yu
Nieuwe materialen: wet tot
behoud van milieu-ellende
Sprankje hoop op vredesoverleg Mozambique
Sovjetkerken spreken openlijk over Stalin-tijd
PAGINA 2
WOENSDAG 19 JULI 198V
DEN HAAG Steeds meer
nieuwe materialen zoals po
lymeren, keramiek, supers
terke vezels en composieten
worden in allerlei moderne
gebruiksartikelen verwerkt.
Er is echter nog weinig of
geen zicht op wat er straks
met de grote hoeveelheden
computers en randappara
tuur, televisietoestellen, cd-
spelers, koelkasten, wasma
chines, auto's, vaartuigen,
zeilplanken, kabels, bouw
materialen enzovoorts moet
gebeuren, wanneer deze
over enkele jaren massaal
worden afgedankt. Door de
specifieke samenstelling
van de nieuwe materialen en
het gecombineerde gebruik
in de artikelen wordt het
steeds moeilijker de afval-
produkten op de gebruike
lijk wijze te verwerken.
door
Carel Wiemers/ANP
Het tegenstrijdige is dat de nieuwe
materialen door hun mogelijkhe
den van gewichtsbesparing, ener
giezuinigheid, geringe aanslag op
de beschikbare hulpbronnen en
door hun lange levensduur uiterma
te milieuvriendelijk zijn, maar een
maal in de afvalfase beland een be
dreiging voor de natuur en het
milieu vormen. „Het is de wet tot
behoud van milieu-ellende", zo om
schrijft een onderzoeker van TNO
deze paradox.
De ministers Deetman (onderwijs
en wetenschappen) en De Korte
(economische zaken) stimuleren de
ontwikkeling van nieuwe materia
len met een extra bedrag op de be
groting. De Raad voor het Milieu- en
Natuuronderzoek tekent daar ech
ter bij aan dat de bewindslieden het
aspect van de effecten daarvan voor
het milieu vrijwel negeren. Minister
Nijpels (milieu) onderkent het pro
bleem, maar een degelijk en om
vangrijk onderzoek is nog niet van
de grond gekomen. Een aarzelend
begin is gemaakt met een vooron
derzoek van de Rijksuniversiteit in
Groningen naar de milieu-effecten
van zeven nieuwe kunststoffen en
vezels.
De markt van allerlei elektronica
zal volgens de Consumer Electro
nics Division van Philips de komen
de jaren nog verder groeien. Daar
naast zal als gevolg van de sterke
evolutie van elektronica - met grote
snelheid worden steeds meer com
plexe informaticafuncties bedacht -
apparatuur in kortere tijd worden
vervangen. Philips schat dat over
twee jaar 23 procent van alle elek
tronische produkten nieuw zal zijn.
Er moet rekening mee worden ge
houden dat in 1995 65 procent van
alle elektronische apparatuur ver
vangen is door de tegen die tijd
meest geavanceerde produkten.
pg VMWnsttPKi m BRlNfC.vun|%
INTÊRVIÊW MÊT door BRINKMAN
GOOCW&POOS MN brinkman
BRINKMAN J-ÊÊST /OOR UIT Pfc W/AWEr
PAGSUhtinG DOOR BRINKMAN....
Een computersloopbedrijf in Alphen, fiat de nog bruikbare onderdelen uit afgedankte compurters haalt. Voor
een toenemend deel van de afvalmaterialen is nog geen verwerking gevonden,
(archieffoto Wim Dijkman)
De vakgroep Milieukunde van de
Universiteit van Amsterdam heeft
berekend dat momenteel al zo'n
50.000 personal computers per jaar
in het afval terecht komen. Door de
koopwoede van de laatste jaren zal
deze hoeveelheid over enige tijd op
lopen tot 100 a 200.000 stuks.
Auto
Medewerkers van de Technische
Universiteit Twente buigen zich
thans over de verwerking van de
moderne auto, wanneer hij wordt
afgedankt. Door de toepassing 1
kunststoffen en andere nieuwe ma
terialen geeft het voertuig in tegen
stelling tot de oude personenauto,
die voornamelijk uit metaal en en
kele gemakkelijk verwerkbare ma
terialen bestond, steeds meer pro
blemen bij de schrootverwerking.
Ruim tweederde van het interieur
van de auto bestaat nu al uit kunst
stof. De laatste jaren vindt men ook
steeds meer kunststofonderdelen
onder de motorkap: slangen, vloei
stofreservoirs, schakelaars, stek
kers en dergelijke. Door de ontwik
keling van elektrisch geleidende
polymeren kan zelfs een accu van
kunststof worden geleverd. Daar
door wordt deze stroombron niet al
leen lichter, maar geeft hij ook meer
energie. Zijn levensduur is veel lan
ger. v
De kunststofrage is nu ook aan de
buitenkant van de auto duidelijk
herkenbaar. Begon men aanvanke
lijk met kleine onderdelen zoals
spiegelhuizen, sierstrips, wieldop
pen, roosters, handgrepen, bumper
bekleding en dergelijke. Nu worden
hele panelen van kunststof vervaar
digd. In een gemiddelde auto met
een gewicht van 900 kg is thans on
geveer 72 kilo kunststof verwerkt.
In 1960 was dat niet meer dan 10 ki
lo. In de autoindustrie zegt men dat
deze ontwikkeling zijn eindpunt
nog lang niet heeft bereikt. Er zal
steeds meer kunststof, vooral glas-
vezelversterkt polyester, dat min
stens even sterk is als metaal, in de
carrosserie van de personenauto
worden verwerkt.
Een ander nieuw materiaal, dat
het gebruik van metaal in de auto
zal gaan overnemen, is keramiek.
Gezien de sterkte, slijtvastheid en
het lichte gewicht van dit materiaal,
verwachten deskundigen dat steeds
meer motoronderdelen hieruit ver
vaardigd zullen worden.
Verder neemt het gebruik van
elektronica in de auto hand over
hand toe. Rond de eeuwwisseling
zullen allerlei functies in de bestu
ring van de auto overgenomen zijn
door elektronische apparatuur.
Kunststoffen, keramiek en elektro
nica, die straks het overgrote deel
van de auto gaan uitmaken, zijn vol
gens onderzoekers, milieugroepe
ringen en vertegenwoordigers van
de overheid uit een oogpunt van
milieubescherming in bepaald op
zicht toe te juichen. Kunststoffen
maken het vervoermiddel lichter in
gewicht met als gevolg minder
brandstofverbruik. Door de afslan-
kingskuur van de personenauto be
spaart de Europese Gemeenschap
jaarlijks al gauw drie miljoen ton
brandstof.
Door een beter rendement en een
lichter gewicht levert een kerami
sche motor eveneens een flinke
brandstofbesparing op. Door volle
dige verbranding zorgt een dergelij
ke motor tevens voor schonere uit
laatgassen. Elektronica dragen ook
een steentje bij aan het behoud van
fossiele hulpbronnen en een schone
lucht. Met behulp van dergelijke ap
paratuur kan zo zuinig mogelijk ge
reden worden en de uitstoot van
verontreinigende stoffen beter on
der controle worden gehouden.
Door de nieuwe materialen heeft
de personenauto een langere le
vensduur, maar eens wordt hij afge
dankt en dan duiken de problemen
op. Door de verwevenheid van de
verschillende materialen wordt het
niet eenvoudig de wrakken zonder
belasting voor het milieu weg te
werken. Het uit elkaar halen van de
diverse onderdelen van verschil
lend materiaal ten behoeve van het
hergebruik is volgens de onderzoe
kers niet alleen erg lastig, maar te
vens een kostbare zaak.
Composieten
Dezelfde problemen doen zich voor
bij de verwerking van afgedankte
zeil- en roeiboten en motorjachten,
die eveneens uit de nieuwe materia
len worden vervaardigd. Ook in de
vliegtuigindustrie en de ruimte
vaart worden allerlei nieuwe mate
rialen toegepast, waarvan men nu
nog niet weet wat ermee moet ge
beuren als deze in de afvalstroom
terecht komen. Deskundigen in de
ze sector voorspellen bij voorbeeld
dat de gevechtsvliegtuigen van de
toekomst voor meer dan de helft uit
composieten zal bestaan. Dit bete
kent een gewichtsvermindering
van 45 procent. Het brandstofvre-
bruik daalt daardoor met 40 pro
cent. Door het lichtere gewicht kan
de omvang van de vleugelspanwijd
te 35 procent kleiner worden. Dit
bespaart materiaal en energie. Een
nadeel is de verwerking van het ma
teriaal in de afvalstroom. Compo
sieten bestaan namelijk uit kunst
stof, metaal of keramiek, versterkt
door toevoeging van vezels en ande
re stoffen ter versterking van de fy
sische eigenschappen van het basis
materiaal.
De Europese vereniging van
Kunststofproducenten APME
noemt kunststoffen de beste van al
le materialen als het gaat om het be
houd van natuurlijke hulpbronnen,
de bescherming van het milieu en
energiebesparing. Als kunststoffen
niet werden toegepast, zouden veel
meer grondstoffen, energie en af
valverwerkingsinstallaties nodig
zijn. Voor een goede verwerking
van allerlei gemengde kunststoffen,
wanneer ze in de afvalfase terecht
komen, heeft de vereniging echter
geen pasklare oplossing.
Een ware nachtmerrie voor de ver
werkers van afval zijn de superve
zels, die ten opzichte van conventio
nele materialen licht, en sterk zijn.
Zij worden vooral gebruikt wan
neer hoge eisen worden gesteld aan';.
de sterkte van het produkt en een
gewichtsbesparing van het grootste
belang is. Dat is niet alleen het geval
bij voer-, vaar- en vliegtuigen, maar
ook,bij sportartikelen (ski's, zeil-
'planken, tennisrackets en dergelij
ke). Wanneer deze produkten straksi
in grote hoeveelheden afgedankt!
worden, weet men nog niet hoe de!
materialen op een milieuvriendelij
ke manier te verwerken.
De Raad voor het Natuur- en
Milieuonderzoek is van oordeel dat,
als er op korte termijn niets veran
dert. de maatschappij over vijftien
jaar voor zeer onaangename verras-i
singen komt te staan. De aard en|
omvang van.de gevolgen van dei
nieuwe materialen worden duide
lijk onderschat. Men verschuift de
problemen naar de toekomst, aldus
de raad.
Als een nieuw produkt eenmaal
niet meer uit de maatschappij is
weg te denken, dan zullen de
milieuproblemen die daaraan zijn
verbonden evenmin meer uit tel
bannen zijn. Om deze wet tot be
houd van de milieu-ellende te door
breken moet bij de produktie van
nieuwe materialen of artikelen nu al
rekening worden gehouden met de
gevolgen voor het milieu, wanneer
deze in de afvalfase terecht komen.
Ook minister Nijpels is van me
ning dat bij het ontwerpen van nieu
we produkten te weinig rekening
wordt gehouden met de latere
milieu-effecten. Bij herhaling heeft
hij er bij het bedrijfsleven op aange
drongen meer'aandacht aan dit pro
bleem te schenken. Al in de ont
werpfase van nieuwe produkten
moet worden aangegeven wat er
mee moet gebeuren, als ze na ge
bruik worden afgedankt.
HARARE (IPS) - Er lijkt een vre-
deswind te waaien door zuidelijk
Afrika. Na de succesvolle bemidde
ling van Afrikaanse leiders in Ango
la, zijn alle ogen nu gericht op een
ander regionaal probleemgeval:
Mozambique. De regering in Mapu
to staat onder druk om het voor
beeld van Angola te volgen en on
derhandelingen aan te knopen met
de rebellen van het Mogambi-
quaans Nationaal Verzet (Renamo).
Vorige week was de Amerikaanse
staatssecretaris Herman Cohen in
de Mogambiquaanse havenstad
Beira voor overleg met regerings
functionarissen. Een week eerder al
zocht het Zimbabwaanse staats
hoofd Robert Mugabe zijn Mogam-
biquaanse collega Joaquim Chissa-
no op om de regering aan te sporen
tot een dialoog met Renamo.
Maar de vraag is of er zoveel alter
natieven zijn. Net als in Angola is de
burgeroorlog in Mozambique uit
zichtsloos. Geen van beide partijen
maakt kans op een definitieve mili
taire overwinning, zodat geweld en
de vernietiging voortwoeden. Er
lijkt voor Chissano dan ook niet
veel anders op te zitten dan het
voorbeeld van zijn Angolese collega
te volgen. Volgens bronnen uit de
regeringspartij Frelimo, zullen nog
deze maand op het partijcongres
voorstellen worden besproken voor
een dialoog met Renamo.
De al meer dan tien jaar durende
burgeroorlog heeft Mozambique
volledig aan de grond gebracht. Het
menselijk leed is enorm: naar schat
ting een miljoen mensen zijn omge
komen als gevolg van de oorlog en
honger veroorzaakt door de terreur
van Renamo. De helft van de bevol
king is op de vlucht. De economi
sche schade tot nu toe wordt ge
schat op meer dan 5,5 miljard dollar,
maar in feite is dat niet meer dan
een slag in de lucht. Grote gebieden
van het land zijn onveilig, wegen en
projecten worden aangevallen en
de regering is jaarlijks vele miljoe
nen kwijt om het verzet het hoofd te
bieden.
De parallellen met Angola drin
gen zich op, maar toch zijn er wel
degelijk grote verschillen. Anders
dan de Unita in Angola, kan Rena
mo nauwelijks rekenen op enige
steun onder de bevolking. Een poli
tiek programma heeft de beweging
niet, behalve de bewering dat zij an
ti-marxistisch is en ook haar leider
de 35-jarige Alfonso Dhlakama
spreekt lang niet zo tot de verbeel
ding als Unita-leider Jonas Savim-
Verschillen
De verschillen tussen beide bewe
gingen moeten worden gezocht in
hun ontstaansgeschiedenis. De
Unita was, met het MPLA en het
FNLA, een van de drie bewegingen
die tegen de Portugese kolonisato
ren vochten en later door de MPLA
aan de kant werd geschoven.
Renamo daarentegen werd opge
richt na de onafhankelijkheid in
1975 door de toen nog blanke rege
ring van Rhodesië, het huidige Zim
babwe, met als enig doel de kersver
se marxistische regering te onder
mijnen en het vanuit Mozambique
opererende Rhodesische verzet te
dwarsbomen. Maar de guerrillabe
weging nam pas echt een hoge
vlucht toen in 1980, na de Zimbab- Het regeringsleger van Mozambique is er de afgelopen jaren niet in ge-
onafhankelijkheidZuid- slaagd de rebellen van Renamo 'klein' te krijgen (Foto ad
afrika Rhodesië's rol als broodheer
overnam. Ook Pretoria wilde Freli
mo op de knieen dwingen en eiste
het vertek van de Zuidafrikaanse
bevrijdingsbeweging ANC uit Mo
zambique.
Renamo heeft op dit moment
naar schatting twintigduizend men
sen onder de wapenen en recruteert
haar soldaten gedeeltelijk onder
kinderen, van wie de ouders vaak
door Renamo zijn vermoord. De
strategie van Renamo heeft zich in
al die jaren niet gewijzigd: roof,
plundering, moord en sabotage. In
de door Renamo gecontroleerde ge
bieden wordt niets opgebouwd en
onderhoudt de beweging een waar
schrikbewind. Met de regelmaat
van de klok zijn de afgelopen jaren
berichten verschenen over massa
moorden, marteling en bloedstol
lende gruweldaden gepleegd door
Renamo-leden.
Op internationaal vlak heeft
Renamo zich daarmee zo langza
merhand volledig geisoleerd. De
Verenigde Staten, die aanvankelijk
de beweging steunden, hebben hun
sympathie verlegd naar Chissano.
behoudens enkele ultra-rechtse lob
bygroepen. Pogingen om de laatste
pilaar onder de beweging, Zuidafri-
ka, weg te slaan zijn tot nu toe ech
ter mislukt.
Duivel
De inmiddels omgekomen presi
dent Samora Machel sloot in 1984
een 'pakt met de duivel', in casu de
Zuidafrikaanse leider P.W. Botha.
In ruil voor de stopzetting van Zuid
afrikaanse steun aan Renamo, be- j
loofde Machel in het akkoord van
Nkomati de activiteiten van het
ANC in Mozambique aan banden te
leggen. Sindsdien echter is er een
overvloed aan bewijs opgevoerd dat
de Zuidafrikaanse steun aan Rena
mo gewoon doorgaat.
Voor kenners van Mozambique
lijkt het nauwelijks voorstelbaar
dat Renamo en de Mogambiquaan-
se regering aan de onderhande
lingstafel zitten. Maar het zijn boei
ende tijden in Afrika. Wie kon zich
een paar jaar geleden voorstellen
dat de Angolese president Jose
Eduardo dos Santos ooit nog eens
de hand zou schudden van Savimbi
of dat de Swapo openlijk een ver
kiezingscampagne z
Namibië?
De Stalin-periode is voor de
kerken in de Sovjetunie niet
langer een taboe. Tijdens een
presentatie van zes kerkgenoot
schappen aan het Centrale Co
mité van de Wereldraad van
Kerken, gisteren te Zagorsk,
werd openlijk over de vervol
gingen in de jaren twintig en
dertig onder Stalin en in de ja
ren zestig Chroesjtsjov gespro
ken.
De Russisch-Orthodoxe Kerk
liet een 78-jarige 'baboesjka'
(grootmoedertje) aan het woord
die met tranen in de ogen over de
vervolging van gelovigen en de
vernietiging van kerkgebouwen
sprak. Ook in een boekje van de
zes lidkerken van de Wereldraad
in de Sovjetunie (Armeens-Apos-
tolische Kerk, Baptistenunie, de
Georgisch-Orthodoxe en de Rus
sisch-Orthodoxe Kerk en de Lu
therse Kerken in Estland en in
Letland) wordt met nadruk ge
sproken over de "jaren van re
pressie onder Stalin en Chroesjt
sjov waardoor de Kerken veel toe
gewijde leden hebben verloren".
Behalve door de afrekening
met het Stalinisme werd de bij
eenkomst gekenmerkt door de
grote nadruk op het jeugdwerk
dat tot voor enkele jaren nog vol
ledig verboden was. De Baptis
tenunie liet een kinderkoor zin
gen, het grootste openbare optre
den van een christelijk jeugdkoor
in de Sovjetunie. Ook enkele Rus-
sisch-orthodoxe jongeren getuig
den van hun weg naar het geloof,
de moeijkheden die ze daarbij
hadden ondervonden, en de
groeiende belangstelling voor het
christendom onder leeftijdgeno
ten.
De Evangelisch-Lutherse Kerk
van Estland legde vooral de na
druk op het nationalistische as
pect van haar geloof. Net als de
Letse Lutheranen presenteerden
zij zich in hun eigen taal, hetgeen
in een bijeenkomst van de Ruys-
sisch-Orthodoxe Kerk onder de
rook van Moskou van groot be
lang voor hun zelfrespect was.
De bijeenkomst in Zagorsk, het
geestelijk centrum van de Rus
sisch-Orthodoxe Kerk, vond
plaats op de feestdag van Sergius,
de belangrijkste heilige van deze
kerk. Terwijl duizenden gelovi
gen zich verdrongen om de kerk
dienst bij te wonen, werden de
deelnemers aan de Wereldraad
vergadering naar een gereser
veerd gedeelte van de kerk geleid.
Opmerkelijk tenslotte was de
afwezigheid op deze feestdag van
de 79-jarige patriarch Pimen,
hoofd van de Russisch-Ortho
doxe Kerk. Hij had gisteren ook
niet de viering in zijn eigen kathe
draal in Moskou geleid. Zijn ge
zondheid laat steeds meer te wen-
Koninkrijk
Evangelische christenen moe
ten geen imperium bouwen, maar
waarachtige zoekers zijn van het
Koninkrijk van God. Dit konden
de deelnemers aan het congres
van het Lausanne Comité voor
wereldevangelisatie in Manila
gisteren optekenen uit de mond
van dr. Peter Kuzmic, directeur
van een evangelisch instituut in
de Joegoslavische stad Zagreb.
Het Lausanne Comité heeft
zich ten doel gesteld de hele we
reld met het Evangelie kennis te
laten maken, liefst voor het jaar
2000. Kuzmic wees'er in de Fili-
pijnse hoofdstad op dat deze
boodschap veelzijdig is en op ei
gentijdse problemen betrekking
moet hebben. Hij pleitte voor een
authentiek christendom en kon
zicfi heel goed voorstellen dat
veel jongeren Jezus wel zien zit
ten, maar de kerk niet.
Met de geloofwaardiheid van
de kerken is het niet al te best ge
steld, vindt Kuzmic. Volgens hem
is er een duidelijk verband tussen
de groei van zowel het westerse
als het marxistische atheïsme
enerzijds en de slinkende geloof-'
waardigheid van de kerken an
derzijds. De Joegoslaaf merkte op
dat "niet alle marxistische kritiek
op de kerk fout is".
"De christen is zelf een deel van
de Boodschap. Hij moet leven in
harmonie met wat hij zegt", aldus
Kuzmic. Hij moest niets hebben
van het verbale geweld van Ame
rikaanse televisiepredikanten.
"Charisma zonder karakter is ca
tastrofaal", zo zei Kuzmic, waar
op de aanwezigen luid applaudis
seerden.
Drie Australische deelnemers
aan het congres zijn door de poli
tie opgepakt, nadat zij zich had
den aangesloten bij ongeveer 600
Filipijnen die hun toevlucht heb
ben gezocht in een rooms-katho-
liek seminarie op het eiland Ne
gros. De drie vinden dat ze in 'de
geest van Lausanne' handelen
door zich solidair te verklaren
met deze mensen, wier krotten
wijk onlangs is platgewalst. Min
stens 280 kinderen zijn daarbij
om het leven gekomen en onge
veer 30.000 mensen werden ver
dreven.
Apotheek
De apotheek van het Vaticaan is
met dertig werknemers de groot
ste apotheek'van Rome, maar wie
er om de pil of condooms vraagt,
wordt onverbiddelijk wegge
stuurd. Berichten dat de apo
theek wel voorbehoedmiddelen
verkoopt en zelfs goedkoper dan
in andere apotheken, berusten
dan ook niet op waarheid. Wel
kan de apotheek behalve genees
middelen desgewenst lavendel
water, cosmeticaprodukten of
anijsbrandewijn leveren.
De Australische broeder Fabia-
no Heynes, lid van de congregatie
van de barmhartige broeders van
de H. Johannes van God, is hoofd
van de apotheek. Hij of zijn mede
werkers hoeven niet vaak voor
paus Johannes Paulus II in actie
te komen. "De gezondheidstoe
stand van de paus is goed, hij
heeft niet veel medicijnen nodig",
aldus Heynes.
De apotheek is gevestigd in de
linkervleugel van het Belvedere-
paleis in Vaticaanstad. Eigenlijk
is zij alleen bedoeld voor de onge
veer tweeduizend mensen die bij
het Vaticaan werken, en hun fa
milieleden. Maar de apotheek ge
niet de faam dat zij bijna alle bui
tenlandse geneesmiddelen ver
koopt die in Italië niet te verkrij
gen zijn, en lokt daarom klanten
uit Rome en de rest van Italië.
Toeristen die denken dat zij de
zomerse hitte beter kunnen ver
dragen met een medicament of la
vendelwater, hoeven de moed
niet op te geven. Zij kunnen naar
de Annapoort rechts van de St.
Pieter gaan en de altijd waakzame
Zwitserse Garde de weg naar de
apotheek vragen. Deze stuurt de
toerist door naar de Italiaanse be
wakers, waarbij het 'wachtwoord'
'farmacia' luidt. In de regel wordt
een doktersrecept verlangd. On
geveer duizend mensen komen
per dag in de apotheek, onder wie
ongeveer honderd priesters en re
ligieuzen.
Gescheiden mannen. Het
Britse Lagerhuis heeft een besluit
van de anglicaanse synode afge
wezen, dat de wijding van ge
scheiden mannen tot diaken of
priester mogelijk zou maken. Het
besluit, dat eerder door het Ho
gerhuis zonder stemming werd
aanvaard, hield ook in dat de
aartsbisschoppen van Canterbu
ry en York ook mannen die met
een gescheiden vrouw zijn ge
trouwd, zouden gewijd kunnen
worden. Vertegenwoordigers van
de anglicaanse kerk noemden de
stemming in het Lagerhuis een
'kleine tegenslag'.
Klooster. Het Simon Wie-
senthal-centrum in Los Angeles
heeft er bij de paus persoonlijk op
aangedrongen het Karmelietes
senklooster uit het voormalige
concentratiekamp Auschwitz te
verwijderen. Volgens het cen
trum is de RK Kerk "het grootste
joodse kerkhof wederrechtelijk
binnengedrongen"
Beroepen
Hervormde Kerk: beroepen te
Kootwijk-Kootwijkerbroek C.M.
Buijs Gameren; aangenomen
naar Buitenpost M.T.P.M. Oom-
ens Epe, naar Houten (Open Hof)
P. Pannekoek Zeist, naar Zut-
phen mevr J.W. Inia Terschel
ling.
Gereformeerde Kerken: beroe
pen te Hollandscheveld drs. G
Douma Scheemda.
Nederlands Geref. Kerken: aan
genomen naar Zeist drs. H. De
Jong Amsterdam-Centrum.
Oud-Geref. Gemeenten in Ne
derland: beroepen als lerend ou
derling te Kinderdijk en Werken
dam T. Klok Harskamp.
