John Halperns beelden van adem 'Ik trof mijn vader vol in het gezicht' Amerikaans kunstenaar 10 dagen in luchtdicht glazen huis Tango-gala van de eeuw Elf miljoen voor Mondriaan DINSDAG 27 JUNI 1989 PAGINA 19 Van een afstand lijkt dé sculptuur op een zwevende kas. In werkelijkheid rust het glazen huis op een staalconstructie en houten platen. De eigentijdse architectuur wordt volkomen geaccepteerd in de met klinkers geplaveide en door gevels ommuurde 17e eeuwse binnentuin. Wie van dichtbij door de glazen wanden kijkt, ontwaart een minimoestuin: hoopjes aarde met daarin bloemkool- en rode koolplantjes, peterseliestruikjes, de eerste krullen van jonge andijvie. De aanplant is er gezet door tientallen kinderen van de Tuinbouwschool. "Die hebben er veel positieve energie in achtergelaten", zegt John Halpern tevreden. De Amerikaanse beeldende kunstenaar gaat tien dagen in een luchtdicht afgesloten glazen huis wonen met planten, aarde, water, (zonne)vuur en ruimte om zich heen. In de tuin achter de kapel in de Hoornse Achterstraat creëert hij met zijn longen in die tijd 25 kubieke meter lucht voor zijn laatste werk, getiteld 'Breathsculpture'; vrij vertaald: 'Beelden van adem'. door Rob Bouber HOORN 'Breathsculpture' is een doorlopend project dat de New Yor ker negen maanden geleden begon met de serie 'Smokesculpture' ('Beelden van rook'). Sinds die tijd heeft Halpern met meer dan 1000 mensen gewerkt in Oostenrijk, Duitsland en in Hoorn om grote hoeveelheden sigaretterook te pro duceren in zakken die daarna wor den afgeleverd bij sigarettenprodu- centen over de hele wereld. Halpern is meer dan de Ameri kaanse evenknie van rookmagiër Robert Jasper Grootveld. Zijn cre do 'Each breath you take, you con sume the past. Each breath you ma ke, you create the future' ('Elke keer dat je inademt, consumeer je het verleden. Elke keer datje uitademt, creëer je de toekomst') haalt hij uit de kennis die hij op reizen naar Boeddhistische oorden in zich op nam. Halpern: "Ik hou me bezig met de gevoeligheid en broosheid van de lucht, onze adem en ons ver mogen om bewust of onbewust die elementen om te vormen, te veran deren. Beeldend werken met die materialen verduidelijkt hun fi guurlijke kracht; de vormen zijn praktische wegen om leven in sub tiele dimensies te zien". Eco-systeem De substantiële kant van zijn werk John Halpern brengt de laatste kit maakt. is simpel te verklaren. John ademt in en uit: van de uitgeademde lucht nemen de planten de kooldioxyde op en ze geven er een zuurstofrijk gas voor terug. "Een beperkt eco systeem, alleen de dieren ontbre ken nog," grapt John, die geduren de de tien dagen zijn hartslag redu ceert met zeker tien procent en zich zelf al die tijd een ademhaling per minuut toestaat. En dat lijkt met de zomerse waarden die de thermome ter de komende dagen zal aangeven geen slecht beginsel. Als mond voorraad dienen een bassin met wa ter, een paar meloenen en wat kiem- scheuten en uiteraard heeft Hal pern de beschikking over een ruim assortiment kruiden en groen, waarvan het meeste echter nog zo jong is dat het weinig voedzaams bevat. Bovendien moet hij terdege uitkijken wat hij verorbert want de hij zijn huis luchtdicht (foto ANP) aanplant is - na het uitdokteren door studenten van de Landbouwhoge school Wageningen - vrij nauwkeu rig verricht. Onmiddellijk begrip te vinden voor de geestelijke transformatie die plaatsvindt, lijkt moeilijker. Die is misschien het beste te verklaren door Johns glazen onderkomen binnen te stappen. Wie om het gla zen bouwwerk heen loopt en de ruimtes goed op zich laat inwerken, ontwaart in de twee grote rechthoe kige ruimtes, die zijn verbonden door een centrale kamer, nog eens vijf ruimtes. "Als de vijf vingers van de hand," zegt John Halpern, die in het centrum van zijn beeld in de lo tushouding is gaan zitten om aan te geven hoe hij de tien dagen voorna melijk zal doorbrengen: in medita tie en op boeddhistische teksten studerend. "Vijf vingers van de hand zijn het symbool voor de vijf elementen lucht, aarde, water, vuur en ruimte. De vijf ruimtes aan weerszijden verbeelden bovendien de vrouwelijke en de mannelijke kant van ons zijn". Alchemie De ruimte voelt aangenaam. Het lijkt of de geur van aarde en vocht, zoals een tropenland dat in de tijd van de natte moesson verspreidt, sensationele ruimte verschaft aan de zintuigen, die wel extra geprik keld worden maar absoluut niet in de veelheid van de chaos onder gaan. Integendeel. De geest wordt helder en veert op: de vraag schiet omhoog wat er trouwens zo verder felijk is aan chaos. Wie niet in de chaos werkt, systematiseert en werkt dus vanuit een boekhoud kundige stilstand. Binnen wordt niet alleen de geest maar ook het concentratievermogen gescherpt. Het is makkelijk de omgeving bui ten te vergeten. John leest voor uit 'The Tibetan Book of the Dead'. Het spirituele proza en de harmonieue- ze omgeving inspireren zo dat we de Hoornse kunstenaar Joep Neefjes en kunstaanjager Vincent Vlas blom, die nauw betrokken zyn bij het project, niet langer gewaarwor den. En dat is precies de bedoeling legt John Halpern uit: de afzondering in dit zichzelf bedruipende systeem moet een soort afsterven van de bui tenwereld teweegbrengen. Tegelij kertijd moet de sculptuur zich vul len met positieve kracht, die in lucht, plant en mens zal gedijen waardoor het mengsel van zuurstof en stikstof wordt opgewaardeerd tot een energie samenballende stroom. Na tien dagen van wissel werking tussen mens en plant, na tien dagen van mediteren en ander intensief gebruik van geestkracht, heeft de door het medium Halpern geproduceerde lucht magische kracht. "Perfecte alchemie," aldus John. Beuys Hij zal na afloop van de sessie de lucht en de plantjes heus niet als een soort Lourdes-water aan de man brengen. Hij is allerminst een kwartjesvinder. De man die 'we gens een bomaanslag' een week in New York achter tralies zat omdat hij op de Brooklyn Bridge een per formance deed met wat vuurwerk; de man die vorig jaar in Hoorn tien tallen mensen hun sigaretterook liet uitblazen, is er de man niet naar om stunts te bedenken waarmee hij het publiek in het ootje neemt. Hij toont zich in het gesprek een bemin nelijke man, door loutering 'groot geworden', wiens denkbeelden worden geaccepteerd omdat hij ge makkelijk en geduldig vertelt en luistert. Geen wonder dat hij goede con tacten legt. Met Joep Neefjes bij voorbeeld die hem op een tentoon stelling in het buitenland ontmoet te. Maar ook met de kunstenaar die de goeroe van het begin van de Ja ren Tachtig was, Joseph Beuys. Toen Halpern Beuys over zijn idee ën vertelde was de - inmiddels over leden - Duitse kunstenaar zeer geïn teresseerd. Het contact voerde zo ver dat Halpern een film van 60 mi nuten over Beuys maakte. De tele visiefilm krijgt een voorbezichti ging in de herfst van dit jaar in het Guggenheimmuseum in New York, tegelijkertijd met een overzicht van werk van Joseph Beuys. De vrouw van Joseph Beuys, die zondag om 11 uur bij de opening aanwezig is, zegt van Halpern dat hij yoga inte greert in sculpturen. "Het spiritueel bewustzijn is een basiselement in mijn objecten," beaamt John Hal pern, die ook in Hoorn in contact staat met boeddhistische monni ken, yogi's, reiki-mensen en colle ga-kunstenaars. Ofschoon geheel afgeplakt en dichtgekit wordt zijn tijdelijke glazen rijk van buitenaf ongetwijfeld bereikt door vrienden uit New York en enkele Aziatische landen, die het project op afstand steunen door hun gebundelde ener gie aan John te sturen. Het kan niet anders of het moet de komende tijd op die Hoornse binnenplaats goed toeven zijn. Pugliese staat in Carré troon af aan Piazolla AMSTERDAM (GPD) - "Een man zonder stijl is niemand", zegt Astor Piazolla ergens halverwege zijn concert. "Osvaldo Pugliese speelt de tango in zijn stijl en ik doe het in mijn stijl". Vast goed bedoeld, die opmerking, maar een beetje oppor tunisme klinkt er wel in zijn stem door. Toch draaide het gisteravond in Carré, bij wat gerust 'Het Tango-ga la van de Eeuw' genoemd mag wor den, in de eerste plaats om Pugliese. Drieëntachtig jaar jong viert de Ar gentijnse pianist, componist en or kestleider, die aangekondigd wordt als 'De grote meester van de tango', dat zijn Orquesta Tipica inmiddels een halve eeuw bestaat. En de vijf tien jaar jongere Piazolla, die zeker in Europa de titel 'Tango-koning' al heeft overgenomen, is uitgenodigd als speciale gast. door Peter Bruyn De tango is bastaardmuziek bij uit stek. Afrikaanse ritmes, Spaanse fandango, Braziliaanse rumba. Na- politaanse zang, de in Argentinië als bandoneon bekend geworden Duit se trekharmonica, de uit Oosteuro pa meegenomen viool; kortom alles wat de talloze immigranten in het Buenos Aires van rond de eeuwwis seling bijeen wisten te brengen kwam in de tango van pas. De tango was volksmuziek. Kroegmuziek. En het was de pianist Osvaldo Puglie se, die in de jaren dertig niet alleen het eerste grote tango-orkest opzet te, maar voor dat ensemble ook ging componeren en arrangeren. Nadat Pugliese's muziek in de ja ren veertig en vijftig furore heeft ge maakt, is het Astor Piazolla die voor de volgende stroomversnelling zorgt. De 'Nuevo Tango', wordt Pia- zolla's veel meer complexe en dui delijk door jazz en klassieke compo nisten beïnvloedde muziek ge noemd. De twee kennen elkaar reeds tien tallen jaren, maar dikke vrienden zijn het nooit geweest. Piazolla is de gevierde artiest en stelt er ook zicht baar prijs op om zo door het leven te gaan. Pugliese daarentegen, be schouwt zichzelf veel meer als mu zikaal handarbeider. Als dansmu ziek producerende proletariër. Zijn leven lang is hij reeds overtuigd lid van de communistische partij. En door de jaren heen heeft hij al tallo ze keren in de cel gezeten door zijn stellingnamen en wegens politiek activisme. Piazolla mag het jubileumgala openen en presenteert bij deze gele genheid zijn nieuwe sextet, waarin, naast de bandoneon, gitaar, bas en piano, een tweede bandoneonspeler en een cellist. En vooral de combi natie bandoneon-cello wordt in alle subtiliteiten uitgebuit. Met zicht baar genoegen speelt hij nogal wat nieuw werk, zoals - het aan de Am sterdamse rosse buurt opgedragen! - 'Sextet' en het door Beethovens Mondschein-sonate geïnspireerde 'Luna'. Na het virtuozen-sextet van Pia zolla klinkt Pugliese's elfkoppige Orquesta Tipica - vier bandoneons, vier violen, cello, bas en piano - wel zeer traditioneel. Een puur tango- ballroomorkest, met 'el maestro' be scheiden in een hoekje aan de vleu gel, dat op dezelfde wijze aan een ver verleden herinnert als veel sa lon-orkesten dat doen. Maar wat er gespeeld wordt, klinkt zo gedisciplineerd en tempe ramentvol als maar mogelijk is. En een schitterend danspaar en twee vocalisten die voortdurend de pijn en het verlangen in 'el corazon' be zingen, bouwen het geheel uit tot een onderhoudend programma. Als Piazolla en zijn groep er in het slotnummer uiteindelijk bij komen op het podium, heeft de situatie meer van een vriendschappelijke wedstrijd dan van een cup-finale. Maar dan wel een vriendschappelij ke wedstrijd waarin het sextet van de 'jonge' Piazolla het orkest van de oude meester Pugliese volledig overspeelt. Alsof de razend populai re bandoneonist nog even ten over vloede wil onderstrepen wie de tan go-koning van gisteren is en wie vandaag op die zetel zit. Maar de Argentijnse nestor laat zich niet van de wijs brengen. Als hij na de bloemenhuldiging - een ge mengd boeket voor Piazolla en rode rozen voor Pugliese! - naar de mi crofoon stapt zegt hij, wijzend naar piazolla:"Kijk, zij zijn echte musici. En wij, wij krabben maar wat". LONDEN (ANP) - Het schilderij Compositie C met rood en grijs van Piet Mondriaan heeft gisteravond op een veiling van Christie's in Lon den bijna elf miljoen gulden (3:190.000 pond) opgebracht. Het belangrijke doek uit De Stijl-perio de is gekocht dóór de Westduitse .kunsthandelaar Wolfgang Wittrock uit Düsseldorf. Compositie C met rood en grijs is één van de meest gewilde schilderij en van Mondriaan, die leefde van 1872 tot 1944. De belangstelling op de veiling was dan ook groot, aldus Christie's. Het doek, dat een belang rijk moment in de abstracte kunst markeert, werd aangeboden door de Van Eesteren-Fluck Van Lo- huizen Stichting in Amsterdam. De architect Cornelis van Eeste ren (1897-1988) kreeg het schilderij, vermoedelijk als een geschenk van de schilder, rond 1933. Na zijn dood in 1988 is het schilderij met de gehe le Van Eesteren collectie, onderge bracht in de Van Eesteren-Fluck Van Lohuizen Stichting. De op brengst van verkoop gaat naar een fonds voor onderwijsprogramma's, onderzoek, publikaties en tentoon stellingen in de geest van de doel stellingen van de stichting. Fusie orkesten DEN BOSCH (GPD) - Het Brabants Orkest (HBO) wordt opgeheven en er komt een nieuw Zuidelijk Sym- phonie Orkest met Eindhoven als standplaats. Dat nieuwe honderd leden tellende orkest wordt samen gesteld uit veertig musici van Het Brabants Orkest en uit het Lim burgs Symphonisch Orkest (LSO), dat zijn zestig leden houdt. Met deze boodschap zijn de Brabantse com missaris van de koningin F. Houben en zijn gedeputeerde voor cultuur J. Baartmans samen met de Limburg se gouverneur J. Cremers en diens gedeputeerde gisteren terugge keerd van onderhandelingen met minister Brinkman van WVC. Zanger Gavin Friday over Brei en het oedipuscomplex DUBLIN - "Mijn-vader zag zichzelf al in mij terug", zegt Gavin Friday, een dertigjari ge Ierse zanger die momen teel furore maakt. Hij frun nikt aan de revers van een prachtig chintz-colbertje ter wijl zijn andere hand de das- knoop wat losser maakt. "Ierland is een land van tra dities. Als oudste zoon treed je vanaf je geboorte in de voetsporen van je vader. En hij was handelsreiziger. Maar Ik wilde anders zijn, me laten gelden, dwars te gen de verkankerde maat schappij in." door John Oomkes Zomaar een losse opmerking over Vaderdag leidt tot een onverwachte ontboezeming over de relatie tus sen junior en senior. Zo Vader Zo Zoon - 't is nu een NCRV-spelletje, plex met een Griekse naam. In Ier land heeft het daar nóg veel van weg. Zeker als de zoon geen han delsreiziger wordt, maar zich aan vankelijk hult in jurken en voorzien van zwaar aangezette make-up zijn weg in Dublin probeert te vinden. Gavin Friday is nü een entertai ner die behoedzaam en met gratie danst op het graf van de fameuze Belgische chansonnier Jacques Brei. Hij is de enige niet die zich door Brei laat inspireren, maar mis schien wel de beste. Zoals Brei zijn jeugd in Vlaanderenland verwerkt in chansons die nu eens druipen van haat en dan weer van liefdevolle melancholie, zo klinkt bij Friday zijn stormachtige ontwikkeling naar volwassenheid door. In een vorig leven - nog niet eens zo lang geleden - maakte Friday deel uit van The Virgin Prunes. Het gezelschap werd door de media openlijk van occultisme beschul digd, maar zette zich in feite tot het uiterste af tegen een Ierse samenle ving die de kat graag in het donker kneep, maar op klaarlichte dag niets van voorbehoedmiddelen wenste te weten, "Toen ik het seksuele rollenpa troon omdraaide en me als vrouw ging manifesteren keerde mijn va der me de rug toe. Tegen zijn vrien den in de pub beweerde hij dat dat geen kind van hem kon zijn. Zowel Guggi, de andere zanger van The Prunes, als ik werden regelmatig in Dublin in elkaar geslagen, zelfs toen we al een grote internationale repu tatie genoten. In Ierland speel je niet met het idee dat je iemand an ders bent dan je lijkt, of op iemand anders wil lijken dan je bent. Van het idee alleen al raken ze in pa niek". Drek Ooit, toen Gavin nog de lagere school bezocht en nog geen tien was, maakte hij deel uit van een hechte clan van vriendjes. Ze cre ëerden hun eigen Alice in Wonder land, een sprookjeswereld waarin ze op avontuur konden gaan en el kaar fantasienamen gaven. Het denkbeeldige dorp heette Lipton Village en de bewoners luisterden naar namen die zó zouden passen in tekenfilms als HeMan: David-Id Busarus, Strongman, Guggi, Gavin Friday en Bono Vox. Niemand zou ooit van Lipton Vil lage gehoord hebben als Bono Vox (werkelijke naam Paul Hewson) zich later niet wereldvermaardheid had verworven als zanger van de Ierse topband U2, een naam die ook bedacht is binnen de dorpsgrenzen. Waar U.2 tijdens ae jaren tachtig een hele generatie op sleeptouw nam met een positieve instelling, daar gaven zijn vroegere jeugdvrienden lucht aan hun frustraties. The Virgin Prunes wilden zich niet muzikaal ontwikkelen, maar maakten desondanks door hun in gehouden woede grote indruk. Doem, verderf en een raadselachtig spel met dood en decadentie be stempelden hun debuut '...If I die I die' tot een typisch teken van de vroege jaren tachtig. Het vaderland keek geshockeerd de andere kant op als Gavin en Guggi elkaar tijdens de song The Pig Children op het po dium met drek ondersmeerden. "Ik geloof dat het onze dichter Brendan Behan is geweest die de Ie ren heeft vergeleken met een pan aardappelen", zegt Friday geamu seerd. "Die kan overkoken als je even niet oplet. Dat zit in onze volksaard". "Sinds ik me uit The Virgin Pri- nes heb teruggetrokken kom ik weer veel thuis, bij mijn vader en moeder over de vloer, maar de kloof is nog steeds niet gedicht. Dat ligt ook aan mezelf - ik spring te slordig met ze om. Laatst zat de huiskamer vol met vrienden van me, ik zette de theeketel op en vergat die vervol gens. Toen mijn vader thuiskwam werd die razend omdat de ketel was drooggekookt. Out! Everybody out! riep hy. Toen ik zei dat hij niet zo moest opvliegen, werd hij nog woe dender en vloog hij naar mijn keel. In een reflex haalde ik uit. Ik trof 'm vol in het gezicht. Ik zie 'm nog zo heel traag achterover vallen. Het was de eerste keer dat ik iemand had geslagen en dan nog wel mijn vader. Twee maanden lang verliet hij de huiskamer als ik langs kwam en meed hij elk contact". Nachtclub In Dublin staat de Blue Jayses Ca baret Club, een kleine intieme ruim te die doet denken aan andere de cennia waarin de zelfkant van de sa menleving tot de podia doordrong. De jaren tachtig mengen zich er moeiteloos met de jaren vijftig en dertig. Daar, in zijn eigen omgeving, kwam Gavin Friday tot zichzelf en zijn werkelijke naam, Gavin Hen dry. Hij schilderde verwoed zijn' jeugdjaren van zich af en staarde via het canvas in de spiegel van zyn ei gen ziel. "In Lipton Village hadden we net als James Joyce heeft gedaan, eigen begrippen ontwikkeld. Zelfbedach te woorden die de buitenwereld niks zeiden, maar óns, de ingewij den, élles. Daar kun je in opgaan, in zwélgen, maar je wordt er niks wij zer van. Als je schildert word je ge dwongen jezelf te beperken, in be dwang te houden. Het doek dicteert de beperking aan je voorstelling van zaken, al was het maar omdat je met een kader werkt". "In de club exposeerden we on der onze eigen naam en een motto: I didn't come up the liffey in a bub ble. 's Avonds zongen we er in een akoestische setting chansons, be werkingen van musicalstukken en werk van Weill. Daar heb ik weer op een podium leren staan en opnieuw ontdekt wat nu essentieel is aan wat je wil zeggen en wat niet". "Via vrienden in Frankrijk raakte ik gefixeerd op het verleden. Ik had zelf in een culturele voorhoede ge zeten. Onze optredens met The Vir gin Prunes werden beschreven als performances en als avant-garde of grensverleggend aangeduid, maar ik raakte als snel overtuigd van mijn beperkingen in die vorm. Je kunt je een tijdlang ergens tegen afzetten totdat het afgelopen is. Dan wordt een jurk een dwangbuis en eye-liner een masker". "Pas toen ik de videoband van Jacques Brei - zijn laatste optreden in de Olympia in 1966 - zag, was het of ik voor het eerst in mijn leven een verbinding legde met mijn eigen ziel. Daar zong iemand uit volle borst, met volledige inzet, zonder enige terughoudendheid over zijn gevoelens en emoties! Niet alleen maar voor zichzelf, ook voor ande ren! Binnen de beperkingen van het chanson, zoals ik aan het knoeien was binnen de lijst van het schilde rij". Er staat slechts één chanson van Brei op Each Man kills the Thing He loves, de plaat die Friday (zijn fanta- sienaam heeft hij aangehouden) twee maanden geleden uitbracht en die voor hem het begin van een nieuwe, en volwaardige loopbaan is. Het gaat om Next, een vertaling van Au suivant. Gavin zingt het met respect voor het origineel, en zon der te willen plagiëren, met een zelf de hoeveelheid schuimbekkende, maar ingehouden woede. "Ik heb Au suivant opgenomen omdat het een voortreffelijk lied is dat de potsierlijkheid van het leger schetst. Juist door de dienstplicht Gavin Friday: "...soms heb je de mi aan je eigenliefde". raken jonge mensen gevormd - daar maken ze een man van je, zeggen ze. Je raakt er echter je menselijkheid kwijt. Je bent de volgende in een lange reeks van naakte en dode mannen, zegt Brei. In het leger ben je een nummer, een volgnummer. Er staan inmiddels zo'n dertig chan sons van Brei op mijn repertoire, maar juist dit past op mijn plaat. Ik wil niet iemand zijn die Brei volgt, maar hem als voorbeeld neemt". Het titelnummer van je plaat is geïnspireerd door Oscar Wilde. Zijn thema dat elke man dat doodt wat hem lief is, heb je overgenomen. Je >ed om rechtstreeks een eind te maken (foto GPD) zingt dat een lafaard dat wat hem lief heeft doodt door het te kussen, terwijl de dapperen daarvoor een zwaard hanteren. Hoe reken je zelf af met wat je lief is? "Als je het zo stelt, dan is dat een gemene vraag, maar ook een terech te vraag naar mijn eigen waarheid in het leven. Ik denk dat iedereen ver schillende manieren hanteert. Soms ben je laf, soms heb je de moed om rechtstreeks een einde te maken aan je eigenliefde. Ik hoop dat ik geleerd heb om de waarheid onder ogen te zien en me niet an ders voor te doen dan ik ben".

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidsch Dagblad | 1989 | | pagina 19