De kip mag straks meer kip zijn
5Misschien stop ik er wel mee9
Pluimveehouders vrezen zware slag als leshatteriien verdwijnen
ZATERDAG 29 JULI 1989
EXTRA
PAGINA 19
i
Een etagesysteem, het alternatief voor de legbatterij. De kiemen zitten niet meer in kooien, maar kunnen wat rondfladderen en scharrelen. urchieiiotoi
Als hel aan minister Braks ligt zullen
de legbatterijen in 1994 van het
toneel verdwijnen. Kippen hoeven
dan niet langer hun leven te slijten in
eén piepklein hokje, maar kunnen in
de nieuwe opzet een beetje
fladderen en scharrelen. Het
ministerie van landbouw noemt het
nieuwe systeem een diervriendelijk
alternatief. Maar dierbeschermers
zjjn niet echt enthousiast over de
komende veranderingen ("Het blijft
een kippenpakhuis"). En de
pluimveehouders zelf vrezen de
ondergang van hun bedrijf ("Dit is de
doodsteek").
door Margot Klompmaker
Eerst was er de kip. Een beest dat op
het erf een beetje rondscharrelde,
heen en weer fladderde en links en
rechts een korreltje van de grond
pikte. Als tegenprestatie produceer
de het beest op gezette tijden een ei.
Totdat de techniek de overhand
kreeg.
De kip werd batterijkip. In immense, ge
heel automatiseerde schuren werden de
beesten in kooitjes van gaas gestopt met
maar één doel: eieren leggen. De kip
werd legmachine, de boer haar monteur.
Het enige contact tussen mens en dier
vond plaats als een kip doodging en uit
de kooi verwijderd moest worden. Of bij
de jaarlijkse vervanging van alle kippen
door een nieuwe lichting.
Er rezen protesten bij het publiek, aan
gespoord door dierbeschermers: ging dit
niet wat al te ver? De scharrelkip beleef
de een comeback. Op bescheiden schaal
en in aangepaste vorm. De dieren moch
ten uit de kooien en een beetje rondlopen
in de schuur. Van een vrij verblijf in de
buitenlucht was geen sprake, maar er
kon in elk geval weer worden geschar
reld. Het publiek toonde zich enthou
siast. De eieren waren duurder, maar de
kip had tenminste een beter bestaan. En
al was een scharrelei niet gezonder dan
een batterij-ei, het klonk prettiger.
Kruising
Inmiddels heeft het alternatieve eitje be
wezen geen losse flodder te zijn. Toch
komt het overgrote deel van de eieren
komt nog steeds uit de batterij. De mees
te pluimveehouders zweren bij dit sys
teem. "Het beste voor de kip en het goed
koopste voor de consument". De dagen
van de batterij lijken echter geteld. On
der jarenlange druk van actiegroepen en
de Tweede Kamer heeft minister Braks
(landbouw) onlangs bepaald dat alle bat
terijen over enkele jaren plaats moeten
maken voor het etage-systeem. Simpel
gesteld een kruising tussen een scharrel-
schuur en een legbatterij.
Wat betekent dit in praktijk? De kip
krijgt meer bewegingsvrijheid. De con
sument krijgt meer ljeus: naast het batte
rij-ei en het scharrelei straks het etage-ei.
De pluimveehouder krijgt niks. Hij lijkt
de grote verliezer. "Dit is de doodsteek
voor ons bedrijf', zo valt te horen.
De legbatterij. Een immense schuur
met zo'n 30.000 kippen op. naast, onder
en boven elkaar. De beesten zitten met
z'n vieren in kooien van 40 bij 50 centi
meter gepropt. Eruit kan niet. Alles is ge
automatiseerd: voedsel, drinken, afvoer
van eieren en mest. De kooien staan in
lange rijen, drie tot vier verdiepingen bo
ven elkaar. Wie zo'n schuur betreedt
komt ammoniakstank (vanwege de uit
werpselen), stof en een hels kabaal tege
moet.
Destijds, twintig jaar geleden, leek de
batterij een ideaal systeem. Het stelde de
boer in staat efficiénter, grootschaliger
en goedkoper te werken. Ook dacht men
dat de gezondheid van de kip ermee ge
baat was. Kippen die op de grond rond
scharrelen lopen in hun eigen ontlasting
te wroeten. Dat geeft parasitaire ziektes,
zoals darminfecties. Daarvan heeft een
kip op een rooster van gaas ,(waar de
troep doorheen valt) geen last.
Onvriendelijk
Dank zij het batterij systeem is Neder
land momenteel een van de grootste eier-
producenten en -exporteurs. Ruim 31
miljoen kippen slijten hun bestaan in
een legbatterij. Slechts een slordige 2
miljoen zijn scharrelkippen. Gemiddeld
legt een kip 300 eieren per jaar. Dat levert
in totaal zo'n 10 miljard eieren op, waar
van het grootste gedeelte over de grens
gaat Met name de Westduitsers consu
meren menig Hollands eitje.
Het ideale systeem bleek echter voor
het dier zelf uiterst onvriendelijk. Het be
staan van een batterijkip is kort maar he
vig. Met twaalf weken verwisselen de
jonge kippen de kooi van de fokker voor
de kooi van de pluimveehouder. Ruim
een jaar mogen ze aan de lopende band
eieren produceren. Daarna wordt de hele
batterij en masse vervangen door nieuwe
leghennen. De afgedankte kippen eindi
gen hun leven in de soepfabriek of in de
kroket.
Gekooid krijgt het beest nauwelijks de
kans zich als kip te gedragen, waardoor
batterijkippen van tijd tot tijd uit pure
frustratie in hysterie uitbarsten. Kippen
zijn gewend rondscharrelend op de
grond hun voer op te pikken. Af en toe
nemen ze een 'stofbad' om hun vleugels
te ontdoen van ongerechtigheden zoals
luizen. Het leggen van een ei is een heel
ritueel, dat bestaat uit afgezonderd in
een hoekje zitten en wat kakelen. Na een
minuut of tien is het ei gelegd en stapt de
kip triomfantelijk weg.
In een batterij zitten de kippen met el
kaar in een kleine kooi. Scharrelen, stof
bad, in alle rust een ei leggen: dit alles is
onmogelijk. Het legproces van een batte
rijkip duurt veel langer en gaat gepaard
met angstig gekakel (aldus dierweten-
schappers) en verwoede pogingen uit de
kooi te komen. Ook het 's avonds op stok
gaan, de favoriete manier van de kip om
te slapen, is er niet bij.
Rangorde
Onder kippen heerst een bepaalde
rangorde: er zijn belangrijke en minder
belangrijke kippen. Een kip die haar
meerdere niet uit de weg gaat loopt de
kans te worden gepikt. Dicht op elkaar
gezet kunnen ze nergens heen, met als
gevolg dat ze in verwoede gevechten ver
wikkeld raken. Om deze excessen te
voorkomen hebben pluimveehouders de
gewoonte snavels van batterijkippen af
te branden. Dat gebeurt op niet zachtzin
nige wijze. (Voor alle duidelijkheid: ook
wanneer veel scharrelkippen bij elkaar
zitten worden de snavels afgebrand).
De verwachting dat een batterij een
einde zou maken aan allerlei ziektes is in
de loop der jaren niet geheel bewaarheid.
De parasitaire ziekten verdwenen, maar
er kwamen andere kwalen voor in de
plaats. Leverafwijkingen, luchtwegin
fecties, darmontstekingen en niet te ver
geten 'batterijmoeheid', waarbij de die
ren door verzwakking letterlijk door hun
poten zakken en afgemaakt moeten wor
den. Uit een vorig jaar gehouden, voorlo
pig onderzoek is zelfs gebleken dat bij
een vergelijking tussen de gezondheid
van scharrelkippen en batterijkippen de
eerste groep beter scoorde.
Het etage-systeem dat nu als alterna
tief voor de legbatterij op tafel ligt, is
door pluimveehouders gekraakt. Maar
ook dierbeschermers, zoals de actie
groep Lekker Dier, plaatsen de nodige
kanttekeningen. Vijftien jaar heeft Lek
ker Dier zich verzet tegen de legbatterij.
Dat er iets anders voor in de plaats komt
stemt de groep allerminst tevreden. "Het
etage-systeem is een zinnig alternatief en
een belangrijke stap voorwaarts", meent
woordvoerder Paul Schaap. "Maar het
blijft een kippenpakhuis. Echt diervrien
delijk is het systeem niet".
Op stok
Schaap schetst de verschillen tussen een
batterij en het nieuwe systeem. In de bat
terij zitten de kippen vast in kooien. Uit
werpselen en eieren vallen door de bo
dem van de kooi op lopende banden of
komen terecht in speciale gootjes (de eie
ren) en op de grond (de poep). In het eta
gesysteem (ook wel volièresysteem) ge
noemd, zijn de kooien weg. De kippen
kunnen vrij rondfladderen van verdie
ping naar verdieping en ook op de grond
rondscharrelen. Op bepaalde verdiepin
gen is voedsel en drinken en kunnen ze
hun ei leggen. Op de bovenste stellage
kunnen ze 'op stok gaan'.
Schaap: "Het klinkt heel mooi, maar
ideaal is anders. Er zitten per stal nog net
zo veel kippen op een vierkante meter als
in een legbatterij. De kip heeft iets meer
ruimte, omdat hij heen en weer kan flad
deren. Je schrikt je te pletter als je zo'n
stal binnenkomt. Alles krioelt door el
kaar heen. Daar moet je als pluimvee
houder ook maar zin in hebben. Het is
heel onoverzichtelijk. In de chaos kun je
zieke of dode kippen niet op tijd signale-
"Uit proeven blijkt bovendien dat de
beesten massaal op de grond poepen.
Door die mest ontstaat ook veel meer
ammoniakvorming, waardoor het milieu
zwaarder wordt belast. Ook kunnen pa
rasitaire ziekten weer de kop opsteken",
vreest Schaap. "Het mooiste is kippen
buiten te laten rondscharrelen. Dat is
voor ons het beste alternatief. Maar daar
wil de boer niet aan. Pluimveehouders
willen graag een technisch systeem".
Het belangrijkste vindt Schaap dat de
kip straks meer kip mag zijn, al kan het
beest nog steeds niet echt normaal leven.
"Dit nieuwe systeem is een gigantische
stap. Een legbatterij is het rotste systeem
datje je maar kunt voorstellen. Dat daar
in nu verandering komt is een succes
voor de dierenbeschermers èn de consu
ment. Want als die geen scharreleieren
had gewild, was het nooit zo ver geko-
Het etagesysteem is ontwikkeld op 'Het
Spelderholt', het Centrum voor Onder
zoek en Voorlichting voor de Pluimvee
houderij. Het centrum heeft geëxperi
menteerd met 6500 kippen. In legbatte
rijen zitten gemiddeld 30.000 tot 40.000
kippen. Om een indruk te krijgen of het
nieuwe systeem ook op grote schaal
werkt wil Het Spelderholt bedrijven een
paar jaar ermee laten proefdraaien. Het
streven is de experimenten vóór 1994 af
te ronden. Dan moet de politiek een defi
nitieve beslissing nemen.
De pluimveehouderij heeft de plannen
van minister Braks neergesabeld. Dat er
wat moet gebeuren aan de excessen in de
legbatterijen, akkoord, maar niet op deze
manier, vindt men. Simpel weergegeven
komt de kritiek hierop neer: het nieuwe
systeem is een ramp voor de gezondheid
en de portemonnee van de pluimveehou
der.
Voorzitter Boonnen van de Nederland
se Organisatie voor Pluimveehouders re
kent voor wat een eierboer moet inleve
ren. Een etage-ei kost acht tiende van een
cent meer dan een batterij-ei. Dat lijkt
een verschil van niks. Maar, doceert de
voorzitter, een etage-kip die zo'n 300 eie
ren per jaar legt, kost de boer straks
2,50 extra. Uit omzetcijfers over het af
gelopen jaar blijkt dat de pluimveehou
der gemiddeld zo'n 2 gulden per kip
heeft verdiend. Kortom: de boer gaat er
alleen maar op achteruit.
Boonnen: "Begrijp ons goed, we wil
len best meewerken aan andere huisves
ting voor de kippen. Maar laten we het
dan in Europees verband regelen. Ik be
grijp de haast van minister Braks niet.
Goed, de bewindsman is gebonden aan
een uitspraak van de Tweede Kamer uit
1984. Daarin is hem opgedragen dit jaar
met een alternatief voor legbatterijen te
komen. Maar inmiddels is de batterij ook
op Europees niveau onderwerp van dis
cussie. Over een paar jaar komt een rap
port van de Europese Commissie hier
over. Waarom wacht de minister daar
niet op? Waarom komt hij met zo'n vol
strekt eenzijdige maatregel? Andere lan
den produceren straks goedkopere eie
ren dan wij. En wat krijg je dan? Dat ie
mand bij het ontbijt een Frans batterij-ei
tje neemt".
Onzekerheid
De aangekondigde plannen brengen de
pluimveehouders in grote onzekerheid.
Boonnen: "Het ministerie wil eerst de re
sultaten van de experimenten met het
nieuwe systeem afwachten. Dat duurt
nog zo'n drie jaar. Intussen zitten de
pluimveehouders voor het blok. Wat
moeten ze doen als hun installatie aan
vervanging toe is? Afwachten? Toch
maar een nieuwe batterij kopen met het
risico dat ze over een paar jaar de boel
wéér moeten vernieuwen? Niemand
weet waar hij aan toe is".
Evenals Lekker Dier wijst ook Boon
nen op de extra milieubelasting van het
etage-systeem. "We zijn technisch in
staat om met behulp van apparatuur iets
te doen aan het mestoverschot en de am-
moniakuitstoot. Dat kost geld. En wie
garandeert een pluimveehouder dat hij
straks allerlei dure investeringen zal te
rugverdienen?".
Niet alleen de eierproducenten, de he
le branche staat op haar achterste benen.
Drs. Arissen van het Produktschap
Pluimvee en Eieren: "Met het nieuwe
systeem gaat het dier er op vooruit. Maar
economisch gezien is het onverant
woord. Deze nieuwe opzet kan niet con
curreren met de legbatterij. De pluim
veehouder verliest er alleen maar op".
Ook Arissen kraakt de eenzijdigheid
van de maatregel. "De minister had moe
ten wachten op besluitvorming binnen
EG-verband". Volgens hem kan het
nieuwe eitje straks de positie van het
scharrelei ondermijnen. "Vorig jaar was
het aanbod van scharreleieren groter dan
de vraag. De prijs daalde flink, dus schar-
relkiphouders haden alle moeite het
hoofd boven water te houden. Met het
etage-ei komt er weer een concurrent bij.
Daar zullen deze mensen niet blij mee
zijn".
Welzijn
Het nieuwe systeem komt wellicht het
welzijn van de kip ten goede, maar wie
bekommert zich om de gezondheid van
de pluimveehouder, vraagt Arissen zich
af. "Alle kippen lopen en fladderen
straks los in de schuur. Elke controle is
weg, een boer kan zijn bedrijf niet meer
overzien. Hij moet vaker in de stal ko
men voor inspectie. Het is er droog en
stoffig. Hij moet over de grond kruipen
om eieren te rapen. Er is geen rekening
gehouden met het welzijn van de pluim
veehouder".
Wat vindt de pluimveehouderij dan
wèl een zinnig alternatief voor de legbat
terij? "Eerlijk gezegd weet ik het niet",
verzucht Boonnen. "Bij het nieuwe sys
teem doen zich dezelfde problemen voor
als met de legbatterij. Dat blijkt ook uit
de ervaringen in Zwitserland, waar men
al langer met het etage-systeem werkt.
Het klinkt vervelend, maar alles op een
rij gezet kom ik maar tot één conclusie:
het batterijsysteem is nog het beste".
Er bestaat volgens de pluimveehou
ders geen systeem dat vriendelijk is voor
mens èn dier. Het is de kip of de boer.
Een van de twee moet inleveren. Een tus
senweg lijkt er 'niet te zijn. Dus laat de
kip dan maar lijden, aldus de eierboeren.
Paul Schaap van Lekker Dier vindt het
logisch dat boeren zo redeneren. "Het is
heel begrijpelijk dat deze mensen veel
meer bezig zijn met de efficiëntie en pro-
duktie van hun bedrijf dan het welzijn
van een kip. Een boer heeft het tegen
woordig ook niet gemakkelijk. Een boe
renbedrijf vraagt veel investering met
grote risico's".
Het heeft nooit echt geboterd tussen
de pluimveehouderij en de actievoer
ders. Daarvoor lopen de meningen te
veel uiteen. Schaap: "Je hoort steeds het
zelfde argument: onze kippen leggen zo
veel eieren, dan moeten ze zich wel goed
voelen. Onzin. Kippen kunnen niet an
ders dan eieren leggen, daarop zijn ze ge
fokt. Een kip zal eieren produceren tot
dat ze erbij neervalt".
"Pluimveehouders hebben een heel
andere denkwereld. Ik ben een weten
schapper die met onderzoekjes werkt.
Zij zitten dagelijks tussen de kippen.
Veel pluimveehouders vinden de batterij
nog steeds een prima systeem. Ik kan ze
niet van het tegendeel overtuigen".
Pleun van der Ende (38) uit De Lier
noemt zichzelf met z'n legbatterij van
10.000 kippen een kleine
pluimveehouder. Maar de man uit het
Westland doet meer: hij heeft ook 3000
scharrelkippen lopen en drijft in het
dorp een poelierszaak die loopt als een
trein.
Zijn bedrijf ligt temidden van kassen
met fruit, groente en bloemen. Van der
Ende werd bij toeval pluimveehouder.
Zijn vader had een bedrijf met
melkkoeien, varkens en kippen. Toen
vader Van der Ende zijn weidegrond
aan de gemeente kwijt raakte, nam zijn
zoon de boedel deels over en besloot
een legbatterij op te zetten. In een later
stadium kwamen de scharrelkippen en
het poeliersbedrijf erbij.
Vers
Van der Ende heeft maar weinig grond
tot zijn beschikking. Op het terrein bij
zijn woonhuis staat de legbatterij.
Elders in De Lier heeft de Westlander
z'n scharrelkippen lopen. Naast de
legbatterij is nog net plaats voor een
nieuwe schuur met scharrelkippen, die
binnenkort moet gaan draaien.
Om een zo gevarieerd mogelijk aanbod
in eieren te hebben heeft Van der Ende
kippen van verschillende leeftijden.
Dagelijks zet hij zo'n 10.000 stuks om,
die in een aparte ruimte worden
gesorteerd. Te grote ofte kleine
exemplaren vallen af. Deze tweede
keus wordt verkocht voor verwerking
in produkten, zoals koekjes en cakes.
Zelfs kapotte eieren hebben hun nut.
Van der Ende gooit de drab in een
centrifuge. De schillen blijven achter,
het struif wordt opgevangen en gaat
naar de lijm- en verfindustrie.
De scharreleieren worden voorzien van
een controlestempel en apart verpakt.
Daarbij gaat de pluimveehouder uit
van een bepaald gemiddelde, meer
verpakt hij niet. Alle scharreleieren die
over zijn gaan voor verkoop bij de
batterij-eieren. "Het moet vers
blijven", verklaart de eierboer.
Over het waarom van een batterij is
Pleun van der Ende duidelijk. "Het
leek destijds het meest ideale systeem.
Je kan op een kleine ruimte veel meer
dieren houden. En je investeringen zijn
Pluimveehouder Pleun van der Ende: "Watje ook doet, het gaat altijd ten
koste van iets of iemand: de kip of de pluimveehouder". «toto cees zom/GPD)
relatief minder groot. Ook ziektes zijn
in de batterij beter in de hand te
houden". Dat laatste vindt de
pluimveehouder nog steeds een groot
voordeel. Hij merkt het aan zijn
scharrelkippen, die hem veel meer
werk bezorgen.
Van der Ende kan zich de weerstand
tegen batterijen wel voorstellen. Na al
die jaren zegt hij nog steeds niet
volmondig ja tegen het systeem. Maar
hij kijkt er wel nuchter tegenaan. "Ik
vind niet dat ik bezig ben met het
martelen van kippen".
Hij noemt de meeste burgers te
sentimenteel met dieren. "Ik krijg hier
mensen die een paar kippen komen
kopen. Om ze mee te kunnen nemen
stop ik ze in een krat of doos. Moetje de
i horen. Zielig, vinden ze het.
Maar voor boeren is het een heel
normale manier om kippen te
vervoeren". Wie een nuchtere aanpak
van dieren niet gewend is, oordeelt
volgens hem vaak te emotioneel. "Dan
wordt er geroepen: zo moet het niet.
Terwijl men niet weet hoe het dan wèl
moet".
In de loop der jaren heeft Van der Ende
genoeg dierbeschermers over de vloer
gehad. "Ze komen fel binnen, maar
gaan meestal toch iets gematigder
weg", is zijn ervaring. "De meeste
mensen weten ook niet waarover ze het
hebben. Er was laatst een actiegroep in
het dorp die beweerde dat er tien
kippen in één hok zaten. Ik heb ze
uitgenodigd om maar eens langs te
komen".
Het etagesysteem dat de batterij moet
vervangen vindt Van der Ende maar
niks. "We gaan er alleen maar op
achteruit. In de schuren is het veel
stoffiger, er is meer ammoniakvorming
en je moet overal naartoe kruipen om
de eieren te rapen. Ik zie dat niet
zitten".
Verplichtingen
Er is geen enkele pluimveehouder die
het systeem omarmt, aldus Van der
Ende. Hij vreest dat het verbod op de
batterij het einde van de commerciële
pluimveehouder zal betekenen. "Je
kunt niet jaren met een systeem
werken en dan zeggen: en nu maar eens
wat anders. Pluimveehouders hebben
financiële verplichtingen". Een bedrag
wil Van der Ende niet noemen, maar
zijn maandinkomen zit volgens hem
onder het gemiddelde. "Ik verdien
momenteel meer aan mijn
poeliersbedrijf dan aan de eieren".
Toch, als de politiek vindt dat er iets
anders voor de batterij in de plaats
moet komen, zal Van der Ende zich
daarbij neerleggen. "Ik denk alleen niet
dat ik een etagesysteem aanschaf.
Misschien ga ik wel helemaal op de
scharrelkippen over. Of ik stop ermee".
En wat dan? Van der Ende schudt het
hoofd. "Ik weet het niet. Ik zie geen
oplossing. Watje ook doet: het gaat
altijd ten koste van iets of iemand, de
kip of de pluimveehouder. Eigenlijk is
het tragisch".
