Verbonden door het heelal
'Ruimtevaarders' uit Noordwijk en Frans Guyana vormen één grote familie
ZATERDAG 22 JULI 1989
EXTRA
PAGINA 23
De badplaats Noordwijk en het
van oorsprong piepkleine plaatsje
Kourou aan de kust van het
Zuidamerikaanse Frans Guyana
lijken op het eerste gezicht niets
met elkaar gemeen te hebben.
Het klimaat, de
leefomstandigheden en de
geschiedenis bieden weinig
punten van overeenkomst. Toch
zijn de twee dorpen op een heel
bijzondere manier innig met
eikaar verbonden: beide vormen
een belangrijk centrum voor de
Europese ruimtevaart. De nauwe
relatie tussen de twee
kustplaatsen deed Estec-
directeur M. Ie Fèvre besluiten de
burgemeester van Noordwijk,
J.M. Hoffmann, voor een bezoek
aan Kourou uit te nodigen.
door Monica Wesseling
De Europese ruimtevaartorganisa
tie ESA (European Space Agency)
heeft zowel in Noordwijk als in
Frans Guyana vaste grond onder de
voeten gevonden. In Noordwijk is
Estec (European Space Research
and Technology Centre) gevestigd
en in Kourou bevindt zich het Cen
tre Spatial Guyanais waarvan on
der andere ESA gebruik maakt.
Zo worden de lanceringen van satellie
ten met de door de ESA ontwikkelde Ari-
ane-raketten sedert 1979 vanaf de basis
in Kourou uitgevoerd. Medewerkers van
Estec zijn geregeld in Kourou te vinden
en ook in de andere richting wordt de
oceaan vaak overgestoken. De huidige
Estec-directeur Le Fèvre is, voordat hij
driejaar geleden de leiding in Noordwijk
overnam, zelf vier jaar directeur geweest
van het Centre Spatial Guyanais.
Op het centrum worden momenteel de
laatste voorbereidingen getroffen voor
de lancering van de satellieten TV-Sat 2
en Hipparcos. Omdat de lancering nog
enkele weken op zich laat wachten, was
het mogelijk de raket en de satelliet uit
voerig te bekijken. Niet alleen de ruimte
vaart met al haar technische hoogstand
jes kwam tijdens het bezoek voor het
voetlicht. Door een bezoek aan de burge
meester van Kourou, de heer Rimane, is
tevens de basis gelegd voor een geregeld
contact tussen de twee dorpen.
Hutten
Het Centre Spatial Guyana in Kourou
beslaat een oppervlakte van negenhon
derd vierkante kilometer, in een brede
strook langs de kust. Met tal van ont
vangststations, gigantische torens en ve
le omringende gebouwen steekt het cen
trum schril af bij de rest van de omge
ving. Nog geen kilometer van de
hightech-gebouwen verwijderd, wonen
mensen in houten hutten die het predi
kaat 'woning' absoluut niet verdienen en
staat een koe aan een touw het laatste
beetje gras op te eten.
Het centrum wordt gebruikt en be
taald door drie organisaties: ESA, Aria-
nespace en CNES (Centre National des
Etudes Spatial). Er werken ruim 1600
mensen, veelal gedetacheerd uit de deel
nemende organisaties. Heel opvallend is
de manier waarop er wordt gewerkt. Ie
dereen, van hoog tot laag, is enthousiast.
Ondanks de tropische warmte die het er
beslist niet eenvoudiger op maakt, zijn
werkdagen van twaalf uur geen uitzon
dering. Le Fèvre daarover: "Voor de me
dewerkers van het Centre Spatial Guya
nais geldt hetzelfde als voor de mensen
die bij Estec in Noordwijk werken. In
dienst zijn betekent niet alleen dat je er
werkt, je bent tevens lid van één grote
ruimtevaartfamilie".
ESA, Arianespace en CNES werken
elk hun eigen programma af op het cen
trum en maken, al dan niet gezamenlijk,
gebruik van de faciliteiten. Als 'dochter'
van ESA is de Nederlandse vestiging Es
tec nauw betrokken bij zowel de ESA-ac-
tiviteiten als bij die van Arianespace.
Voor het in de ruimte brengen van de
ESA- en commerciële satellietenten be
hoeve van het huidige en toekomstige
ruimtevaartprogramma wordt gebruik
gemaakt van de Ariane als draagraket.
Evenaar
Het centrum is in 1964 ingericht. De
plaats mag voor een buitenstaander wat
vreemd overkomen. Kourou biedt op
zichzelf nu niet bepaald een schat aan
technologie. Bovendien was de econo
mie er begin zestiger jaren volstrekt on
derontwikkeld en vrijwel alles moest
worden ingevoerd. Directeur André Ré-
mondière zet uiteen waarom deson
danks voor Kourou is gekozen. "Het cen
trum ligt dicht bij de evenaar. De zwaar
tekracht is hier iets minder en bovendien
is de snelheid waarmee de aarde draait
iets groter. Dat betekent dat het in de
ruimte brengen van raketten met satel
lieten iets eenvoudiger is".
Ook de aanwezigheid van de oceaan is
volgens de directeur een pre. Die staat
borg voor een stuk extra veiligheid.
"Mocht een lancering mislukken, dan
vallen de brokstukken tenminste in zee",
aldus Rémondière.
Daarbij is Frans Guyana dun bevolkt
(één inwoner per vierkante kilometer).
Op de even buiten de kust gelegen lies
du Salut (een eilandengroep waaronder
het beruchte Duivelseiland) wonen zelfs
maar enkele honderden mensen. Omdat
de raketten kort na hun lancering over de
eilanden vliegen, worden al deze mensen
enkele uren voor de lancering geëvacu
eerd. Ook de klimatologische omstan
digheden zijn in Kourou gunstig. Dicht
bij de evenaar komen relatief weinig cy
clonen en aardbevingen voor.
Verspreid, over het terrein staan tien
tallen gebouwen, vele afzonderlijk om
muurd en streng bewaakt. De drie be
langrijkste centra zijn volgens Rémon
dière het z.g. Centre Technique, het En
semble Lancement Ariane en de radar
stations. Het technisch centrum behelst
Een Ariane 4 staat klaar om naar het lanceer platform op de basis in Kourou, Frans Guyana, te worden gereden.
o.a. het van televisiebeelden bekende
vluchtcontrolecentrum. Ten tijde van
een lancering zijn hier tientallen technici
druk in de weer met het verzamelen en
interpreteren van allerlei gevens omtrent
het weer, de conditie van de lanceerraket
en de satelliet e.d., die weer worden door
gegeven aan de directeur d'operation,
die zonodig de lancering met een druk op
de knop kan stopzetten.
Getest
In het technisch centrum worden ook sa
tellieten getest en gereed gemaakt voor
hun verre reis. Het meest tot de verbeel
ding sprekend is evenwel de lanceerba
sis ELA (Ensemble de Lancement Aria
ne). Tot voor kort had het CSG twee ba
ses: ELA 1 en ELA 2. Sinds kort is de
ELA 1 niet meer in gebruik omdat deze
'versleten' en niet meer van deze tijd is.
De komende tijd worden alle lancerin
gen vanaf ELA 2 uitgevoerd. Er wordt
echter al gebouwd aan een nieuw plat
form, ELA 3, vanwaar de nieuwe raket
Ariane 5 zal moeten worden gelanceerd.
De ELA bestaat uit een gigantisch ge
bouw waar de Ariane in elkaar wordt ge
zet, waar zich installaties voor de brand
stofvoorziening bevinden, alsmede ver
zorgingstorens, een controlecentrum en
het eigenlijke lanceerplatform.
Het centrum biedt tevens onderdak
aan een ruimtevaart-expositiecentrum.
Le Fèvre van Estec heeft in zijn Kourou-
tijd de ontwikkeling van dit centrum
sterk gestimuleerd. Het is dan ook niet
verwonderlijk dat hij zeer tevreden is
met eenzelfde expositiecentrum Space-
Expo dat op initiatief van enige Noord-
wijkers op het Estec-terrein in Noord
wijk wordt gebouwd.
"Nederlanders weten minder van
ruimtevaart dan bijvoorbeeld Engelsen
of Fransen, onder meer omdat er op de
scholen niet erg veel aandacht aan wordt
besteed. De ruimtevaart gaat de komen
de jaren echter voor gigantische veran
deringen zorgen. We zullen zowel na
tuurlijke en onnatuurlijke gevaren zoals
cyclonen en vervuilingen veel eerder
kunnen opsporen. Ook natuurlijke bron
nen komen dank zij de ruimtevaart veel
eerder aan het licht. Dat is nog maar een
heel klein stukje van hetgeen de ruimte
vaart voor de mensheid gaat betekenen.
Een betere kennis van en begrip voor het
belang van die ruimtevaart is dan ook be
slist noodzakelijk. Met een dergelijk cen
trum in Noordwijk kunnen we wat dit
betreft goed aan de weg timmeren".
De lucht in
De lancering van een satelliet vergt jaren
van voorbereiding. Afzonderlijk van el
kaar maakt Arianespace de lanceerraket
en wordt er in opdracht van een commer
cieel dan wel wetenschappelijk bedrijf
door de Europese industrie een satelliet
vervaardigd. Ongeveer twee maanden
voor een lanceerdatum komen satelliet
en de onderdelen van de lanceerraket
aan in Kourou. Van dat moment af wordt
een tot op de minuut vastgelegd pro
gramma afgewerkt. De onderdelen van
de Ariane worden naar de voorberei
dingszone van ELA 2 gebracht. In een
enorme hal, opnieuw zwaar bewaakt,
wordt direct op het lanceerplatform de
raket in elkaar gezet.
Ariane 3 bestaat uit drie trappen. Elke
trap is een motor met brandstoftanks. De
eerste en de tweede trap worden kort na
de lancering afgestoten en dienen om de
raket meer kracht te geven. De derde
trap wordt pas afgestoten zodra de satel
liet op de gewenste hoogte is aangeko
men. De raket wordt op het voorberei
dingsplatform in elkaar gezet en tot in
den treure gecontroleerd. Dan gaan de
deuren van de hal open en rijdt het hele
gevaarte over een rails naar de een kilo
meter verderop gelegen lanceerzone.
Van de andere kant wordt een toren
met een hoogte van de Utrechtse Dom te
gen de raket aan geschoven. Tientallen
elektrische draden zorgen voor de ver
bindingen tussen de raket en de contro
lestations. Raket en verbindingstoren
worden vervolgens omgeven door een
tweede toren. Deze dient ter beveiliging,
maar geeft bovendien technici de moge
lijkheid de satelliet in de raket te plaat-
(foto pr>
Elke lancering heeft een eigen ploeg.
Al met al werkt deze acht weken aan de
directe voorbereiding. Zoals bij alles in
de ruimtevaart is ook tijdens deze fase
volgens Gilbert Rotrou van Arianespace
veiligheid en controle prioriteit nummer
één. "Elke lancering wordt vooraf nage
speeld. We voeren alle handelingen uit
die bij de echte lancering ook worden ge
daan. Twaalf seconden vóór de eigenlij
ke lancering breken we de proef af. Gaat
alles tot die tijd goed, dan mogen we tot
op zekere hoogte vertrouwen hebben in
de goede afloop van de lancering".
Simulator
Werkelijk niets wordt aan het toeval
overgelaten. Ook de satelliet wordt
nauwkeurig bekeken. In Noordwijk
staat de grootste simulator van de om
standigheden van de ruimte. Vrijwel alle
satellieten worden eerst in deze Large
Space Simulator getest voordat ze naar
Kourou afreizen. Toch blijft er voor de
technici in Frans Guyana genoeg te con
troleren. In een geklimatiseerde en tril-
lingsarme ruimte in het technisch cen
trum wordt dé satelliet weken achtereen
aan testen onderworpen. De kunstmaan
is op dat moment al gevuld met uiterst
explosieve brandstof, nodig voor de mo
toren die de kunstmaan bijsturen als de
ze uit zijn geplande baan zou raken.
De veiligheidsmaatregelen in verband
met het explosiegevaar liegen er niet om.
Ook Estec-directeur Le Fèvre en burge
meester Hoffmann ontkwamen er niet
aan. Beiden heren moesten zich in een
overall met laarsen en muts steken voor
dat zij de testruimte mochten betreden.
Omdat een heel klein beetje statische
elektriciteit al tot een ontploffing kan lei
den, werden beide 'maanmannen' via
elektrische draden om hpn benen met de
aarde verbonden.
Op dit moment worden in Kourou de
laatste voorbereidingen getroffen voor
de lancering van de satelliet Hipparcos
met een Ariane 4. Deze ESA-satelliet
voert een wetenschappelijke missie uit.
Hipparcos (High Precision Parallax Col
lecting) is voor de sterrenkunde een gi
gantische sprong voorwaarts. De kennis
over de honderdduizenden sterren die
ons omringen is tot nu toe relatief be
perkt. Om iets over de aard van een ster
te weten te komen, is het met name van
belang te weten hoe ver de ster van de
aarde verwijderd is. Alleen als die af
stand bekend is, kan uit de lichtintensi
teit en de kleuren van het licht iets over
de aard van de ster zelf worden geconclu
deerd.
De astronometrie, de wetenschap die
het meten van de afstand van sterren als
onderwerp heeft, maakt tot nu toe ge
bruik van telescopen op aarde. Hoewel
de grote telescopen op flinke hoogte zijn
gebouwd, hebben de astronometristen
veel last van de dampkring. De luchtla
gen buigen het licht af waardoor er fou
ten ontstaan in de metingen. Bovendien
zijn die telescopen behoorlijk zwaar.
Daardoor buigen ze op aarde altijd enig
zins door, wat de nauwkeurigheid van de
metingen eveneens niet ten goede komt.
Meten
Met het in de lucht brengen van een sa
telliet die de afstand tot de sterren gaat
meten, zijn al deze problemen in één keer
verleden tijd. Veertien jaar later nam
ESA het project onder haar hoede. De
ontwikkeling en bouw van de weten
schappelijke satelliet heeft ruim 800 mil
joen gulden gekost.
De belangrijkste taak van Hipparcos is
het meten van de afstand tot de aarde
van 100.000 belangrijke sterren. De me
tingen zijn tientallen malen nauwkeuri
ger dan die van de telescopen op aarde.
Bovendien wordt van 400.000 'iets min
der belangrijke' sterren de afstand geme
ten met een iefs kleinere nauwkeurig
heid, die echter nog altijd veel groter is
dan wat op aarde kan worden bereikt.
Projectleider H. Hassan laat er geen
twijfels over bestaan: Hipparcos bete
kent een enorme stap voorwaarts in de
kennis van het heelal. "Het is helaas niet
in geld uit te drukken wat de schat aan
informatie waard is. Voordat we de ruim
te op een of andere wijze kunnen exploi
teren, zullen we de kennis erover in elk
geval moeten vergroten. Hipparcos zorgt
daarvoor".
De satelliet blijft tweëeneenhalf jaar in
de ruimte en stuurt in de tijd miljoenen
meetgegevens door. Met die gegevens
worden twee catalogussen gemaakt die
in 1995 ter beschikking komen van astro
nometristen. Het ESA-station ESOC in
Darmstadt in Westduitsland verwerkt en
ontvangt alle gegevens. De satelliet
wordt dan ook in een zogeheten geosta
tionaire baan boven Darmstadt gehan
gen. Op 36.000 kilometer hoogte en 12
graden westerlengte is de satelliet twee
ënhalf jaar vanuit ESOC te zien.
De satelliet en de bijbehorende pro
jectgroep, bestaande uit zestig technici,
is op 8 juni in Kourou aangekomen en
heeft sinds die tijd honderden testen
doorstaan. "We moeten zeker weten dat
de vibraties tijdens de lancering, de enor
me temeperatuurverschillen in de ruim
te, en de gewichtloosheid geen nadelige
gevolgen hebben voor het functioneren
van de satelliet. Bovendien bestaat de
kans dat het transport beschadigingen
heeft veroorzaakt", aldus Hassan.
Blikseminslag
Het was de bedoeling om Hipparcos op
27 juli samen met de televisiesatelliet
TVsat-2 in de ruimte te brengen. Een
blikseminslag heeft echter grote schade
berokkend aan de televisiesatelliet, zo
dat de lanceerdatum is verschoven naar
8 augustus. Dat niet ook Hipparcos door
de bliksem is geraakt, is volgens een van
de projectmedewerkers zuiver toeval.
"We hadden net alle elektrische bedra
dingen losgekoppeld om met een andere
serie tests te beginnen".
Voor de medewerkers aan Hipparcos
betekent de pech met TVsat 2 een geluk
bij een ongeluk. De lancering moet wor
den uitgesteld, maar dat geeft ze de gele
genheid tussentijds tien dagen naar huis
terug te gaan.
Het dorp Kourou, het CSG en wijde
omgeving is sinds de komst van het cen
trum eigenlijk één grote bouwplaats. In
het dorp worden aan de lopende band
huizen voor medewerkers gebouwd en
wordt gezorgd voor faciliteiten zoals
De autochtone bevolking van Kourou leeft onder primi
tieve omstandigheden in krotten.
De burgemeesters Hoffmann (links) en Rimane: relatie
verder verdiepen u«toa Mooie* wtueiiag)
scholen, een ziekenhuis en sportaccom
modaties. Op het terrein van het centrum
wordt met 1000 mensen gewerkt aan de
nieuwe lanceerbasis ELA 3 die in 1992
klaar moet zijn.
De invloed die de komst van het cen
trum op de ontwikkeling van het dorp
heeft gehad, is nauwelijks voorstelbaar.
CSG is werkelijk overal aanwezig. Toen
het centrum in 1964 werd geopend was er
nauwelijks sprake van georganiseerd on
derwijs, stond de gezondheidszorg op
een laag pitje en was de enige manier om
dingen te vervoeren over het water. Dat
is nu, ruim 25 jaar later, wel anders. Aan
de lopende band worden wegen aange
legd en worden voorzieningen voor ge
zondheidszorg en onderwijs uitgebreid.
Tevreden
Het is duidelijk dat voor zowel de huidi
ge directeur Rémondière als zijn voor
ganger Le Fèvre de verantwoordelijk
heid niet ophoudt bij de poort van het
Centre Spatial Guyanais. Burgemeester
Rimane van Kourou, een oude man die
zijn hele leven in het dorp heeft doorge
bracht, steekt zijn tevredenheid over de
aanwezigheid van CSG dan ook niet on
der stoelen of banken. "Ons dorp is de af
gelopen decennia enorm gegroeid, en ie
dereen profiteert daarvan mee. De scho
len en het ziekenhuis zijn er voor ieder
een, en echt niet alleen voor de medewer
kers van het centrum".
De snelle ontwikkeling van het dorp
heeft naar zijn mening niet voor proble
men gezorgd. Het dorp bestaat uit twee
gedeelten, die van elkaar zijn gescheiden
door het gemeentehuis. Het moderne ge
deelte met leuke huizen en tuintjes
wordt voornamelijk bewoond door de
medewerkers van het centrum. In het
oude deel, bestaande uit krotten met zo
hier en daar een beetje fatsoenlijk huis,
wonen de Kourouanen van wie vrijwel
niemand op het centrum werkt. Kinde
ren van beide wijken gaan naar dezelfde
school, bezoeken hetzelfde ziekenhuis
en maken gebruik van dezelfde sport-
voorzieningen.
Daarmee is overigens niet gezegd dat
de levensstijlen overeenkomen. De
'ruimtevaarders' hebben een duidelijk
Europese manier van leven. Het eten is
goed, armoede onbekend en de kleding
verzorgd. Inwoners van het armere deel
jagen, vissen, wonen slecht en hebben
duidelijk minder toekomst. Rimane:
"Het mag vreemd klinken, maar die
schrille tegenstelling geeft geen proble-
Schril zijn de tegenstellingen inder
daad wel te noemen. Vanaf het 'mooie'
deel hoefje maar 100 meter te lopen om
tussen de loslopende kippen, koeien en
in lompen geklede kinderen te komen.
Helemaal een fantastisch tafereeltje is
vast te leggen bij het transport van on
derdelen van de Ariane. De enige grote
weg, de door het centrum aangelegde
Route National 1, loopt dwars door het
tropische bos. De gigantische vrachtwa
gens, volgeladen met de crème de la crè
me op het gebied van technologie, deelt
de weg met inheemsen die met een kaai
man of leguaan op de rug van de jacht te
rugkeren. Oud en nieuw leven vreed
zaam naast elkaar in dit deel van Frans
Guyana.
Goed huwelijk
Zoals eerder gezegd, Kourou en Noord
wijk verschillen hemelsbreed van elkaar.
De aanwezigheid van Estec in Noord
wijk en het Centre Spatial Guyanais in
Kourou vormt echter een huwelijk dat
gerust goed mag worden genoemd. Hoe
wel de burgemeesters van de twee plaat
sen ook absoluut niet met elkaar te ver
gelijken zijn (Rimane is een oude man
met weinig spraakwater en naar het
schijnt nog minder besluitvaardigheid)
zijn beiden doordrongen van het feit dat
de ruimte hen innig verbindt.
"Het is echt een prima idee geweest
van Estec om ons met elkaar in contact te
brengen. Ik wist weinig van het leven
hier, en Rimane kwam wat zijn kennis
over Nederland betreft ook niet erg ver.
Twee dorpen die eigenlijk samen zo be
langrijk zijn voor de ontwikkeling van de
ruimte, horen elkaar beter te kennen", al
dus Hoffmann.
Van een echte jumelage, zoals bijvoor
beeld Rijnsburg die heeft met het Duitse
Siegen, kan het volgens Hoffmann even
wel niet komen. "De afstand tot Kourou
is te groot. Zo'n relatie ontaardt dan al
snel in het heen en weer afleggen van be
zoeken van bestuurders. Een jumelage
moet een verbintenis zijn tussen de in
woners. Omdat de afstand zo groot is zie
ik een uitwisseling van voetbalteams er
niet zo snel van komen. Dat betekent dat
we nooit een echte jumelage kunnen
aangaan".
Tijdens een officiële, maar met heren
in hemdsmouwen en pinda's uit een zak
je informeel aandoende bijeenkomst in
het gemeentehuis van Kourou, hebben
beide burgemeesters wel afgesproken de
relatie verder te verdiepen en te verstevi
gen. Zo komt Rimane waarschijnlijk ko
mende lente naar Noordwijk en wordt er
een document opgesteld waarin beiden
de wens uitspreken innige relaties aan te
gaan. "We moeten bovendien ervoor zor
gen dat de scholieren in beide dorpen
meer begrip voor elkaar krijgen. Dat kan
door een film te maken van Kourou en
die op Noordwijkse scholen te laten zien.
Omgekeerd kan een film over Nederland
onze scholieren nauwer verbinden met
Noordwijk", aldus Rimane.
Bezegeld
Le Fèvre, die met het uitnodigen van
Hoffmann het belang van een inniger
contact tussen de twee dorpen al duide
lijk maakte, is tevreden over de ontmoe
ting tussen de twee dorpen. "We gaan op
allerlei manieren de kennis over en weer
vergroten. Dat komt de samenwerking
aleen maar ten goede. De ruimtevaart
biedt gigantische mogelijkheden voor de
mensheid. Voorwaarde nummer één is
een uitstekende samenwerking op alle
terreinen. Het huwelijk tussen Kourou
en Noordwijk is met dit bezoek verder
bezegeld"
