De schuld en boete van Urk
De Peking eend van Van der Valk
Schoon werken9kost visveiling
Harlingen al miljoenen guldens
De dominee: Biddend zoeken we naar een oplossing9
ZATERDAG 1 JUU 1989
PAGINA 33
Inbeslagname van vis, boetes,
arrestaties, verhoren; de strenge
hand van de overheid geselt Urk.
Jarenlang hebben de vissers
onverstoorbaar doorgevist, de
daartoe gehanteerde regels aan hun
laars lappend. "De vrije zee, daaraan
waren wij gewend". Nu justitie
serieus werk maakt van de visfraude,
dringt hier en daar het besef door dat
"een beetje vis wegwerken om de
vloot varende te houden" echt in
strijd is met de wet. Klaas Kramer, de
visserijvoorman van Urk: "Wij werken
nu helemaal clean". Waarnemend
afslagdirecteur Rien Bogerd
volhardt: "Het zijn allemaal maar
aantijgingen, er is nog niks
bewezen". Dominee Jaap Brons:
"Biddend zoeken we naar een
oplossing. Niet alleen in een vroom
woord, maar handelend in
overeenstemming met wat God van
je vraagt". De schuld en boete van
Urk.
door Maarten Pennewaard
en Roel Snijder
onmogelijk, zegt Bogerd. "We kunnen
moeilijk aan een handelaar vragen waar
zijn waar vandaan komt. Een groentevei
ling vraagt toch ook niet aan een hande
laar uit welke boom hij dat fruit heeft ge
rukt?".
Volgens De Bois zal een handelaar
nooit aan een afslag vertellen, waar hij
zijn vis vandaan heeft. Dan zou de afslag
die vis immers wel rechtstreeks van de
visser kunnen kopen. De boodschap is
duidelijk: de AID moet maar in de boe
ken van de tussenhandel gaan zoeken
naar de herkomst van de vis.
Spin
De inmiddels bekeerde Kramer kijkt wat
anders tegen die zaak aan. "Een hande
laar kan makkelijk zeggen: ik ben de
uche, uche scheepsnummers kwijten dan
is controle onmogelijk". Alle betrokke
nen noemen de naam van tussenhande
laar Allerhande BV als spin in het web.
Enkele namen? A. de Wit, administra
teur bij visverwerker Eiland Urk, en
Geert Nentjes. Beiden zijn kort van stof.
"We hebben maar één commentaar: geen
commentaar. Goedemiddag heren".
Dat is jammer, want de AID is niet zui
nig met zijn beschuldiging: vorig jaar
heeft Allerhande voor f 24 miljoen onge
registreerde vis verhandeld op de afsla
gen in Urk en Harlingen. Ook Nentjes is
daarom kort geleden stevig aan de tand
gevoeld.
"Allerhande komt er bij ons sinds 1
april niet meer in", zegt Kramer nu. "Ze
leveren ons geen gram vis meer. Alleen
de vis die rechtstreeks van de visser
komt willen wij veilen". Het ethisch re
veil kost de Harlinger afslag wel een paar
lieve centen, beaamt Kramer. Een aantal
vissers gaat nu naar afslagen waar de tus
senhandelaar nog wel welkom is.
De dominee: "De problemen komen
vaak bij huisbezoek ter sprake. Ook in de
kerkeraad en in het predikantenconvent
met collega's. Biddend zoeken we naar
een oplossing. Niet alleen in een vroom
woord, maar handelend in overeenstem
ming met wat God van je vraagt. Er zijn
er die zeggen: een overheid die niet han
delt naar Gods gebod is geen overheid die
je dienen moet. Dan zeg ik: zo is het beslist
niet. Want als je daaraan begint... Als
men het gezag op het ene terrein niet er
kent, dan loop je het risico dat het ook op
andere terreinen uit de hand loopt".
Hard gelag
Tijd voor een statement. "Ik ben van me
ning dat de tijd is aangebroken om alleen
met de ons toegestane vangsthoeveelhe-
den te werken", zegt Kramer plechtig.
Met andere woorden: het moet nu maar
eens uit zijn met het gesjoemel. "Dat zal
een hard gelag zijn voor degenen die het
niet redden. Maar het is onontkoombaar,
want het overheidsbeleid wordt steeds
strenger. Alle pogingen om er nog onder
uit te komen zijn achterhoedegevechten
die op den duur toch verloren worden".
De tijd van milde sancties tegen mar
chanderende vissers is voorbij. Een paar
jaar geleden verlieten vissers nog la
chend de rechtbank, trokken hun porte
feuille om de boete contant af te rekenen
en zeiden grijnzend: 'Bedankt, en we
zien elkaar de volgende keer wel weer'.
Toen bedroeg de boete niet meer dan 5 of
10 procent van de buit. Vorig jaar was dat
al 50 procent en vissers die dit jaar in de
fout gaan raken de hele besomming
kwijt. Kramer: "Dan ben je voor Jan Jo
ker in de weer".
Urk klaagt toch al de laatste jaren extra
hard te zijn aangepakt. Kramer geeft een
voorbeeld. De AID heeft in 1987 5000 ton
illegale schol bij Urker vissers aangetrof
fen. "Wij zijn eenderde van de hele Ne
derlandse kottervloot. Dan denk je: bui
ten Urk moet dan 10.000 ton zijn ontdekt.
Maar niks hoor, het was maar 800 ton".
Waarmee Kramer maar gezegd wil heb
ben dat de AID wel heel goed z'n best
heeft gedaan op Urk. "Door die ongelijke
controles werden we wel gedwongen om
wat vis weg te werken".
Wat in Urk hard aankwam was de ma
nier waarop verdachten werden behan
deld door de AID: dagenlange verhoren
en nachten in politiecellen. Bogerd:
"Justitie is meteen met een strafproces
Het besluit van de visfafslag Insula in Harlingen om geen vis meer te veilen die
door tussenhandelaren wordt aangeboden, betekent een omzetverlies van en
kele miljoenen guldens. Het lopende tweede kwartaal geeft al een achterstand
van f 2 miljoen te zien ten opzichte van dezelfde periode vorig jaar, aldus direc
teur Piet Louwerse. In 1988 boekte de afslag een totale omzet van circa f 50 mil
joen.
Sinds 1 april weigert'de afslag, die eigendom is van Urker vissers, vis van tus
senhandelaren te veilen. Dat besluit werd genomen omdat deze constructie vol
gens justitie illegaal is. De tussenhandel zou louter als dekmantel dienen om on
gecontroleerd vis aan land te brengen. Justitie is bezig met een diepgaand on
derzoek hiernaar, dat zowel de afslag in Harlingen als de gemeentelijke afslag
van Urk betreft. De daling moet volgens Louwerse deels ook worden toege
schreven aan de slechte visvangsten in dit kwartaal.
Klaas Kramer, de visserijvoorman
van Urk: "Wij werken nu helemaal
clean".
gestart. We zijn allemaal als verdachten
gehoord; eerst de mensen op de afslag-
vloer. toen de administratie en de direc
tie en de wethouder. Ze zouden nu de he
le gemeenteraad nog kunnen oppakken.
Ik ben zeer gezagsgetrouw, maar ik
vraag me toch in alle redelijkheid af of
dit in verhouding staat tot wat er ge
beurd zou kunnen zijn. Het gaat om een
administratieve verschrijving, maar de
mensen worden in het cachot gezet alsof
het de grootste criminelen zijn. Terwijl
moordenaars en verkrachters vrij rond
lopen".
Respect
De dominee: "Ik probeer de mensen er
van te weerhouden zich te verzetten tegen
de overheid. Artikel 36 van de geloofsbe
lijdenis zegt: Wij dienen de overheid met
respect tegemoet te treden. Ook als dat de
AID is. Dat heb ik ook wel eens gezegd in
een preek. Toen stond er iemand op en
verliet de kerk. Dat klopt niet. Daar treed
ik ook tegen op. We hebben dat later uit
gepraat. Het besef leeft dat men zich niet
agressief mag gedragen. Dat wordt afge
keurd, al heeft men soms moeite om zich
in te houden".
Het was daarom dat op Hemelvaarts
dag de vlam bijna in de pan sloeg. Drie
honderd opgewonden vissers pikten het
niet langer en wilden wethouder Bakkér
persoonlijk bevrijden uit het Zwolse po
litiebureau. Op een in allerijl belegde bij
eenkomst op het gemeentehuis wist bur
gemeester Sijko Veninga olie op de gol
ven te gooien. Een telegram ging uit naar
de koningin, met het verzoek om te be
middelen. Dezelfde avond nog was Bak
ker op vrije voeten, een dag later gevolgd
door De Bois.
Bogerd bekent geen schuld, maar ziet
het zwerk wel drijven. Ook hij meent dat
de tijd rijp is om de capaciteitsverminde
ring door te voeren. Dat zal grote gevol
gen hebben voor Urk waar ruim 90 pro
cent van de bevolking van de visserij
leeft. "Zeker, het raakt onze gemeen
schap diep. Daarom willen we er over
meepraten".
De Urker visserman wordt psychisch
zwaar belast, zegt Kramer. Controles op
zee, vanuit de lucht, aan boord en in de
haven: zo kun je niet verder leven, vindt
hij. "Het mare liberum, de vrije zee, daar
aan waren wij gewend. Dat is het niet
meer. De Noordzee is in continentale
platten verdeeld, met visrechten voor el
ke lidstaat van de EG. Het nadeel is dan
dat de Italiaan, de Spanjool en de Griek
meebeslissen over wat wij in de Noord
zee mogen vangen. Het zijn tropenjaren,
het is niet leujt meer".
Soms kunnnen een paar dagen af
zondering een mens tot inkeer bren
gen. Twee dagen in een politiecel in
Leeuwarden deden Kramer, voorzit
ter van Visserij belangen Urk en de
Producenten Organisatie Oost (PO-
Oost), beseffen dat hij op de verkeer
de weg was.
"Al vijftien jaar, vanaf 1974, hebben we
vis buiten de officiële kanalen gehouden.
Wij zagen dat als wat vis wegwerken om
de vloot varende te houden. Dat zagen
wij niet als fraude". Justitie dacht er an
ders over. Al sinds 1985 maakt de Alge
mene Inspectie Dienst van het ministe
rie van Tandbouw en visserij (AID) jacht
op zwarte en grijze vis. In het begin wat
aarzelend, met slechts hier en daar een
controle. Maar in de loop der jaren wer
den de touwtjes steeds strakker aange
trokken. Grote vangstoverschrijdingen
kwamen aan het licht, veilingdirecteu-_
ren belandden in de beklaagdenbank."
Want quotering of niet, de visserman, hij
viste voort.
Gevoel
List en bedrog vierden hoogtij. Ook op
Urk, waar God en gebod van oudsher de
handel en wandel bepalen. Kramer en
zijn Urker vissers maakten geen pro
bleem van een overschrijdinkje hier en
een overtredinkje daar. Tot de PO-Oost-
voorzitter zelf werd afgevoerd. Dat
kwam hard aan.
"Toen ik naar Leeuwarden werd ge
bracht, zei een rechercheur tegen mij:
Kramer, jij bent voor je gevoel misschien
niet schuldig. Maar ik zal je onomstote
lijk aantonen datje de wet overtreedt. En
de rechter zal straks kijken naar de letter
van de wet, en niet naar jouw gevoel.
Jouw gevoel en geweten zijn niet maat
gevend. En dat heeft 'ie ook gedaan. Ze
spreken puur van fraude. Dat heeft mijn
denkwijze en beslissingen wel bepaald".
Kramer trok zijn conclusies, als voor
zittervan de PO-Oost, de eigenaar van de
Harlinger visafslag. Vlak na zijn vrijla
ting riep hij het bestuur bij elkaar. "Dit
kon zo niet langer. Justitie pakte alles op.
Van veilingpersoneel tot wethouders. Ik
heb tegen het bestuur gezegd: vanaf nu
moeten we 'clean' werken. Sindsdien is
de visafslag Insula in Harlingen honderd
procent legaal bezig. En we moeten kij
ken of we dat bij alle afslagen kunnen
doen".
Dominee Jaap Brons van de 2300 zie
len omvattende christelijke gereformeer
de kerk Maranatha: "Heel Urk is op de
visserij aangewezen. Heel de bevolking is
van de vis afhankelijk. Alternatieven
zijn er praktisch niet. Urk voelt zich in
z'n levensbestaan bedreigd. Dat levert de
nodige zorgen op, waar je aandacht aan
geeft. Bij de arrestaties waren ook leden
van de kerkgemeente betrokken. Daar
over heb ik gemeend in de kerkbode iets te
moeten schrijven: verdacht worden van
'visfraude kan niet misdadig genoemd
worden. Maar het is geen geringe zaak
als mensen in je gemeente in aanraking
komen met justitie. Je dient daar leiding
aan te geven".
Inventief
De vissers zijn altijd inventief geweest in
het bedenken van sluipwegen om de ille
gale vis te slijten. Van het overladen van
de vangst op volle zee of aanlanden bij
maanlicht, tot het inrichten van geheime
bergruimten aan boord. (Kramer luchtig:
"Elk schip had ze".) De nieuwste metho
de om de controleurs zand in de ogen te
strooien was het gebruik van tussenhan
delaren. Volgens de visafslagen was het
bij inschakeling van tussenhandelaren
niet nodig om de precieze herkomst van
de vis te registreren. Hierop richt zich het
huidige justitiële onderzoek.
In tegenstelling tot Kramer volhardt
de gemeente Urk, de eigenaar van de vis
afslag op het voormalige eiland, in haar
kat en muis-spellletje met de overheid.
Directeur Wim de Bois wil niks weten
van beschuldigingen als zou er vorig jaar
op zijn afslag voor 20 miljoen gulden 'ille
gale' vis zijn geveild. Twee dagen cel wa
ren voor Klaas Kramer genoeg om als
een blad aan de boom om te draaien, een
verhoor van twee weken liet De Bois
kennelijk onberoerd. En ook wethouder
Dirk Bakker, die een week in voorlopige
hechtenis doorbracht, heeft het Urker
college niet op andere gedachten ge
bracht.
De dominee: "De dreiging van inbe
slagname en strenge boetes voelt men
sterk boven het hoofd hangen. Toch heeft
men het vrij goed kunnen verwerken. Het
is geen onderwerp van voortdurende be
zinning, maar wel komt het elke zondag
in het gebed voor. Dan wordt de hulp van
God ingeroepen; dat het zodanig geleid
mag worden dat het dagelijks werk met
vreugde gedaan kan worden, in onaf
hankelijkheid en in verantwoordelijk
heid".
Formeel
Rien Bogerd. gemeentesecretaris en
plaatsvervangend directeur van de Ur
ker veiling, reageert strikt formeel. "Het
zijn allemaal maar aantijgingen. De rech
terlijke macht heeft tot op heden niet be
wezen dat er sprake is van visfraude". En
daarom gaat de afslag gewoon door met
afnemen van de tussenhandelaar.
Visafslagen zijn wettelijk verplicht de
herkomst van de vis in de boeken op te
nemen. Dat staat keurig omschreven in
de regeling transacties inzake zeevis. De
AID kan op deze manier controleren of
een viskotter de toegestane vangsten
heeft overschreden. De tussenhandelaar
gooit nu roet in het eten.' Deze koopt de
vis op van verschillende vissers en biedt
die aan op de veiling. Zonder te vermel
den van welk schip de vangst afkomstig
is. Daar wringt de schoen. Bogerd: "In de
regeling staat dat de afslag de 'aanbieder
van vis' moet registreren. Maar dat be
grip 'aanbieder' slaat volgens ons op de
De dominee: Sommige leden zeggen
de zee heeft bevissing nodig, zoals de ak
ker beploegd moet worden. Anderen zeg
gen: we moeten rekening houden met het
verhaal van de visserijbiologen en de vis
in Gods schepping een eerlijke kans ge
ven. Niet alle technische middelen aan
wenden om de zee leeg te scheppen".
Zodra er een tussenhandelaar op het
toneel verschijnt, wordt die registratie
De vlag met de toekan waait alweer
enige tijd bij Oriental Palace. Toch is
het Chinese eet- en slaappaleis bij
Breukelen in de ogen van de familie
Van der Valk nog steeds een
vreemde eend in de bijt. Een Peking
eend onder de vlag van een vreemde
vogel, als het ware.
Op de kop af een jaar geleden kwam een
eind aan de droom van Wong, de vorige
eigenaar. Hij had zich fataal verkeken op
zijn levenswerk. Geld leek geen rol te
spelen. Het leek niet op te kunnen. In
Taiwan liet hij bouwmaterialen op maat
maken, zoals tegels en dakpannen. In de
Hollandse polder bleken de maten niet te
kloppen. De tegels moesten stuk voor
stuk worden bijgeschaafd. De dakpan
nen waren wel goed, maar de dakdek
kers hadden moeite met die oosterse din
gen.
Met fikse vertraging kwam de getrou
we kopie van een oud Chinees paleis tot
stand. Architect L. Vuyk was er speciaal
voor naar China gereisd. Zijn ontwerp
baseerde hij op 2000 jaar oqde bouwteke
ningen, volgens Chinese begrippen nog
niet eens zo oud, maar voor Europese
wel. Toen eigenaar Dave Wong zijn
Daimler van twee ton op last van de cura
tor moest afstaan en de laatste lunch-gas-
ten ijlings moesten afrekenen omdat de
tafels onder de borden werden wegge
haald, was de droom een nachtmerrie ge
worden.
De kleine honderd Van der Valken die
ruim veertig zaken runnen, hebben al
vóór de bouw van Wongs droompaleis
Oriental Palace bij Breukelen.
klompen voelden ze aan dat het moest
misgaan. "Eén en één blijft twee; het
maakt niet uit hoeveel nulletjes er achter
staan", zei Ad van der Valk op de dag dat
de familie het voor 15 miljoen verworven
paleis kwam bekijken. "Wij dromen niet
van paleizen, wij rekenen. Als dat een pa
leis oplevert, is het mooi meegenomen.
Ook voor Jan Modaal, want die kan hier
gewoon een kopje koffie komen drinken.
Net als de Keizer van China trouwens,
want wij doen niet aan rangen en stan-
(toto GPD)
Veel eerbied voor het paleis was er niet
binnen het familieconcern. Meteen na de
aankoop verklaarden Ad van der Valk en
godfather Gerrit dat het dak en die enge
draken eraf moesten. Die pasten niet in
het Hollandse polderlandschap en zeker
niet bij de Hollandse pot die Van der
Valk serveert. "De Chinese tuin wordt
een gezellige Van der Valk-parkeer
plaats", riep Ad in het bijzijn van de nota
ris kwajongensachtig uit. "Dat dak gaat
er voorlopig niet af', zegt nu directeur
der Valk. Mogelijk zal het dak wel wor
den 'verbouwd' als blijkt dat er behoefte
is aan meer kamers. "Maar eerst moeten
we uit de kosten komen".
Die zijn niet gering. Voor hetzelfde
geld bouwt het familieconcern een dub
bel zo groot motel in het Limburgse
Stein. De entree van Oriental Palace is
uiterst royaal, helemaal in de trant van
het superluxueuze hotel dat Wong voor
ogen heeft gestaan. Het betekent dat er
betrekkelijk weinig ruimte overschiet
voor het restaurant. Met 450 plaatsen is
dat voor Van der Valk-begrippen aan de
kleine kant. Bij het familieconcern is het
gebruikelijk met de ruimte te woekeren;
het hoort bij het principe van de kleine
winstmarge en de grote omzet.
Wongs droom was het omgekeerde: te
gen superprijzen de elite trekken. De
bruidssuite kostte onder diens korte be
wind 1250 gulden. Nu kun je er voor 250
gulden terecht. Voor 'normale' kamers,
waarvan er 140 zijn, moet 90 gulden wor
den betaald. Tijdens het Wong-tijdperk
varieerde de prijs tussen 320 en 290 gul
den.
Het lijkt thans weer storm te lopen. De
parkeerplaats is altijd vol. "Wat heet
storm lopen", zegt Pieter Timmers. "In
het begin, ja, toen was het razend druk.
De gewone man kreeg de kans te zien
wat er achter die draken zat. Die storm is
geluwd. Het nieuwe is eraf. We draaien
niet slecht, al moet nog blijken of het
winstgevend is. Naast het trouwe Van
der Valk-publiek komen zakenmensen
op de luxueuze omgeving af. Het is weer
eens wat anders dan Hilton of Holiday
Luchtfoto van Urk. Waar God en gebod van oudsher de handel en wandel bepalen, maakten de vissers geen problemen van een overschrijdinkje hier en een
overtredinkje daar. (foto-s gpd>
