'De geschiedenis wil ik schilderen'
Van Kooten en
De Bie in 1800
'Ik huldig de mening van oude volkswijzen*
ZATERDAG 24 JUNI 1989
KUNST
PAGINA 31
Breitner in Kortenhoef
Vijfendertig
schilderwerken, vele
tientallen foto's en
achtergrondinformatie in de
vorm van brieven,
schetsboeken en
documenten van en over
George H. Breitner (1857-
1923) domineren tot en met 1
juli het het zestiende eeuwse
kerkje aan de
Kortenhoefsedijk in
Kortenhoef. Zoals
gebruikelijk is een groot
deel van de geëxposeerde
schilderijen afkomstig uit
particulier bezit. Sommige
komen zelfs voor het eerst in
de openbaarheid.
De tentoonstelling is
dagelijks geopend van tien
uur 's ochtends tot negen
uur 's avonds. Met
uitzondering van de zondag,
want de kunst mag de
wekelijkse erediensten niet
doorkruisen.
door
Evert van Tijn
KORTENHOEF - Hoewel Rotter-
dammer van gebocrrte is Breitner
vooral een Amsterdamse schilder.
Maar van een specifiek Amsterdam
se expositie in Kortenhoef is geen
sprake. Van een werkelijke over
zichtstentoonstelling is al evenmin
sprake. Wel heeft de tentoonstel
lingscommissie van Kunst aan de
Dijk, bestaande uit voorzitter Frans
Sluyter, kunstschilder Barend van
Voorden en Neerlandica en studen
te kunstgeschiedenis Carole Den-
ninger, binnen alle beperkingen-
van het particulier initiatief, zonder
dekking van een sponsor met een
grote naam of veel geld. gestreefd
naar een redelijke verdeling over de
verschillende decennia uit Breit-
ners leven.
Drie musea en een met nader te
noemen aantal particulieren heb
ben alles bij elkaar 28 olieverfdoe
ken en zeven tekeningen en aqua
rellen in bruikleen afgestaan voor
de twaalfde tentoonstelling van de
Kortenhoefse stichting. Sluyter:
"Met een. ik mag wel voor deze keer
het woord wel gebruiken, gigan
tisch artilleriestuk uit een particu
liere collectie, dat nog nooit eerder
in het openbaar te zien is geweest."
"Wat dit soort tentoonstellingen
zo'n speciale sfeer geeft, maar tege
lijk beperkt in zijn mogelijkheden,
is dat we voor een heel groot deel af
hankelijk zijn van de medewerking
van particulieren. We zijn heel blij
dat het ondanks alles gelukt is een
brede selectie te maken. Alle cate
gorieën perioden zijn vertegen
woordigd: de waspitten, de dienst
bodes, de Japanse vrouwtjes, de ar
tilleriestukken".
"Na acht jaar wordt het steeds
moeilijker om mensen die soms niet
meer dan dat ene schilderij aan de
muur hebben hangen over te halen
om hun lievelingstukken, want dat
zijn het natuurlijk, aan ons af te
staan. Dat heeft veel te maken met
vernielingen en kunstdiefstallen
van de laatste tijd en met de voort
durend stijgende prijzen. Ik vind
het geweldig dat er nog steeds men
sen zijn die hun bezit ter beschik
king stellen. Al is het ondertussen
schrikbarend welk vermogen die
schilderijen vertegenwoordigen".
Amsterdam
In schril contrast met dat vermogen
staat de inhoud van veel van Breit-
ners brieven, waarin een steeds te
rugkerend thema het chronisch
geldgebrek is dat hem het leven
ZULU- maakt. Zijn foto's, het zwer
vende leven en de talloze modellen
waar hij mee werkt zijn daar onge
twijfeld mede schuldig aan. Vooral
als hij na een aanvankelijke oplei
ding aan de Haagse academie in
Amsterdam terecht komt.
Ondanks zijn diepe bewondering
voor de 'modernen' van de Haagse
School, zoals de gebroeders Maris,
Van Mesdag en Mauve, en zijn eigen
al gevestigde reputatie laat Breitner
de pure tekenkunde niet los. Twijfel
aan zijn eigen techniek brengt hem
ertoe zich in 1886 opnieuw in te
schrijven aan een kunstacademie,
ditmaal in Amsterdam. Dat brengt
hem tegelijk vanuit het deftige Den
Haag naar het hart van het Neder
landse culturele leven.
In Amsterdam 'stoffeerden'
grootse bouwactiviteiten het straat
beeld, dat door de naar de stad ge-
vluchtte werklozen van het platte
land werd overheerst. Het opko
mend socialisme accentueerde de
sociale en economische tegenstel
lingen nog eens extra. Breitner leg
de het vast, in zwart-wit op de foto's
en in de oorspronkelijk felle kleu
ren van zijn schilderijen.
In Amsterdam vond hij aanslui
ting bij de literaire beweging van de
Tachtigers. Zij vonden elkaar in de
'allerindividueelste expressie van
de allerindividueelste emotie'.
Schrijvers als Willem Kloos en Lo
de wijk van Deyssel keken vol be
wondering naar het kleurrijke werk
van George Breitner en drukten
zich uit in kleurrijke, emotionele
taal.
Fotografie
Het is niet duidelijk wanneer Breit
ner in contact is gekomen met de fo
tografie. De ruim tweeduizend fo
to's en negatieven die een kwart
eeuw geleden bij toeval werden te
ruggevonden, dateren allemaal uit
zijn Amsterdamse jaren. Maar er
zijn aanwijzingen dat hij al eerdef
fotografeerde.
Achteraf gezien doen de geteken
de voorstudies die Breitner maakte
voor het Panorama Mesdag sterk
denken aan latere series, waarbij hij
vanuit één standpunt rondom zich
fotografeerde. Ook aan een zelfpor
tret uit 1882 worden foto-achtige
trekken toegeschreven.
In Amsterdam zoekt Breitner het
leven op straat. "Ikzelf, ik zal de
mens schilderen op de straat en in
de huizen. De straten en de huizen
die ze gebouwd hebben, 't leven
vooral. Geschiedenis wilde ik schil
deren en zal ik ook, maar de ge
schiedenis in haar uitgebreidste zin.
Een markt, een kaai. een rivier, een
bende soldaten onder een gloeiende
zon of in de sneeuw", schrijft hij al
in 1882.
Het was bekend dat Breitner veel
fotografeerde. Dat maakt des te
merkwaardiger dat het tot 1961
duurde voor zijn foto's in de open
baarheid kwamen. Wellicht heeft
dat het één en ander te maken met
de twijfel die de foto's zaaiden over
zijn 'tekenkundig vakmanschap'.
Toch blijkt ook uit de foto's dat de
camera niet meer is geweest dan
een hulpmiddel, waaraan hij overi
gens een groot deel van zijn geld be
steedde.
Breitner fotografeerde niet alleen
voor zichzelf. Zijn vriend Willem
Witsen, fotograaf van de Tachtiger-
groep, deed hem het volgende ver
zoek: "Ik vernam dat je je tegen
woordig speciaal bezig houdt met
vergrotingen. Ik zou je willen vra
gen als je soms een stukje heide
grond, voorgrond, voor me had, zou
ik je zeer dankbaar zijn. Ik ben na
melijk aan een schilderij bezig met
grote voorgrond. Het moet een een--
voudige en glooiende grond zijn,
zonder tierlantijntjes van zand.
Niets anders dan heide".
Schetsboekjes
De fotocamera stond voor hem op
hetzelfde niveau als het schetsboek,
dat hij ook steeds bij zich droeg als
hij de stad in ging. Vandaar dat tal
loze bijzonder matige en kwalitatief
soms zelfs slechte negatieven zijn
teruggevonden. Het ging slechts
om een hulpmiddel, de foto als een
schets.
Carole Denninger: "Er ligt een
briefje van hem waarin hij daar ant
woord op geeft. In de trant van 'na
tuurlijk maak ik foto's. Hoe moet ik
anders een Amsterdams straatta-
freel schilderen. Ik kijk uit het raam
en ik maak schetsen en foto's voor
de details. Maar ik kies de composi
tie. Zijn foto's waren schetsen. Be
halve die tweeduizend foto's zijn er
tenslotte ook honderden schets
boekjes bewaard gebleven. Daar
van hebben we ook een paar kun
nen bemachtigen voor de exposi
tie". Een schilderij van George H. Breitner, voorstellende een straatbeeld in Amsterdam.
Hoge prijs voor filmscript 'Citizen Kane'
NEW YORK (Rtr) - Een afschrift van het filmscript van de met Oscars ge
lauwerde film 'Citizen Kane' heeft op een veiling in New York ruim 460.000
gulden opgebracht. Er was grote belangstelling voor het script dat behoor
de aan scenarioschrijver Herman J. Mankiewicz. De film was gebaseerd op
het leven van 'media-baron' William Randolph Hearst.
'Zwarte tijd en luimigheid: Ni-
colaas Beets en zijn Leidse vrien
den Gewin, Hasebroek en Knep-
pelhout' tot 26 povember in het
Letterkundig Museum. Prinses
Irenepad 10 Den Haag (070-
471114). Openingstijden dinsdag
t/m zaterdag van 10.00 uur tot 17.00
uur. Entree gratis.
'Mister Torhout/Werchter':
WERCHTER De organisator
van Europa's meest prestigieu
ze popevenement blijkt plotse
ling de behoefte te hebben zich
opnieuw voor te stellen. „Mijn
naam is trouwens niet Herman
Schueremans, maar Torhout-
AVerchter." Een grapje natuur
lijk. Tegelijkertijd toch ook
meer dan alleen maar een ont
wapenende kwinkslag. Want
het gelijknamige Belgische
dubbelfestival heeft zich voor
hem gaandeweg (vanaf 1977)
ontwikkeld van dierbaar gees
teskind tot heilig levenswerk.
De beminnelijke Vlaming ziet
dan ook elk jaar weer nieuwe
uitdagingen, die moeten bijdra
gen tot de vervolmaking van
zijn tweedaagse popfestijn,
waar ook tienduizenden Neder
landers telkens veel plezier aan
beleven.
door
Louis Du Moulin
ke omstandigheden tegen een be
taalbare prijs, zo luidt onze op
dracht.
"Met dit programma voldoen we
daar aan, ben ik zo vrij te veronder
stellen," aldus Schueremans, die
voor wat de voortschrijdende non-
muzikale perfectionering betreft
verwijst naar het verder uitwerken
van het terrassen-plan van vorig
jaar, de extra nooduitgangen en de
oriFntatietekens op de beide terrei
nen. Over het weer maakt hij zich
geen zorgen meer na het tellen van
maar liefst negen meikevers gedu
rende de afgelopen maand. "Zoveel
heb ik er in zo'n korte tijd niet meer
gezien sinds ik de schoolbanken
heb verlaten. Bijgeloof? Niks hoor,
ik huldig gewoon de mening van de
oucfie volkswijzen, die niet voor
niets zo'n hoog aantal meikevers al
tijd aan een prachtzomer hebben
gekoppeld."
Heeft Herman Schueremans geen
moeite gehad met eigen 'herhalin
gen', anders ligt het met gedeelte
lijk doubleren met Pinkpop. Niet
minder dan vier van zijn troeven
waren vorige maand reeds in Zuid-
limburg te zien: The Pixies, Tanita
Tikaram, Elvis Costello en R.E.M.
Van het goede te veel, bekent hij
ruiterlijk. "Normaliter was er altijd
slechts een act, die zowel op Pink
pop als op Torhout/Werchter stond.
Die was dan daar top of the bill en
moest bij ons genoegen nemen met
een plek voor in het programma.
Meer dezelfde namen vond ik niet
gepast. Omdat dit jaar het artiesten-
aanbod vrij schaars was, heb ik
maar toegegeven aan het verzoek
vanuit Nederland om eens wat vlot
ter te zijn.
Geloofwaardig
"Dat heeft ertoe geleid dat Pinkpop,
na zeker drie grote bochten, ook
eindelijk op het pad van de goeie
smaak is terechtgekomen. Ik vind
dat best, maar dan moeten we toch
proberen elkaar te ontwijken. Al
was het maar om te voorkomen dat
de media gaan denken, zoals in Hol
land nu gebeurt, dat wij Pinkpop
kopiëren. Dat terwijl we de enige
Voor aflevering dertien op zaterdag
1 juli (Torhout) en zondag 2 juli
(Werchter) heeft Herman Schuere
mans, ooit perspromotor bij WEA
België, eerst twee keer moeten stuf
fen voordat zijn andermaal
hoogstinteressante affiche klaar
was. De reeds vastgelegde Roy Or-
bison overleed onverwacht en Neil
Young, eveneens al gecontracteerd,
moest worden geschrapt omdat hij
ruzie had gekregen met zijn begelei
dingsgroep The Blue Notes. "Juist
de fraaie plaat die hij samen met die
band had gemaakt, was aanleiding
voor ons geweest om hem te bena
deren."
"Zijn aanbod om alleen te komen
hebben we geweigerd, nadat ons ter
ore was gekomen dat de oude mees
ter weer eens in een van zijn depres
sieve periodes verkeerde. Een voor
de hand liggende anti-climax - om
dat hij na twintig minuten zijn gi
taar het publiek inkeilt - denk ik zo
voor te zijn. Ook al is Neil Young al
eens eerder afgevallen, toen hij let
terlijk van zijn paard was gevallen,
wens ik de bruggen naar hem toe
toch niet op te blazen. Hij is nu een
maal een artiest van het zuiverste
bloed en dus geknipt voor Torhout-
/Werchter. Liever een labiele maar
uiterst creatieve figuur, dan een stel
jukeboxen, waarvan er dertien in
een dozijn zijn."
Onderbreken
Ter vervanging van de Canadese ve
teraan ('Veel jongeren waren niet
blij met hem') strikte Schueremans
onmiddellijk Joe Jackson, die voor
hem best zijn Amerikaanse toernee
wilde onderbreken en straks met
zijn negenkoppige even overvliegt.
Met deze lange Engelsman, Elvis
Costello, R.E.M., Robert Cray Band
en Lou Reed heeft 'Mr T.W.' voor
meer dan de helft 'recidivisten' in
huis gehaald. Voor hem, die verder
Texas, The Pixies, Tanita Tikaram,
Nick Cave Bad Seeds selecteer
de, geen enkel bezwaar, want zij al
len staan voor de 'op dit moment
hoogst denkbare kwaliteit'. "De Herman Schuermans:'Liever een labiele maar uiterst creatieve figuur,
beste rock voor een breder publiek dan een stel jukeboxen, waarvan er dertien in een dozijn zijn'.
presenteren onder de best mogelij- (foto h. Hueting)
zijn die kunnen zeggen dat we nog
nooit van die weg zijn afgeweken
Zodoende bezitten we thans een be
paalde geloofwaardigheid voor het
publiek, die niemand anders heeft."
Als andere voordelen van (het
nog niet uitverkochte) Torhout-
/Werchter in vergelijking met Pink
pop voert Herman Schueremans de
twee 'toppers daarbovenop' aan:
Joe Jackson en Lou Reed. Plus nog
eens twee exclusieve azen in de
vorm van de Robert Cray Band en
Nick Cave Bad Seeds. Vooral van
laatstgenoemde verwacht de grote
kleine Werchtenaar veel. "Cave laat
tegenwoordig de dingen die hij al
lang had moeten laten (doelt op
drank en nog schadelijker drugs) en
verkeert nu in een periode van ver
lichting. Voor mij is hij een moder
ne Elvis Presley, rijp voor een door
stoot naar een breed publiek."
Naast deze meerwaarde op de po
dia - in feite ten opzichte van alle an
dere Europese festivals - kent Tor
hout/Werchter nog een andere aan
trekkingskracht: de unieke gemoe
delijke sfeer, die vooral de Neder
landers aanspreekt. "Voor de Hol
landers zijn we net zoiets als de
Provence, maar dan om de hoek.
Voor vele noordelingen is het ook
de eerste halte op hun vakantie naar
het zuiden. Als ik ze zie komen dan
moet ik altijd denken aan de zwalu
wen, die op hun trek even neerstrij
ken op dé elektriciteitskabel."
Het programma in chronologi
sche volgorde: 10.20 11.05 uur
Texas; 11.25 12.15 uur The
Pixies; 12.40 13.40 uur Tanita
Tikaram: 14.10 15.10 uur Nick
Cave Bad Seeds; 15.50 16.50
uur Robert Cray Band; 17.20
18.20 uur Elvis Costello; 19.00
20.00 uur R.E.M.20.40 21.55 uur
Joe Jackson; 22.35 23.50 uur Lou
Reed.
Dag en nacht
klassieke muziek
AMSTERDAM (ANP) - Amsterdam
krijgt de landelijke primeur van een
24 uur durend klassiek muziekpro
gramma dat via de satelliet wordt
uitgezonden.
Vanaf 1 juli start Radio 10 Klas
siek met de uitzending van een licht
repertoire in de ochtenduren en
zwaardere programma's en opera's
later op de dag. Radio 10 Klassiek is
een initiatief van de Associazione
Studio, die ook Radio 10 produ
ceert.
The Voice of America moet plaats
maken voor het nieuwe klassieke
aanbod. De Amsterdamse Program
ma Raad vindt dat die zender best
van de kabel kan verdwijnen omdat
er al een royaal aanbod is van pro
gramma's met Engelstalige popmu
ziek en informatie. Bovendien was
het kanaal oorspronkelijk al be
stemd voor het doorgeven van het
klassieke muziekstation Concert
zender, dat echter nooit met de uit
zendingen is begonnen.
"Omdat we zoveel materiaal had
den, hebben we de periode inge
perkt tot 1833-1844," vertelt organi
sator M. Salverda. "Dat was de tijd
dat de studenten in Leiden woon
den. De expositie geeft dus ook een
aardig beeld van het Leids studen
tenleven in die tijd".
De levens van de vier studenten
zijn steeds nauw verbonden ge
weest, niet alleen tijdens de studie
tijd, maar ook daarna, toen drie van
de vier predikant werden. Als stu
denten hadden Beets, Gewin, Hase
broek en Kneppelhout een actief so
ciaal leven als vooraanstaande le
den van verschillende studentenge
zelschappen. Daar wisselden ze van
gedachten met gelijkgestemde
geesten.
Zelf richtten ze een literair ge
nootschap op: 'De Rederijkerska
mer voor Uiterlijke Welsprekend
heid'. Tijdens de bijeenkomsten
werkten de twaalf leden van het ge
nootschap zich in het zweet om de
uiterlijke aspecten van de literaire
voordracht te verbeteren. Gebaren,
houding, stem werden door de me
destudenten streng bekritiseerd.
Daarnaast bestond binnen het ge
nootschap een idolate bewondering
voor de nieuwste buitenlandse lite
ratuur, die dan ook ijverig vertaald
werd. Het gedweep met schrijvers
als Goethe, Schiller en Hugo werd
door medestudenten wat gering
schattend gadegeslagen, en bezorg
de het groepje al gauw de bijnaam
'De Romantische club'.
Schrijflust
De schrijflust van de vrienden werd
in dagboeken, brieven, vertalingen,
verhalen en boeken gestild. Ze pu
bliceerden in verschillende literaire
tijdschriften. Het grote succes voor
DEN HAAG - De Camera Ob
scura. Wie kent hem nog, de
klassieker die vroeger zo'n
vooraanstaande plaats op de
verplichte boekenlijst innam?
Een enkeling kon er geen ge
noeg van krijgen, maar de
meeste scholieren hadden toch
een intense hekel aan de spot
tende zedenschetsen van Hilde-
brand, alias Nicolaas Beets.
Desondanks is het boek altijd
goed verkocht. Door de jaren
heen zijn tientallen edities in al
lerlei vormen, kleuren en maten
gedrukt. Precies 150 jaar gele
den verscheen de eerste 'Came
ra'. Naar aanleiding van dit jubi
leum opent het Letterkundig
Museum in Den Haag vandaag
de tentoonstelling 'Zwarte tijd
en luimigheid: Nicolaas Beets
en zijn Leidse vrienden Gewin,
Hasebroek en Kneppelhout'.
De expositie omvat een groot
aantal boeken, brieven, oude
prenten en dagboekfragmenten
van Nicolaas Beets en zijn drie
vrienden en medestudenten-
/schrijvers.
door
Monique Brandt
Honderdvijftig jaar Camera Obscura
Beets en Kneppelhout kwam bij de
publicatie - in hetzelfde jaar - van
hun resptievelijke boeken 'Camera
Obscura' en 'Studententypen'.
Salverda: "De twee boeken zijn te
vergelijken met wat van Kooten en
De Bie tegenwoordig doen, een
tijdsbeeld scheppen door rake type
ringen. Kneppelhout en Beets heb
ben prachtige karakteristieken ge
schapen. En ze zijn nog steeds
leuk."
De andere vrienden, Hasebroek
en Gewin zijn wat minder bekend
geworden. Hasebroek heeft een
dichtbundel geschreven, en werd
toen dominee in Heiloo. Gewin is
het miskende genie van het groepje,
vindt Salverda. "Hij is ontzettend
grappig, luchthartig. Het is echt
jammer dat hij niet meer aandacht
heeft gekregen".
Om zijn mening kracht bij te zet
ten declameert Salverda met plech
tige stem een fragment uit een brief
van Gewin aan Kneppelhout. "Ik
zet nu ook tegenwoordig mijn tafel
bord op mij vooruitstekende buik.
Een sofa voor twee is mij een zeer
gemakkelijke armstoel en wanneer
ik een pas de Zephir uitvoer, dreunt
het hotel Bowles en springt het stu-
kadoorsel van de zolder des bene
denkamers".
Een gedeelte van een echte Camera Obscura. Het beeld werd op een spie
gel geprojecteerd. (foto gpd>
