'Doodzwijgen het beste
behalve voor gegijzelder
Nieuw vak: medisch milieudeskundige
f J
immgMsmsmmm
ZATERDAG 24 JUNI 19
11
door
Marjolijn in 't Hout
"Het ergste wat een gijzelaar kan overkomen, is het gevoel dat
hij door de rest van de wereld is vergeten". Dit zegt de Franse
journalist Jean-Paul Kauffmann in een interview met het
Amerikaanse Newsweek. Het blad sprak met hem onder ande
re over de Amerikaanse AP-correspondent Terry Anderson,
die sinds maart 1985 ergens in Bayrut gevangen wordt gehou
den.
Kauffmann zelf zat vier jaar vast in Libanon en vraagt sinds
zijn vrijlating aandacht voor de 21 vermisten die nog in gijze
ling zitten. Publiciteit is volgens hem van levensbelang. "Zon
der de mobilisatie van de Franse pers en de publieke opinie zou
ik nog steeds in Libanon zitten". Hij is het dan ook niet eens
met de Britse premier Thatcher, die vindt dat er geen aandacht
moet worden geschonken aan de gegijzelden, omdat de ont
voerders dan alleen maar hun zin krijgen. En toegeven aan de
eisen van terroristen is wat haar betreft uit den boze.
Moet het belang van gegijzelden wijken voor het handhaven
van de rechtsorde of mogen ze niet aan hun lot worden overge
laten? Marjolijn in 't Hout sprak over die dilemma's en de in
vloedrijke rol van de media met dr. Alex P. Schmid, verbonden
aan de Leidse Universiteit als docent Internationale Betrek
kingen en deskundig op het gebied van gijzelingen en publici
teit.
visie is net als een pistool dat op
straat ligt. Wie het als eerste oppakt,
is in zijn voordeel".
Interviews
De Leidse terrorisme-specialist
heeft daar een mooi voorbeeld van.
In juni 1985 werd een Boeing 747
van de Amerikaanse vliegtuigmaat
schappij TWA gekaapt. Het toestel
landde in Bayrut en de 39 gijzelaars
werden ergens in de sloppenwijken
ondergebracht.
De Amerikaanse televisiemaat
schappijen stortten zich op de affai
re. Complete persconferenties mèt
negen van de 39 gijzelaars onder be-
waking van hun gijzelnemers, inter
views en directe uitzendingen hiel
den het Amerikaanse publiek van
minuut tot minuut op de hoogte.
Praktisch al het andere internatio
nale nieuws werd weggedrukt.
Levensecht drama hield het Ame
rikaanse publiek aan de buis ge
kluisterd. "Het spreekt tot de ver
beelding van de kijkers. Ze identifi
ceren zich met de gijzelaars. Ze den
ken: ik had ook wel in dat vliegtuig
kunnen zitten", aldus Schmid. Hij
herinnert zich dat televisiepresenta
tor Dan Rather één van de gegijzel
den vroeg of hij een boodschap had
voor de president: 'Ja, zei de man, Ik
wil de president eraan herinneren
dat Abraham Lincoln ooit heeft ge
zegd dat de Amerikaanse regering
er van, door en voor het volk is, en
niet een regering die slechts voor
speciale belangen opkomt'.
Daarmee wilde de man maar zeg
gen dat de Amerikaanse regering er
alles aan moest doen de gijzelaars
vrij te krijgen, zonder rekening te
houden met strategische en politie
ke belangen in het Midden-Oosten.
Jean Paul Kauffmann had het geluk
dat zijn echtgenote Joëlle in de vier
jaar van zijn gevangenschap geen
dag voorbij liet gaan om de gedach
te aan zijn gijzeling levend te hou
den. Het Franse televisienet Anten-
ne-2 vroeg iedere dag voor de
nieuwsuitzending aanaacht voor
Kauffmann.
Door alle publiciteit was Kauff
mann een interessant politiek ob
ject en dat leidde uiteindelijk in mei
1988, vlak voor de Franse presi
dentsverkiezingen, tot zijn vrijla
ting. Hij werd geruild tegen enkele
gevangen. Presidentskandidaat
Chirac vervulde in die ruilhandel de
'heldenrol', al kreeg hij niet de belo
ning die hij zich had toegedacht: het
felbegeerde presidentsschap.
Aan dergelijk opportunisme zal
de Britse premier Thatcher zich niet
snel bezondigen. Zij is tegen elke
concessie aan terroristen, die je in
haar opvatting maar het beste kunt
doodzwijgen. Een jaar geleden ver
bood zij dan ook de Britse media
nog langer over dit soort acties te
berichten, omdat dat juist de veilig
heid van de gijzelaars in gevaar zou
brengen.
Op een punt zijn Kauffmann en
Thatcher het kennelijk eens: ze ge
loven allebei heilig in de macht van
de media. Maar waar de Franse jour
nalist de voordelen benadrukt, ziet
de Britse premier vooral gevaren.
Alex Schmid kan zich dat voorstel
len. "Een oude Britse legerkolonel,
Richard Clutterbuck, zei eens: tele-
Ontvoeringen in Libanon plaatsen regeringen voor dilemma
Emoties bij de aflot
Via de radio hoordei
der de gijzelaars. Da
x de gijzeling in het Asser provinciehuis in 1978.
ipers dat zich twee gedeputeerden bevonden on-
voor één van hen fataal. (archieffoto)
Concreet: de Amerikaanse regering
moest het bevriende Israël dwingen
zo'n 700 sji'ieten vrij te laten. De ka
pers hadden dat namelijk geëist in
ruil voor vrijlating van de 39 Amen-
kanen. Schmid: "En zoals we weten
ontvangt Israël jaarlijks per hoofd
zo'n 2.000 dollar aan ontwikkelings-
en wapenhulp van de VS en is het
daarom afhankelijk van de Ameri
kanen".
De geweldige druk van de publie
ke opinie deed de rest. "De toenma
lige president Reagan werd door de
publieke opinie gedwongen actie te
ondernemen. Hij vloog tijdens zijn
vakantie terug naar Washington en
riep de National Security Council,
het hoogste orgaan in geval van ern
stige crisissituaties in de VS, bijeen.
De terroristen oefenden druk uit op
de gegijzelden, de familie op de
Amerikaanse regering en de Ameri
kaanse regering op Israël", aldus
Schmid. "En dat alles leidde ten
slotte tot de vrijlating van de gijze
laars".
Handelswaar
Een mooi resultaat vanuit de gijze
laars bezien, maar de consequenties
strekten heel wat verder. De publi
citeit rond het TWA-drama dwong
de Amerikaanse regering af te zien
van het tot dan toe gehanteerde
standpunt niet te onderhandelen
met terroristen en de gijzelaars niet
als 'handelswaar' te gebruiken. In
Libanon zaten al voor de TWA-ka-
ping verscheidene Amerikaanse gij-
zeiaars vast, maar dat was niet pu
bliekelijk bekend. De familie had
daar geen ruchtbaarheid aan gege
ven op dringend advies van de rege
ring. Dat is sindsdien verleden tijd
Alex Schmid: "Een Midden-Oos
tendeskundige zei eens tegen mij
dat de VS bereid zijn Libanon aan
Syrië te verkopen in ruil voor een
handvol Amerikanen. Iran en Syrië
spelen met westerse regeringen die
hun gijzelaars vrij trachten te krij
gen een jojo-spelletje. Aan de ene
kant bieden ze hulp aan door te zeg
gen dat ze desnoods wel willen be
middelen met de kapers. Aan de an
dere kant tolereren ze het bestaan
van bendes die buitenlanders gijze
len en ze voor grof geld 'verkopen'
aan politieke bewegingen in Liba-
Moet je je als regering met dat
soort mensen inlaten? Schmid
plaatst er een groot vraagteken bij.
Ook Kauffmann is zich trouwens
wel bewust van deze negatieve kan
ten. Hij zegt in Newsweek: "Ze we
ten maar al te goed hoe ze de wester
lingen moeten gebruiken, lachen
om ons, vinden ons maar naief. Ze
zijn er ook achter gekomen hoe ze
de westerse media kunnen inscha
kelen. De TW A-affaire was een wij
ze les voor onze kidnappers. De Li
banese kapers zagen hoe de journa
listen als bezetenen wilden scoren
en daaruit hebben ze lering getrok
ken. Gebruik ze."
Terry Waite
De belangen van de gijzelaars stro
ken niet altijd met die van een rege
ring, constateert Schmid. Dat blijkt
nog het beste uit de opstelling van
de Britse premier Thatcher, die
Alex Schmid: "Als je iedere keer aan de eisen van kapers toegeeft, brengt dat weer andere criminelen op ideeën.
De rechtsorde gaat eraan kapot en dat is dan de prijs die je er op de lange termijn voor betaalt", (foto Henk Bouwman)
geen enkele aandacht schenkt aan
de sinds januari 1987 ontvoerde
geestelij'ke Terry Waite. De redene
ring van Thatcher, in de woorden
Schmid: "Waarom aandacht beste
den aan deze afgezant van de aarts
bisschop van Canterbury? Als we
daaraan toegeven, leidt dat automa
tisch tot de gedachte bij andere cri
minelen dat een regering is te chan
teren. Gijzelen is tenslotte nog
steeds een misdaad".
Schmid kan zich die houding in
denken. "Je lokt steeds meer van
die ontvoeringen uit. Dat is nou pre
cies het dilemma van onderhande
len, concessies doen. Je moet aan
twee doelen voldoen: het bescher
men van het leven van de gegijzelde
en de rechtsorde in een bepaald
land. We hebben allemaal de nei
ging om dan direct te roepen: het le
ven van die man of vrouw is belang
rijker! Dat is een emotionele reactie.
Maar als je het op de lange duur gaat
bekijken, iedere keer aan de eisen
van kapers toegeeft, brengt dat
weer andere criminelen op ideeën.
De rechtsorde gaat eraan kapot en
dat is dan de prijs die je er op de lan
ge termijn voor betaalt".
Schmid is er van overtuigd dat de
klap achteraf altijd groter is dan die
op het moment zelf. "Niet dat ik de
waarde van het leven van Térry Wai
te of Anderson bagatelliseer, maar
als je het heel nuchter bekijkt is er
wel wat voor het standpunt van de
Britten te vinden. Wat is nou ge
makkelijker voor politici? Velen
zijn op zoek naar successen op de
korte termijn. Kijk maar naar Chi
rac. Thatcher wil bij haar kiezers na-j
tuurlijk ook scoren, maar kennelijkj
is zij bereid lang te wachten. Je kuntj
van haar zeggen watje wilt, maar zei
is in dit soort zaken principieel".
Niet zeker
Toegeven aan terreur schaadt op
lange termijn, terwijl het beoogde
succes op korte termijn niet eens ze-
ker is. De onberekenbare media
kunnen de redding van de gijzelaars
betekenen, maar het tegendeel kan
ook. Schmid komt met een voor
beeld uit Nederland: de kaping in
het provinciehuis van Assen in
1978, waarbij enkele tientallen men- j
sen door Molukkers werden vastge
houden. Direct al werd er één gijze
laar uit de groep gehaald en neerge-
schoten, om duidelijk te maken dat
het de kapers ernst was.
"De Molukkers hielden alle
nieuwsuitzendingen op radio bij en
kort daarna kwam het ANP met een
radiouitzending waarin de verslag
gever wist te vertellen dat er tussen
de gijzelaars in Assen twee gedepu
teerden van de provincie zaten. De
kapers, hiervan niet op de hoogte,
hadden plotsklaps twee gijzelaars
die zij als handelswaar konden ge
bruiken".
Het betekende de dood voor één
van de twee gedeputeerden, die
vastgebonden op een stoel voor het
raam werd gezet. De man werd le
vensgevaarlijk gewond bij de
schietpartij die ontstond toen mari
niers het gebouw bestormden en de
kapers werden overmeesterd. Eni
ge tijd later bezweek de gijzelaar
aan zijn verwondingen.
Een ander voorbeeld van levens- j
gevaarlijke "sensatiezucht" haalt
Schmid opnieuw uit de Verenigde
Staten. "Tijdens een gijzeling in
Washington richtte een camera
man, op zoek naar leuke beelden,
zijn vizier op enkele agenten die via
een touw naar het gebouw afdaal
den om een verrassingsactie uit te
voeren. De terroristen zagen het op
de televisie en schoten op de politie.
Het leven van de agenten werd zo in
gevaar gebracht".
Geen onderhandelingen dus.
En geen publiciteit. Maar wat dan?
Niets doen kan ook niet. Er staan
tenslotte mensenlevens op het spel.
Alex Schmid: "Het enige wat je
als regering kan doen als je die on
derhandelingen met de gijzelne
mers toch aangaat, is tijd rekken.
Neem nou de treinkaping in Wijster
door de Molukkers. Nederland had
helemaal geen ervaring met dat
soort zaken, achteraf hoor je ook
hoe amateuristisch het er allemaal
aan toe is gegaan. Maar wat ze wèl
goed deden was bij voorbeeld aan
de kapers vragen wat de mensen
wilden eten, als daarom werd ge
vraagd.".
"En dan niet van: 'Hoeveel men
sen? Ok, hier heb je honderd maal
tijden', maar echt zo van: 'wil me
neer Pieterse de nasi speciaal of de
nasi goring' en: 'wil mevrouw Jan
sen met sambal of niet'. Zo ook met
schoenen en andere dingen waar de
gijzelaars om vroegen. Je rekt tijd
en ondertussen geef je de politie de
kans de daders op te sporen of plan
nen te bedenken. In veel gevallen
zijn de daders achter gijzelingsaffai
res gevonden. Als je kijkt naar het
gemiddelde van de misdaadbestrij
ding kom je toch wel op een lager
cijfer uit".
"Ook op basis van informatie die
in 'schijnonderhandelingen' over
de hoogte van het losgeld werd in
gewonnen, zijn in veel gevallen op
deze manier de daders achter ont
voeringen gevonden", zegt Schmid.
"In Nederland ligt daarom dan ook
voor criminele ontvoeringen het op-
sporingspercentage vele malen ho
ger dan bij de overige misdaadbe
strijding".
LEIDEN/AMSTERDAM -
"Wij hebben eigenlijk nog
steeds een heel incompleet
vak. Het verband tussen ge
zondheid en milieu beseffen
mensen wel. Maar als het
gaat om langdurige bloot
stelling aan lage concentra
ties van bepaalde stoffen, is
het heel moeilijk om de in
vloed van die stoffen echt
duidelijk te maken. Het is
vaak zelfs een probleem om
beleidsmakers van die in
vloed te overtuigen".
door
Runa Hellinga
De Amsterdamse GG&GD-arts
M. van Bruggen mocht zich dankzij
het smogalarm in de afgelopen tijd
verheugen in een grote belangstel
ling voor zijn vakgebied: medische
milieukunde. Een vrij nieuw vakge
bied, waar zich tot voor kort maar
weinig mensen mee bezighielden.
Dit najaar zullen tien artsen hun
aanvullende opleiding milieukunde
aan het Nederlands Instituut voor
Praeventieve Gezondheidszorg
TNO in Leiden afronden. Het gaat
een eenmalige opleiding, gefinan
cierd door het ministerie van WVC
en het is de bedoeling dat de GG
&GD's op die manier meer kennis
over het effect van milieuvervuiling
op gezondheid in huis krijgen. Ne
derland beschikt daarmee over een
volgens Van Bruggen tamelijk
unieke deskundigheid.
"Ons vak bestaat nergens in een
zelfde vorm. In Amerika wordt er
nog wel onderzoek op dit terrein
verricht, maar daar houdt het wel
mee op". Dat maakt ook meteen
duidelijk waar de problemen voor
de Nederlandse milieuartsen lig
TNO-Leiden levert dit najaar eerste afgestudeerden af
gen: het wiel op dit terrein moet in
feite nog worden uitgevonden. On
derzoek is er nauwelijks gedaan en
wat er aan kennis is, achterhaalt
zichzelf. De aanvaardbare normen
die voor bepaalde stoffen gelden,
blijken soms na enige tijd veel min
der aanvaardbaar te zijn dan ge
dacht werd. Asbest is bijvoorbeeld
ook in zeer kleine hoeveelheden
schadelijk, terwijl men er jarenlang
van uitging dat een minimale bloot
stelling acceptabel was. Als de ef
fecten van een bepaalde stof niet zo
duidelijk zijn, is het heel moelijk om
goede adviezen te geven in situaties
waarbij de vastgestelde normen net
worden overschreden.
Instrumenten
Tijdens het smogalarm werd dat op
pijnlijke wijze duidelijk. De milieu-
artsen bleken onderling weinig
overeenstemming te hebben over
de adviezen die ze moesten geven.
Dat de gemeten hoeveelheid ozon
schadelijk is voor astmapatiénten
was wel duidelijk, want daar zijn de
normen op afgesteld. Maar wat
moetje gezonde mensen in zo'n ge
val aanraden? "De instrumenten,
waarmee we werken, zijn nog lang
niet duidelijk. Vandaar dat we nu
congressen organiseren om dat
soort zaken af te stemmen".
Net zomin is duidelijk waar het
gebied van de medische milieukun
de begint en waar het eindigt. Voor
zover het om de invloed van chemi
sche stoffen en fysische verschijn
selen als geluid en straling gaat, is
het terrein wel afgebakend. Maar
waar het vak met biologie te maken
krijgt, raakt het al snel aan de gewo
ne geneeskunde. Toch maken bio
logische invloeden op de gezond
heid een belangrijk deel van het
werk uit: schimmels en vocht kun
nen het binnenhuismilieu danig
verpesten en de gezondheid zeer be
nadelen.
Lekkerkerk
De eerste poging medische milieuk
unde vorm te geven, dateert al uit
1977. Maar zoals het vaak gaat,
kwam het vak pas van de grond
toen zich kort na elkaar een paar
milieuschandalen voordeden die bij
de bevolking grote onrust veroor
zaakten. Bij de ontdekking van een
gifbelt onder een nieuwbouwwijk
in Lekkerkerk bleek al snel dat de
verantwoordelijke gemeentefunc
tionarissen nauwelijks een ant
woord hadden op de vragen van de
bewoners. Soms duurde het weken
eer mensen via een ambtenaar van
het ministerie een antwoord kregen
op de vraag of een stof nu wel of niet
gevaarlijk was. En doordat het zo
lang duurde, werden geruststellen
de antwoorden bij voorbaat al ge
wantrouwd.
Dezelfde problemen deden zich
voor toen in een aantal nieuwbouw
wijken formaldehyde in de wonin
gen bleek te zitten. Dat werd uitge
wasemd door het spaanplaat dat in
de huizen was verwerkt. "Toen
werd pas duidelijk dat er in kunst
stoffen oplosmiddelen zitten die
schadelijk kunnen zijn voor de ge
zondheid. Die affaires maakten dat
de belangstelling voor het verband
Een gemaskerde jongen protesteert tegen de bouw van een chemische fa
briek. Over de gevolgen van milieuverontreiniging voor de gezondheid is
feitelijk nog weinig bekend. (foto Tass)
tussen milieu en gezondheid is toe
genomen", zegt Van Bruggen.
Onderzoek
De GG&GD's in Amsterdam en
Rotterdam beschikken al langer
over een medische milieukundige.
Tot voor kort waren het echte self
made men. Een opleiding was en is
er niet. De eerste artsen die zich met
het vak bezighielden, moesten hun
kennis dan ook via cursussen her en
der bijeensprokkelen.
Met vallen en opstaan krijgt het
vak vorm. In sommige gebieden
concentreert de GG&GD zich voor
al op het geven van praktische be
leidsadviezen of voorlichting aan
het publiek. In Amsterdam ligt de
nadruk sterk op onderzoek. Het ligt
bijvoorbeeld in de bedoeling om het
effect van luchtvervuiling op fiet
sers en automobilisten te meten.
"Dat is een heel concreet onder
zoek dat iedereen aanspreekt, maar
je ziet meteen de problemen van
ons werk", zegt Van Bruggen, "Een
smogsituatie zoals in de afgelopen
weken zou voor zo'n onderzoek ide
aal zijn. Als het regent terwijl ie
mand met meetapparatuur door de
stad Fietst, krijg je hele andere waar
den. Maar het weer heb je niet voor
het uitkiezen".
Zijn dienst houdt zich ook bezig
met klachten van bewoners over be
paalde situaties. Als mensen in eén
bepaalde wijk veel klagen over
hoofdpijn of als zich een opmerke
lijk aantal kankergevallen voor
doet, kan er sprake zijn van schade
lijke milieu-invloeden. Hoewel din
gen op dit terrein vaak anders kun
nen lijken dan ze zijn.
Kanker
Van Bruggen herinnert zich het ge
val van een portiek met acht wonin
gen, waar in acht jaar tijd zeven
mensen aan kanker waren overle
den. "Dat lijkt heel veel. Maar in de
tientallen jaren daarvoor was er nie
mand aan die ziekte overleden, en
in de portieken daarnaast ook niet.
Als het dan nog om een soort kan
ker gaat die veel voorkomt, zoals
longkanker, en je daarbij voor ogen
houdt dat kanker de derde
doodsoorzaak is, dan kun je aan de
hand van die medische kennis vast
stellen dat er eigenlijk niets aan de
hand was, behalve toeval. Maar als
zich zulke clusters van verschijnse
len voordoen, moet je die heel seri
eus nemen, zeker als je vaker een
bepaalde vorm van kanker tegen
komt die heel zeldzaam is".
Aantonen dat er geen oorzaken
zijn voor een dergelijke ziektereeks,
is vaak makkelijker dan bewijzen
dat een bepaalde stof zeker verant
woordelijk is voor een bepaalde
ziekte. Asbest veroorzaakt een zeer
specifiek soort longkanker, maar
andere soorten kanker kunnen door
veel meer stoffen worden uitgelokt.
Uitlaatgassen
En hoewel Van Bruggen het slechts
met tegenzin wil erkennen, is het in
sommige gevallen heel moeilijk de
oorzaak van de gezondheidsklach
ten daadwerkelijk aan te pakken.
De GG&GD is op dit moment bezig
met een onderzoek naar het ver
band tussen het voorkomen van
kanker in de Haarlemmermeerpol
der en de uitlaatgassen van Schip
hol. Daar zijn economische belan
gen van vele miljarden mee ge
moeid. De kans dat Schiphol daar
om wordt stilgelegd, lijkt hem na
enig aandringen erg klein. "Maar
stel dat je een verband vindt, dan
kun je daar de uitbreidingsplannen
misschien mee tegenhouden".
