De schaduwzijde
van de 'intifada'
Reportage
Fundamentalisme neemt in Gaza-strook toe
Kerk Latijns-Amerika verdeeld over bevrijdingstheologie
DINSDAG 11 JULI 1
"Er kwam een Israëlische arts die
hem onderzocht en vaststelde dat
hij blauwe plekken op zijn borst
had. Mijn vader vertelde hem dat hij
was gemarteld, maar hij wilde daar
verder niets over zeggen, ook niet
tegen mij. Hij werd overgebracht
naar het gevangenisziekenhuis in
Ramla (in Israël, red.)".
"Ik zat nog acht dagen alleen in
een cel voor ik werd vrijgelaten. In
het ziekenhuis mocht vader een
maal bezoek hebben, daarna niet
meer. Van het Rode Kruis hoorden
we dat hij nu terug is in de gevange
nis van Gaza en dat hij weer wordt
ondervraagd. Hij heeft constante
verzorging nodig, maar of hij die
krijgt weet ik niet".
Bureaucratisch
Op de muren van Gaza-stad zijn in
middels honderden leuzen versche
nen: 'Gezondheid sjeik Yassin
slecht', heet het, en: 'We doen een
beroep op de wereld te helpen bij de
vrijlating van sjeik Yassin'. Bij de
nog altijd niet geheel Opgehelderde
ontvoeringszaak van vorige week,
met een Amerikaanse welzijnswer
ker als slachtoffer, was de vrijlating
van de populaire sjeik een van de
belangrijkste eisen.
In Gaza acht men het niet uitge
sloten dat zijn gevangenhouding de
Israëliërs nog voor grote problemen
zal stellen en alleen al daarom wordt
ernstig rekening gehouden met een
spoedige deportatie.
De belangrijkste Israëlische te
gendruk in de Gaza-strook bestaat
niet uit administratieve detentie of
militair geweld, maar uit bureaucra
tische maatregelen, gericht tegen
belastingboycots en ontduiking van
allerhande overheidsvoorschriften.
Er is een systeem uitgedokterd,
waarbij de bevolking voortdurend
wordt gezift.
Alleen wie zijn belasting heeft be
taald, niet wordt gezocht wegens
verstoring van de openbare orde of
lidmaatschap van een verboden or
ganisatie en wie geen bekeuringen
heeft openstaan, passeert de ambte
lijke zeef en krijgt een nieuwe iden
titeitskaart, een nieuw rijbewijs,
nieuwe autopapieren of een vergun
ning om in Israël te werken.
Vogelvrijen
Zo is de bevolking van Gaza in twee
groepen gesplitst: oppassende bur
gers en 'vogelvrijen'. De laatste ca
tegorie wordt gevormd door de
mensen zonder officiële papieren
die bijgevolg de Gaza-strook niet uit
kunnen en voor wie iedere confron
tatie met het gezag, bij doorlaatpos
ten of elders, nieuwe moeilijkheden
oplevert.
De jongste bureaucratische aan
val behelst de uitgifte van plastic
identiteitsbewijzën op creditcard-
formaat, compleet met magnetische
strook. Zonder zo'n kaartje mag nie
mand de Gaza-strook uit. "Werken
in Israël is geen recht, maar een
voorrecht", om minister Rabin te ci
teren. Voor het verkrijgen van zo'n
pas zijn natuurlijk weer handteke
ningen en stempels vereist van de
belastingdienst, de politie, de mili
taire autoriteiten, het btw-kantoor,
het ministerie van transport en an
dere instanties. En daarmee zijn da
gen wachten gemoeid.
De afgifte van de nieuwe pasjes
verloopt stroef. Het ondergrondse
leiderschap van de opstand heeft de
bevolking aangeraden ze niet aan te
vragen. Wie het toch doet, loopt
kans in de nachtelijke uren on
genood bezoek te krijgen van Ha
rnas- of PLO-jongeren, die de nieu
we identiteitskaarten verzamelen
en verbranden. Wie zo zijn pasje
heeft moeten overgedragen aan de
jeugdige wachters van de opstand
en toch in Israël wil werken, moet
zich de volgende dagen opnieuw
langs de bureaucratische 'Via Dolo
rosa' slepen.
"Niemand kan zich aan de op
stand onttrekken", zegt dr. Yazji.
"Als er een stakingsdag is, zie je
geen mens op straat. De intifada
vertegenwoordigt de toekomst en
de enige uitweg uit hun problemen.
Iedereen is ervan overtuigt dat onze
rechten uiteindelijk erkenning zul
len vinden. Een weg terug is er niet.
Als we de opstand opgeven, zullen
ze ons als volk vermorzelen".
GAZA De onderkomens zijn even armoedig als voorheen en de open riolen verspreiden
nog altijd dezelfde ondraaglijke stank. Toch is in de vluchtelingenkampen van de Gaza-
strook de laatste anderhalfjaar meer veranderd dan in de veertig jaar daarvoor. De Pales
tijnse opstand heeft de bevolking omgevormd van een defensieve apatische massa tot een
groep strijdbare burgers. Zelfs de Israëlische defensie-autoriteiten geven nu toe dat de Pa
lestijnse opstand een kritiek punt is gepasseerd. Het is het leger niet gelukt op tijd greep te
krijgen op de ontwikkelingen en de intifada is een onlosmakelijk deel geworden van het
dagelijks leven. Alleen extremisten geloven nog in eenvoudige oplossingen.
De vasthoudendheid van de bevol
king wordt gestimuleerd door het
grote aantal slachtoffers en de vele
gevangenen. Er zijn in Gaza en op
de Westoever nu meer dan vijfhon
derd 'martelaren', zoals de dodelijk
gewonde slachtoffers algemeen
worden aangeduid, en vele duizen
den gewonden. In de loop van de
opstand hebben meer dan 40.000
mensen voor korte of langere tijd
gevangen gezeten en er zijn gezin
nen in de Gaza-strook met vijf zo
nen in de cel.
door
Ad Bloemendaal
Dr. Achmed el-Yazji heeft als chi
rurg in het Shifa Ziekenhuis van
Gaza-stad honderden slachtoffers
behandeld. "Je kunt het lijden van
nu vergelijken met barensweeën",
zegt hij. "In zekere zin verheugen de
mensen zich, want de vrijheid en de
toekomst van de nieuwe generatie
worden geboren. Maar als arts en als
Palestijn zie ik het als mijn plicht
het Israëlische volk duidelijk te ma
ken dat het harde optreden alleen
maar leidt tot meer haat en geweld".
Om die reden onderhoudt Yazji in
tensieve contacten met de Israëli
sche Vrede Nu-beweging en andere
organisaties.
Die betrekkingen met Israëlische
burgers en parlementsleden zijn
hem door de autoriteiten niet in
dank afgenomen. Op 18 juni werd
hij ontboden bij het hoofd van de af
deling overheidspersoneel in de Ga
za-strook, een Israëlische officier.
Yazji kreeg er te horen dat her* de
toegang tot het ziekenhuis voorlo
pig was ontzegd om twee redenen.
Hij zou een van de leiders van
Arafats Fatah-organisatie zijn en hij
zou in de Jordaanse hoofdstad Am
man contact hebben gehad met
PLO-vertegenwoordigers.
Yazji: "Ik mag al tien jaar lang
niet naar het buitenland reizen en er
is maar eenmaal een uitzondering
gemaakt op die regel. Dat was toen
ik met een neefje dat chirurgisch
moest worden behandeld naar Cai
ro ben gereisd. Het is duidelijk dat
de Israëliërs niet over enig bewijs
beschikken, anders hadden ze me
wel
"Ik kan tot geen andere conclusie
komen dan dat mijn contacten met
Vrede Nu, de pers en buitenlanders
die Gaza bezoeken de werkelijke
oorzaak zijn van de maatregel". Vol
gens Yazji is dit vermoeden beves
tigd in een onderhoud met de mili
taire gouverneur, een week later,
maar hij geeft grif toe dat hij door
zijn goede contacten met bekende
mensen in Israel een bevoorrechte
positie inneemt.
Fundamentalisme
De chirurg omschrijft zichzelf als
een gelovig moslim, "maar iemand
die tegen al het geweld is en vrede
wil voor iedereen". Zulk liberalis
me is niet het kenmerk van de islam
in de Gaza-strook. Sinds het begin
van de intifada heeft het fundamen
talisme zich uitgebreid.
Vrouwen zonder lange gewaden
en hoofdbedekking vertonen zich
niet langer in de straten van Gaza-
Als Palestijn in handen van het Israëlische leger vallen is het begii
lange verhoren en vele vernederingen. <fot«
stad en Khan Yunis. Islamitische
stoottroepen hebben radicaal een
eind gemaakt aan de verkoop van
alcohol, en wie nu in een van de wei
nige hotels een flesje bier bij zijn
maaltijd bestelt, krijgt een reactie
alsof hij om een staaf dynamiet
heeft gevraagd.
De Gaza-strook behoort tot de
dichtstbevolkte gebieden ter we
reld en de sociale controle in de
volkswijken en de vluchtelingen
kampen is meedogenloos. Als
wachters van de islamitische revo
lutie oefenen jongeren van Harnas,
de overkoepelende islamitische or
ganisatie in de door Israël bezette
gebieden, samen met leeftijdgeno
ten van de PLO, toezicht uit op de
naleving van de voorschriften van
het ondergrondse leiderschap van
de intifada en op het morele en poli
tieke gedrag van hun buurtgenoten.
Wie zich inlaat met zijn buur
vrouw, loopt kans zijn naam de vol
gende dag op de muur te vinden,
met een tekst als: "Harnas waar
schuwt de hoerenloper Achmed
Nassar voor de laatste maal". Vol
hardt Achmed in zijn zonde, dan
kan hij bezoek verwachten van een
groepje gemaskerde jongelingen
die hem met de karwats terug bren
gen op het rechte pad.
Doodseskaders
Gaat het om drugshandel of om col
laboratie met de Israëlische bezet
ter, dan pakt de straf meestal zwaar
der uit. In de afgelopen paar maan
den hebben tientallen Palestijnen,
mannen zowel als vrouwen, op een
akelige manier de dood gevonden
in handen van de doodseskaders
van de intifada.
Op mededogen kunnen de slacht
offers niet rekenen. "De intifada is
geen spelletje", zegt desgevraagd
een inwoner van Gaza-stad. "Een
volksrevolutie vereist discipline en
wie dat niet op kan brengen en zijn
volksgenoten verraadt, moet voor
de gevolgen opdraaien".
Dat bleek de afgelopen maand
nog eens in het Ketziot-gevange-
nenkamp in de Negev-woestijn,
waar drie van verklikken verdachte
Palestijnen door mede-gevangenen
zijn gewurgd.
De Shin Bet, de Israëlische bin
nenlandse veiligheidsdienst, be
loont Palestijnse criminelen met
een aanzienlijke vermindering of
totale kwijtschelding van hun straf
als ze bereid zijn hand- en spandien
sten te verlenen.
Ook gebeurt het dat Palestijnen
die worden opgepakt de keuze krij
gen tussen een proces of werken
voor de veiligheidsdienst. Het kan
niet worden ontkend dat de groei
ende activiteiten van de 'mudjahad-
din', de islamitische strijders van
Hamas, die keuze voor menigeen
eenvoudig hebben gemaakt. En als
onvermijdelijk gevolg heeft de Is
raëlische veiligheidsdienst steeds
meer moeite bij het recruteren van
collaborateurs.
De fundamentalisten zien een Palestijnse staat als niet meer dan een eerste fase in een ontwikkeling die via
strijd met de seculiere groepen moet leiden tot een Palestijnse theocratie en vervolgens tot een grote islamitische
staat in het Midden-Oosten. (foto ap>
De autoriteiten hebben van het be
gin af aan harde maatregelen geno
men tegen een ultra-extremistische
groep als de Islamitische Jihad, die
overigens in de Gaza-strook nooit
meer dan een paar honderd aanhan
gers heeft gehad. Maar Harnas werd
aanvankelijk vrijwel ongemoeid ge
laten. De hoop bestond dat de bewe
ging de seculiere organisaties, met
name de PLO, te vuur en te zwaard
zou gaan bestrijden, zodat Israël on
der het motto 'verdeel en heers' de
lachende derde zou zijn.
De fundamentalisten zien een Pa
lestijnse staat als niet meer dan een
eerste fase in een ontwikkeling die
via strijd met de seculiere groepen
moet leiden tot een Palestijnse
theocratie en vervolgens tot een
grote islamitische staat in het Mid
den-Oosten.
Toen Harnas zich in de loop van
de opstand steeds meer ging mani
festeren, kon Israël niet langer toe
zien. Halverwege mei van dit jaar ar
resteerde het leger in twee dagen
tijds honderden islamitische acti
visten in de Gaza-strook. Onder hen
de geestelijk leider van Harnas, de
charismatische sjeik Achmed Yas
sin.
Opgegroeid in armoedige om
standigheden en vanaf zijn nek ver
lamd door een ongeval in zijn jeugd,
is hij niettemin een drijvende
kracht in het verzet tegen de Israëli
sche bezetting. In 1984 veroordeel
den de autoriteiten hem tot een
langdurige gevangenisstraf, als or
ganisator van een Palestijnse groep
die wapens en explosieven verza
melde. Een jaar later al werd hij vrij
gelaten, in de veel bekritiseerde uit
wisseling van gevangenen tussen
Israël en de organisatie van
Achmed Jibril.
Op 17 mei van dit jaar drong de
Shin Bet binnen in Yassins huis in
een volkswijk van Gaza. De sjeik
werd met rolstoel en al in een leger
truck getild. Zijn 16-jarige zoon
Abd-Al Hamid kreeg bevel zich aan
te kleden en zijn vader te volgen. Zo
ging het naar het verhöorcentrum
van de Israëlische veiligheidsdienst
in de centrale gevangenis van de
stad.
Abd-Al Hamid, inmiddels op
vrije voeten, vertelt wat er verder
gebeurde: "Met een zak over mijn
hoofd en met mijn handen geboeid,
brachten ze me naar een bovenka
mer. Ik moest zeggen wie er alle
maal bij mijn vader op bezoek kwa
men, maar ik antwoordde: nie
mand. Toen brachten ze me naar be
neden, naar mijn vader. Eén van de
Israëliërs trok telkens de zak over
mijn hoofd naar beneden, zodat ik
bijna stikte. Met de andere hand
sloeg hij me".
"Tegen mijn vader zeiden ze: als
je niet snel bekent, sterft je zoon, we
laten hem stikken. Ik beet op de
zak, zodat ik net genoeg had. Ze
gooiden me op de grond en vertel
den mijn vader dat ik bewusteloos
was. Telkens knepen ze me en fluis
terden: 'Schreeuw! Je moet
schreeuwen!' En tegen mijn vader:
'Beken! Beken!' Dat herhaalde zich
nog een derde keer, daarna ben ik
niet meer ondervraagd".
Bekennen
De volgende vier dagen zat Abd-Al
Hamid naar zijn zeggen geboeid en
geblinddoekt op een houten bank.
Een paar keer per dag ging de zak
van zijn hoofd en werden zijn boei
en afgedaan om hem de gelegen
heid te geven zijn vader te voeden
(Yassin kan zijn handen niet gebrui
ken) en naar het toilet te brengen.
In de dagen daarna deelden vader
en zoon een cel, maar ze mochten
niet met elkaar spreken. Af en toe
werden er andere gearresteerde Ha-
mas-aanh#ngers binnengebracht.
De sjeik kreeg dan opdracht ze te
vertellen dat ze moesten bekennen,
maar dat deed hij niet.
Abd-Al Hamid: "Zo probeerde de
Shin Bet de indruk te wekken dat
mijn vader zelf had bekend. Op een
zeker moment vroeg een van de Is
raëliërs hem: 'Wil je gedeporteerd
worden of hier in de gevangenis
blijven?' Mijn vader antwoordde
dat hij wilde blijven. Na tien dagen
kreeg hij longontsteking".
Bisschoppen en religieuzen in
Latijns-Amerika zijn met el
kaar in conflict geraakt over het
project 'Woord en Leven', dat
bedoeld is als bijdrage van de
religieuzen aan de vijfhonderd
ste verjaardag van de kerste
ning van Amerika in 1992. Vol
gens de voorzitter van de La-
tijnsamerikaanse bisschoppen
conferentie (CELAM), de Co
lombiaanse aartsbisschop Dario
Castrillon Hoyos, gaat om een
"voor onze kerk schadelijk pro
ject".
Bij zijn bezoek aan de Domini
caanse Republiek in 1984 drong
paus Johannes Paulus II erop aan
de herdenking van de 500e ver
jaardag van de ontdekking van
Amerika in 1992 te benutten voor
een tweede evangelisering van
het Amerikaanse continent. Deze
oproep bracht de Conferentie van
Religieuzen in Latijns-Amerika
(CLAR) ertoe tien theologen en
bijbeldeskundigen, onder wie de
in Brazilië werkende Nederland
se missionaris Carlos Mesters,
een evangelisatieprogramma uit
te laten werken Zij stelden het
project 'Woord en Leven' op dat
de religieuzen de mogelijkheid
biedt zich vijf jaar lang te bezin
nen op hun roeping tot "de dienst
aan God aan de zijde van het gelo
vige en lijdende volk van ons con
tinent".
In januari dit jaar liet de secre
taris van de Vaticaanse congrega
tie voor de religieuzen, aartsbis
schop Vincenzo Fagiolo, de
CLAR schriftelijk weten dat "ver
scheidene kerkelijke instanties"
hun diepe bezorgdheid over het
project naar voren hadden ge
bracht. Het gaat daarbij vooral
om de Argentijnse en Colom
biaanse bisschoppen.
De Colombiaanse bisschoppen
hadden weinig goede woorden
voor het project over. Zij vonden
dat in 'Woord en Leven' alleen
maar in marxistische zin over het
volk wordt gesproken en dat te
veel gebruik wordt gemaakt van
woorden als 'arm' en 'verdrukt'.
De CLAR wil een volkskerk, die
zich niets aantrekt van de kerke
lijke hiërarchie, zo meenden de
Colombiaanse bisschoppen.
Het conflict maakt opnieuw
duidelijk, hoe groot de onenig
heid binnen de Latijnsameri-
kaanse kerk over de bevrijdings
theologie is. Weliswaar heeft de
kerk allang elementen van deze
theologie overgenomen, maar
een minderheid van de bisschop
pen, vooral de altijd al conserva
tieve hiërarchie in Argentinië en
Colombia, wijst elke toenadering
tot de volgens hen 'marxistische'
bevrijdingstheologie van de
hand. Zij voelen zich daarin be
vestigd door de gedeeltelijke ver
oordeling van deze theologie door
het Vaticaan.
Fudamentalisme
Aartsbisschop Robert Runcie
van Canterbury, hoofd van de we
reldwijde Anglicaanse Kerk,
heeft het religieus fundamentalis
me scherp gehekeld. In een ver
wijzing naar de gezamenlijke her
denking door de kerken van Willi
am en Mary zei Runcie dat er nog
steeds godsdiensten en gelovigen
zijn die niet de verdraagzaamheid
tegenover andersdenkenden
kunnen opbrengen.
Runcie, die sprak tijdens de an
glicaanse synode in York, wees
op het christelijk fundamentalis
me in Noord-Ierland, het islami
tisch fundamentalisme in het
Midden-Oosten en het joods fun
damentalisme in Israël. "Er zit
bloed aan de handen van deze ge
meenschappen. Waar geen ver
draagzaamheid bestaat, is vervol
ging dichtbij".
De aartsbisschop van Canter
bury kreeg onlangs te maken met
enige boze anglicanen, die dreig
den hem voor de rechter te sle
pen, in verband met de ruimte die
de kerk overweegt te geven aan
de vrouw in het ambt. Op zijn
beurt kon Runcie waardering op
brengen voor Billy Graham, die
zojuist een campagne in Enge
land heeft afgerond.
Aartsbisschop Robin Eames
van Armagh, hoofd van de Angli
caanse Kerk in Ierland, pleitte op
de synode voor godsdienstige
verdraagzaamheid in eigen land.
Onvermijdelijk worden de Noor-
dierse kerken geïdentificeerd
met de politieke stromingen: de
protestanten met de unionisten
en de rooms-katholieken met de
nationalisten. "Maar als de ker
ken een deel van het probleem
zijn, dan moeten ze ook een deel
van de oplossing zijn", zo meende
hij.
In hoeverre moet een predikant
of pastoor zich met de angst van
zijn achterban identificeren en in
welke mate moet hij een moedig
en profetisch woord spreken, zo
vroeg Eames zich af. Velen in
Noord-Ierland zien verzoening al
leen maar als het opgeven van een
diep vereerd principe. Voor hen
betekent verzoening zwakheid,
overgave. Oecumene is een ver
dacht woord, triomfalisme speelt
daarentegen een sinistere rol, al
dus de aartsbisschop.
VU-vereniging
De vereniging die zich sterk
maakt voor de Vrije Universiteit
in Amsterdam, staat dit najaar
een 'cruciaal' debat te wachten
over de verbreding van het grond
vlak. Volgens het bestuur is de
vereniging lang niet zo pluriform
als de univeristeit zelf. De VU-
Vereniging bestaat grotendeels
uit de oude gereformeerde ach
terban.
Dit blijkt uit een notitie van het
bestuur van de vereniging die
voluit Vereniging voor christelijk
wetenschappelijk onderwijs heet.
In de komende discussie staan de
rol en de taak van de vereniging,
vooral in relatie met de VU en het
VU-ziekenhuis, ter discussie.
De VU kent sinds 1972 een be
stuursstructuur waarbij de VU en
het VU-ziekenhuis in grote mate
autonoom zijn. Niettemin gaan
VU en VU-ziekenhuis uit van de
vereniging, die de uiteindelijke
verantwoordelijkheid draagt.
Het bestuur vindt de eigen rol
van de VU-Vereniging niet erg
bevredigend. Daarom wil het be
stuur de instemming van de ach
terban voor onder meer een ver
sterking van het grondvlak en 'oe-
cumenisering' van de activiteiten
van de VU-Vereniging.
Vermoord. De RK bisschop
van de Somalische hoofdstad Mu-
qdisho, Pietro Salvatore Colom
bo, is zondagavond door een nog
onbekende schutter vermoord.
De pater Franciscaan werd even
buiten de kathedraal van Muqdis-
ho neergeschoten. Colombo (66),
geboren in de buurt van Milaan,
kwam kort na zijn priesterwij
ding als missionaris naar Soma
lia. Hij werd in november 1975 tot
bisschop van de Somalische
hoofdstad benoemd.
Gospelradio. Salto, het over
koepelend orgaan van de lokale
radio en televisie in Amsterdam,
heeft de uitzendingen van de
plaatselijke gospelradio Parousia
stopgezet. Volgens Salto heeft
Parousia onlangs tweemaal een
kwetsende aanval op homoseksu
elen gedaan. Het bestuur van de
gospelradio heeft zich verbaasd
getoond over deze gang van za
ken. Binnenkort zal er een ge
sprek zijn. Enige jaren geleden
heeft Salto een tv-prorgramma
van Parousia geweigerd, waarin
de Amerikaanse tv-dominee Jim
my Swaggart volgens Salto kwet
sende uitspraken deed.
Zangavond. In de Betlehems-
kerk (Lammermarkt) in Leiden
wordt zondagavond vanaf half
acht een 'midzomer gospelzang
avond' gehouden, waaraan mede
werking wordt verleend door het
eigen koor en ensemble, zangeres
Helen Workala en The Brahms
Gospelgroep.
Beroepen
Hervormde Kerk: beroepen te
Rumpt H. van Wingerden Barne-
veld, te Veenendaal (toezegging)
C. M. Buijs Gameren; aangeno
men naar Biezelinge-Eversdijk
mevrouw M. A. Los kand.
Utrecht, naar Nieuw-Buinen drs.
E. G. H. Laseur kand. Druten,
naar Zeist H. Westerhout Goede
reede; bedankt voor Harskamp A.
Vlietstra jr. Melissant.
Gereformeerde Kerken: aange
nomen naar Oosterhout drs. A. M.
Los Pijnacker en Nootdorp.
Christelijke Geref. Kerken: be
roepen te Klundert H. Peet kand.
Apeldoorn.
Oud-Geref. Gemeenten in Ne
derland: beroepen als lerend ou
derling te Stavenisse T. Klok
Harskamp.
