Beelden vanuit de trein
'Slagwerkers moeten thuis
oefenen op telefoonboek'
Simon van Collem in het harnas gestorven
Kunstlijn presenteert kunst langs spoorweg ZwoUe-Emmen
DONDERDAG 22 JUNI 1989
PAGINA 23
met beeldenexposities die op loop
afstand van enkele stations liggen.
Zaterdagavond laat wordt deze ge
opend met een spectaculaire perfor
mance met onder andere een olie-
trein, een aantal grote ballons, rook,
water en laserlicht in het gehucht
De Haandrik bij Coevorden. Een
project onder de naam 'Dutch
Landscape' van Judith Gor en Erik
Hehenkamp.
door
Henk Meutgeert
De treinreizigers op het traject heb
ben sinds 1987 al kennis kunnen
maken met de activiteiten van de
Kunstlijn. Op de stations wordt
geënsceneerde fotografie van onder
anderen Henk Tas, Barbara Bloom
en Teun Hoeks tussen de reclame-
posters gehangen. De foto's roule
ren, maar begin deze week gebeur
de dat niet geheel vlekkeloos. Ver
keerde bordjes onder verkeerde fo
to's en foto's die op de verkeerde
plaats terecht kwamen. Er wordt
aan gewerkt.
Boogramen
Het beginstation Zwolle is ter gele
genheid van de manifestatie voor
zien van vijf kunstwerken. Naast de
klok op het tympaan van het neo
klassieke station plaatste Jan van
Munster een plus- en een minteken
in neon. Passend op die plaats
(loopt die klok nu gelijk of niet?) en
binnen het werk van de kunstenaar.
In de boogramen van het station
maakte Kees de Groot een kunst
werk in tien delen dat vanaf buiten
bekeken moeten worden, waarin
het gebruik van flitslicht letterlijk
opvalt. In de stationsrestauratie
ontlokken de achterkanten van de
ramen de koffiedrinkers de vraag of
er 'iets met de ruiten aan de hand is'.
De afwerking binnen is ronduit
rommelig. De 'mobile' van ver
wrongen staal die Gam Klutier in de
perronruimte ophing zal de meeste
reizigers ontgaan, hij is klein en
hangt hoog. Hetzelfde lot onder
gaan de schilderijen van Ben Ak
kerman die achter de ruiten van de
spoorwegpolitie zijn geplaatst. Het
donkere doek, in combinatie met
het glag, uitstekend dienst als spie
gel.
Geen erg best begin dus van de
Kunstlijn, maar de volgende halte
plaats, het idylisch gelegen Dalfsen,
maakt dat ruimschoots goed. Er
moet vanaf het station zo'n tien mi
nuten gelopen worden naar het
landgoed Den Berg. Rondom het in
het groen verscholen Huis den Berg
is een aantal kunstwerken in de
slotgracht geplaatst. Noël Harding
maakte een doorzichtig been dat op
het water loopt, maar dat er door de
lage waterstand net boven 'zweeft'.
Wanneer er regen komt gaat dat ver
anderen, zo verzekert men. Verder
op drijft 'The projections-perfor
mance piece' van David Kessler. De
in Nederland en Italië werkende
kunstenaar maakte geometrische
vormen, die aansluiten op de archi
tectuur van het gebouw, en die,
doordat ze doorzichtig zijn, een rela
tie met het water en geboomte aan
gaan. Verderop kiest een soort 'kog
geschip' van Tine van de Weyer het
ruime sop en is een verstild beeld
van de jonge kustenares Eleni Tzat-
zalos geplaatst. Op een houten vlon
der staan dunne staafjes waarop een
wolkvormig stuk plexiglas 'zweeft',
ernaast staat een trechtervormig
stuk glas. Spiegeling en wind spe
len hun rol in het sprookjesactige
beeld.
Bunker
Het gemeentehuis van Dalfsen
biedt tijdens de manifestatie een
uitzonderlijke expositieplaats. In
de atoombunker eronder is werk
van elf kunstenaars te zien, dat me
rendeels al eens elders tentoonge
steld werd, maar door de opstelling
hier toch weer een heel andere di
mensie meekrijgt. Door bewust het
donker in de ruimte te gebruiken
worden theaterale effecten bereikt.
Sigudur Gudmundsson hing een
uit twee delen bestaand beeld op
waarin landschappelijke elementen
meespelen. De 'zwevende stoel' van
Bruce Nauman krijgt iets spook
achtigs, een tabernakelachtijg
bouwwerkje van Reinoud Ouds
hoorn iets extra sacraals en het eer
der in Fort Asperen getoonde beeld
van Marinus Boezem iets spookach
tigs. In het stadje is het overigens
nog een strijdpunt of deze unieke,
vreemde lokatie vaker gebruikt kan
gaan worden voor exposities. De
meningen in de gemeenteraad zijn
verdeeld en neigen naar een 'nee'.
Maar misschien dat de tentoonstel
ling daarin nu verandering brengt,
zegt een medewerker van de Kunst
lijn hoopvol.
Gramsbergen doet mee met drie
beelden. Rond de 'stadsvijver' zijn
ze opgesteld: het uit Amsterdam ge-'
haalde beeld van Roeli Strijk die
twee strakke vormen in cortenstaal
Het beeld 'Projections-performance piece'van David Kessler bij Huize Den Berg in Dalfsen.
zet tegeover de natuurlijkheid van
graniet. In het water drijft een te
genvallende beeld van Bert Meinen
dat bestaat uit een grote bal en een
rechte hoek van alluminium. Vro
lijk is het uit met textiel omwikkel
de palen en wapperdende gekleur
de stroken textiel bestaande beeld
van Wies Noest, maar ook niet meer
dan dat.
Fiets
HILVERSUM - "Vinden de mensen dat wel
leuk", vroeg Simon van Collem onzeker aan de
twee verslaggevers die hem vorig jaar inter
viewden naar aanleiding van het verschijnen
van zijn boekje 'De sterren kunnen me nog
meer vertellen'.
door
Eric Bos
Van Collem zat toen vergenoegd een haringsa
lade te verorberen bij Schiller op het Amster
damse Rembrandtplein, maar hij keek af en toe'
achterdochtig het raam uit, het plein over. Van
Collem voelde zich niet op zijn gemak. Kenne
lijk was hij niet gewend ëen beetje kritisch aan
de tand gevoeld te worden over zijn in het boek
je beschreven contacten met de grote sterren
van het witte doek, maar hij vertelde ook bang
te zijn. Bang voor de antisemitische telefonades
waar hij af en toe erg veel last van had. Bang dat
die weer zouden toenemen wanneer de pers ne
gatief over zijn boekje zou schrijven.
Hij, de bekende Nederlander, presentator
vanaf de jaren '50 van het ene filmprogramma
na het andere op de televisie, voelde zich be
paald geen collega van de schrijvende pers. Je
merkte ook aan zijn verhalen: het was geen
journalist die daar op de schoot van Shirley Ma-
cLaine zat, maar een enthousiaste 'teenager' die
het toch maar weer voor elkaar had gekregen
een zoen van die meneer en mevrouw van de
film te hebben gekregen. Maar dat was ook juist
het geheim van het succes van Simon van Col
lem. Dat blije, misschien naieve, maar in elk ge
val aanstekelijke enthousiasme waarin hij de
ene grote publieksfilm na de andere de hemel
inprees. Vroeger in de legendarisch geworden
(want eerste en lange tijd enige) filmrubriek 'De
oude draaidoos', tot zijn TROS-televisierubriek
'Simonskoop' in deze tijd.
Je zou rustig kunnen zeggen dat Simon van
Collem in het harnas gestorven is, bezig als hij
gisteravond was met het interviewen van kop
stukken uit de nieuwe James Bondfilm 'Licen
ce to kill' voor zijn programma dat morgen
avond zou worden uitgezonden. Want dat was
zijn stekkie: de glamourwereld van de grote pu
blieksfilm en alles wat er omheen hing, het ster
rendom, de wereld van Peter Stuyvesant. Si
mon van Collem prikte die genadeloos door.
Niet met opzet, want hij maakte juist deel uit
van die wereld. Het was zijn niet afnemende
verbazing over het gewoonste detail waardoor
dat gebeurde. En zijn kracht was tevens zijn fa
buleuze geheugen waardoor hij altijd alle anec
dotes present had over iedereen binnen het Ne
derlandse filmwereldje. Daar deed hij overi
gens niets mee. "Want," vertrouwde hij zijn on
dervragers vorig jaar toe: „dat interesseert de
mensen toch niks." Simon van Collem, de eeu
wig op reis zijnde meester van de anecdote, is
nu dan door de tijd ingehaald.
LEIDEN Stel: je hebt altijd al
een muziekinstrument willen
spelen en je krijgt opeens de kans
er vier weken lang één in je bezit
te hebben. Dat geluk overkwam
de brugklassers van het Agnes
College. Vrijdag 23 juni wordt er
een uniek project afgesloten met
een massale uitvoering voor hon
derdtwintig muzikanten in de
dop.
In het muzieklokaal met twee
vleugelpiano's, waar je struikelt
over de synthesizers en waar een
levensgroot drumstel staat, ver
tellen Tessa Kraus en Huub de
Vriend, muziekdocenten aan het
Agnes College over deze samen
werking met de Streekmuziek-
school Leiden, bijgestaan door
Marion Mulder, viooldocente aan
diezelfde muziekschool.
door
Monica Schiks
Tessa, enthousiast: "In plaats
van dat ene uur muziekles, dat
toch al op hun rooster staat, krij
gen de kinderen nu les op instru
menten die gratis verstrekt wor
den door de Streekmuziekschool.
De klas wordt in drieën gesplitst
en elk groepje gaat met een mu
ziekschoolleraar mee. Wij, de do
centen van deze school nemen de
organisatie op ons. Er zijn ontzet
tend veel dingen die moeten ge
beuren. De hele tijd is het raak:
vioolsnaren springen, saxofoon
rietjes barsten, klepjes plakken".
Op het Agnes wordt er vanaf de
brugklas al veel gedaan aan actief
muziekmaken: zingen maar ook
arrangementen maken van popu
laire hits en ze ook uitvoeren. Dat
mag ook wel op een school waar
je eindexamen muziek kunt
doen. Huub, die Tessa voortdu
rend bijvalt en aanvult: "We be
schikken over een uitgebreid in
strumentarium (naast de al eerder
genoemde toetsen is er ook veel
slagwerk, gitaar en basgitaar). In
strumenten die zó zijn gekozen
dat iemand die nog nooit iets
heeft gespeeld het toch met één
vinger kan doen. Het unieke aan
dit project is dat er nu kennis
wordt gemaakt met instrumenten
die normaal gesproken nooit tot
de mogelijkheden op school zou
den horen".
Het gaat om viool, dwarsfluit,
saxofoon, trombone, accordeon,
slagwerk en gitaar. Per klas kon
men kiezen uit een drietal opge
geven instrumenten. Huub: "Het
leuke is dat ze thuis kunnen oefe
nen, want ze mogen ze mee naar
huis nemen. Behalve de slagwer
kers; die oefenen thuis op het te
lefoonboek met trommelstok
ken".
De Streekmuziekschool kwam
er mee aandragen. Leiden krijgt
van de Culturele Raad Zuid-Hol
Leerlingen van het Agnes College krijgen de werking van een saxofoon uitgelegd.
land subsidie voor dit soort pro
jecten die worden georganiseerd
door het Landelijk Overleg
Kunstzinnige Vorming. De be
doeling is dat leerlingen na een
maand muziekmaken veel beter
kunnen uitmaken of ze het wel of
niet leuk vinden om een instru
ment te leren bespelen. Dat bete
kent in de praktijk dat ze eens
zo'n instrument te leren bespelen.
Dat betekent in de praktijk dat ze
eens zo'n instrument in handen
hebben gehad. Ze maken de
weerbarstigheid van het materi
aal mee, de trilling van het riet op
hun tong, de spanning in hun lip
pen bij de trombone. Hoe is het
om met je twee handen verschil
lende dingen te moeten doen op
een accordeon? Dit zijn slechts
fysieke strubbelingen.
Tessa legt uit: "In vergelijking
met de klassesituatie worden er
aan de kinderen veel hogere indi
viduele eisen gesteld, die samen
hangen met het oefenen op een
instrument. Leren gericht met
één ding bezig zijn, studeren,
presteren, frustraties overwin
nen, ongemak op de koop toe ne
men al is het maar dat je bij het
vioolspelen gaat staan en niet zit
ten". Bijval van Huub: "Ze moe
ten maar eens meemaken dat het
ook moeilijk kan zijn".
Viooldocente Marion Mulder
vertelt uit de praktijk: "Het is
voor mij een enorme ervaring dat
het voor de kinderen bijna niet
mogelijk is om met hun vingers
van zo'n instrument af te blijven.
Iets uitleggen wordt daardoor
heel moeilijk. Veel energie be
steed ik ook om een bepaalde
schaamte te laten overwinnen.
Die viool piept en kraakt. 'Ha ha
kattegejank!' Om daarover heen
te stappen, vergt durf van de leer
lingen. Net als met zingen, dat
doe je ook met zijn allen en niet
meteen in je eentje".
Vier lessen is erg weinig, zeker
voor instrumenten als trombone,
saxofoon, fluit en viool, waar het
al een hoop tijd vergt om er een
toon uit te krijgen. Huub heeft
een stuk geschreven dat ze met
zijn allen kunnen spelen. Voor elk
instrument bevat het in elk geval
de eerste vier tonen die je eruit
kunt halen. Je hoeft haast niets te
kunnen maar bij elkaar klinkt het
aardig.
De afsluiting van het geheel
volgt morgen. Huub de Vriend:
"Het arrangement dat ik geschre
ven heb is een demontabel stuk,
waar je alle kanten mee op kunt.
Een soort muzikale bouwdoos
met elementen voor elk niveau
leerling. De bedoeling is dat het
een paar keer achter elkaar ge
speeld wordt. Maar als we maar
een klein stukje kunnen spelen is
het al geinig". Elke docent diri
geert zijn afdeling en Huub pro
beert het geheel in de hand te
houden. Tessa: "We zijn zelf ont
zettend benieuwd naar hoe dat
klinkt die honderdtwintig instru
menten. Je moet het zien als een
korte presentatie van wat men
kan, al is dat nóg zo weinig".
Het lijkt er wel op dat de tijd
van klassen vol vals piepende
schoolblokfluiten op het Agnes
College definitief voorbij is.
Anke Schulte, die met neon de ar
chitectuur benadrukt. De Stichting
Stadsbeelden heeft het jubileum
van de stad mede aangegrepen om
de tentoonstelling 'Stadsbeelden'
voor de derde maal te houden. De
stichting, die de afgelopen twee jaar
de permanente plaatsing van zes
beelden in de stad wist te realiseren,
liet 43 kunstenaars tijdelijk beelden
maken voor plaatsen in de stad en
de omgeving. Het einde van de
Kunstlijn ligt echter elders; op de
plaats aan de rand van de stad waar
de Amerikaan Robert Smithson in
1971 ter gelegenheid van Sonsbeek
buiten de Perken zijn 'Broken Cir
cle' realiseerde bij een zandafgra-
ving en gerestaureerd is. Met de
trein is die plek niet te bereiken, een
fiets of taxi moet daan-oor zorgen.
Nu dus allemaal snel in de trein
van Zwolle naar Emmen? De
Kunstlijn belooft vooralsnog meer
dan er te zien is. Maar wat er aan
beelden mist, wordt aangevuld
door het prachtige landschap en de
schilderachtige dorpjes langs de
spoorlijn. En dan over een paar jaar
maar weer eens kijken wat er zoal
langs het spoor is bijgeplaatst.
(foto GPD)
De Kunstlijn langs dc spoorweg Zwol-
le-Emmcn. Beelden van onder anderen
Jan van Munster. David Kessler, Jan
Maaskant, John Blake, John Armleder,
Bruce Nauman, Kees dc Groot, Roeli
Strijk en Wies Noest. Van 24 juni tot 21
augustus.
Papierprijs voor
'verfrommelde kunst'
Madeleine Bosseher
ZUTPHEN (ANP) - De beeldend
kunstenares Madeleine Bosseher
(47) uit Breukelen is de Buhrmann-
Ubbens Papierprijs van 10.000 gul
den toegekend voor haar ontwerp
'Papieren Bakstenen'.
De tweejaarlijkse prijs wordt haar
morgen in de RAI in Amsterdam
uitgereikt door Liesbeth Brandt
Corstius, directeur van het Ge
meentemuseum in Arnhem. De ju
ry oordeelde dat het plan van Made
leine Bosseher van een verbluffen
de eenvoud is. Zij perste van ver
snipperd en verfrommeld, op kleur
geselecteerd papier blokken van
baksteenformaat.
Schönberg Ensemble
Bijzonder 'gewone' voorstelling
Concert door het Schönberg Ensemble
o.l.v. Reinbert de Leeuw. Solisten: Jutta
Geister, alt en Siegfried Lorenz, bariton.
Werken van Dimitri Sjostakovitsj, Gali
Oestvolskaja en r
hoord in de Kleint
bouw op 21 juni.
AMSTERDAM - Sofia Goe-
baidoelina, een van de centrale
componisten van het Holland
Festival, is erg verlegen. Daarom
praat ze weinig en als ze spreekt,
komt ze niet helemaal goed uit
haar woorden. Aldus haar collega
en vriend Viktor Suslin. Toch is
ze zeer woord-gevoelig en zeker
ook woordklank-gevoelig. Haar
werk 'Perception' (1983), dat in
Rusland nog nooit in een concert
zaal is uitgevoerd, is een soort
dienst van het woord. Het is een
muzikale reactie op de gedichten
van Francisco Tanzer, met wie
Goebaidoelina veelvuldig corres
pondeerde. Negen bladzijden
dichterlijke tekst beslaat 'Percep
tion' welke term door de compo
niste tegelijkertijd wordt opgevat
als 'waarneming' en als 'het on
dergaan emoties'.
De zangsolisten hebben een
boekwerk van naar schatting drie
centimeter dik op hun lessenaar
liggen. Op het eerste gehoor lijkt
de instrumentale (strijkers)mu-
ziek vooral achtergrondkleuring
te zijn, bestaande uit voorzichti
ge, nooit op de voorgrond treden
de klanksluiers. Maar het woord
zelf, de gedichten van Tanzer én
de psalmen Davids, wordt niet al
leen behandeld als drager van een
of meer betekenissen, maar ook
als klankverschijning. Sterker
nog: deel tien van het uit dertien
delen bestaand geheel is pure
'soundpoetry'. De zeer helder
sprekende en zingende bariton
was een genot om naar te luiste
ren. De alt, die - in tegenstelling
tot het intellect van de man - de
bezieling van van de vrouw moest
uitdrukken, overtuigde me een
stuk minder met haar stuurse ge
laat.
Terwijl je bij het afstandelijke
'Perception' tijd en geduld nodig
om het op je te laten inwerken,
moet je je daarentegen haast wa
penen tegen de indringendheid
van het Octet (1949) van Galina
Oestvolskaja, de andere groot
heid van het Holland Festival.
Géén strijkoctet, maar één voor
pauken, piano, hobo's en strij
kers. Pauken en piano die als ka
nonnen hun ellendige salvo's op
je afvuren, waarbij de strijkers en
hobo's niet meer kunnen doen
dan het hoofd buigen. Na het
werk van Oestvolskaja was je het
strijkoctet van haar leermeester
Sjostakovitsj (1925) alweer bijna
vergeten.
Reinbert de Leeuw over dit
vroege werk in de dagkrant van
het Holland Festival: "Het is een
briljant stuk. Leuk om naar te
luisteren. Zie het als een opmaat
voor de volgende stukken. Dan
denken de mensen nog dat het
een leuke avond wordt. Want leuk
is het verder niet. Wel heel bijzon
der". En tóch... na een aantal héél
bijzondere concerten, lijkt een
volgende bijzondere voorstelling
ook wel eens wat gewoner. Onge
woon vond ik dat het Schönberg
Ensemble aan het begin van de
avond in het octet van Sjostako
vitsj nogal onzeker speelde, het
geen daarna weer dubbel en
dwars werd goedgemaakt.
MONICA SCHIKS
ADVERTENTIE
31e
TASAIt
JV1A1AM
<BESA%
Gratis Pasar-krant met showprogramma bij alle WV-Kantoren,
Groot indisch feest in 6 tenten
2300u
Negende festival
Albert Schweitzer
DEVENTER (GPD) - In Deventer
wordt in de week van 25 juni t/m 1
juli voor de negende keer het Albert
Schweitzer festival georganiseerd.
Dit muziekfestijn, dat van oudsher
een orgelfestival is, heeft sinds twee
jaar meer te bieden dan uitsluitend
orgelmuziek. Het programma om
vat niet alleen lunchconcerten, ten
toonstellingen, een hoogmis en een
theatercafé, er worden ook films
vertoond. De reden voor deze brede
opzet schuilt in het feit dat orgelmu
ziek alléén niet voldoende publiek
op de been brengt.
In het kader van de herdenking
van de Franse Revolutie (200 jaar
geleden) hebben alle programma
onderdelen een Franse inslag. Als
hoogtepunten van de week gelden
het Frans Koorconcert door het Ka
merkoor Twente onder leiding van
Ber Joosen (dinsdagavond 27 juni)
en de Franse liederendavond (don
derdag 29 juni) met de bariton Ber
nard Kruysen en de pianist Gérard
van Blerk. In het filmhuis is de
speelfilm 'La Lectrice' van Michel
Delville te zien.
De week wordt afgesloten met
een 'dag met de Franse slag': op za
terdag is er een vrijmarkt voor klas
sieke muziek en onder het genot
van Franse kazen, wijnen en crois
sants kunnen belangstellenden
voor de laatste maal luisteren naar
Franse orgelmuziek.
Geen jazzjaarboek
ENSCHEDE (GPD) Er verschijnt
dit najaar geen achtste editie van
het jazzjaarboek. In overleg met de
redacteuren Erik van den Berg en
Frans van Leeuwen heeft uitgeverij
Van Gennep besloten de serie jaar
boeken, waarvan er vanaf 1982 elk
jaar een verscheen, dit jaar te onder
breken. Aanleiding voor Van Gen
nep was dat het jazzjaarboek nooit
hoge verkoopcijfers haalde. Van de
zevende editie, die oktober vorig
jaar op de markt kwam, werd niet
meer dan een kleine duizend exem
plaren verkocht.
De redactie bezint zich over een
nieuwe opzet, waarbij men af wil
van het zogenaamde 'liefdewerk
oud papier'-principe. De auteurs
die bijdragen leverden voor het
jaarboek, ontvingen nooit een ho
norarium. Redacteur Erik van den
Berg zei dat steeds minder aange
zochte schrijvers bereid waren om
een gratis bijdrage te leveren. Ver
der vond Van den Berg dat het boek
een ander, aantrekkelijker uiterlijk
moet krijgen. Om een en ander te
kunnen verwezenlijken, wordt naar
subsidiegevers en sponsoren ge
zocht.
ZWOLLE - Mariënberg,
Gramsbergen, Dalen en
Bargeres. Het zijn
plaatsnamen die nu niet
onmiddellijk in verband
worden gebracht met
beeldende kunst. Maar toch
zullen ze over enkele jaren
deel uitmaken van wat het
meest langgerekte openlucht
kunstmuseum in Nederland
gaat worden: De Kunstlijn. In
of vlakbij de stations langs de
treinverbinding Zwolle-
Emmen (zes van de acht
werden door de architect Ed
Cuypers ontworpen) worden,
als het de Stichting Kunstlijn
lukt, meer dan 100 beelden
geplaatst. Nu zijn het er nog
slechts veertien. Onder de
deelnemende kunstenaars
bevinden zich internationaal
bekende namen als Nan
Hoover, Gerhard Merz, Jenny
Holzer en Joseph Kosuth.
'Kunsttoerisme per openbaar
vervoer' noemt de stichting
het uiteindelijke resultaat.
Het moderne kunstkijken, je
moet er alleen af en toe even
voor uitje stoel.
Als voorproefje van wat de Kunst
lijn kan gaan worden houdt de
stichting dit jaar samen met de NS
en de Stichting Beeldenroute
Overijssel van zaterdag 24 juni tot
21 augustus in het kader van 150
jaar spoorwegen een manifestatie
Simon van Collem, thuis in de
wereld van het (film)sterrendom.
(foto GPD)
