Doeltreffende guerrilla
sloopt het omroepbestel
Olieramp spaart zeeleeuwen
Nieuw: onzichtbarereclame
Achtergrond
Mazen in de wet volgens juristen niet te dichten
Verontruste hervormden blij met verlenging van discussie
PAGINA 2
VRIJDAG 30 JUNI 1989
derlands bedrijf is en geen buiten
landse omroepinstelling. Neder
landse omroepen moeten keurig
netjes een zendvergunning aanvra
gen.
Voordat de afdeling Rechtspraak
over vijf weken een beslissing in dit
geschil bekend zal maken, komt
binnenkort de volgende procedure
aan de beurt. Deze heeft betrekking
op de weigering van het Commissa
riaat voor de Media een boete op te
leggen aan weer andere kabelex
ploitanten die Radio 10 en Cable
One doorgeven. Het Commissariaat
redeneerde, dat deze omroepactivi
teiten weliswaar tegen de 'geest van
de mediawet' indruisen, maar niet
onverenigbaar zijn met de letter er
van. Volgens de NOS betreft het
echter illegale (Nederlandse) radio
stations.
In de zogeheten kabelregeling, die
gold vóór de invoering van de huidi
ge mediawet, was het toegestaan
programma's door te geven die in
het buitenland worden uitgezon-
HILVERSUM Het beschermende hek rond het Hilversumse bestel
wordt langzaam maar doeltreffend neergehaald. Mr. Geurtsen,
voorzitter van het Commissariaat voor de Media, ofwel de politieagent
in medialand, staat erbij en kijkt ernaar. Hij is machteloos. En volgens
hem staat de bewindsman op WVC (Brinkman) al net zo machteloos.
„Het is een illusie dat je met wetgeving het hek om Hilversum in stand
kunt houden. Brinkman kan mij geen wet geven om buitenlandse
zenders te verbieden. Niemand kan dat", zei Geurtsen afgelopen
dinsdag bij de presentatie van zijn jaarverslag.
Met de term 'buitenlandse zenders' doelt Geurtsen op TV-10 en RTV
(Radio Télé Veronique). Deze twee commerciële zenders dreigen door
de mazen van de mediawet heen te kruipen, door hun Nederlandse
programma's te laten uitzenden door een buitenlands bedrijf. "Met de
huidige wetgeving zijn deze zenders niet aan te pakken", meent
Geurtsen. Juristen zijn het met hem eens: net zo min als de
commerciële radiostations zijn TV-10 en Tele-Véronique op den duur
van de kabel te weren.
door Gijs Schreuders
en Margreet Vermeulen
Mediajurist mr. W. Hins, weten
schappelijk medewerker aan de
universiteit van Amsterdam, trekt
een parallel met de geschiedenis
van de drukpers. Ook deze begon
met allerlei beperkende regels die
op den duur niet houdbaar bleken.
De schaarse mogelijkheden waren
aanvankelijk gereserveerd voor het
drukken van godsdienstige werken
en staatspublicaties. Tot diep in de
19e eeuw belemmeren het dagblad
zegel de verschijning van mas
sakranten voor het 'gewone volk'.
Evenmin als de drukpers is de te
levisie een schaars goed gebleven,
de ontwikkeling is alleen tien keer
zo snel gegaan. Wetgeving en recht
spraak blijken niet de juiste midde
len om ongewenste gevolgen, zoals
een door sommigen gevreesde over
vloed aan commerciële pulp, defini
tief te weren. Intussen hebben ge
specialiseerde juristen hun handen
vol aan een wirwar van ingewikkel
de procedures.
In de oorlog van de commerciële
omroepen tegen het oude omroep
bestel volgt het ene geding in hoog
tempo op het andere. Allerlei rech
terlijke instanties de rechtbank
in Den Haag, de afdeling Recht
spraak van de Raad van State, het
Hof van Justitie van de Europese
Gemeenschap in Brussel, het Eu
ropese Hof voor de Rechten van de
Mens in Straatsburg hebben het
al druk met omroepzaken of zullen
er straks nog handenvol werk aan
krijgen. De wetgeving en de recht
spraak op het gebied van de omroep
lijken op een ondoordringbare
jungle, het ideale terrein voor een
guerrillastrijd.
Aangevochten
Vorige week behandelde de afde
ling Rechtspraak van de Raad van
State een geschil over het doorge
ven van Sky Channel, Super Chan
nel en Cable One door een aantal ka
belexploitanten. Het Commissari
aat voor de Media had hen beboet
wegens overtreding van het verbod
op het doorgeven van buitenlandse
uitzendingen met alleen op Neder
land gerichte reclame.
De beslissing werd van twee kan
ten tegelijk aangevochten. De ka
belexploitanten kwamen in beroep
met het argument dat de Neder
landse mediawet op dit punt in
strijd is met de rechtsregels van de
Europese Gemeenschap over het
vrije verkeer van goederen en dien
sten tussen hun lidstaten (omroep-
uitzendingen vallen onder het be
grip dienstverlening).
Maar ook de NOS had geen vrede
met de in haar ogen juist te milde
bestraffing van de kabelexploitan
ten. Uit het oogpunt van de handha
ving van het bestaande omroepbe
stel had het Commissariaat voor de
Media volgens de NOS moeten con
stateren dat Cable One een puur Ne-
den. Door een slordigheidje viel de
laatste eis niet terug te vinden in de
mediawet. Nu is het dus voldoende
als de programma's afkomstig zijn
van een buitenlandse omroepinstel
ling. Cable One is in Londen geves
tigd, daar is niet meer voor nodig
dan een notaris en een stuk papier,
maar zendt vanuit Nederland.
Om deze ontduiking van de me
diawet te bemoeilijken, komt het
ministerie van WVC met een wets
wijziging. Deze zal ten dele een ver
soepeling van de reclameregels in
houden, op grond van eerdere uit
spraken van het Hof van Justitie
van de EG. Tegelijk stelt minister
Brinkman een verscherping voor
ten aanzien van de vraag wat als
buitenlandse omroepinstelling mag
worden beschouwd. Daarvoor zal
de eis gaan gelden dat ook de om
roepactiviteiten in het buitenland
plaatshebben. Zo hoopt de demis
sionaire minister een dam op te wer
pen tegen de aanstormende com
merciële televisiestations TV-10 en
Véronique.
"Het mediarecht gaat steeds meer
lijken op de belastingwetgeving",
luidt het honende commentaar van
mediajurist mr. Hins. Op basis van
politieke compromissen bedenkt
men fijnmazige regels, waar dan
weer gaten in blijken te zitten die
aanvullende regels nodig maken.
Als het ene gat gedicht is, komen el
ders weer nieuwe lekken aan het
licht. Er ontstaat een heel circuit
van gespecialiseerde advocaten, die
net als belastingconsulenten de
schijnconstructies al in de bureau
lade klaar hebben liggen. "De me
diawet is een lappendeken, maar
dan wel een door de motten aange
vreten lappendeken".
Europa
De kwestie is zo gecompliceerd
doordat Nederland het op omroep-
gebied allang niet meer zelf voor het
zeggen heeft. Tegen de tijd dat
Brinkmans voorstel tot wetswijzi
ging door de in september te kiezen
Tweede Kamer wordt behandeld,
zal de EG een richtlijn hebben vast
gesteld om de vrije circulatie van
omroepprogramma's binnen Euro
pa te waarborgen.
Nederland heeft dan nog aanzien
lijk minder beleidsvrijheid. De wet
gever mag straks uitdrukkelijk
geen voorwaarden meer stellen aan
omroepen die niet onder de Neder
landse bevoegdheid vallen. Wel
blijft het ook dan nog een kwestie
van interpretatie wanneer een op de
Nederlandse markt gerichte zender
zich buitenlands mag noemen.
Behalve het nationale en het EG-
recht is nog een derde complex van
regels bij het beantwoorden van de
ze vraag toepasselijk, namelijk de
verdragen in het kader van de Raad
van Europa. Een door Nederland
ondertekende, maar nog niet gerati
ficeerde conventie over grensover
schrijdende omroep geeft drie crite
ria om vast te stellen of een omroep
Nederlands is: de plaats waar een
programma naar de satelliet wordt
gestraald, de gebruikte frequentie
en de plaats van vestiging.
Cable One is volgens deze nor
men het kwetsbaarst, want haar
programma's worden in Nederhorst
Den Berg opgestraald. De zender is
dus Nederlands. Radio 10 straalt
De schotelantenne kan elk satellietprogramma uit de lucht plukken e
strijd zijn met Europese wetten.
echter op vanuit België en valt
moeilijker te pakken, al bevindt
haar studio zich in Amsterdam. Vé
ronique heeft nog de slimste con
structie bedacht. Deze omroep gaat
gebruik maken van de Astra-satel-
liet, die met tamelijk kleine schotel
antennes te ontvangen is.
Dit betekent dat de programma's
automatisch ook door de kabelex
ploitanten mogen worden doorge
geven. De kijkers kunnen het pro
gramma anders immers zelf uit de
ether plukken en dat mag niet ver
boden worden, omdat de Europese
Conventie voor de Rechten van de
Mens een recht op ontvangst onge
acht grenzen garandeert.
Onbegonnen werk
de regering nogal wat moeten ver
richten. In de eerste plaats in de me
diawet bepalen dat programma's al
leen op de kabel mogen als zij daad
werkelijk in het buitenland worden
uitgezonden. Aan die eis is makke
lijk te voldoen. In de tweede plaats
zou Nederland dus voor de redding
van het bestel de EG-richtlijn moe
ten tegenhouden, onbegonnen
werk, want deze komt zonder twij
fel in oktober tot stand. Maar dan
ook nog, ten derde, zou de regering
in het verband van de Internationa
le Telecommunicatie Unie moeten
verhinderen dat bijvoorbeeld de
Astra-satelliet als omroepzender
mag worden aangemerkt.
Als vaststaat dat de Astra alleen
bestemd is voor telecommunicatie
'van punt naar punt', kunnen de
commerciële stations desnoods al
tijd nog een andere omroepsatelliet
zoeken. De juridische strubbelin
gen zijn in wezen achterhoedege
vechten en de wijziging van de me
diawet is een plaagstoot die de acti
viteit van de commerciële zenders
Viooguit kan vertragen. De EG-
richtlijn geeft twee jaar respijt voor
het aanpassen van de nationale wet
geving, dus een nieuw kabinet kan
er niet omheen.
Wetgeving die uitsluitend op
tijdwinst is gericht in de weten
schap dat de Europese rechter al
gauw enkele jaren nodig heeft om
vast te stellen dat de Nederlandse
wet in strijd is met de verdragsre-
gels moet als misbruik van wet
gevingsbevoegdheid worden be
schouwd. Bovendien kunnen de
commerciële stations die tijd bekor
ten via een kort geding of kan de
Europese Commissie Nederland in
gebreke stellen.
HARDERWIJK/VALDEZ - De
olieramp met de Exxon Valdez, be
gin dit jaar voor de kust van Alaska,
heeft duizenden slachtoffers geëist
onder de zeezoogdieren en vogels in
de baai Prince William Sound. Maar
wonder boven wonder zijn de Stel
ler Zeeleeuwen in dit zwaar getrof
fen gebied de dans ontsprongen.
Tot die conclusie is de onderzoeks-
bioloog Ron Kasteleins van het Dol
finarium in Harderwijk gekomen,
nadat hij de afgelopen twee weken
de baai heeft bezocht.
door
Rob Hirdes
ten, maar wat er nog te wachten
staat, laat zich slechts raden".
Kasteleins is daar zelf weinig
hoopvol over, omdat de olie onder
invloed van het zonlicht en de stevi
ge golfslag gedeeltelijk is gezonken.
"En het leven vindt nu eenmaal zijn
oorsprong op de bodem van de zee.
De kans is daarom groot, dat plank
ton en schelpdieren zo vervuild zijn,
dat daarmee de complete voedsel
keten wordt aangetast. Je ziet er nu
al dieren, die aan maag-darminfec
ties doodgaan".
Het effect van de schoonmaak-
operatie onder supervisie van
Exxon is volgens hem trouwens mi
nimaal. In het begin zijn er zeven
duizend man ingezet en nu zijn er
nog dagelijks vijfduizend bezig om
vooral de kustlijn te reinigen. "Maar
eigenlijk is er nog geen goede
schoonmaaktechniek om de kust
schoon te maken. Dat schoonma
ken duurt in elk geval nog tot okto
ber. Daarna wordt het weer zo
slecht, dat de actie moet worden ge
staakt. Maar de bevolking verwacht
eigenlijk niet, althans zo zijn de al
gemene gevoelens, dat die werk
zaamheden volgend voorjaar wor
den hervat".
Er wonen onder normale omstan
digheden slechts 4500 mensen rond
Prince William Sound. Maar met de
aanwezigheid van 5000 mensen ex
tra in verband met de reinigings
operatie, is er een schreeuwend te
kort aan huisvesting en aan sanitai
re voorzieningen.
"Er zijn tentenkampen ingericht,
terwijl mensen ook zijn onderge
bracht in sta-caravans en in cam
pers. Voor de middenstand bete
kent de plotselinge verdubbeling
van de bevolking een enorme finan
ciële injectie. Bovendien betaalt
Exxon de meehelpende vissers tot
aan 2400 dollar per dag met als ge
volg, dat de prijzen er buitensporig
zijn gestegen".
De oude omroepen lijken op hun laatste benen te lopende inventieve pogingen tot sluikreclame ten spijt.
Hoe machteloos de wetgever staat ten opzichte van sa
tellieten als TV-10 zal moeten blijken. Vast staat dat
minister Brinkman (cultuur) nu al moeite genoeg
heeft met het weren van ongewenste verschijnselen
op de buis. De sluikreclame lijkt grotendeels bedwon
gen, maar de omroepen hebben een nieuwe sluiproute
gevonden om extra inkomsten te verwerven.
Mr. Geurtsen, voorzitter van het Commissariaat
voor de Media, ofwel de politieagent in medialand zei
dinsdag bij het presenteren van zijn jaarverslag: "Pro
duct-placement, heet de nieuwste trend. Je ziet geen
reclame, je leest geen automerken, maar er verschij
nen telkens bepaalde automerken in beeld, of scènes
spelen zich af in een interieur waarin duidelijk herken
baar meubilair staat van een bepaald merk".
Deze reclame is vaak alleen herkenbaar voor kleine,
specifieke doelgroepen, en daardoor moeilijk op te
sporen voor het commissariaat. "Als het produkties
van de omroepen betreft, moet ik in de boeken terug
kunnen vinden of daar al dan niet voor betaald is.
Maar als de produkties zijn aangeleverd door onafhan
kelijke producenten, heb ik het nakijken. In hun boe
ken heb ik geen inzage. Ik kan dan zelfs niet zien of de
omroep er iets aan verdiend heeft, of de producent, of
allebei", verzucht Geurtsen.
"En als ik de reclamewereld mag geloven, is pro
duct-placement momenteel het meest gebruikte mid
del om je waren onder de aandacht te brengen".
Door de gelukkige omstandigheid
dat de rotsformatie Queen Island
als een natuurlijke buffer fungeer
de, is de populatie van achthonderd
Steller Zeeleeuwen op het daar ach
ter gelegen rotseiland The Needie
redelijk gespaard gebleven. Anders
is het met de zeeotters en met de
zeehonden in de 50 kilometer brede
en 160 kilometer lange baai. Van de
daarin voorkomende vijfduizend
zeeotters zijn er inmiddels vijftien
honderd gestorven aan de directe
gevolgen van de olieramp. Ook veel
van de duizend zeehonden zijn
dood of door olie aangetast.
Kasteleins: "Veel jongen zijn bo
vendien hun moeder kwijt geraakt.
Daarvoor is inmiddels een crèche a
la Pieterburen ingericht". Volgens
zijn informatie en waarneming zijn
er nog weinig dode walvissen aan
getroffen. De huid van de meeste
walvissen is wel besmeurd met olie.
De grootst getroffen groepen zijn
evenwel de vogels en de vissen,
waardoor onder meer de complete
visserij in de baai is stilgelegd.
Wat het lange-termijneffect van
de grootste olieramp aller tijden zal
zijn, is volgens de Harderwijkse bio
loog niet in te schatten. "Je kunt nu
nog slechts de directe gevolgen me-
De groep van twintig veront
ruste hervormde synodeleden is
blij met het feit dat het synode-
bestuur deze week besloten
heeft om de kwestie van de ho
moseksualiteit opnieuw te
agenderen. De twintig afge
vaardigden hopen dat de discus
sie over dit hete hangijzer als
nog gevoerd kan worden. Een
ieder wordt intussen opgeroe
pen om 'terughoudend' te zijn
met uitspraken of publieke stel-
lingname. Daarbij steekt men
de hand in eigen boezem.
De synodeleden, die gerekend
moeten worden tot het orthodoxe
deel van de Hervormde Kerk,
hebben gisteren na intern beraad
in Soest besloten hun standpunt
vast te leggen in een officiële ver
klaring. Zelf willen zij zich ook in
de periode tot de bewuste syno
dezitting in november 'zorgvul
dig' uitdrukken. "Wij moeten on
ze houding terug zien te vinden
zoals die was voor de synode-uit
spraak", aldus ds. R. Van Kooten
uit Soest.
De soms krachtige uitspraken
in de 'betreurenswaardige polari
satie' van de afgelopen twee we
ken, waren volgens hem een reac
tie op het zo onherroepelijk klin
kende besluit van de synode op
16 juni. Zoals bekend volgde toen
een krappe meerderheid een mo
tie. waarin tuchtmaatregelen te-
gen'homoseksuelen van de hand
werden gewezen. De twintig be
sloten zich toen te beraden op
hun positie in de kerk.
Het gesprek van gisteren was
eerst een week eerder gepland,
maar werd uitgesteld daar het sy-
nodebestüur nog geen verklaring
had gegeven over de status van de
gewraakte synode-uitspraak.
Kwam het bestuur er vorige week
in eerste zitting niet uit, afgelopen
dinsdag besloot hij dat een nade
re bezinning nodig is over homo
seksualiteit en kerkelijke tucht.
Zolang geldt 'een uiterste oproep
tot terughoudendheid'.
Daarmee heeft het synodebe-
stuur zich aangesloten bij het
voorstel van de speciale commis
sie, maar dat door de motie van ta
fel werd geveegd. Van Kooten
meent dat het onjuist is dit besluit
laatdunkend te kwalificeren als
het sparen van de spreekwoorde
lijke kool en geit. Het bestuur is
bij zijn oorspronkelijke stand
punt gebleven, namelijk dat het
gesprek in 'de volle breedte van
de kerk' gevoerd dient te worden.
Het bestuur heeft volgens hem
met deze uitspraak geen partij ge
kozen. Wanneer men had gezegd
dat het synodebesluit kerkorde-
lijk onjuist was - aldus een punt
van kritiek van de verontrusten
dan had dat uitgelegd kunnen
worden alsof het moderamen een
zwenking had gemaakt, aldus
Van Kooten. Het bestuur had tij
dens de discussie van de synode
de motie ontraden, daar deze vol
gens hem geen gewetensruimte
liet aan grote groepen in de Her
vormde Kerk.
Volgens Van Kooten, zelf lid
van de Gereformeerde Bond, is
ten onrechte de suggestie gewekt
dat alleen de bond die onge
veer een vierde deel van de her
vormde leden vertegenwoordigt
moeite heeft met de homo
seksuele praktijk. "Ook velen in
de midden-orthodoxie hebben
daar onoverkomelijke bezwaren
tegen". In de verklaring van de
twintig worden alle hervormden
opgeroepen om in het gebed met
de vragen rondom deze materie te
'worstelen'.
De groep van twintig zal vol
gens Van Koosten in de komende
maanden 'beslist niet' als een
fractie in de synode gaan opere
ren. Hij vermoedt wel dat er zo nu
en dan onderling contact zal zijn
over het geluid dat men naar bui
ten toe zal laten horen. De afgelo
pen dagen lieten orthodoxe her
vormden zich nogal verschillend
uit over deze materie. De verkla
ring zegt dan ook dat 'aller veroot
moediging' nodig is.
Leidse faculteit
Het is volgens de Raad van Ad
vies voor het Wetenschapsbeleid
(RAWB) maar de vraag of de
Leidse theologische faculteit
kwalitatief aan de top staat van de
in totaal dertien faculteiten in ons
land. De RAWB betwist de juist
heid van de criteria die aan het
veel besproken rapport van de
Verkenningscommissie Godge
leerdheid ten grondslag liggen.
'Leiden' scoorde bij deze com
missie hoog, die cijferde op grond
van gegevens als het aantal pro
moties en het internatinale aan
zien van een faculteit. De RAWB
heeft niet alleen moeite met de al
te zakelijke benadering van de
commissie, ook is hij van mening
dat de gevolgtrekkingen te wei
nig door de cijfers onderbouwd
zijn.
In de benadering van de raad
komt 'Leiden' op een vijfde
plaats, met aan de top de theologi
sche faculteit van Nijmegen. Ove
rigens oordeelt de RAWB de ver
schillen tussen de eerste vijf als
klein. Een wezenlijk verschil in
de beoordeling van de raad zit in
het meewegen van de produktie
van populair-wetenschappelijk
werk.
Hongaarse dominees. De
Bond van Nederlandse predikan
ten heeft een bedrag van 20.000
gulden ter beschikking gesteld
voor de opvang van gevluchte
Roemeense predikanten in
Hongarije. Volgens de Gerefor
meerde Kerk van Hongarije zijn
op dit moment al zeker 25 predi
kanten uit Roemenië de grens
overgestoken als gevolg van de
schendingen van de mensenrech
ten. De kerk van Hongarije pro
beert de Roemeense predikanten
aan en standplaats te helpen en
heeft geld nodig om huisraad en
boeken aan te schaffen.
Kozakkenkoor
Het Don-Kozakkenkoor treedt
enige malen op in de Hooglandse
Kerk in Leiden. Het koor, dat
ruim 25 zangers telt, werkt zon
dag mee aan een dienst, die om
tien uur begint. Tijdens deze gele
genheid brengt het koor uitslui
tend composities uit de Russisch-
orthodoxe eredienst. Tijdens een
concert op 9 juli in de kerk (aan
vang acht uur) zal het koor tevens
volksliederen uit het oude Rus
land ten gehore brengen.
Afscheid en intrede
M. J. Oosting. De christelijke
gereiormeerde kerk in Boskoop
krijgt een nieuwe predikant in de
persoon van kandidaat M. J. Oos
ting uit Aalten. Vanavond om half
acht vindt in het gebouw van de
Gereformeerde Gemeente de be
vestiging en intrede plaats. Be
vestiger is ds. G. van de Groep uit
Aalten.
Ds. W. H. B. ten Voorde. De
hervormde gemeente van Nieuw-
Vennep neemt zondag afscheid
van ds. W. H. B. ten Voorde, die 's
morgens om half tien zal voor
gaan. Ds. Ten Voorde gaat naar
Katwijk.
C. van de Scheur. Zondag
ochtend zal C. van de Scheur als
dominee worden bevestigd in de
hervormde gemeente van Bode
graven. In de dienst, die om tien
uur begint, gaat ds. R. J. van de
Hoef voor. 's Middags om half
drie doet ds. Van de Scheur intre
de.
G. J. Mink. Gereformeerd
Katwijk aan Zee zal zondag een
nieuwe predikant verwelkomen:
G. J. Mink. 's Morgens om half
tien vindt in de Triumfatorkerk
ëeroepen
Hervormde Kerk: beroepen te
Ouwsterhaule en Scharsterbriig
mevr. J.A. Smit kand. Purmer-
end; aangenomen naar Aalburg
dr. M.J. Paul kand. Amersfoort,
naar Gouda drs. J.W. Kirpestein
Waardenburg-Neerijnen; be
dankt voor Pijnacker B.J. Kruit
Heiloo en Limmen.
Gereformeerde Kerken: aange
nomen naar Wirdum drs. T.C.
Wolters kandidaat te Groningen.
Gereformeerde Gemeenten: be
roepen te Nieuwerkerk Th. van
Stuijvenberg Terwolde De Vecht.
Oud-Geref. Gemeenten: beroe
pen als lerend ouderling te
Nieuw-Beijerland T. Klok Hars
kamp, als lerend ouderling te
Woudenberg D. Monster Putters-
hoek.
