
geen erfgenamen waren en dat
het wel eens een hele tijd kon du
ren, voordat duidelijk was wat er
met haar bezittingen gaat gebeu-
De drie kenners vrezen met na
me, dat de 'film-in-de-koekjes-
trommel' van Bunuel in verkeer
de handen kan komen of wegge
gooid wordt, omdat iemand het
belang ervan niet inziet en daar
om hebben zij een beroep op de
Spaanse regering gedaan om in te
grijpen. Ze verzochtten tevens de
Catalaanse deelregering uit te
vinden of er in iedere geval niet
een kopie van kan worden ge
maakt, die dan beheerd moet
worden door het Filmmuseum
van Catalonie.
Volgens de woordvoerder van
de drie, Roman Gubern, is moei
lijk vast te stellen, wat de waarde
van het filmpje is, maar vanuit
kunsthistorisch oogpunt kan die
enorm zijn. Het bijna zestig jaar
oude filmpje moet zo'n beetje het
laatste contact tussen Bunuel en
Dali vertegenwoordigen, aange
zien de twee Spaanse surrealisten
vlak daarna van elkaar ver
vreemd raakten, onder meer door
Dali's latere vrouw Gala.
Zelfs al zouden er op het film
pje uiteindelijk slechts familie
kiekjes staan, dan nog is het van
belang, aldus Gubern in een open
brief in El Pais: "Het moet van
fundamentele waarde zijn voor
ieder die het Spaanse surrealisme
wil bestuderen en het idee dat de
ze film in een koekjestrommel be
waard wordt, is bijna onverdraag
lijk. Laten we ons uiterste best
doen de film te redden".
DEN HAAG Boeken zijn
om te lezen en anders niets.
Op het eerste gezicht valt er
weinig tegen deze stelling in
te brengen. Toch is ze niet
sluitend. Foto- en kunstboe
ken bijvoorbeeld zijn om
naar te kijken en door te bla
deren. En iedere boekenlief
hebber kent het verschijnsel
van boeken die je alleen
maar wilt hebben. Omdat
het een eerste druk is. Of om
dat je de omslag zo mooi
vind. Of omdat het boek zo
prachtig is verzorgd. Boeken
zijn er dus ook om te bekij
ken of te betasten.
door
Rob Schoonen
Duane Michals - wel de uitvinder
van de geënsceneerde fotografie ge
noemd - studeerde in Denver en
New York. Vooral de opleiding in
de 'Big Apple' was van belang voor
zijn eerste stappen in de kunstwe
reld. De studie vormgeving aan de
Parsons School of Design in New
York kreeg kort daarna vorm toen
Michals werd benoemd als art-di
rector bij tijdschriften als Dance en
Time. In diezelfde periode (1958)
maakte hij een drieweekse reis door
de Sovjet-Unie. En - als ieder ander -
nam ook Michals een fotocamera
mee. De presentatie in Breda begint
dan ook heel toepasselijk met die
foto's. Het is het begin van een. won
derlijke loopbaan.
De zeeman in Minsk of de bloe
menverkoopster in Kiev: het 'zijn fo
to's zoals elke - in kunst of mensen
geïnteresseerde - persoon die zou
vastleggen. Je ziet aan de personen
dat ze zich zeer wel bewust zijn van
de man achter de camera. Beiden
tonen zich wat onwennig, maar ook
vereerd met die aandacht. Opval
lend is trouwens dat Michals ze vrij
wel zonder decor (tegen een kale
muur) heeft gefotografeerd. Ze zou
den in een studio gemaakt kunnen
zijn. Dat is niet helemaal onbelang
rijk want de kunstenaar heeft zich
ook later vrijwel uitsluitend bezig
gehouden met het fotograferen in
interieurs.
Veelzeggend zijn ook de foto's die
hij maakte van zijn (latere) vriend
Andy Warhol. De excentrieke beel
dende kunstenaar, die zo veel bete
kende voor de Pop Art, staat afge
beeld met beide handen voor zijn
gezicht. Veelzeggend, omdat ze aan
geven in welke richting de fotograaf
zich in die tijd bewoog. Voor Mi
chals was een afbeelding als zonda-
Werk van Duane Michals: 'Self-portrait as if I were dead'
nig onvoldoende. De fotografie is
naar zijn idee zeer geschikt om - ver
gelijkbaar met de beeldende kunst
en dan vooral het Surrealisme -
daadwerkelijk een 'verhaal' te ver
tellen. Een 'verhaal' doelbewust en
helder op de plaat vastgelegd. Mi
chals neemt geen genoegen met het
verhaal van de foto zelf, hij wil er
een verhaal achter steken. En wat
ligt dan meer voor de hand - aan
dachtig de tijdspanne - om daar de
surrealistische zienswijze voor te
gebruiken.
Dat komt in eerste instantie voor
al tot uiting door de door hem gefo
tografeerde figuren. Naast Warhol
zien we onder anderen ook Marcel
Duchamp, René Margritte en Gior
gio de Chirico. Een veelzeggende
keuze. Met de foto's die hij maakte
van Margritte in 1965 lijkt hij defini
tief te hebben gekozen voor de
geënsceneerde fotografie. De dub
belopname (een schildersezel en
het portret van de schilder zijn met
elkaar verweven) is niet alleen een
werk dat rechtstreeks verwijst naar
de zienswijze van de Belg, maar ef
fent ook de weg die Michals later
consequent zal bewandelen.
Ruimte
Maar de foto's als 'Selfportrait as so
meone else' of 'Selfportrait as if I
were dead' gaven hem klaarblijke
lijk niet genoeg ruimte om zijn ver
haal kwijt te raken. Perfect in scène
gezet, compositorisch allemaal zeer
verantwoord, is de clou voor Mi
chals blijkbaar nog niet voldoende.
De foto-sequenties (een serie fo
to's die qua vormgeving en /of the
matiek bij elkaar horen en een ver
haal weergeven) lijken dan uit
komst te bieden. Een serie als 'Para
dise Regained' uit 1968 bij voor
beeld laat aan duidelijkheid niets te
vrouw verliezen bij elke foto stelsel
matig kledingstukken terwijl de
kantoorruimte langzaam maar ze
ker wordt omgetoverd in een soort
oerwoud. Het is een typische Mi
chals' foto. Artistiek verantwoorde
reeksen waar binnen één tel 'het
verhaal' wordt verteld. Soms kun je
daar om glimlachen, vaker haal je
wat vertwijfeld de schouders op.
Waarom zo hap en klaar weergege
ven? Er blijft voor de beschouwer
vrijwel niets over. Hij wordt een
voudigweg geconfronteerd met een
compleet beeld en kan niets anders
doen dan (dat verhaal) slikken.
Weer wat later maakt de man het
helemaal bont. Naast de foto's
plaats Michals dan (1977 en verder)
behoorlijk forse tekstblokken.
Daarin wordt dikwijls op wat onbe
holpen wijze een enigszins moralis
tisch of filosofisch getint verhaal
weergegeven. De foto's lijken in die
series vaak van minder belang, hoe
knap ze op zich ook zijn. Het heeft
dan allemaal iets van een goede car
toon.
Ook heeft Michals zich vanaf dat
(foto GPD)
tijdstip geworpen op de combinatie
fotografie-schilderkunst. Maar ook
dat tnag geen succes worden ge
noemd. In vrijwel niet een beeld
geeft het geschilderde de foto een
duidelijke meerwaarde. In veel ge
vallen doet het gepenseelde zelfs af
breuk aan de afbeelding. Met zijn
zoektocht naar de meest effectieve
(onthullende?) fotografie heeft hij
hier toch echt een doodlopende weg
ingeslagen. Series als 'The Human
Condition' of 'The spirit leaves the
body' doen verlangen naar zijn eer
ste portretten. En dat heeft niets
met conservatisme, maar alles met
kwaliteit van doen.
Tentoonstelling: 'Duane Mi
chals, retrospectieve 1958-1988'.
De Beyerd, Boschstraat 22, Breda.
Open: di. t/m vr. van 10-17 uur; za.
en zo. van 13-17 uur. Tot 28 augus-
tus.
FOTO-EXPOSITIE - Fotomania in
Rotterdam exposeert van 5 augus
tus tot en met 2 septemper werken
van elf fotografen. Het elftal bestaat
uit Rommert Boonstra, Harry Sen-
gers, Wijnanda Derro, Robbert
Roos. Frans van Lent. Clemons
Zalm. Erwin Olaf, Hans van Manen,
Luuk Huiskes, Anja de Jong en Joy
ce de Gruiter. De galerie toont zo
wel nieuw als oud werk van deze fo
tografen. Fotomania is geopend van
dinsdag tot en met zaterdag van
12.00 tot 17.00 uur.
AMSTERDAM Dit is geen uitbreiding van de Stopera in Amsterdam, maar het imposante decor van gasbe-
tonblokken en steigers van de Londense theatergroep Station House Opera die in het kader van het Zomerfestijn
met de voorstelling 'Robespierre's vision' optreedt. (foto anefoi
BREDA - De Beyerd heeft er
een goede gewoonte van ge
maakt om in, of rond de zo
merperiode aandacht te
schenken aan fotografie. Be
kende, maar ook minder be
kende fotografen hebben in
middels hun werk aan de
muren van het centrum ge
hangen en dit keer is het de
beurt aan de Amerikaanse
fotograaf Duane Michals. De
relatief kleine foto's dateren
uit de periode 1958-1989.
Een retrospectieve derhalve,
die een goed idee geeft van
Michals' visie op de fotogra
fie.
