'Ik wil mijn kinderen terug
m m Mms?-
Etnische Turken de dupe van machtsspel tussen Turkije en Bulgarije
DOODSTRAF
TRAGISCH
OPGERUIMD
ZATERDAG 1 JULI 1989
EXTRA
PAGINA 31
Een oma wordt ter verkoeling onder een van de vrachtwagens gepropt die de vluchtelingen straks zal afzetten hij een van de Turkse tentenkampen.
(foto's gp:
nische Turken nu uit het district Cuma
Kazasi of Sumna komen, hun ervaringen
tijdens de uittocht zijn hetzelfde.
Wat bij de grensovergang en de als
doorgangshuizen bedoelde tentenkam
pen in Ederne, Kirklareli, Luleburgaz en
Cadir Kent opvalt, is dat er nauwelijks
jonge mannen rondlopen. Bijna ieder ge
zin mist wel een of meer zonen die tussen
de 17 en 3Q jaar oud zijn. Die hebben vol
gens de ouders geen uitreisvisum gekre
gen omdat ze zich in de visie van het Bul
gaarse regime nog dienstbaar aan de eco
nomie of in het leger moeten maken.
Maar ook intellectuelen en universitair
geschoolde etnische Turken, zoals art
sen, tandartsen, ingenieurs, technici en
bedrijfseconomen, kom je tussen de
vluchtelingen niet tegen.
Hoe is dat dan te rijmen met de openlij
ke verklaring van de Bulgaarse ondermi
nister van buitenlandse zaken, Ivan Ga-
nev, dat de grenzen sinds kort openstaan
voor iedere Bulgaar? Waarom is er dan
blijkbaar een uitzondering gemaakt voor
jonge en goed opgeleide etnische Turken
die tot een volgens de nieuwe staatsideo
logie niet meer bestaande minderheid
behoren? En waarom zegt iedere voor
deze reportage aangesproken Turk dat
hij niet vrijwillig het land heeft verlaten?
'Oprotvisum'
In tegenstelling tot wat Sofia beweert,
zeggen de meeste vluchtelingen dat zij
werden gedwongen een paspoort met
een 'oprotvisum' te accepteren. Eenmaal
in het bezit van het reisdocument kregen
ze slechts 24 uur de tijd te vertrekken.
Anderen erkennen zelf een uitreisvisum
te hebben aangevraagd, omdat ze zich
ernstig bedreigd voelden sinds de met
geweld onderdrukte demonstraties eind
vorige maand, tegen een hernieuwde po
ging van de Bulgaren om de assimilatie-
politiek erdoor te drukken.
Het is niet zo verwonderlijk dat de Bul
gaarse regering anders zegt dan dat zij
doet. De ernstige problemen tussen So
fia en Ankara over de huidige exodus
zijn niet van vandaag of gisteren. Al vele
jaren botert het niet op dit punt. In het
verleden zijn er afspraken gemaakt over
de emigratie van de etnische Turken
naar hun land van afkomst, maar telkens
weer schond Bulgarije de overeenkom
sten. Het paste dan weer niet in de poli
tieke strategie of een bijgestelde doctri
ne. Ondanks de kwalijke Bulgaarse stijl
in het niet nakomen van bilaterale ver
plichtingen zijn er sinds 1920 toch ruim
een half miljoen naar Turkije gekomen.
Het smeulende vuurtje onder de kwes
tie laaide vorige maand echter op toen
Todor Zhivkov de Turkse premier Tur-
gut özal uitdaagde de grenzen voor alle
900.000 etnische Turken te openen.
Getergd door de weigering van Sofia
goede afspraken te maken over een dose
ring van het aantal emigranten en een
compensatieregeling overeen te komen
voor de achtergelaten bezittingen, zoals
huizen, vee en banktegoeden, pakte özal
de handschoen toch op. De Bulgaarse re
gering strafte de in de hoek gedreven
Özal nog eens extra door in één keer
150.000 paspoorten af te geven en hetzelf
de aantal op korte termijn in het vooruit
zicht te stellen.
Selectief
Maar Sofia is daarbij selectief te werk ge
gaan, zo blijkt in de Turkse vluchtelin
genkampen. Jonge fabrieksarbeiders,
landbouwkrachten en afgestudeerden in
het hoger onderwijs moeten achterblij
ven. Hun vertek zou de toch al zo wanke
le economie van Bulgarije nog verder
uithollen. Zo de exodus van tienduizen
den boeren uit een land dat voor een deel
afhankelijk is van gespecialiseerde land
bouw dat toch al niet doet.
Duidelijk is dat de als aartsrivalen met
elkaar strijdende Turkse politieke partij
en zich uitputten om over de ruggen van
de vluchtelingen de kiezersgunst te win
nen en geen woorden zullen vuil maken
om Bulgarije bij de internationale ge
meenschap te schande te maken. Erdal
Inonu van de sociaal-democratische
volkspartij (SHP) trekt die zondag met
zijn propagandakaravaan eerst nog even
door de stad Ederne, alvorens het nabij
gelegen tentenkamp aan te doen. Man
nen in donkerblauwe pakken van wie je
de indruk krijgt dat ze na de afwas pas
belangrijk worden, omringen dee
moedig de oppositieleider met daartus
sen potige lijfwachten die voortdurend
door portofoons schreeuwen. Begeleid
door politiewagens en motoragenten
perst de met verkiezingsleuzen volge
plakte touringcar van de SHP zich door
het stadje. Maatkostuums wuiven als
prinsen naar het publiek.
De Turkse president Evren van de re
gerende Moederlandpartij (ANAP) was
hen daarin voorgegaan. Een week eerder
had de ex-generaal het complete corps
diplomatique naar Ederne meegezogen.
Om zich te wreken op zijn Bulgaarse
ambtgenoot Zhivkov die niet wil onder
handelen zolang de Turken vasthouden
aan een van tevoren vastgestelde agen
da.
Voordat de president arriveerde had
den ijverige overheidsdienaren een aan
tal extra Turkse vlaggen tussen de tenten
opgehangen en hadden zij bij de ingang
van het kamp van graszoden een tuintje
gemaakt met een zielig boompje in het
midden. Het groene vlekje op de zand
plaat was tot vlak voor de aankomst van
de president door een gevlucht jongetje
nat gehouden.
Propvol
Hoe lang zal dat boompje - symbool van
de ogenschijnlijke Turkse vastberaden
heid om desnoods alle 900.000 etnische
Turken tot het land toe te laten en te voe
den, van onderdak te voorzien en aan een
baan te helpen het uithouden? Wester
se diplomaten en politieke waarnemers
in Ankara zijn er van overtuigd dat beide
landen wel tot een regeling moeten ko-
De opvangkampen zitten propvol.
Er zijn zelfs niet voldoende vrachtwa
gens beschikbaar om bij het huidige
tempo van 4000 vluchtelingen per dag de
huisraad te vervoeren. Bij de grens van
Kapikule wachten dagelijks 400 trucks
op een door de overheid betaald vracht
je. Maar de lange rij langs de snelweg
slinkt zienderogen.
De vraag is alleen: welk van de twee
landen is bereid het eerst politiek ge
zichtsverlies te lijden? In theorie zou So
fia de exodus enigszins kunnen tempe
ren door concessies te doen aan de cul
tuur van de etnische Turken. Maar onder
het huidige leiderschap lijkt dat onmo
gelijk. Zhivkov zal moeten toegeven dat
zijn assimilatiebeleid heeft gefaald en
moeten bekennen dat op een bevolking
van tien miljoen zielen ééntiende tot de
door hem afgeschafte minderheid be
hoort. En dat strookt niet met de Bul
gaarse variant op glasnost en perestroj
ka: het nationalisme.
Aan de andere kant is het voor Sofia
moeilijk een rem op de zelf in beweging
gebrachte uittocht te zetten. Dat zou al
leen maar kunnen door de geldigheid
van de uitgegeven paspoorten weer in te
trekken. Bloedige demonstraties zullen
daarvan echter ongetwijfeld het gevolg
zijn.
Op hun beurt is er voor Turkije ook
nauwelijks een weg terug. Het sluiten
van de grenzen zou onder de Turken veel
tumult losmaken. Bovendien hebben
Turkse politici uit alle gelederen zich
vastgelegd op een massale emigratie.
Daaraan afbreuk doen zou hun toch al
niet zo bijster hoog aangeslagen geloof
waardigheid nog verder ondermijnen.
Voordeel
Niettemin mag Bulgarije hopen dat Tur
kije uit economische noodzakelijkheid
alsnog terugkomt op de opname van zo
veel vluchtelingen tegelijk. Bij een
Turks initiatief de grenzen te sluiten zal
de internationale kritiek op Sofia zich
verschuiven naar Ankara. Verder zal het
de Bulgaarse regering in staat stellen de
door de exodus veroorzaakte economi
sche noodtoestand beter onder controle
te krijgen.
Maar Turkije is in de huidige impasse
in een licht voordeel. De Bulgaren zijn
voor wat betreft de doorgangsroutes
naar het Midden-Oosten en de havens
aan de Middellandse Zee afhankelijk van
Turkije. Bovendien onderhoudt de Sov
jetunie goede diplomatieke en economi
sche betrekkingen met Ankara, en die
kunnen Moskou wel eens nopen Bulga
rije onder druk te zetten om met Turkije
een redeljk emigratieverdrag af te slui-
DINGEN VAN DE WEEK
Voor de Bulgaren beslaat er geen
Turkse minderheid. Die is simpelweg
in 1984 afgeschaft. Dat er toch zo'n
900.000 etnische Turken in het land
wonen, verklaart Sofia al even
eenvoudig: het zijn Bulgaren die
tijdens het 500-jarig Ottomaanse Rijk
gedwongen zijn zich tot de islam te
bekeren. En daarin vond het
Bulgaarse regime een
rechtvaardiging om in de afgelopen
jaren het islamitisch onderwijs af te
schaffen, het leren en spreken van de
Turkse taal te verbieden, Turkstalige
kranten op te heffen en moskeeën te
sluiten.
door Taco Slagter
Net als al die andere honderden
vluchtelingen bij de Turks-Bulgaar
se grensovergang Kapikule brandt
ook bij Machmed Muratov een ver
haal op de tong. Al snel blijkt dat
zijn verslag van vervolging, dwang
arbeid en deportatie nog triester is
dan al die andere treurige ervarin
gen van etnische Turken die de afge
lopen twee weken al dan niet onder
fysieke dwang Bulgarije hebben
moeten verlaten.
Muratov, die in 1939 is geboren maar er
uitziet of hij het einde van het Ottomaan
se Rijk nog heeft meegemaakt, vertelt
over de laatste vijf jaar die hij in gevan
genschap heeft doorgebracht. Totdat de
Bulgaarse politie hem een paspoort in de
hand drukte met.de mededeling dat hij
vanwege zijn rebellie tegen het regime
binnen 24 uur naar Turkije zal worden
gedeporteerd.
Voordien was hij veroordeeld tot
dwangarbeid in het onder Bulgaarse
Turken beruchte strafkamp Balana. "Ik
ben in dat kamp vreselijk geslagen", zegt
hij timide. "Ik weet niet hoe vaak, maar
als ik met een medegevangen® Turks
sprak kreeg je van de bewakers een forse
afranseling".
Opgepakt
Muratov geeft toe dat hij had gehandeld
tegen de anti-Turkse maatregelen van de
heersende clan in Sofia. "Het was verbo
den zonder toestemming naar een nabu
rig dorp te reizen. Toch ging ik. Er woon
de familie van me. Je mocht met elkaar
geen Turks spreken. Ik bleef dat doen,
zoals ik weigerde mijn Turkse naam te
veranderen in een Bulgaarse. Uiteinde
lijk werd ik opgepakt en zonder een pro
ces naar Balana gestuurd. Eén keer ben
ik er ontsnapt. Maar ze vonden me snel
op een schuiladres".
Het verhaal van Muratov komt sterk
overeen met wat je van iedere vluchte
ling hoort. Of je ze nu in de doorgangs
kampen spreekt, bij de grensovergan
gen, of op de stations van Kapikule en
Ederne (18 kilometer van de Turks-Bul
gaarse grens), sterk geëmotioneerd ko
men de verhalen los over de soms brute
manier waarop het Bulgaarse regime al
sinds 1952 probeert stelselmatig de
Turkse minderheid te dwingen met hun
eeuwenoude cultuur en het islamitische
geloof te breken.
Maar dat hielp niet. Traditioneel inge
stelde Turkse mannen bleven zich verto
nen in de bekende Turkse pofbroeken,
zoals de vrouwen weigerden hun sluiers
of hoofddoekjes af te doen. Als goede ge
lovigen gingen ouders door met hun kin
deren te laten besnijden en werden hu
welijken volgens islamitisch gebruik in
het geniep ingezegend, waarop in beslo
ten kring een Turkse bruiloft volgde. En
ook hun doden begroeven zij, tegen de
verdrukking in, als moslims.
Namenlijst
Getart door de dreigende mislukking
van haar assimilatiepolitiek besloot de
Bulgaarse regering eind 1984, samen met
de schriftelijke vernietiging van een
minderheid, ook de namen van de etni-
sche Turken te veranderen. Van dat mo
ment af was het verboden een Turkse,
met de islam verbonden naam te dragen.
En dan te weten hoe belangrijk het voor
een moslim is op de een of andere manier
vernoemd te zijn naar Allah, de profeet
Mohammed of diens familieleden. Ze
konden daarbij kiezen uit een lijst met
1500 officieel erkende Bulgaarse namen.
Maar al gauw bleek dat voor deze grote
minderheid dit kleine aantal tekort
schoot. De Academie voor Wetenschap
in Sofia kreeg opdracht het bescheiden
lijstje met 40.000 Slavische namen uit te
breiden.
De gegevens in het paspoort van Mura
tov leveren het bewijs voor de waanidee
ën van Todor Zhivkov, de door het stali
nisme geknede Bulgaarse president.
Machmed Muratov laat zien hoe hij op
pagina 2 van het Rode Boekje is omge
doopt tot Emilov Martinov Mladen. Zelfs
de naam van zijn geboortedorpje El Mali
is gewijzigd in de Slavische benaming
Diadovsko. "Ik wist niet wat ik las", zegt
Muratov terwijl hij probeert te glimla
chen om iets dat niet alleen hem absurd
in de oren klinkt.
Maar zijn gelaatsuitdrukking veran
dert snel als hij er aan toevoegt dat zijn
twee zorten, twee dochters en vijf klein
kinderen in Bulgarije zijil achtergeble
ven. "Mijn vrouw heeft me verteld dat
hun een paspoort is geweigerd. Ik ben na
mijn vrijlating niet meer in mijn dorp ge
weest. Mijn vrouw heeft nog kunnen re
gelen dat we wat spulletjes konden mee
nemen. We hebben veel moeten achterla
ten. Maar dat kan me niet schelen. Ik wil
mijn kinderen terug".
Week onderweg
Meer dan 12 uur per dag strompelt een
onafgebroken stroom vluchtelingen op
deze manier het land binnen. Tot nu toe
zo'n 70.000 in totaal. De meesten zeggen
een week onderweg te zijn. Zij slapen in
de open lucht, opgejaagd als ze zijn door
Bulgaarse politiemannen. Soms moes
ten ze onderweg hoge boetes betalen, ge
woon als pesterij. En als de bekeuring
niet kon worden voldaan de som be
droeg soms een jaarsalaris dan moest
de hele familie een dag op een tabaks
veld dwangarbeid verrichten. Of deze et
De conservatieve inslag, waardoor het
Amerikaanse Hooggerechtshof sinds de
periode-Reagan wordt gekenmerkt, heeft
de afgelopen week weer eens een uit
spraak opgeleverd die je toch nauwelijks
voor mogelijk houdt in een land dat zich
zo graag opwerpt als hoeder van de wes
telijke beschaving. Een meerderheid van
de hooggeleerde rechters vindt dat jonge
ren van 16 en 17 jaar en geestelijk gehan
dicapten ter dood mogen worden veroor
deeld.
De Verenigde Staten verkeren met deze
gelegaliseerde vorm van straftoemeting
aan minderjarigen en gehandicapten nu
in het dubieuze gezelschap van Iran en
Iraq, landen waar zoals bekend een men
senleven niet hoog op de prioriteitenlijst
staat. Zelfs in landen als Zuidafrika, Sy
rië, Paraguay en Libië, waar ze het niet
zo nauw nemen met de mensenrechten,
geldt een verbod op de doodstraf beneden
de 18 jaar.
Amnesty International heeft inmiddels
krachtig geprotesteerd bij president
Bush, maar of dat iets uithaalt valt te be
zien. Bush had het de afgelopen dagen
juist erg druk met het uiten van zijn ver
ontwaardiging over een andere uit
spraak van het Hooggerechtshof inzake
het verbranden van de Amerikaanse
vlag. In hun onnavolgbare wijsheid oor
deelden de rechters namelijk dat een der
gelijke verbranding een gerechtvaardig
de vorm van meningsuiting is. Dat nu is
bij veel Amerikanen, vaak opgevoed in
een sfeer van patriottisme en chauvinis
me, volkomen verkeerd gevallen.
De uitspraak over de doodstraf is er
door naar de achtergrond gedrongen, al
mag het een lichtpuntje worden genoemd
dat volgens opiniepeilingen een meerder
heid van de Amerikaanse bevolking te
gen deze uitspraak van het Hoogge
rechtshof is gekant. Het hof heeft overi
gens al laten weten de publieke opinie in
de doodstrafkwestie 'niet ter zake doen
de' te vinden. Wel heeft zij bepaald dat
jury's en lagere rechters, alvorens tot de
doodstraf te besluiten, de geestelijke ge
steldheid van een verdachte in overwe
ging dienen te nemen.
De prangende vraag dringt zich op wie
eigenlijk de geestelijke conditie van de le
den van het Amerikaanse Hooggerechts
hof in de peiling houdt.
BERT PAAUW
Het meest verbazende aan die affaire
Evenhuis is natuurlijk dat het zo ver kan
komen met de staatssecretaris voor Con-
sümentenzaken. Hoe is het mogelijk dat
een, politiek gesproken, kleine midden
stander als hij zo dom en diep in de schul
den komt te zitten?
Aan plotselinge wendingen van zijn
inkomen kan het niet hebben gelegen.
Dertien jaar lidmaatschap van de Twee
de kamer staat voor dertien keer een ton
bruto per jaar, plus een niet misselijke
onkostenvergoeding van zo'n 2000 gul
den per maand.
Misschien waande hij zich plotseling
rijk, toen hem driejaar geleden de erfenis
van Piet van Zeil in de schoot viel, het
midden- en kleinbedrijf op Economische
Zaken. Niet te ingewikkeld, toch goed
voor een salaris van 160.000 gulden. Plus
onkostenvergoeding natuurlijk. En auto
met chauffeur. Kon Albert Jan die weelde
niet dragen?
Als staatssecretaris is hij natuurlijk
hopeloos door de mand gevallen. Even
huis had als taak te passen op de centen
van de minima en andere consumenten
(bijvoorbeeld door ze te beschermen tegen
leningen die ze niet kunnen aflossen).
Evenhuis in zijn rol van staatssecre
taris Consumentenzaken, toen alles nog
OK leek. (foto anp>
Dat kun je moeilijk overlaten aan ie
mand die zo in de problemen komt dat hij
ruim twee ton leent bij een bedrijf in de
plaats (Meppel) waar zijn echtgenote
wethouder is, nadat hij dat bedrijf eerst
aan een forse subsidie heeft geholpen.
Ook als toneelspeler is hij mislukt. Dat
armoedige praatje over zijn in geldnood
verkerende zwager die hij te hulp zou
zijn geschoten (je zal trouwens als zwa
ger zo'n zwager hebben).... Zou Evenhuis
niet weten datje broers nodig hebt om po
litiek te overleven? Lubbers broers zijn
al jaren succesvol in dat opzicht. En wat
te denken van Luns? Die ontsnapte, an
ders dan de broerloze Aantjes, aan het
zwaard van Lou de Jong omdat zijn
broer lid was geweest van de NSB.
Nee, z'n zwager. Tragisch is het, de hele
affaire-Evenhuis. Tenslotte was het
staatssecretariaat bedoeld als beloning
voor 13 jaar trouwe WD-dienst in de
Tweede Kamer, waarin hij ook al niet
meer mag terugkeren. Laat staan dat hij
nog burgemeester wordt in een plaats als,
pakweg, Heerlen. Wat een oneindige
treurigheid.
WIM FORTUYN
Met bloed aan hun handen menen de Chi
nese leiders de orde in hun land te hebben
hersteld. In hun denken, dat is blijven ste
ken in een tijd waarin vrijwel alles ver
borgen bleef achter de Chinese Muur,
wordt alles wat niet vóór hen is neerge-
maaid. Seniliteit bepaalt dwingend de
geest van het beleid als reactie op het
massaal uitgedragen verlangen naar
vernieuwing. Met steun van hardhandi
ge, nauwelijks met intelligentie behepte
legerkapiteins, getuigen de op leeftijd
zijnde machtshebbers ervan dat ouder
dom niet per se hoeft samen te hangen
met wijsheid en levenservaring.
Waar de heren in meerderheid al lang
een leunstoel in een of ander bejaarden
oord hadden moeten bezetten, daar voe
len ze zich op hun gemak op het pluche
van de regeringszetels die met een infame
machtswellust worden bewaakt. In het
besef dat de tv-camera niet langer als
pottenkijker kan worden tegengehouden,
wordt die met een door de knoet bezegeld
verbod het zwijgen opgelegd. Of in tv-
journaals misbruikt, om door middel
van een criminele versie van 'Opsporing
Verzocht' studentenleiders en andere de
monstranten op te sporen en ze na een
schijnproces terecht te stellen. Als de EG
een verklaring uitgeeft dat dergelijke
executies in hevige mate worden be
treurd, betreuren de Chinese regerings
leiders op hun beurt die verklaring. Er
wordt in Peking niet op een gotspe meer
of minder gekeken, dezer dagen.
Het ontbreekt er nog maar aan dat de
herinnering aan de vreedzame studen
tendemonstraties symbolisch is gewist
met een naamsverandering; zoiets als
Plein van de Helse Oorlog in plaats van
Plein van de Hemelse Vrede. Maar bij na
der inzien valt dat ook niet te verwachten
van oncreatieve lieden die het bestaan
een volk van 1,1 miljard zielen mee te de
len dat er niet op politieke en intellectuele
vrijheid hoeft te worden gerekend. Dat
laatste is logisch, in geen dictatuur wordt
het op prijs gesteld dat de intelligentsia
meedenkt met beleidsmakers. Daarin
passen uitsluitend monddode volgers, die
zo veel mogelijk achterlijk moeten wor
den gehouden, geïndoctrineerd en angst
ingeboezemd.
De armen van de Chinese oudjes die het
voor het zeggen hebben mogen dan beven,
hun macht reikt ver. Kennelijk ook tot in
Nederland. Ten minste vier studenten
hebben hun toevlucht gezocht tot een on
derduikadres, omdat ze zich achtervolgd
voelen door personeel van de Chinese am
bassade. De studenten zijn bang dat het
doek voor hen is gevallen, omdat ze met
een spandoek voor de Chinese ambassa
de hebbergestaan. De ambassadeur
schijnt nu op verlof te zijn, teruggeroepen
door Peking. Of door Beijing, zo u wilt.
Zoals alle andere afgezanten in het bui
tenland vakantie wordt gegund, die niet
zijn overgelopen. Het commentaar van
ondergetekende op het tussentijdse ver
trek naar zijn land: opgeruimd staat
netjes.
GERARD VAN PUTTEN
