WHACK! ZZZWAPH Batman is terug
Spataderen
SPREEKUUR
Wraakzuchtige psychoot
ontketent weer een rage
door Barbara Thiel, arts
ZATERDAG 1 JULI 1989
EXTRA
PAGINA 23
De stripfiguur Batman was ooit een
rijke zonderling die op jeugdige
leeftijd getuige was van de moord op
zijn ouders, en die zich heilig
voornam op latere leeftijd wraak te
nemen, gehuld in een vleermuispak.
Batman anno 1989 is een heel wat
zwartgalliger type. Met grof geweld
en wisselend succes gaat hij
opnieuw de misdaad te lijf, maar nu
als een maniak, geestesziek, een
door en door eenzame man met een
bijna psychotische behoefte aan
wraak. Hoe dan ook, sinds zijn
wedergeboorte in een kersverse film
en dito videoclip (Prince) is er sprake
van een nieuwe 'Batmania', zoals de
Amerikanen het noemen.
Batman anno 1989, een maniak, geestesziek en vol wraakzucht.
naar de overzijde van de Atlantische
Oceaan gewaaid.
Zo werd de grond rijp gemaakt voor
wat er intussen elders in Engeland met
behulp van Amerikaans kapitaal en dito
werkkracht gebeurde. In de grote Pine-
wood-studio's, in de buurt van Londen,
werd sinds eind 1988 keihard gewerkt
aan een film over Batman.
De film draait nu in Amerika, en het
ziet er naar uit dat de Batmania, die dus
toch al woedde, de komende weken en
maanden tot een - "HOLY SCHIZO
PHRENIA!" - echt grote en algehele gek
te zal uitgroeien.
Want de film bracht op de eerste dag
dat hij draaide al 13,1 miljoen dollar in
het laatje. De tweede dag, zaterdag 24 ju
ni, kwam daar 15,5 miljoen dollar bij. Dat
zijn absolute records in het wat dat be
treft toch niet kinderachtige Amerika.
Hysterie
Larry Meyer, directeur van T-Shirts
Plus, een keten van winkels waar t-shirts
verkocht worden, zei begin deze week te
verwachten dat hij in elk van zijn 200
winkels tot september gauw 500 Bat-
man-t-shirts per dag zal slijten. Marke-
ting-specialisten voorspellen dat vóór de
kerst 250 miljoen dollar aan Batman-
spullen zal zijn gekocht.
In bijna elk Amerikaans gezin zal dan
dus wel een Batman-jojo, onderbroek,
plastic handboei, kaartspel, wekker, py
jama, walkie-talkie, balpen, badhand
doek of magneet te vinden zijn. Voor de
kindjes die alles al hebben is er de Bat
mobiel, een elektrisch autootje waarin ze
kunnen rondrijden. Prijs: 150 dollar.
En wie - "GLURRPP!" - dan nog niet
genoeg heeft, kan altijd nog "Batman:
The Motion Picture Soundtrack" van
pop-ster Prince in de CD-speler stoppen.
Of op de kabel-zender MTV naar een van
de Bat-video's kijken die Prince momeiïf
teel aan het maken is. Of de Bat-dance
(choreograaf: alweer Prince) dansen.
Je zou het, de huidige hysterie rond
Batman in ogenschouw nemend, niet
zeggen, maar ook Batman is eenvoudig
begonnen. En wel in 1939,50 jaar geleden
dus, geboren uit de fantasie van een 18-
jarige strip-tekenaar met de naam Bob
Kane. Kane verkocht zijn strip aan het
blad 'Action Comics'. Het ging over een
rijke zonderling die op jeugdige leeftijd
getuige was van de moord op zijn ouders,
en die zich heilig voornam op latere leef
tijd wraak op alle misdadigers te nemen.
Gehuld in een vleermuis-pak.
Batman was een instant succes. Al in
1943 was hij het onderwerp van een serie
korte bioscoopfilms, en in de stripboe
ken bleef hij jarenlang, samen met colle
ga's als Superman en Spiderman, een
niet weg te branden gast.
Melig
In 1966 bereikte de populariteit van Bat
man een voorlopig hoogtepunt, toen er
een tv-serie van werd gemaakt. Adam
West speelde de titelrol en Burt Ward zijn
jonge vriend Robin, 'The Boy Wonder'.
Hét was een tv-serie die op twee niveaus
werkte. Kinderen vonden de avonturen
van het dynamische duo spannend, en
volwassenen moesten er hartelijk om la
chen. Want de serie zat vol grappen die
duidelijk niet voor een al te jeugdig pu
bliek waren bedoeld. Zo was daar de do
delijke ernst waarmee Batman en Robin
altijd optraden, die zo overdreven was
dat het weer leuk werd.
Tijdens gevechtsscènes stond het tv-
scherm vol kreten als "ARRGH!",
"CRAAACK!", "KERPLOP!" en
"ZZZZZWAP!". En als Batman en Ro
bin ineens een idee kregen, zeiden ze din
gen als: "Holy Astronomy!", "Holy
Bluebeard!" en zelfs "Holy Hole in a
doughnut!"
Het was een melig soort humor, toege
geven, maar wie ervoor in de stemming
was had dikke pret. Fantastisch waren
ook elke keer weer de nieuwe speeltjes
waarmee Batman de misdaad bestreed:
de Bat-radar, het draagbare Bat-labora
torium, de Bat-seismograaf en de Bat-
pillen om hypnose ongedaan te maken.
En voor wie zelfs daar nog niet voor
viel, waren er nog altijd de beroemde
sterren in de halfuurs-afleveringen: Li-
berace als "Vingers" Chandell, Tallulah
Bankhead als de Zwarte Weduwe, Joan
Collins als een sirene, Eartha Kitt als de
katvrouw en Zsa Zsa Gabor als Minerva.
Batman-fundamentalisten waren met
de tv-serie, die drie seizoenen lang te zien
was, evenwel maar matig tevreden. Want
in de oorspronkelijke strip was Batman
helemaal niet zo'n lollige figuur. Integen
deel: Batman, alias Bruce Wayne, stond
weliswaar aan de goede kant maar was
ook sinister, grimmig, somber.
Wrekende engel
Het is die 'zwarte' Batman die door een
andere striptekenaar, de Amerikaan
Frank Miller, weer tot leven werd geroe
pen toen hij vorig jaar onder de titel 'The
Dark Knight Returns' (de donkere ridder
keert terug) een boek aan Batman wijd
de. In dit boek is Batman inmiddels een
melancholieke, te veel drinkende man
door Henk Dam
Een jongeman, de ruime buik ge
huld in een zwart t-shirt waarop
twee in geel uitgevoerde vleermuis-
vlerken te zien zijn, klinkt wantrou
wend. "Wat moet je ervoor heb
ben?", vraagt hij aan de straatverko
per.
"Tien dollar", antwoordt deze, terwijl hij
zijn koopwaar - kettingen met daaraan
een hanger met dezelfde vlerken als van
het t-shirt - onder de neus van de klant
houdt houdt. "Te duur", gromt de klant,
en loopt weg.
De verkoper zit er niet mee. Handel ge
noeg hier op Times Square, het drukste
punt van New York. Hij heeft zich alweer
omgedraaid en roept op zangerige toon:
"Batman-kettingen! Koop hier uw Bat
man-kettingen!".
Wie door New York wandelt en er een
beetje op let, wordt met het symbool van
Batman - "KAPOW!" - zo ongeveer om
de oren geslagen. Winkels puilen uit van
de t-shirts met de bekende vlerken. Bo
ven Times Square hangt aan een muur
een enorme poster waarop het symbool
te zien is.
Het vermaarde warenhuis Macy's
heeft op de begane grond een aparte bou
tique ingericht met Batman-spullen. In
boekhandels als Barnes and Nobles
staan de etalages vol Batman-boeken.
Wie geluk heeft ziet een jongere die in
zijn haar het Batman-symbool heeft la
ten knippen. New York is Batman-gek
geworden.
En niet alleen het trendgevoelige New
York. In heel Amerika heerst, zoals het
weekblad Newsweek dat onlangs noem
de, Batmania. De oude held heeft -
"HOLY COFFIN NAILS!" - een van de
meest overtuigende comebacks gemaakt
sinds de heruitvinding van het milieu.
Daarvoor zijn twee redenen: de sta
king die de Britse ontbijtshow TV-AM
trof, en de film die afgelopen vrijdag
overal in de VS in de bioscopen in pre
mière is gegaan en die nu al een dave
rend - "WHAMMMM!" - succes is gewor
den.
Vondst
Allereerst de staking. Toen TV-AM afge
lopen winter en lente een paar maanden
niet werd uitgezonden omdat werkge
vers en werknemers in een typisch Brits
arbeidsconflict op leven en dood
("AIIEEE!") waren gewikkeld, wist het
management niets beters te doen dan
maar wat oude afleveringen van de tv-se
rie Batman te herhalen.
Dat bleek een vondst te zijn. Weliswaar
was de serie in de jaren '60 gemaakt,
maar het post-moderne Britse publiek
van de late jaren '80 vond de afleveringen
zo leuk dat menigeen - "HOLY FRUIT-
SALAD!- er zijn ontbijtje voor liet
staan.
Spoedig waren op straat de eerste t-
shirts met Batman te-zien. Niet veel later
waren er heel veel te zien. En heel veel
Batman-posters, kettingen, boeken. Het
duurde niet lang of die mode was ook
Spataderen behoren tot de meest voorko
mende kwalen; ze komen bij vrouwen
vier keer zo vaak voor als bij mannen.
Het is geen ernstige ziekte, voor de mees
ten vooral een kosmetisch probleem. Be
handeling wordt dan ook wel vaak ge
wenst, maar is lang niet altijd medisch
noodzakelijk.
Voor een goed begrip van het probleem
is eerst enige uitleg over de bloedvaten
van het been nodig. Het bloed wordt naar
de benen toe gevoerd door slagaderen..De
afvoer van het gebruikte bloed uit het
been geschiedt door aderen (venen) via
twee verschillende wegen. Binnen in het
been loopt het zogeheten 'diepe systeem'
dat het grootse deel van het bloed afvoert.
Dicht ónder de huid loopt het 'oppervlak
kige systeem', en dat veroorzaakt bij
spataderen de problemen. Het grootste
oppervlakkige bloedvat loopt van de bin-
nenenkel langs de hele binnenkant van
het been omhoog en mondt bij de lies in de
diepe beenader uit. De twee systemen
staan met elkaar in verbinding via klei
ne 'perforerende' vaatjes, waardoor het
bloed altijd van oppervlakkig naar diep
stroomt.
Door onze staande houding moet het
bloed bij terugkeer uit de benen tegen de
zwaartekracht in omhoog stromen. Een
aantal mechanismen zorgt ervoor dat het
niet blijft steken. Ten eerste zijn er in alle
aderen kleppen aanwezig die voorkomen
dat het bloed de v'erkeerde kant op
stroomt.
Ten tweede zorgen regelmatige sa
mentrekkingen van de beenspieren bij
het lopen dat de bloedvaten worden
dichtgeknepen en het bloed omhoog
wordt gestuwd. Bij ontspannen, van de
spieren gaan de aderen weer open, zodat
er vers bloed in kan stromen. En, zoals ge
zegd, de kleppen zorgen daarbij voor de
juiste stroomrichting.
Bij het ontstaan van spataderen is het
belangrijkste probleem het verdwijnen
van de kleppen in de oppervlakkige ade
ren. De oorzaak hiervan is niet precies
bekend, waarschijnlijk is er een erfelijke
aanleg, met als gevolg slecht of niet aan
gelegde kleppen of een< zwakke vaat-
wand.
Als de kleppen verdwijnen ontstaat in
de bloedvaten door het terugstromen van
het bloed een te hoge druk. Ten gevolge
hiervan raken de bloedvaten verwijd en
gekronkeld. Deze kronkels zijn onder de
huid zichtbaar als spataderen, in me
disch taalgebruik 'varices' genoemd.
Er zijn verschillende soorten spatade
ren. De meest opvallende zijn die waar
bij het bloedvat dat over de binnenkant
van het been loopt in zijn geheel uitgezet
en gekronkeld is. Ook kunnen zijtakken
van dit bloedvat uitgezet raken. Bij een
andere vorm zijn er verspreid over het
been oppervlakkige kleine 'netvormige'
spataderen. En ten slotte zijn er kleine
'bezemrijs'-adertjes, piepkleine vaatjes
van minder dan een millimeter doorsiie-
de, in de huid gelegen, die als blauwe
stervormige spataderen zichtbaar zijn.
De belangrijkste klacht bij spataderen
is voor veel mensen dat het zo lelijk is.
Maar ook kunnen ze pijn doen of jeuken,
en een moe gevoel in de benen geven dat
in de loop van de dag toeneemt; de moe
heid neemt af bij lopen. Soms zijn er
nachtelijke spierkrampen, en verder be
staat soms de hinderlijke klacht de benen
niet stil te kunnen houden: 'restless legs'.
In ergere gevallen gaat zich 's avonds
vocht in de benen ophopen.
Een aantal factoren kan de spataderen
doen toenemen. Sommige vrouwen be
merken een toename vóór of tijdens de
menstratie, of vaker nog tijdens de
zwangerschap. Dat laatste heeft te ma
ken met de baarmoeder die op de bloed
vaten drukt, waardoor stuwing in de be
nen optreedt, naast een hormonaal effect.
Mogelijk werkt ook de pil enigszins ver
sterkend. K
Verder zijn ongunstig een staand of
juist zittend leven, het dragen van te
strakke kleren of snoerend elastiek om de
benen, overgewicht en obstipatie, alsme
de verminderde spierkracht van de be
nen door bijvoorbeeld bedlegerigheid.
Moeten spataderen worden behan
deld? Dat is grotendeels een vraag voor
de 'patiënt' zelf. Hoeveel last geven de
spataderen en hoe lelijk zijn ze? Een an
der criterium is meer aan de arts om uit
te maken: in hoeverre wordt door de spat
aderen de afvoer van het bloed uit het
been belemmerd? In een enkel geval kan
op den duur door die belemmering een
dik been ontstaan, of afwijkingen van de
huid met slecht genezende wondjes; dat
gebeurt voornamelijk als de perforeren
de vaatjes hun kleppen kwijt zijn. Net
vormige of 'bezemrijs'-spataderen hoe
ven altijd alleen om kosmetische redenen
te worden behandeld.
Voordat met een ingrijpende behande
ling wordt begonnen is een aantal leefre
gels soms al afdoende om de klachten te
verminderen. Het gaat er daarbij om de
stroming van het bloed zo weinig moge
lijk te belemmeren: vermijden van lang
durig staan of zitten, het doen van been
oefeningen, veel wandelen, fietsen of
zwemmen om de spierpomp te laten wer
ken. Geen knellende kleren dragen en
vermageren als dat nodig is, zodat min
der druk op de bloedvaten wordt uitgeoe
fend. Zorgen voor een goede ontlasting
omdat het persen dat nodig is bij obstipa
tie ook de druk, in de bloedvaten verhoogt
(zo ontstaan ook aambeien, een zeer
plaatselijk soort spataderen).
Een volgende stap is het dragen van
steunkousen, die bij voorkeur op madt
gemaakt moeten worden en om de drie tot
zes maanden vervangen moeten worden
voor een goede werking. Wie steunkousen
niet acceptabel vindt kan dagelijks enke
le keren een half uur rusten met de benen
boven borsthoogte.
Als dergelijke 'conservatieve' maatre
gelen niet voldoen, kan door de huidarts
of de chirurg worden ingegrepen. De bes
te behandeling moet voor ieder apart
worden vastgesteld en kan niet in alge
mene termen worden gegeven.
Betrekkelijk nieuw is de injectie-be
handeling, waarbij een prikkelende stof
in de spatader wordt gespoten waarna
deze enkele weken met een drukverband
wordt dichtgedrukt. Hierdoor ontstaat
een ontstekingsreactie in het bloedvat, de
wanden verkleven met elkaar en het hele
bloedvat verlittekent en verdwijnt ten
slotte. Deze behandeling is weinig ingrij
pend en poliklinisch uit te voeren en heeft
meestal een goed resultaat. Het is echter
lang niet voor iedereen mogelijk en er is
een vrij grote kans op terugkeren van de
spataderen.
Bepaalde vormen van spataderen kun
nen ook met een operatie worden verhol
pen. Een over de gehele lengte van het
been uitgezet bloedvat kan in zijn geheel
worden verwijderd via een methode die
'strippen' wordt genoemd. Na een opera
tie komen de spataderen minder vaak te
rug dan na een injectieEn ten slotte wor
den soms combinaties van operatie en in
jectie toegepast.
Kim Basinger en Jack Nicholson bij de première van de splinternieuwe Bat
man-film, waarin beiden figureren en die nu al een tophit is in de VS. uoto ap>
van een jaar of 50 geworden. Hij is 20 jaar
niet meer als Batman opgetreden, maar
ziet zich nu gedwongen het oude vleer
muispak weer uit de klerenkast te halen.
Want Gotham, zijn woonplaats, is een ge
vaarlijke, smerige, corrupte stadsjungle
geworden.
Met grof geweld en wisselend succes
gaat Batman opnieuw de misdaad te lijf,
maar hij doet dat niet omdat hij het zo
leuk vindt. Batman trekt er 's nachts
vooral als een wrekende engel op uit. om
dat hij gekweld wordt door gewetens
nood.
De moord op zijn ouders zit hem nog
altijd dwars, maar aan de andere kant
heeft hij ook twijfels over de rechtmatig
heid van zijn optreden als dodelijke bur
gerwacht. Batman, aldus Millers versie,
is een maniak, geestesziek, een door en
door eenzame man met een bijna psy
chotische behoefte aan wraak.
Het is deze nieuwe Batman die model
heeft gestaan voor de Batman zoals die in
de nieuwe film te zien is. De film, gere
gisseerd door de 30-jarige Tim Burton, is
dan ook een teleurstelling voor wie zo
iets als de olijke tv-serie uit de jaren '60
verwacht.
Batman-nieuwe stijl ziet er om te be
ginnen anders uit. Adam West was des
tijds gekleed in blauw en grijs. In de film
is Micriael Keaton geheel in het zwart ge
huld. Hij is somber, angstwekkend en
verward in zijn motieven.
In de Washington Post van 18 juni
wordt deze Batman zelfs "fascistisch"
genoemd, waarbij fascisme dan geïdenti
ficeerd wordt met: overdreven manne
lijkheid, machts-fetisjisme, wapens, leer,
zwart, laarzen.
Henry Allen in de Post: "Fascisme in
1989 heeft niet zozeer te maken met de
nazi's, maar met de aan Nietzsche ont
leende Übermensch, de eenzame, ge
spierde supermens". In die traditie, al
dus Allen, past de nieuwe Batman.
Spektakel
Op de interpretatie van Batman door de
jaren heen, op de vraag in welke mate
een veranderende Batman op steeds
weer nieuwe wijze de hedendaagse cul
tuur vertegenwoordigt, daarop zal nog
wel menige doctorandus promoveren.
Maar met dat gepraat moet je bij het
overgrote deel van de miljoenen Ameri
kanen, die de komende weken naar de
film Batman gaan kijken, niet aanko
men. Die willen vooral van het spektakel
op het witte doek genieten.
En een spektakel, dat is het. De film,
die 40 miljoen dollar kostte, is een feest
voor het oog, zit vol actie en heeft in de
bijrollen een Batmobiel en een Batvlieg
tuig die zo mooi zijn dat ze voor een Os
car zouden moeten worden voorgedra
gen.
Serieuzer wordt aan een Oscar gedacht
waar het gaat om Jack Nicholson die als
de Joker Batmans grote tegenspeler is.
De Joker, zijn witte gezicht gevangen in
een starre grijns sinds hij in een vat gif te
recht kwam, is in de interpretatie van Ni
cholson zo ongeveer de belichaming van
het kwaad. Wie van zwarte humor houdt
kan met de Joker veel lachen.
De echte hoofdrolspeler - Michael Kea
ton als Batman - heeft het naast Nichol
sons acteergeweld moeilijk, zo schrijven
veel Amerikaanse recensenten. Hij heeft
ook het nadeel dat hij eigenlijk wat aan
de kleine kant is - schoenen met hoge
hakken en opgeplakte spierpartijen
moeten dat verhelpen -een iets wijken
de haarlijn heeft en niet zo'n mooie vier
kante kin als destijds Adam West in de
tv-serie had.
Toen eind vorig jaar bekend werd dat
Keaton de rol van Batman zou krijgen,
viel dat dan ook uitgesproken slecht bij
de schare Bat-fans. Meer dan 50.000 van
hen schreven de verantwoordelijke film
maatschappij Warner Bros. een protest
brief.
Bang
Dat werd zo'n rel dat de sjieke Wall
Street Journal er een stuk over ging
schrijven. Toen werden weer allerlei
geldschieters bang. En toen werd ook
Warner Bros. zo bang dat regisseur Tim
Burton werd gevraagd of hij wel wist wat
hij deed. Burton wist zijn broodheren er
van te overtuigen dat hij het toch echt bij
het rechte eind had, en toen niet veel la
ter Nicholson werd uitgekozen om de Jo
ker te spelen, verstomde alle rumoer.
Ook dit verhaal bewijst maar weer
eens: Amerika neemt zijn stripfiguren
serieus. Batman, om nog een keer Henry
Allen van de Washington Post te citeren,
is als Het Leven zelf: op z'n belachelijkst
als hij op z'n ernstigst is, en op z'n ern
stigst als hij op z'n belachelijkst is.
HOLY CRYPTOLOGY! Daarover zou
men lang kunnen nadenken...
