Indonesische studenten
op Amsterdams toneel
Zwaar als de wereld
licht als de wolken
Met stuk over de armen van Yogyakarta
Japan in Antwerpen
Tango-avond in Carré
Zwoele mannenhartstochtelijke vrouwen
Orgelconcert
Jean Guillou
DONDERDAG 27 JULI 1989
PAGINA 19
AMSTERDAM (GPD) - De
Amsterdamse Stads
schouwburg is zondagavond
30 juli het decor voor een bij
zondere gebeurtenis. Voor
het eerst in de lange geschie
denis van de Nederlands-
Indonesische betrekkingen
wordt er een Indonesisch to
neelstuk op een Nederlands
toneel gebracht. Het stuk
heet 'Mega mega', ofwel
'Wolken', en wordt gespeeld
door studenten Nederlands
van de Universitas Indone
sia in Jakarta, waar het stuk
ook in het Nederlands is ver
taald. Het verhaal gaat over
de werkelijkheid en de dro
men van de armen in Yo
gyakarta.
De schrijver van het stuk, Arifin C.
Noer, is vooral ook bekend als cine
ast. Zo verfilmt hij volgend jaar sa
men met Hans Hylkema de roman
'Oeroeg' van Hella Haasse. Het to
neelwerk van Noer is opgebouwd
een mengeling vol realisme en fan
tasie. Bovendien weet hij de drama
tiek in zijn werk geraffineerd te
combineren met een gezonde dosis
humor.
door
Hans Visser
Zijn oeuvre voor toneel is inmiddels
al vergeleken met de kwaliteit van
een Ionesco en dat mag bijzonder
genoemd worden. Indonesië kent
weliswaar een groot aantal begena
digde vertellers, maar de rijke to-
neel(wayang)traditie staat ver af
van de westerse manier van toneel
schrijven en acteren.
De man die het hele project in
Jakarta begeleidde en maakte dat
'Wolken' nu ook in Nederland
wordt gespeeld, is de Nederlandse
hoogleraar Van Zoest uit Broek in
Waterland. Maar het initiatief tot de
ze produktie komt voor honderd
procent van de studenten zelf:
„Vorig jaar augustus kwam ik
voor mijn gastcolleges bij de sectie
Nederlands voor het eerst naar Jak
arta. Daar werd ik vrijwel direct
aangesproken door drie meisjes. Ze
wilden toneel spelen. In het Neder
lands, want dat zou hun studie ten
goede kunnen komen en vooral de
uitspraak. Mij leek dat een geweldig
idee en ik moedigde ze aan hun
plannen verder uit te werken."
Comité
„Ze vormden een comité, verdeel
den de taken en gingen - in hun vrije
tijd - aan de slag. Ik stond er echt
van te kijken, maar ik heb in dat af
gelopenjaar geleerd dat daar in Jak
arta toch eigenlijk alles kan. Zo zijn
ze zelf naar de schrijver van het stuk
gegaan. Arifin liet de studenten bij
zich thuis komen. Geweldigde
vent."
„Met zijn allen zaten we bij hem
op de vloer en hij maar vertellen en
alle rollen voorspelen. En ook de re
gisseur kregen we op zo'n bijzonde
re manier. Want wie zou dat willen
en kunnen? Opeens kwam één van
de docenten aan de universiteit me
vertellen dat Rima Melati dat wel
wilde doen, zeg maar de Indonesi
sche Liz Taylor."
„Ook dat was een enorme verras
sing. Ze heeft in misschien wel hon
derd films gespeeld en diverse to
neelstukken, maar haar grote wens
was toch ook ooit nog eens iets te re
gisseren. En als je nu ziet wat het ge
worden is... Eén van de spelers stu
deerde pas een jaar Nederlands."
„Natuurlijk heb je de nodige
moeilijkheden te overwinnen. Vaak
was^het nodig om allerlei mensen
die meedoen een beetje moed in te
spreken, want kritiek is er altijd. En
vergeet ook niet dat acteren in Indo
nesië toch eigenlijk iets bijzonders
is. Je gaat daar niet zo maar op een
toneel om je emoties te laten blij
ken, ook al speel je dat maar."
Geremd
„Opvallend is ook dat jongens op
dat punt meer geremd zijn dan
meisjes. Daarom wordt één van de
mannenrollen door een studente
gespeeld. En hóe... Maar dan zie je
ook hoe belangrijk zo'n project voor
deze studenten is geweest. Ze leren
zelfbewust te worden, zeker te zijn
van zichzelf."
Dit voorjaar beleefde 'Wolken' in
Jakarta de première voor een Ne
derlandstalig publiek. In het Eras-
mushuis, het gebouw vanwaaruit
Nederland in bescheiden mate - in
elk geval minder dan zo'n veertig
De Indonesische (film)actrice Rima Melati regisseert het stuk Wolkendat
sterdamse Stadsschouwburg wordt gespeeld.
jaar geleden - zijn culturele erfgoed het hoogtepunt voor de studenten,
over de Indonesische archipel uit- Ik durf gerust te stellen dat deze
draagt. Het bleek dat de organisatie studenten beter spelen dan menig
daar al tien jaar op een dergelijk
tiatief had gehoopt, maar dat nie
mand er ooit over had durven be
ginnen. En nu waren het de studen
ten zelf geweest, die er mee kwa-
gezelschap i
Thuis
Rima Melati en de studenten voelen
zich intussen al helemaal thuis in
Nederland. Niet alleen omdat ze
weer tal van oude bekenden heeft
ontmoet (ze speelde
■j." ook
ben we 'Wolken nog een paar maal Nederlandse speelfilms),
gespeeld en we zijn ook met de
groep naar Yogyakarta geweest,
waar eveneens een Nederlands cul- voelt
tureel centrum is en waar het to-
neerverhaal zich afspeelt. En toen
we hier in Amsterdam bij de Stads- echt heerlijk. Maar Arifinheeft i
schouwburg aanklopten, konden veel adviezen gegeven. Toch laat hij
door studenten uit Jakarta in de Am-
En de spelers zelf? pe temperatu
ren van de laatste dagen doen sterk
denken aan het weer van Jakarta en
de grote hoeveelheid eten, die tot
hun verrassing in de bagage van één
van hun begeleiders is meegeko
men, maakt dat er eigenlijk geen
verschil meer is met Jakarta.
Rest alleen nog het spelen zelf. En
daarover zegt één van de derde
jaarsstudentes in vlekkeloos, ac
centloos Nederlands. „Nou .ia, dat
gaat vanzelf, we hebben het stuk al
zo vaak gespeeld. De taal is daarom
voor ons geen enkel probleem. Ik
zou niet weten
'Wolken' is te zien op zondag
avond 30 juli in de Amsterdamse
Stadsschouwburg om 20.15 uur.
De niet te stuiten opmars van Japan in de wereld van de
kunsten vertoont grote overeenkomsten met die op het
gebied van handel en industrie: een kwestie van plan
matige ontwikkeling. Na de literatuur, dans en muziek,
heeft nu ook de hedendaagse Japanse beeldende kunst
de wereld verkend en veroverd.
Europalia 89 kreeg de treffende werktitel Japan in
Belgium, de twintigste biënnale van de beeldhouwkunst
in Antwcrpens befaamde openluchtmuseum Middel-
heim is gewijd aan Japan. De vlag van de rijzende zon
wappert fier over het groene laagland.
Het Pad van het Beest van de Japanse beeldend kunstenaar Shigeo Toya.
ANTWERPEN (GPD) - De
beeldhouwer Susumu Kos-
himizu heeft er zo lang over
nagedacht dat het een be
zonken oordeel mag heten:
'een werk moet zo zwaar we
gen als de hele wereld en in
de lucht kunnen drijven als
de wolken.'
Dat kosmisch besef, de
kracht van de materie in de
ifoio gpd) natuurlijke ruimte, bepaalt
Tango Argentina: nostalgie en me
lancholie van de Argentijnse tango.
Orkest: Sexteto Mayor. Choreogra
fie: Claudio Segovia, Juan Carlos
Copes. Gezien gisteravond in Thea
ter Carre in Amsterdam. Nog te zien
tot en met 6 augustus elke avond.
AMSTERDAM Zwarte pakken
(liefst glanzend), witte sjaals, haren
in het vet. glinsterende jurken met
split en zichtbaar de jarretelles.
Een, twee drie, vier.... Wie ooit op
een Nederlandse dansles meent de
tango te hebben geleerd, komt be
drogen uit na het zien van deze dans
uitgevoerd door negen Argentijnse
dansparen.
door
Saskia Stoelinga
De tango - van oorsprong de dans
van verdriet. De tango - de ruk van
het hoofd achterom. Met grote snel
heid gaan beentjes van de vloer, ra
ken lichamen elkaar en komen alle
facetten van het leven tot uiting. Ja
loezie, liefde, verdriet, romantiek,
hooghartigheid, ijdelheid, harts
tocht, stijl en ook een goede flirt
past erin. De dansers maakten dui
delijk dat zelfs in een warm Carré,
in plaats van een broeierige kroeg in
Buenos Aires, deze dans prachtig is
om naar te kijken.
De eerste tango's werden gedanst
op de muziek van kleine orkesten in
de penose sfeer van bordelen en
louche kroegen. De geïmproviseer
de teksten hadden naast een sociaal
protest vaak een obscene strekking
en de dans was vol suggestieve ero
tische bewegingen. Deze muziek
van het plebs, de spreekbuis van de
zelfkant van de samenleving werd
genegeerd door de bourgeoisie.
Daar kwam pas verandering in toen
de tango tijdens de 'roaring twen
ties' in Parijse salons tot kunstvorm
werd verheven. Artistieke en esthe
tische waarden kregen nu de over
hand. De dans kreeg vastere vor
men en de teksten werden poëti
Cecilia Narova en Luciano in Tango Argentino.
scher. De tango was niet langer een
uiting van desillusie maar juist van
nostalgie naar dat oude Buenos Ai
res.
Bij de muziek van de tango hoort
de bandoneon. Dit instrument dat
een beetje lijkt op de accordeon
zorgt voor' het opzwepende, maar
ook het tragische, sentimentele in
de muziek. Het orkest Sexteto
Mayo heeft voor deze gelegenheid
naast de twee vaste, twee extra
bandoneonspelers aangetrokken.
Gevieren waren zij in, staat om het
showelement erin te brengen. Als
de dansers even moesten rusten of
verkleden, hielden zij het publiek in
de ban van de tango. Dat kon niet
worden gezegd van de zanger en
twee zangeressen. Zij bezaten net
niet de kwaliteiten die de dans en de
muziek rechtvaardigden. Een tan-
go-zangeres als Milva die onlangs
nog met Astor Piazolla een schitte
rend programma maakte, ontbrak.
Het aardige van dit zomerse pro
gramma in Carré, dat een waanzin
nig succes op Broadway was, is dat
duidelijk wordt dat de tango een
dans van het volk is. Dik, dun, jong,
oud, mooi, lelijk; het maakt niet uit,
als je maar met je beentjes uit de
voeten kan en uitstraling hebt. Ook
ervaring speelt een rol. Juist voor de
wat oudere dansparen was een
glansrol weggelegd. Zwoele dikbui
kige mannen en hartstochtelijke ge
drongen vrouwen - het mag ook an
dersom - kunnen een ideaal tango-
paar vormen.
Na de rock en roll zou nu de tango
in Nederland wel eens een rage kun
nen worden. Veel bezoekers verlie
ten dansend de zaal en ook voor
Carré werd onder de heldere ster
renhemel driftig geoefend. De vol
gende man wil ik 'per tango' ont
moeten.
het aanzien van de twintig
ste biënnale op de zinderen
de vlakte van Middelheim.
door
Andreas Oosthoek
Japan presenteert er zijn wereld in
een kader dat - op het eerste gezicht
- enige teleurstelling kan oproepen.
Die eerste blik levert immers het
beeld van een welhaast schaamtelo
ze kopieerdrift. Vragen: Kan dit nog
wel? Is dit het resultaat van de druk
gepropageerde aanraking van Oost
en West?
Op de vele vierkante meters Ant
werps gras wordt nog eens het rijtje
allemans-klassiekers afgeraffeld:
bruut versneden platen cortenstaal,
het zoveelste keienlint, de veelkleu
rige marmeren reizigersmodellen
uit de Italiaanse neo-renaissance en
een handvol uitgestelde variaties op
de Ingreep in het Landschap.
Dat eerste gezicht bestaat, de re
acties zijn er naar, net zo zeer als het
bedriegt.
Voortgang
Het diepere wezen van de tentoon
stelling openbaart zich slechts bij
nader inzien, op het moment dat
duidelijk wordt dat in feite niets an
ders wordt getoond dan de natuur
lijke voortgang van een ontwikke
ling die de eeuwen kent.
Dat tweede gezicht geeft een keer
aan de zaken. Er is ruimte voor, on
der meer, deze vraag: is het niet zo
dat veel westerse adepten van de
Land Art en andere Conceptualia
hun evenwicht hebben gevonden in
de verstilling van het Oosten?
Wat in het westen zonder veel
twijfel tot de grote persoonlijke
vondsten gerekend zou worden,
blijkt hier niet zelden de boeiende
som van ontwikkelingslijnen die
het geestelijk bezit van velen zijn.
Vanuit die consensus worden nieu
we en nogal spannende rangschik
kingen gemaakt. De Japanse tuin
krijgt, tussen formele stellingen en
vrije vormen, een andere ordening.
We kijken, bijvoorbeeld, naar de
Tuin van Lapis Lazuli, volgens het
concept van Koshimizu. De lazuur
stenen van een prachtig ultramarijn
zijn in het landschap geschikt: oe
fenmateriaal voor de meditatie on
der de eeuwig voorbij drijvende
wolken, tegen een décor dat lijdt en
zegeviert in de wisseling van seizoe-
Vanuit de vijver wordt deze stel
ling gekruist door zes ranke kope
ren bootjes, met water gevuld, na-
tuurgroen, op koers. De luchten
spiegelen in het water. Rust en be
weging: zijn, duren en bewegen in
de tijd.
Koshimizu werkt dat gegeven na
der uit in de ordening van zijn kera
mische objecten in het lichte pavil
joen. Daar vraagt ook zijn Rode
boot de aandacht. Zou dit treffende
oproepen van vormen mogelijk zijn
zonder het traditionele timmerwerk
- spanten, draaghouten, kruisende
balken - van de heiligdommen van
Itzoekoesjima en Nara?
Verwachting
De organisatie van Middelheim
mocht met recht grote verwachtin
gen van de Japanners koesteren. In
de veertig jaren dat het openlucht
museum bestaat, was Japan in de
landenreeksen \/an de grote twee
jaarlijkse tentoonstellingen enkele
malen vertegenwoordigd. De
laatste keer, de dertiende biënnale
in 1975, ligt nog stevig in de herin
nering. Japan stal toen de show in
een nogal ongelijke competitie met
India en Turkije, die nauwelijks uit
de voeten konden met de opdracht
de verzelfstandiging van de beeld
houwkunst in beeld te brengen.
Eenentwintig Japanse kunstenaars
werden bij die gelegenheid op de
Antwerpse, veeleisende lokatie bij
eengebracht. Onder hen groten als
Eguchi, Azuma, Ito, Nagare, Na
gasawa en niet te vergeten Niizuma
die met zijn 'Oogkasteel' later furo
re maakte in Zwitserland.
Japan schuift ditmaal een wat af-
gewogener beeld naar voren: meer
werken van minder kunstenaars.
Onder de vijftien deelnemers heb
ben zich uit de de ploeg van 1975 al
leen Hidetoshi Nagasawa en Nobuo
Sekine kunnen handhaven.
Met hun collega's bereiden ze
Middelheim in de hoogtepunten én
de doorsnee een waardig overzicht
van wat Japan, met name uit de na
oorlogse periode, te bieden heeft.
Traditie
Dat het verleden sterk doorklinkt in
de actualiteit kan nauwelijks verba-
De Tweede Wereldoorlog en de
daarop volgende als smadelijk erva
ren militaire en morele nederlaag
hebben zonder twijfel diepe sporen
achtergelaten. Dat geldt voor alle
gebieden.
Zekerheden maakten plaats voor
twijfels. De aanraking met 'wester
se waarden' deed zich hoe langer
hoe sterker gevoelen en ging een
stempel drukken op het leven van
alle dag. De traditie kwam, met an
dere woorden, onder druk.
Nu is het wat al te simpel uitslui
tend beweging te zien in de na-oor-
logse jaren. Op het vlak van de mo
derne kunst had Japan al lichte in
vloeden ondergaan van in JEuropa
bepalende bewegingen als futuris
me, constructivisme, surrealisme
en de daarvan afgeleide activiteiten.
Het jaar 1920 is daarin een peilda
tum. Met de opkomende 'revolutio
naire' tendenzen van industrialisa
tie en kapitalisme naar westers mo
del, krijgen ook kunstuitingen en
'alternatieve' geestesstromingen
een kans op ontwikkeling.
Expansiedrift en de heilloze oor
log versnellen de evolutie. De maat
schappij verandert. Een nieuwe ge
neratie oriënteert zich internatio
naal en ziet meer toekomst dan ver
leden. De handreiking tussen Oost
en West, mét behoud van de eigen
waarden in denken en mentaliteit,
wordt een feit. De twintigste biën
nale voor de beeldhouwkunst zet
daar een zwierig uitroepteken bij.
Werkplaatsen
Het openluchtmuseum als instituut
is van grote betekenis geweest voor
de ontwikkeling van de beeldhouw
kunst. In het westen zijn Middel
heim, Sonsbeek, Battersea en Rie-
hen begrippen. Niet lang na die ver
trekpunten ontstonden ook in Ja
pan (tussen 1961 en 1968 Ube, Kobe.
Hakone, Nagano en Asahikawa)
met veel zorg aangelegde parken
waar de plastiek als zelfstandige
eenheid in de kunsten een plaats
kreeg.
Het werden allengs de 'laborato
ria' waar zowel de eigentijdse her
waardering van de traditie als de
elementen uit een westerse inspira
tie werden verwerkt.
Een boeiende kern in het veel
kleurig gezelschap wordt gevormd
door de mono-ha-beweging, in Mid
delheim vertegenwoordigd door U
Fan Lee (van oorsprong Koreaan),
Nobuo Sekine en Kishio Suga. Deze
voortrekkersgroep hield en houdt
zich met name bezig met de relaties
tussen de mens en diens natuurlijke
omgeving en - daarvan afgeleid -
tussen het object (de plastiek, het
beeld) en de ruimte. Het vrije, nage
noeg onbewerkte materiaal speelt
een belangrijke rol.
Daarnaast blijkt bij anderen (Su
sumu Koshimizu, Hidetoshi Na
gasawa, Toshimi Koizumi) een
hang naar een meer rechtstreekse
herkenbaarheid: figuratie op basis
van algemeen erkende begrippen.
Zij staan in feite naast de traditione-
len (Shigeo Toya, Toshikatsu Endo
en Hirotake Kurokawa) bij wie de
elementen aarde, vuur, water en
lucht een verwerking in mytische
kaders vinden. En dan zijn er van
pop tot concept en ready made de
wat sterker op het westen georiën-
teerden Noe Aoki, Kohdai Nakaha-
ra, Kimio Tsuchiya, Yoshihisa Ki-
tatsuji, Yayoi Kusama en Tomio Mi-
ki.
Antwerpen, park Middel
heim. Afslag Ring/Cresthotel.
Twintigste Biënnale van de
beeldhouwkunst: Japan. Werken
van Aoki, Endo. Kitatsuji, Koizu
mi, Koshimizu, Kurokawa, Kusa
ma, Lee, Miki, Nagasawa, Na-
kahara, Sekine, Suga, Toya,
Tsuchiya. Openingstijden: juli 10
tot 20 uur. Augustus 10 tot 19 uur.
September 10 tot 18 uur. Oktober
10 tot 17 uur. Dagelijks. Toegang
150 Bfrs. Een aantal galeries in de
stad Antwerpen sluit aan op het
thema Japan.
KUNSTROOF Op de Londense
luchthaven Heathrow is een aqua
rel van de Franse schilder Paul Gau
guin ontvreemd. Volgens een be
richt van de Daily Mail heeft het ge
stolen kunstwerk een geschatte
waarde van zo'n vier miljoen gul
den.
Het slechts 23 bij 10 centimeter
metende doek, getiteld "Tahitienne
en Pareo Rouge", is eigendom van
de Beadlestone Gallery in New
York.
KATWIJK de Franse meester-or-
ganist Jean Guillou treedt vrijdag
avond in de Nieuwe Kerk in Kat
wijk aan Zee op. Hij zal voor het
eerst in Nederland zijn bewerking
voor orgel van Moussorgski's
'Schilderijen van een tentoonstel
ling' ten gehore brengen. Vooraf
zullen composities van Handel en
Brahms worden vertolkt. Aanvang
20.15 uur.
