Van den Ende was een dag te vroeg
TV 10 in gevaar: hoe het CDA keihard orde op zaken stelde
ZATERDAG 22 JULI 1989
PAGINA 19
BIJLAGE VAN HET LEIDSCH/ALPHENS DAGBLAD
Er komt definitief commerciële omroep. En de veranderingen in en rond Hilversum voltrekken zich razendsnel. Eerst al die opzienbarende transfers, de
aanpassingen van de programma's, de onrust onder de oude omroepen. Dan de politiek: de PvdA legt zich neer bij commerciële televisie, de NOS schrijft
geschrokken een SOS-brief aan Den Haag, en ten slotte gaat tot ieders verbijstering ook het CDA overstag. Klap op de vuurpijl: Europa trekt zijn handen af van TV 10
en Véronique, waarna een tweede revolutiegolf dreigt (ook Veronica en de TROS dreigen nu het publieke omroepbestel te verlaten).
Maar minister Brinkman had het al voorspeld: de politiek zal de komst van de commerciële avonturiers niet gelaten over zich heen laten komen. Het is niet zoiets als
het weer, zei hij. De politiek laat zich niet ringeloren door de Van den Endes en de Hardings, en het machtige CDA al helemaal niet. Er werd vervolgens wat schamper
gelachen, en het CDA leek eindelijk een forse tik te moeten incasseren. Maar de christen-democraten pasten zich opnieuw als kameleons aan aan de gewijzigde
omstandigheden. Ze sloegen terug. En hoe.
Een scenario van hoe het tot dusverre is gelopen en hoe het mogelijkerwijs verder zal gaan.
door Wim Meiners
Sedert half april begon het ge
rucht in Hilversum te circuleren:
Joop van den Ende is bezig met
een eigen commercieel televisie
station. Dat zou wat worden. Hij
had immers alle tv-persoonlijkhe-
den van naam onder contract.
Kijkcijfers? Die wezen steevast
en onverbiddelijk in de richting
van Aalsmeer. Daar werd het tele
visiepubliek bediend. In Hilver
sum werd slechts voor de omlijs
ting van het dagelijkse televisie
avondje j
Als Joop van den Ende al die sterren
uit Hilversum zou terugtrekken, dan
zouden daar de nodige kaartenhuizen
ineen storten. Geen Henny Huisman
meer bij de KRO, geen Jos Brink
meer bij de AVRO. Ron Brandsteder
weg bij de TROS, Sandra Reemer weg
bij de NCRV, Maartje van Weegen
niet meer met een eigen praatshow bij
de KRO, ga zo maar door. De Hilver-
sumse omroepen zouden dan pas
goed merken hoezeer ze zich met huid
en haar aan Van den Ende hadden
verkocht.
Het gerucht bleek waar te zijn. Op 1
mei tekende Van den Ende triomfan
telijk zijn TV 10-contract met Peter
Jelgersma, de man van de kabels en
de guldens. Op de ochtend van 2 mei
verscheen het verslag van dat plechti
ge moment in geuren en kleuren in de
kranten. Een bom onder het omroep
bestel. 'Made in Aalsmeer.' Maar op
de avond van diezelfde tweede mei
viel het kabinet.
Cruciaal moment
Alles was maandenlang goed voorbe
reid. De berekeningen waren solide
geweest. De banken waren met kre
dieten over de brug gekomen. Adver
teerders hhdden binnenskamers laten
weten dat ze zouden meedoen. Juris
ten hadden de constructie nageplozen
en in orde bevonden. Zelfs minister
Brinkman was al weken tevoren in
grote lijnen op de hoogte gebracht.
Van Aalsmeer zou een signaal wor
den verstuurd naar Milaan, en van
Milaan zou het worden teruggekaatst
naar Nederland. Via de satelliet, met
een zogeheten U-bocht. Even in Mil
aan, een fractie van een seconde. Dan
waren ze ineens een buitenlands sta
tion. En dan konden ze mooi een lan
ge neus maken naar die verkalkte Ne
derlandse mediawet.
Alles was goed voorbereid, op een
juiste taxatie van de politieke situatie
in Nederland na. Notabene de WD,
de partij waarvan iedere commerciële
omroep-avonturier het moest heb
ben, liet het kabinet struikelen. Op
een cruciaal moment. Begin mei, vlak
voor de vakanties. Verkiezingen zou
den normaal gesproken in juli of au
gustus kunnen worden gehouden,
maar eerst moest er nog een Europese
verkiezing tussendoor. En boven
dien: in de zomer zouden te veel Ne
derlanders in een buitenlandse zon
liggen. Dus werd het september.
Van den Ende en Jelgersma heb
ben, evenals Rob Out en Lex Harding
van Veronica, lange tijd gedacht dat
ze die Nederlandse politiek niet nodig
hadden. Want van Den Haag hadden
ze in Hilversum al lang tabak. Den
Haag, daar praten ze veel te lang, zeg
gen ze al jaren bij Veronica, AVRO en
TROS. Wie een beetje haast wil ma
ken met veranderingen in het om
roepbestel, die haalt de finish nooit.
Den Haag, daar word je sufgepraat.
Niet om het praten alleen, maar om
dat te veel politici hun geestverwante
omroepen zoals KRO, NCRV en
VARA willen beschermen.
Taai
Zoals al eerder zo vaak gebeurd is,
hebben ze in Hilversum toch weer
buiten de taaie kracht van de politiek
gerekend. En met name de taaie
kracht van het CDA. Op cruciale pos
ten zit een CDA-er. In het Catshuis,
om maar eens een niet onbelangrijke
functionaris te noemen. Op WVC. Op
Buitenlandse Zaken. En ook op Eu
ropese Zaken: staatssecretaris Van
Voorst tot Voorst.
Dat kwartet schermde eerst be
kwaam de grenzen af. Jawel, buiten
landse zenders mogen gewoon in de
Nederlandse huiskamers binnenko
men. Tegen een Europese richtlijn
Joop van den Ende temidden van uit 'Hilversum' weggekochte sterren: de eerste klap lijkt geen daalder waard te zijn.
van die strekking zou Nederland zich
niet verzetten. Vanzelf niet, want er
waren op dat vlak al voldoende uit
spraken van Europese rechters. Re
clame, desnoods ondertiteling, het
mocht allemaal, mits in volume stro
kend met de beperkingen die ook aan
Nederlandse zenders werden opge
legd.
Weliswaar droegen de CDA-ers er
toe bij dat de Europese richtlijn nog
even op zich laat wachten, door bij
stemmingen in Brussel te aarzelen en
te talmen, maar het uitzicht dat ze bo-
den was duidelijk: buitenlanders zijn
welkom.
Slechts één beperking wilden ze la
ten aantekenen. Buitenlandse zen
ders zouden dan ook écht buitenlands
moeten zijn. Dus geen U-bocht con
structie. Wie vanuit Aalsmeer en Hil
versum uitzendt, via Milaan of
Luxemburg, om louter en alleen de
Nederlandse huiskamers te bereiken,
die is geen buitenlandse maar een Ne
derlandse zender.
Dat vond de Europese Commissie
in Brussel ook. De Europese minis
ters hebben er weliswaar nog geen
formele uitspraak over gedaan, maar
dat zit wel snor, hebben de CDA-ers
geconstateerd. Van den Ende en Har
ding blijven Nederlanders, want
Brussel zegt het. En dus hadden de
commerciële avonturiers ineens geen
Europa meer om op terug te vallen. Ze
moeten het derhalve in Nederland
zien glad te strijken.
Tactiek
En zie, ook daar vinden ze de CDA-ers
op hun weg. Natuurlijk, de christen
democraten zijn niet ziende blind. Ze
voelen in hun hart niets voor commer
ciële omroep, maar een vreemde in
Jeruzalem zijn ze ook weer niet.
Overal in de wereld rukt de commer
cie op, dus is het proces ook bij ons
niet te stuiten. Had hun eigen minis
ter Brinkman dat al niet veel eerder
toegegeven? Had hij niet zijn topamb
tenaar Andries Overste een nota laten
schrijven waarin die onvermijdelijk
heid doorklonk? Overste is inmiddels
door Joop van den Ende weggekocht,
maar dat wil niet zeggen dat Elco
Brinkman daarmee ineens zijn ver
stand verliest.
Voor de vorm heeft het CDA zo lang
mogelijk geroepen dat er beslist geen
commerciële omroep in Nederland
mag worden bedreven, maar dat was
meer tactiek. Tijdrekken. Eerst Euro
pa veiligstellen, dan komt Nederland
vanzelf wel, bedachten ze binnen het
CDA, met de sluwe wijsheid die ruim
zeventig jaar onafgebroken regeren
met zich meebrengt.
Lekker gemaakt
Het Nederlandse publiek is intus
sen lekker gemaakt met beloften van
avonden vol shows en spelletjes, met
ontbijtprogramma's en veel sport,
met films en lekkere meiden, iedere
dag opnieuw. Zonder dat de kijker
één cent hoeft mee te betalen, want de
adverteerder neemt alles voor zijn re
kening. Moet de burger dat speeltje
weer worden afgenomen? Vlak voor
de verkiezingen?
Nee, zo gek zijn ze bij het CDA niet.
Commerciële omroep, vooruit dan
maar, maar het tempo willen ze wel
graag zelf bepalen. En de regels ook.
En bovendien hebben ze nog wel een
appeltje te schillen met die lawaaipa-
pegaaien die dachten dat ze Den Haag
beentje konden lichten. Dus als er er
gens nog een stok tussen de spaken
kan worden gestoken, dan zou het
CDA het niet laten.
Afgelopen zatercjag voltrok zich de
meesterzet, in Bussum, na de dag
waarop in het kabinetsberaad de
WD-ministers puur getalsmatig wa
ren 'overruled' over de aanpak van
Europa. De WD woedend, maar ge
regeld was het.
En nu gaf het CDA zich over. Com
merciële omroep mag, naast de be
staande publieke omroep. Maar dan
wel met duidelijke en desnoods stren
ge regels. Niet meer dan zoveel pro
cent reclame, niet louter shows en
spelletjes: dat soort zaken. En zoda
nig geregeld dat de publieke omroe
pen een royale levenskans overhou
den.
Een nieuwe Mediawet dus. daartoe
verklaarde het CDA zich bereid. Kun
nen ze daar niet op wachten bij Van
den Ende en Harding? Jammer dan.
Hadden ze maar niet zo hard van sta
pel moeten lopen. En niks geen scha
declaims, want minister Brinkman
heeft ze nog zo gewaarschuwd. Rustig
aan heren, had hij in mei geroepen.
Misschien kunt u niet in oktober al
van start gaan. Uw kansen? Vijftig
procent op z'n hoogst. De risico's zijn,
kortom, geheel voor de avonturiers.
Een nieuwe Mediawet, dat gaat tijd
kosten. Plichtmatig beweert het
nisterie van de demissionaire minis
ter Brinkman, dat het overleg
Van den Ende en Harding alvast
start mag gaan, maar véél verande
ring zal dat niet brengen. Een
wordt door het parlement vastge
steld, en totaan de verkiezingen
parlement krachteloos. Daarna dan
Ook niet, althans niet meteen,
eerst hebben de fracties de hande
vol aan het formeren van een kabinel
In die formatie wordt de Mediawet
vanzelfsprekend een hoofdpunt van
beraad. Hoe moet de toekomst van
Hilversum en omgeving er uitzien
Wat voor garanties krijgen de be
staande omroepen? Hoeveel geld mag
het allemaal kosten? Welke ruimte
krijgen de commerciële omroepen
Allemaal zaken die eindelijk voor lan
gere tijd moeten worden vastgelegd
want ze willen in Den Haag na
jarenlange gezeur weieens een ander
onderwerp bespreken dan radio
levisie.
Een kabinetsformatie is geen kwestie
van een paar dagen. In Den Haag
houdt men er rekening mee dat het
wel december wordt voordat een
nieuwe coalitie is gevormd (vermoe
delijk CDA en PvdA) die ook op me
dia-terrein het dichtst bij elkaar staan.
Pas daarna kan serieus met wetge
ving begonnen worden. December,
januari, volgens het gunstigste scena
rio. Raad van State, Tweede Kamer,
Eerste Kamer: dat wordt maart of
april op z'n vroegst, voordat een in
grijpend herziene Mediawet van
kracht kan worden.
Al die tijd geen Van den Ende op de
kabel, en vermoedelijk ook geen Har
ding, ook al heeft Véronique een an
dere, meer buitenlandse constructie
bedacht dan TV 10. Ook niet via de
ongeschreven wet van het gedogen.
Wat moet er gedoogd worden? Dat ze
alvast beginnen met reclame? Daar
zal de Kamer zich over willen uitspre
ken. Een tijdelijk 'herenakkoord' over
commerciële televisie, dat is niet lou
ter een kabinetszaak. Daar heeft de
Kamer ook een woordje in. En het
CDA zal zeggen: nee, nu niet. Te con
troversieel. Net zoals de WD onlangs
niet over een wijziging van de Media
wet wilde discussiëren. Ook te con
troversieel.
Er komt commerciële televisie in
Nederland. Daar is geen ontkomen
aan. Alle grote partijen hebben zich
nu akkoord verldaard. Maar de eerste
commerciële zender zal heel mis
schien Véronique, en zoals het er nu
uitziet in ieder geval niet TV 10 heten.
Die heeft zich voor miljoenen guldens
in de schulden gestoken. Tal van ster
ren aangetrokken die salaris moeten
ontvangen, zonder dat ze mogen uit
zenden. Dus geen advertentie-inkom
sten. Juist in die eerste maanden, van
oktober tot januari, had Joop van den
Ende zijn slag willen slaan. Die eerste
klap, die daalder, daarmee had hij het
fundament voor de toekomst willen
leggen.
Zoals het er nu uitziet wordt er hele
maal geen fundament gelegd. Tot vol
gend voorjaar, misschien zelfs tot vol
gende zomer, kan zo'n 'organisatie
niet wachten. Alleen maar uitgaven
en geen inkomsten, dan gaat men nor
maal gesproken failliet.
En al die sterren dan? Al die grote
namen? Voor een aantal van hen
komt volgend jaar opnieuw de kans.
als de wet herzien is, bij een nieuwe
avonturier. De TROS? Ze hadden
daar al een slimme en vooral veilige
samenwerking met Van den Ende ge
regeld, waardoor André van Duin en
Brandsteder behouden bleven en
Henny Huisman zijn opwachting kon
maken. De TROS wil wel commer
cieel, en ziet zich plotseling in de rol
van lachende derde geplaatst. Maar al
zonder baan in dienst ne-
Velen zullen terug willen naar hun
oude baan, maar daar zijn vaak al
nieuwe krachten benoemd. Het zal
hoe dan ook een gespartel van jewel
ste worden, want ineens dringt door
dat ergens een reusachtige beoorde
lingsfout is gemaakt.
In de wolken
De politiek, het versmade Den
Haag, de commerciële avonturiers de
den er de laatste weken een beetje la
cherig over. Hadden ze eindelijk die
tijdrekkers eens beet. En inderdaad,
het was bijna gelukt. Als de WD, de
kampioen van de commerciële om
roep, het kabinet niet ten val had ge
bracht. Dan had het allemaal deze zo
mer nog geregeld kunnen zijn. Maar
op de dag dat het kabinet viel liep
Joop van den Ende al met zijn hoofd
in de wolken.
Een dag wachten, 'n dag langer ge
duld, en hij had zijn tempo kunnen
aanpassen. Vermoedelijk kunnen ze
in Aalsmeer wel janken.
